Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yandırılmış torpaq taktikası (siyasəti) — geri çəkilən qoşunların hücum edən tərəfin istifadə edə bilməməsi üçün düşmən üçün bütün həyati əhəmiyyətli vasitələrin (ərzaq, yanacaq və s.) və hər hansı bir sənaye, kənd təsərrüfatı və mülki obyektləri tam və genişmiqyaslı məhv edilməsini həyata keçirən döyüş üsulu.
"Yandırılmış torpaq" termini yalnız geri çəkilən ordunun hücum edən tərəf üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən infrastrukturun dağıdılması döyüş əməliyyatlarına aiddir.
1977-ci il Cenevrə Konvensiyasının I nömrəli Protokolunun 54-cü maddəsi ilə "Yandırılmış torpaq" taktikası qadağan olunmuşdur.
Tarixi
E.ə VI əsr
Bu taktikadan istifadə tarixdə ilk dəfə e.ə 512-ci ilə yaxın I Dara ordusunun Qara dəniz çöllərinə soxulduğu zaman (bax: Herodotun "Tarix"i IV kitabı). İskitlərlə müharibədə olmuşdur.
XV əsr
1474-cü ilin sonunda, Osmanlı İmperiyası ilə Moldova Knyazlığı arasındakı mübarizə zamanı bu taktikadan istifadə olunmuşdur. Bu ildə Rumeli bəylərbəyi Süleyman Paşanın başçılığı ilə böyük bir Osmanlı ordusu Moldova Knyazlığının ərazisinə girdi. "Yandırılmış torpaq" taktikasını tətbiq edən Moldova knyazı III Stefan Vasluy yaxınlığında osmanlıları məğlub etdi (10 yanvar 1475-ci ildə)..
Səfəvi-Osmanlı müharibələri
1514–1555-ci illər müharibəsi
Səfəvilər dövlətinin qurucusu I Şah İsmayılın dövründə başlayan və qısa fasilələrlə 1555-ci il Amasiya sülhünə qədər davam edən Səfəvi-Osmanlı müharibəsində I Təhmasibin dövründə "yandırılmış torpaq" taktikasından istifadə edilmişdir. Dövrün müasir silahlarına malik və daha güclü olan Osmanlı ordusu ilə birbaşa toqquşmalardan çəkinən I Təhmasib bu taktika sayəsində qarşı tərəfə döyüş meydanında ciddi uğur əldə etməsinə imkan verməmişdir. Belə ki, Sultan Süleyman 1535-ci il yazın əvvəllərində Bağdadı tərk etdi və ikinci dəfə Azərbaycana yürüşə başladı. Əhali Şah Təhmasibin göstərişi ilə paytaxtdan köçürüldü. Azərbaycanın cənub vilayətlərində yaşayan tayfalar Fars vilayətinə və İraqi Əcəmə köçürüldülər. Suvarma kanalları və kəhrizlər torpaqla dolduruldu, taxıl və əkin sahələri yandırıldı, yerdə qalan nə varsa, heyvanlara yedirdildi. Təbriz şəhəri ikinci dəfə Sultan Süleyman tərəfindən tutuldu. Ərzaq çatışmazlığı və başlanmış taun xəstəliyi Osmanlı qoşununun vəziyyətini daha da ağırlaşdırdı. Osmanlı ordusu bu dəfə də Azərbaycanda möhkəmlənə bilmədi və tələsik geri çəkilməli oldu.
