Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Təkamül linqvistikası — dilin bioloji və mədəni təkamülü ilə məşğul olan bir dilçilik sahəsi. Bu sahə, insanların danışıq qabiliyyətinin və dilin necə yarandığını, necə inkişaf etdiyini və zamanla necə təkamül etdiyini öyrənir. Təkamül linqvistikası həm insan beyninin, həm də cəmiyyətlərin dilin inkişafına necə təsir etdiyini tədqiq edir və dilin təkamül prosesini digər bioloji funksiyalarla müqayisə edir.
Təkamül Linqvistikasının Əsas Cəhətləri
Dil Bacarığının Təkamülü
Təkamül linqvistikası insanların dil bacarığının necə inkişaf etdiyini araşdırır. Bu sahədə çalışan alimlər insan beyninin dil üçün xüsusi qabiliyyətlər yaratdığını və bu qabiliyyətlərin təbii seçmə yolu ilə təkamül etdiyini iddia edirlər. Beynin dilə xüsusi sahələr ayırdığı və bu sahələrin təkamül zamanı daha mürəkkəb və spesifik hala gəldiyi düşünülür.
Dil və Biologiya
Təkamül linqvistikasında dilin bioloji bir xüsusiyyət kimi necə inkişaf etdiyi mühüm bir mövzudur. Bu nəzəriyyələrə əsasən, insanlar müəyyən bir genetik təchizatla dünyaya gəlirlər və bu genetik təchizat dilin öyrənilməsi və istifadəsi üçün uyğun bir mexanizm yaradır. İnsan beyni dil öyrənmə qabiliyyətinə malikdir və bu qabiliyyət digər canlılardan fərqli olaraq spesifik təkamül prosesləri nəticəsində formalaşıb.
Dil və Genlər
Təkamül linqvistikası, xüsusilə **FOXP2 geni** kimi müəyyən genlərin dil qabiliyyəti ilə əlaqəsini araşdırır. Bu genin insanlarda dil və ünsiyyət bacarıqlarına təsir etdiyi düşünülür. FOXP2 geninin mutasiyası, bəzi insanların dil öyrənməkdə və ünsiyyət qurmaqda çətinlik yaşamasına səbəb ola bilər, bu da dil qabiliyyətinin genetik əsaslarını göstərir.
Primitiv Dil Sistemləri
Təkamül linqvistikası insan dilinin erkən formalarını öyrənir. Bu sahədə tədqiqatçılar insanların təqribən 100-200 min il əvvəl primitiv ünsiyyət sistemlərindən daha mürəkkəb dillərə keçdiklərini düşünürlər. Bu proses zamanı jestlər, səslər və digər ünsiyyət vasitələri tədricən mürəkkəb dillərə çevrilib.
Homo Sapiens və Dilin Təkamülü
İnsan dilinin digər hominidlərdən (məsələn, neandertallar və Homo erectus) fərqli olaraq necə inkişaf etdiyi də təkamül linqvistikasının maraq dairəsindədir. Homo sapiens-in dil qabiliyyətinin digər hominidlərə nisbətən daha mürəkkəb və effektiv olduğu düşünülür. Təkamül linqvistikası dilin insanın beyin strukturlarının və səs aparatının təkamülü ilə birlikdə necə formalaşdığını araşdırır.
Dilin Sosial Funksiyası
Təkamül linqvistikasına görə, dilin təkamülü təkcə bioloji deyil, həm də sosial bir prosesdir. Cəmiyyətlərin inkişafı ilə dil daha mürəkkəb hala gəlib və sosial strukturların qurulmasında vacib rol oynayıb. Ünsiyyət üçün mürəkkəb dillərin yaradılması, qrupların və icmaların formalaşması üçün mühüm bir addım olub.
Təkamül Linqvistikasının Əsas Prinsipləri
Dil Doğma Bacarıqdır
Təkamül linqvistikası, dilin insanlarda anadangəlmə bir bacarıq olduğunu vurğulayır. Bu yanaşmaya görə, insanlar xüsusi olaraq dil üçün uyğun təkamül ediblər. Beyin, səsləri tanımaq, dilin strukturlarını öyrənmək və qrammatik qaydaları istifadə etmək üçün xüsusi olaraq formalaşıb.
Bioloji və Mədəni Faktorlar
Dilin təkamülündə həm bioloji, həm də mədəni amillər birgə rol oynayır. Bioloji təkamül insanın dil bacarıqlarını təmin edir, lakin dilin mədəni aspektləri onun sosial və qrup içi münasibətlərdə necə istifadə olunduğunu formalaşdırır.