Sultan Süleyman 1548-ci ilin yazında Azərbaycana üçüncü yürüşünə başladı. Bu yürüşə mükəmməl hazırlıq görülmüşdü. Osmanlıları dayandırmaq üçün kifayət qədər qüvvəsi olmayan Şah Təhmasib paytaxtı tərk edərək Şərqə çəkildi və qoşun toplamaq üçün Əhər çayı sahilində gözləməli oldu. Osmanlı ordusunun hərəkətini çətinləşdirmək üçün sərhəddən başlayaraq paytaxta kimi bütün yollar viran edilmişdi. Hər şey yandırılmış, işğalçılar üçün "bir toxumcuq, ot saplağı" belə saxlanılmamışdı. Fədakarlığı ilə məşhur olan Təbriz sakinləri su mənbələrini, suvarma kanallarını (qanov və kəhrizləri) elə bağladılar ki, "hətta özlərinin içməsi üçün belə lazım olan qədər su qalmadı". Sultan Süleyman əsas qüvvələrlə Təbrizə daxil oldu. Lakin o, bu dəfə paytaxtda yalnız 4 gün qala bildi. Bu günlər osmanlılar üçün çox sıxıntılı keçdi. Yemin çatışmaması üzündən onların minlərlə atı, dəvəsi və qatırı məhv oldu. Şəhərdə ərzaq olmadığına görə əsgərlər şəhərlilərin şəxsi əmlakını qarət etməyə başladılar. Əhali osmanlılara qarşı üsyan qaldırdı. Osmanlılar hətta özlərinə yemək tapmaq üçün düşərgələrindən bir addım belə uzaqlaşa bilmirdilər. Azərbaycan xalqının artan müqaviməti, qızılbaş qoşununun hücumları və ərzaq cəhətdən dözülməz vəziyyət Osmanlı ordusunu yenidən Azərbaycandan çıxmağa məcbur etdi. Beləliklə, Osmanlı sultanının Azərbaycana üçüncü yürüşü də uğursuzluqla nəticələndi.
I Sultan Süleyman 1554-cü ilin yazında Azərbaycana dördüncü yürüşünə başladı və Naxçıvanı tutdu. Şah Bazarçaya doğru geri çəkildi. Düşmənin əsas qüvvələri ilə üz-üzə gəlməmək taktikasına əməl edən qızılbaş dəstələri düşmənin hərəkət etdiyi yollara gözlənilməz basqınlar edir, onun canlı qüvvəsinə zərbələr endirir və xeyli əsir alırdılar. Tezliklə kəskin ərzaq çatışmazlığı hiss edən sultan Naxçıvan şəhərini tərk etmədən öncə onu yandırıb, Azərbaycandan Kiçik Asiyaya geri döndü. Bu müharibənin nəticəsində Səfəvi dövləti Van qalasını, Mesopotomiya və Bağdadı itirsə də, Azərbaycan torpaqlarını əlində saxlamağa müvəffəq oldu.
1603–1612-ci illər müharibəsi
Bu müharibə illərində I Şah Abbas osmanlılara qarşı Səfəvilərin ənənəvi "yandırılmış torpaq" taktikasını tətbiq etdi. Şah fərman verdi: "Arazın sol sahilini dağıtmaq və əhalisizləşdirmək; bütün azərbaycanlıları köçürmək, ərzaq və ələf nə varsa götürmək, qalanını isə məhv edib yandırmaq". Bu zorakılıq tədbiri tarixşünaslıqda "böyük sürgün" adı ilə məhurdur. Şah Abbasın əhalinin köçürülməsi və yaşayış məntəqələrinin dağıdılması haqqında əmri təcili həyata keçirildi. İsgəndər bəy Münşi yazırdı ki, fərman veriləndən bir neçə gün sonra Şahın qərargahını yerləşdirməyə yer yox idi. Çünki Naxçıvan və onun ətrafındakı yaşayış məntəqələri xarabazara çevrilmişdi. Beləliklə, Naxçıvan, İrəvan, Culfa və digər abad diyarlar Səfəvi Şahının fərmanı ilə yandırıldı və əhalisi köçürüldü. Ciğaloğlu Sinan paşanın komandanlığı altında Osmanlı ordusu İrəvana kimi irəlilədi, lakin qızılbaşlar tərəfındən ərzaq ehtiyatının məhv edilməsi onların vəziyyətini ağırlaşdırdı və qoşunda qarışıqlıq başlandı. Buna görə Sinan paşa yürüşü dayandırdı və qışlamaq üçün Vana qayıtmağa məcbur oldu. Bu müharibə 1612-ci ildə Sərab sülhü ilə nəticələndi.
XIX əsr
Napoleon müharibələri
I Napoleonun Avropada apadığı müharibələrin demək olar ki, hamısında ona qarşı "yandırılmış torpaq" taktikasından istifadə edilmişdir. İmperatorun apardığı müharibələr içərisində bu taktikanın geniş istifadə edildiyi Pireney yarımadasında və Rusiya ilə olanlar xüsusi ilə fərqlənir.
Pireney müharibələri
1810-cu ildə Napoleon Portuqaliyaya etdiyi hücum (üçüncü) zamanı, portuqallara Lissabona doğru geri çəkilərkən fransızların əlinə keçə biləcək bütün ərzaq ehtiyatlarını məhv etmək əmri verildi. Əmr Fransa qoşunlarının əvəlki hücumlar zamanı əhaliyə qarşı etdikləri soyğunçuluq və talan səbəbiylə verilmişdi.
Busaku döyüşündən sonra (Bu döyüşdə Lord Velinqtonun başçılığı ilə ingilis-portuqal ordusu fransızları darmadağın etmişdi.) Napoleon ordusunun marşalı Massenanın ordusu Koimbruya yürüş etdi, burada Köhnə Universiteti və şəhər kitabxanası talan edildi, evlər və dükanlar dağıdıldı, qarət edildi, bir neçə mülki şəxs öldürüldü.. İngilis əsgərləri tərəfindən də soyğunçuluq hadisələri olurdu, lakin bu cür hallar araşdırılır və günahkarlar cəzalandırılırdı. Fransız əsgərləri Lissabon yaxınlığındakı Torres-Vedras medafiə xəttinə çatdıqda, onlar şəhərin çöllüyə daha çox bənzədiyini söyləyirdilər. Massena ordusunun azalan qida ehtiyatlarını artırmaq üçün Viseu şəhərinə çatdıqda, şəhər bom-boş idi və yeganə qida üzüm və limon idi. Onların da həddən artıq istehlakı kalori mənbəyindən daha çox gücdən salma xarakteri aldı. Düşgün əhvali-ruhiyyə, aclıq, xəstəlik və intizamsızlıq Fransa ordusunu zəiflətdi və növbəti yazda geri çəkilməyə məcbur etdi.
Rusiya ilə müharibə
I Aleksandr 1810-cu ilin sonunda iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi ilə əlaqədar Böyük Britaniyaya qarşı aparılan "Kontinental blokada siyasəti"nə qarşı çıxır. Bununla iki imperiya arasında münasibətlər daha da soyuqlaşır. Nəticədə Napoleon 1811-ci ildə hazırlıqlar görərək 1812-ci ildə Rusiyaya müharibə elan edir. Avropada misli görünməmiş 675 minlik ordu ilə Rusiya üzərinə hərəkət edir.
Əvvəlcə Peterburq və Moskva xalq müqavimət dəstələrinə rəhbərlik edən Mixail Kutuzov I Aleksandr tərəfindən ordu baş komandan təyin edilir. Fransızlara qarşı həlledici döyüşdən qaçaraq Napoleona qarşı taktikasını belə ifadə edirdi: "Biz Napoleona qalib gəlməyəcəyik. Biz onu aldadacağıq". Ruslar ölkənin içərilərinə çəkilərək Napoleona Moskvanı od vurub yandıraraq döyüşsüz təslim edirlər. Şəhərə daxil olmuş Napoleon ordusu aclığa, soyuğa, xəstəliyə düçar olur. Rus çarı Napoleonla danışıqdan qaçır. 18 oktyabrda Napoleon geri dönmək əmrini verir. Geri dönərkən kazak dəstələrinin hücumuna məruz qalmaları ordunun vəziyyətini daha da pisləşdirir. 1812-ci ilin dekabrında 18 min Napoleon əsgəri Prussiya sərhəddinə çatmış olur. Prussiya köməkçi korpusu Napoleonun ordusundan imtina edərək ruslarla danışığa gedirlər. Napoleon kiçik bir dəstə ilə Parisə yetişmiş olur.