Rekursivlik
Dilin əsas təkamül cəhətlərindən biri onun rekursiv təbiətidir. Rekursivlik, yəni bir cümlə daxilində digər cümlələrin yerləşdirilməsi qabiliyyəti, dilin mürəkkəbliyini artırıb. Bu, insan dilini digər canlıların ünsiyyət sistemlərindən ayıran əsas fərqlərdən biridir.
Universal Qrammatika
Təkamül linqvistikası Noam Xomskiyonin irəli sürdüyü universal qrammatika nəzəriyyəsi ilə də sıx bağlıdır. Bu nəzəriyyəyə görə, insan beynində bütün dillərə uyğun olan universal qrammatik strukturlar var və bu qrammatik qaydalar bioloji təkamül nəticəsində formalaşıb.
Təkamül Linqvistikasının Tədqiqat Metodları
Paleontoloji Araşdırmalar
Təkamül linqvistikasında insan fosilləri və qədim qalıqlar üzərində aparılan tədqiqatlar dilin fiziki strukturlarının necə təkamül etdiyini anlamağa kömək edir. Bu tədqiqatlar insan səs aparatının və beyin quruluşlarının dəyişikliklərini analiz edərək dilin bioloji əsası haqqında məlumat verir.
Primat Araşdırmaları
Alimlər primatların (meymunlar, şimpanzelər və digər primatlar) ünsiyyət sistemlərini öyrənərək insan dilinin necə inkişaf etdiyini başa düşməyə çalışırlar. İnsan və primat ünsiyyət sistemləri arasındakı oxşarlıqlar və fərqlər dilin təkamül tarixini anlamağa yardım edir.
Genetik Tədqiqatlar
Genetik tədqiqatlar insanın dil qabiliyyəti ilə bağlı olan genləri müəyyən etmək üçün aparılır. FOXP2 kimi genlərin dilin inkişafında oynadığı rol bu sahənin əsas tədqiqat istiqamətlərindən biridir.
Təkamül Linqvistikasının Əhəmiyyəti
İnsan Düşüncəsinin Təkamülü
Dilin təkamülünü araşdırmaq insan beyninin və düşüncə sisteminin necə inkişaf etdiyini anlamağa kömək edir. Dil təkcə ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də insanın düşüncəsini formalaşdırır.
Dilin Bioloji Əsasları
Təkamül linqvistikası dilin bioloji əsaslarını araşdıraraq, dil qabiliyyətinin genetik və neyroloji təməllərini anlamağa çalışır. Bu, dilin insan növü üçün nə qədər spesifik və vacib olduğunu göstərir.
Dilin Sosial İnkişafı
Bu sahə, dilin təkcə fərdi inkişaf prosesində deyil, həm də insan cəmiyyətlərində necə sosiallaşdığını izah edir. İnsanların kompleks sosial sistemlər yaratması və bu sistemlərdə dili istifadə etməsi təkamül prosesinin mədəni tərəfini göstərir. Dilin insanın təkamül prosesində necə formalaşdığını və necə inkişaf etdiyini izah etməyə çalışan bir elmi sahədir. Bioloji, genetik və sosial tədqiqatlar dilin təkamülü haqqında geniş məlumat verir və insan beyninin dilə uyğun təkamül keçirdiyini göstərir. Dilin yaranma və inkişaf prosesi insan cəmiyyətlərinin təkamülü ilə sıx bağlıdır və bu sahə bu əlaqəni dərin şəkildə araşdırır.
İstinadlar
- Qonte, Natali. "Təkamül dilçiliyində seleksiyaçı yanaşmalar: epistemoloji təhlil". Elm Fəlsəfəsində Beynəlxalq Tədqiqatlar. 26 (1). 2012: 67–95. doi:10.1080/02698595.2012.653114. :10451/45246.
- McMahon, April; McMahon, Robert. Evolutionary Linguistics. Kembric Universiteti nəşriyyatı. 2012. ISBN .
- Kroft, Uiliam. "Təkamül Dilçilik". Antropologiyanın İllik İcmalı. 37. Oktyabr 2008: 219–234. doi:10.1146/annurev.anthro.37.081407.085156.
- Kroft, Uilliam. "Tarixi və intellektual kontekstində funksional-tipoloji nəzəriyyə". STUF - Dil Tipologiyası və Universalları. 46 (1–4). 1993: 15–26. doi:10.1524/stuf.1993.46.14.15.
- Gibson, Kathleen R.; Tallerman, Maggie, redaktorlar Oksford Dil Təkamülü Kitabı. Oksford Universiteti Nəşriyyatı. 2011. ISBN .
- Pinker, Steven. Dil instinkti: Ağıl dili necə yaradır (PDF). Pinqvin kitabları. 1994. ISBN . İstifadə tarixi: 2020-03-03.
- Bervik, Robert C.; Chomsky, Noam. Niyə Yalnız Biz: Dil və Təkamül. MIT Nəşriyyatı. 2015. ISBN .
- Anderson, Stiven R.; Yüngül ayaq, David W. Dil orqanı: Koqnitiv psixologiya kimi dilçilik. Kembric Universiteti Nəşriyyatı. 2003. ISBN .
- Xomskiy, Noam. Minimalist Proqram. 20-ci Yubiley Nəşri. MIT Nəşriyyatı. 2015. ISBN .
- Bybee, Coan L.; Bekner, Clay. Usage-Based theory // Heine, Bernd; Narrog, Heiko (redaktorlar ). Oksford Linqvistik Təhlil Kitabı. Oksford Universiteti Nəşriyyatı. 2015. 953–980. doi:10.1093/oxfordhb/9780199544004.013.0032. ISBN .
- van Driem, Corc. Dil orqanizmi: dilin təkamülünün Leiden nəzəriyyəsi // Minet, Ceyms U.; Vanq, Uilyam S.Y. (redaktorlar ). Dilin əldə edilməsi, dəyişməsi və yaranması: Təkamül dilçiliyində esselər. 2005. 331–340.
- Hung, Tzu-wei. "Dil necə inkişaf etdi? Dil paraziti mübahisəsinə dair bəzi fikirlər". Bioloji nəzəriyyə. 14 (4). 2019: 214–223. doi:10.1007/s13752-019-00321-x. İstifadə tarixi: 2020-03-02.
- Şvarz-Frizel, Monika. "Koqnitiv dilçilik nəzəriyyələrində xarici sübutların vəziyyəti haqqında". Dil Elmləri. 34 (6). 2012: 656–664. doi:10.1016/j.langsci.2012.04.007.
- Poliçak, Ceyms U. Shermer, Maykl (redaktor). Skeptik Pseudoscience Ensiklopediyası, 1-ci cild. ABC Klio. 2002. 664–667. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tekamul linqvistikasi dilin bioloji ve medeni tekamulu ile mesgul olan bir dilcilik sahesi Bu sahe insanlarin danisiq qabiliyyetinin ve dilin nece yarandigini nece inkisaf etdiyini ve zamanla nece tekamul etdiyini oyrenir Tekamul linqvistikasi hem insan beyninin hem de cemiyyetlerin dilin inkisafina nece tesir etdiyini tedqiq edir ve dilin tekamul prosesini diger bioloji funksiyalarla muqayise edir DilcilikDunya dilleriFonologiya Morfologiya Sintaksis Semantika Praqmatika Koqnitiv dilcilik Generativ linqvistikaDeskriptiv linqvistikaAntropoloji linqvistika Tekamul linqvistikasi etimologiya Fonetika SosiolinqvistikaTetbiqi dilcilikKomputer dilciliyi Kriminalistika Dilin menimsenilmesi Dil qiymetlendirmesi Dil inkisafi Antropoloji linqvistika PsixolinqvistikaDigerleriEdebiyyat Dunya dilleribrTekamul Linqvistikasinin Esas CehetleriDil Bacariginin Tekamulu Tekamul linqvistikasi insanlarin dil bacariginin nece inkisaf etdiyini arasdirir Bu sahede calisan alimler insan beyninin dil ucun xususi qabiliyyetler yaratdigini ve bu qabiliyyetlerin tebii secme yolu ile tekamul etdiyini iddia edirler Beynin dile xususi saheler ayirdigi ve bu sahelerin tekamul zamani daha murekkeb ve spesifik hala geldiyi dusunulur Dil ve Biologiya Tekamul linqvistikasinda dilin bioloji bir xususiyyet kimi nece inkisaf etdiyi muhum bir movzudur Bu nezeriyyelere esasen insanlar mueyyen bir genetik techizatla dunyaya gelirler ve bu genetik techizat dilin oyrenilmesi ve istifadesi ucun uygun bir mexanizm yaradir Insan beyni dil oyrenme qabiliyyetine malikdir ve bu qabiliyyet diger canlilardan ferqli olaraq spesifik tekamul prosesleri neticesinde formalasib Dil ve Genler Tekamul linqvistikasi xususile FOXP2 geni kimi mueyyen