Yunanıstan İstiqlaliyyət müharibəsi
1827-ci ildə İbrahim Paşa Osmanlı-Misir birləşmiş qüvvəri ilə yunan üsyanını yatırmaq üçün Peloponnesə gəldi. Peloponnesdəki yunan partizanlarının hücumlarına cavab olaraq, İbrahim Paşa üsyançıların müqavimətini qırmaq üçün "yandırılmış torpaq" taktikasına əl atdı. Yanan kəndlərin və tarlalardan çıxan tüstü dənizdə dayanan müttəfiq gəmilərindən (İngiltərə, Fransa, Rusiya) aydın görünürdü. İngilis nümayəndələri Messinya əhalisinin kütləvi aclığa yaxın olduğunu bildirirdi. İbrahim Paşanın "yandırılmış torpaq" siyasəti Avropada böyük qəzəbə səbəb oldu. Bu, müttəfiqlərin qəti hərəkətə keçməsinə bəhanə verdi. Bu müdaxilə yunan üsyanında dönüşə gətirib çıxardı. 1827-ci il oktyabrın 20-də britaniyalılar, fransızlar və rusların birləşmiş eskadrası, ingilis kontr-admiral Edvard Kodrinqtonun rəhbərliyi ilə yunan sularına daxil oldu. Həmin gün Navarin döyüşündə osmanlı-Misir donanması darmadağın edildi. Türk donanması məhv edildi, İbrahim Paşanın qoşunları aclıq və vəbanın olduğu More şəhərinə sıxışdırıldı.
ABŞ-da vətəndaş müharibəsi
ABŞ-də vətəndaş müharibəsi zamanı Filip Şeridan və Vilyam Şermanın komandanlıq etdiyi hökumət qüvvələri bu taktikadan geniş istifadə edirdilər. General Şerman Atlantaya yürüşü zamanı bu taktikadan geniş istifadə etmişdir. Şermanın məqsədi Konfederasiya tərəfdarları tərəfindən istifadə edilə bilən əkin və digər ərzaq məhsullarını yandırmaq və ya məhv etməklə düşmənin maddi təminatını azaltmaq və onun iradəsini sındırmaq idi. Bu yürüş zamanı onun əsgərləri plantatorların torpaq mülkiyyətlərini sübut etməmələri üçün məhkəmə binasının qarşısında bütün məhkəmə sənədlərini yandırmışdılar. Başqa buna oxşar hadisə otuz altı gün yürüşündə Şerman ordusu Corciya ştatının ərazisindən keçərkən zəif müqavimət göstərən kəndləri və sakinlərini talan edərkən baş vermişdi..
Vətəndaş müharibəsi zamanı bu taktikanın istifadəsi ilə bağlı digər halları da göstərmək olar.
Filippin-Amerika müharibəsi
Filippin-Amerika müharibəsi dövründə xüsusi ilə kənd yerlərində tez-tez "yandırılmış torpaq" taktikasından istifadə olunurdu. Filippinlilərin amerika ordusuna qarşı partizan müharibəsini genişləndirməsi ABŞ qüvvələrinin bütöv kəndləri yandıraraq məhv etməyə, içməli su ehtiyatlarının sıradan çıxarılması və mülki şəxslərin "qorunan zonalara" köçürməsi ilə nəticələnirdi. Bu siyasət çox sayda mülki əhalinin xəstəlik və aclıqdan tələf olmasına səbəb oldu.
Partizanların lideri Emilio Aginaldonun əsir alındığı zaman da amerika qoşunları Filippin üsyançılarını tələyə salmaq üçün içməli su quyularını zəhərləmişdilər.
XX əsr
Birinci Dünya müharibəsi
Birinci Dünya Müharibəsində Rusiya imperiyasının hərbi qüvvələri 1915-ci ilin yazında və payızında alman ordusunun təzyiqi ilə geri çəkilərkən geniş miqyasda "yandırılmış torpaq" taktikasından istifadə edərək böyük məhv edilmiş ərazi yaratmışdılar. Rus qoşunları 800 km-dən çox cəbhə boyu geri çəkilərək, düşmən üçün yararlı ola biləcək hər şeyi, o cümlədən əkin sahələrini, evləri, dəmir yollarını və bütün yararlı infrastrukturu məhv etmişdilər. Həm də onlar çox sayda insanı zorla evlərindən köçürmüşdülər. Rus qoşunlarını yenidən Rusiyanın daxili hissəsinə qovaraq Alman ordusu Rusiya Polşası, Ukrayna, Belarusiya, Latviya və Litva olan Rusiya İmperiyasının böyük bir ərazisinə sahib olmuşdu.