genlerin dil qabiliyyeti ile elaqesini arasdirir Bu genin insanlarda dil ve unsiyyet bacariqlarina tesir etdiyi dusunulur FOXP2 geninin mutasiyasi bezi insanlarin dil oyrenmekde ve unsiyyet qurmaqda cetinlik yasamasina sebeb ola biler bu da dil qabiliyyetinin genetik esaslarini gosterir Primitiv Dil Sistemleri Tekamul linqvistikasi insan dilinin erken formalarini oyrenir Bu sahede tedqiqatcilar insanlarin teqriben 100 200 min il evvel primitiv unsiyyet sistemlerinden daha murekkeb dillere kecdiklerini dusunurler Bu proses zamani jestler sesler ve diger unsiyyet vasiteleri tedricen murekkeb dillere cevrilib Homo Sapiens ve Dilin Tekamulu Insan dilinin diger hominidlerden meselen neandertallar ve Homo erectus ferqli olaraq nece inkisaf etdiyi de tekamul linqvistikasinin maraq dairesindedir Homo sapiens in dil qabiliyyetinin diger hominidlere nisbeten daha murekkeb ve effektiv oldugu dusunulur Tekamul linqvistikasi dilin insanin beyin strukturlarinin ve ses aparatinin tekamulu ile birlikde nece formalasdigini arasdirir Dilin Sosial Funksiyasi Tekamul linqvistikasina gore dilin tekamulu tekce bioloji deyil hem de sosial bir prosesdir Cemiyyetlerin inkisafi ile dil daha murekkeb hala gelib ve sosial strukturlarin qurulmasinda vacib rol oynayib Unsiyyet ucun murekkeb dillerin yaradilmasi qruplarin ve icmalarin formalasmasi ucun muhum bir addim olub Tekamul Linqvistikasinin Esas PrinsipleriDil Dogma Bacariqdir Tekamul linqvistikasi dilin insanlarda anadangelme bir bacariq oldugunu vurgulayir Bu yanasmaya gore insanlar xususi olaraq dil ucun uygun tekamul edibler Beyin sesleri tanimaq dilin strukturlarini oyrenmek ve qrammatik qaydalari istifade etmek ucun xususi olaraq formalasib Bioloji ve Medeni Faktorlar Dilin tekamulunde hem bioloji hem de medeni amiller birge rol oynayir Bioloji tekamul insanin dil bacariqlarini temin edir lakin dilin medeni aspektleri onun sosial ve qrup ici munasibetlerde nece istifade olundugunu formalasdirir Rekursivlik Dilin esas tekamul cehetlerinden biri onun rekursiv tebietidir Rekursivlik yeni bir cumle daxilinde diger cumlelerin yerlesdirilmesi qabiliyyeti dilin murekkebliyini artirib Bu insan dilini diger canlilarin unsiyyet sistemlerinden ayiran esas ferqlerden biridir Universal Qrammatika Tekamul linqvistikasi Noam Xomskiyonin ireli surduyu universal qrammatika nezeriyyesi ile de six baglidir Bu nezeriyyeye gore insan beyninde butun dillere uygun olan universal qrammatik strukturlar var ve bu qrammatik qaydalar bioloji tekamul neticesinde formalasib Tekamul Linqvistikasinin Tedqiqat MetodlariPaleontoloji Arasdirmalar Tekamul linqvistikasinda insan fosilleri ve qedim qaliqlar uzerinde aparilan tedqiqatlar dilin fiziki strukturlarinin nece tekamul etdiyini anlamaga komek edir Bu tedqiqatlar insan ses aparatinin ve beyin quruluslarinin deyisikliklerini analiz ederek dilin bioloji esasi haqqinda melumat verir Primat Arasdirmalari Alimler primatlarin meymunlar simpanzeler ve diger primatlar unsiyyet sistemlerini oyrenerek insan dilinin nece inkisaf etdiyini basa dusmeye calisirlar Insan ve primat unsiyyet sistemleri arasindaki oxsarliqlar ve ferqler dilin tekamul tarixini anlamaga yardim edir Genetik Tedqiqatlar Genetik tedqiqatlar insanin dil qabiliyyeti ile bagli olan genleri mueyyen etmek ucun