1917-ci il fevralın 24-də Alman ordusu Somma döyüş bölgəsindəki, müharibə xəttini qısaltmaq üçün Hindenburg müdafiə istehkamlarına doğru strateji geri çəkilmə etdi. Qərb cəbhəsi boyunca bütün infrastruktur məhv edildiyindən, bu yerdəyişmə itkilər bahasına başa gəldi və burada döyüşlər müdafiə xarakterli olduğundan cəbhədə vəziyyət əsasən, durğun idi və bütün müddət ərzində döyüşlər eyni cəmlənmiş ərazidə gedirdi.
Yunan-Türk Müharibəsi (1919–1922)
Yunan-Türk Müharibəsi (1919–1922) dövründə geri çəkilən yunan ordusu, müharibənin son mərhələsində Anadoludan qaçarkən, "yandırılmış torpaq" siyasətini həyata keçirmişdi.Yaxın Şərq tədqiqatçısı amerikalı tarixçi Sidney Nettleton Fişer kitabında qeyd edir ki, "yunan ordusu geri çəkiləndə "yandırılmış torpaq" siyasəti yürüdür və öz yolunda müdafiəsiz qalmış türk kəndlilərinə qarşı hər cür təcavüz edirdi".
Daha bir amerikalı tarixçi Norman Naimark isə bildirirdi ki, "yunanların geri çəkilməsi yerli əhali üçün işğaldan daha da dağıdıcı olmuşdu".
İkinci Dünya müharibəsi
İkinci Dünya müharibəsi illərində Sovet qoşunları tərk edilmiş SSRİ ərazisindəki bir çox obyekti (fabriklər, yaşayış binaları, körpülər, sahibsiz sahələr, ərzaq və xammal anbarları, dəmir yolları və s.) məhv etmişdi. "Yandırılmış torpaq" taktikasından nasistlər də istifadə edirdilər. 1941-ci ildə Moskva yaxınlığında məğlubiyyətə uğrayaraq geri çəkilən Vermaxt Sovet ordusunun əks hücumu zamanı belə bir əmr vermişdi: "Bütün kəndlər, yerli əhali düşünmədən, düşmənin sığınmadan məhrum etmək üçün yandırılmalı və məhv edilməlidir." 1943-cü ilin yayından başlayaraq, SSRİ ərazisindən geri çəkilmə zamanı Vermaxt "yandırılmış torpaq" siyasətini həyata keçirdi. Yüz minlərlə dinc sakin zorla köçürüldü, infrastruktur təmamilə dağıdıldı. Alman ordusu özündən sonra yalnız səhra buraxıb gedirdi..
Nasistlər iri şəhərləri belə təmamilə partladaraq getmək istəyirdi. Varşava şəhərini partladılmaqdan son anda sovet kəşfiyyatçıları xilas etmişdi. 1945-ci il martın 19-da Adolf Hitler "Neron planı" (Plan Roma şəhərini yandırmaq əmri verən İmperator Neronun şərəfinə belə adlanmışdı.)haqda əmr verdi. Bu plana görə "düşmən dərhal və ya yaxın gələcəkdə hərbi məqsədlər üçün istifadə edə biləcəyi bütün hərbi, nəqliyyat, rabitə, istehsal və qida obyektləri, habelə Reyxin bütün qaynaqları məhv edilməli idi". Silahlanma və hərbi sursat reyxnaziri Albert Şpeerin bu əmrə müqavimət göstərməsi nasistlərin hətta Parisi partlatmaq planına mane oldu..
Vyetnam müharibəsi
"Yandırılmış torpaq" taktikasının ən böyük və ən məşhur istifadəsi Vyetnam müharibəsi zamanı olmuşdur. "Ranch Hand" Vyetnam müharibəsi zamanı Cənubi Vyetnamda və Laosda bitki örtüyünün məhv edilməsinə yönəlmiş ABŞ-nin uzunmüddətli hərbi əməliyyatıdır.