aparilir FOXP2 kimi genlerin dilin inkisafinda oynadigi rol bu sahenin esas tedqiqat istiqametlerinden biridir Tekamul Linqvistikasinin EhemiyyetiInsan Dusuncesinin Tekamulu Dilin tekamulunu arasdirmaq insan beyninin ve dusunce sisteminin nece inkisaf etdiyini anlamaga komek edir Dil tekce unsiyyet vasitesi deyil hem de insanin dusuncesini formalasdirir Dilin Bioloji Esaslari Tekamul linqvistikasi dilin bioloji esaslarini arasdiraraq dil qabiliyyetinin genetik ve neyroloji temellerini anlamaga calisir Bu dilin insan novu ucun ne qeder spesifik ve vacib oldugunu gosterir Dilin Sosial Inkisafi Bu sahe dilin tekce ferdi inkisaf prosesinde deyil hem de insan cemiyyetlerinde nece sosiallasdigini izah edir Insanlarin kompleks sosial sistemler yaratmasi ve bu sistemlerde dili istifade etmesi tekamul prosesinin medeni terefini gosterir Dilin insanin tekamul prosesinde nece formalasdigini ve nece inkisaf etdiyini izah etmeye calisan bir elmi sahedir Bioloji genetik ve sosial tedqiqatlar dilin tekamulu haqqinda genis melumat verir ve insan beyninin dile uygun tekamul kecirdiyini gosterir Dilin yaranma ve inkisaf prosesi insan cemiyyetlerinin tekamulu ile six baglidir ve bu sahe bu elaqeni derin sekilde arasdirir IstinadlarQonte Natali Tekamul dilciliyinde seleksiyaci yanasmalar epistemoloji tehlil Elm Felsefesinde Beynelxalq Tedqiqatlar 26 1 2012 67 95 doi 10 1080 02698595 2012 653114 10451 45246 McMahon April McMahon Robert Evolutionary Linguistics Kembric Universiteti nesriyyati 2012 ISBN 978 0521891394 Kroft Uiliam Tekamul Dilcilik Antropologiyanin Illik Icmali 37 Oktyabr 2008 219 234 doi 10 1146 annurev anthro 37 081407 085156 Kroft Uilliam Tarixi ve intellektual kontekstinde funksional tipoloji nezeriyye STUF Dil Tipologiyasi ve Universallari 46 1 4 1993 15 26 doi 10 1524 stuf 1993 46 14 15 Gibson Kathleen R Tallerman Maggie redaktorlar Oksford Dil Tekamulu Kitabi Oksford Universiteti Nesriyyati 2011 ISBN 9780199541119 Pinker Steven Dil instinkti Agil dili nece yaradir PDF Pinqvin kitablari 1994 ISBN 9780140175295 Istifade tarixi 2020 03 03 Bervik Robert C Chomsky Noam Niye Yalniz Biz Dil ve Tekamul MIT Nesriyyati 2015 ISBN 9780262034241 Anderson Stiven R Yungul ayaq David W Dil orqani Koqnitiv psixologiya kimi dilcilik Kembric Universiteti Nesriyyati 2003 ISBN 9780521007832 Xomskiy Noam Minimalist Proqram 20 ci Yubiley Nesri MIT Nesriyyati 2015 ISBN 978 0 262 52734 7 Bybee Coan L Bekner Clay Usage Based theory Heine Bernd Narrog Heiko redaktorlar Oksford Linqvistik Tehlil Kitabi Oksford Universiteti Nesriyyati 2015 953 980 doi 10 1093 oxfordhb 9780199544004 013 0032 ISBN 978 0199544004 van Driem Corc Dil orqanizmi dilin tekamulunun Leiden nezeriyyesi Minet Ceyms U Vanq Uilyam S Y redaktorlar Dilin elde edilmesi deyismesi ve yaranmasi Tekamul dilciliyinde esseler 2005 331 340 Hung Tzu wei Dil nece inkisaf etdi Dil paraziti mubahisesine dair bezi fikirler Bioloji nezeriyye 14 4 2019 214 223 doi 10 1007 s13752 019 00321 x Istifade tarixi 2020 03 02 Svarz Frizel Monika Koqnitiv dilcilik nezeriyyelerinde xarici subutlarin veziyyeti haqqinda Dil Elmleri 34 6 2012 656 664 doi 10 1016 j langsci 2012 04 007 Policak Ceyms U Shermer Maykl redaktor Skeptik Pseudoscience Ensiklopediyasi 1 ci cild ABC Klio 2002 664 667 ISBN 1 57607 653 9