Ümumilikdə isə bu müharibədə ABŞ hərbi qüvvələri regionda əsas məqsədi bölgənin təhlükəsizliyini təmin etmək deyil, mümkün qədər daha çox düşmən əsgəri öldürmək olan zəiflətmə siyasəti yürüdürdü. 1966-cı ilə qədər Cənubi Vyetnamın geniş əraziləri “azad döyüş zonası” elan edilmişdi və buradan bütün dinc əhalinin köçürülməsi və yalnız düşmənin qalması nəzərdə tutulurdu. B-52 helikopterlərinin bombalaması nəticəsində məcburi köçkünlərin Sayqon yaxınlığında yerləşən və təhlükəsiz ərazilər hesab edilən kamplara axışması ilə bu ərazilər kimsəsizləşmişdi.
Körfəz müharibəsi
"Yandırılmış torpaq" taktikasının ekoloji fəlakətlərə bir misalı kimi 1991-ci ilin əvvəllərində Küveytdə və Fars körfəzi ətrafında “Səhrada fırtına” əməliyyatından sonra baş vermiş hadisələri misal göstərmək olar. Küveytdən geri çəkilən işğalçılar 600-dən artıq neft qazma quyusunu partlatmışdılar. Onların əksəriyyəti od tutub yanaraq 6 ay ərzində böyük bir ərazini zəhərli qaz və his ilə zəhərləmişdilər. İraq ordusu gün ərzində 100-dən artıq neft quyusu yandırırdılar. Yanmayan qazma quyularından neft fəvvarə vuraraq Fars körfəzində böyük göllər yaratmışdır. Bura həmçinin çoxlu miqdarda dağıdılmış terminal və tankerlərdən də neft axırdı. Nəticə olaraq 1554 kv. km dəniz səthi, 450 km sahil zolağı neft ilə örtülmüşdür ki, bu da xeyli sayda canlının məhvinə səbəb olmuşdur. Alov məşəllərində hər gün 7,3 mln litr neft yanırdı ki, bu da ABŞ-nin gündəlik neft idxalı həcminə bərabər idi. Yanğından əmələ gələn his dumanları 3 km-ə kimi qalxaraq külək vasitəsi ilə Küveyt sərhəddlərindən çox-çox uzaqlara yayılırdı. 1991-ci ilin noyabrında sonuncu yanan neft yatağı söndürüldü.
Yuqoslaviya müharibəsi
"Yandırılmış torpaq" siyasətindən Yuqoslaviya müharibələri zamanı Xorvatiya ordusu tərəfindən Krayinadakı serblərə qarşı və Serbiya hərbi qüvvələri tərəfindən xorvat və Bosniya müsəlmanlarına qarşı istifadə edilmişdir.
XXI əsr
Sudanın Darfur bölgəsi
Sudan hökuməti "yandırılmış torpaq" taktikasından Darfurda hərbi strategiya olaraq istifadə etmişdir.
Şri-Lanka vətəndaş müharibəsi
2009-cu ildə Şri-Lanka vətəndaş müharibəsi zamanı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Regional Məlumat Mərkəzi (UNRIC) Şri Lanka hökumətini "yandırılmış torpaq" taktikalarından istifadə etməkdə ittiham etmişdir.
Liviya vətəndaş müharibəsi
2011-ci il Liviya vətəndaş müharibəsi əsnasında Müəmmər Qəddafiyə sadiq qüvvələr, üsyançı qüvvələrin liman şəhərlərindən istifadə etməməsi üçün Brega neft terminalının içərisinə çox sayda bomba atmışdı. Liviya üsyançı qüvvələri Sirt və Tavarga kimi Qaddafiyə sadiq qalan şəhərləri ələ keçirməyə cəhd etdikdə mövcud infrastrukturu dağıdaraq "yandırılmış torpaq" siyasətini tətbiq etdilər.
Suriya vətəndaş müharibəsi
Suriyada vətəndaş müharibəsi əsnasında Suriyanın şimalında yerləşən Bəşər Əsəd tərəfdarı olan qüvvələr Azad Suriya Ordusu döyüşçülərinin sığınacaq tapdığı parklar və meşələrin böyük bir hissəsini yandırdılar. Meşələr əsasən Hələb, İdlib və Latakiya əyalətlərinin şimal hissələrində yandırılmışdı, yanğınlar hətta Türkiyə sərhədini də keçmişdi. Əsəd qüvvələri meşələri tərk edərək, uzaqdan yandırıcı bombalarla onları məhv etmişdilər. Beynəlxalq təşkilatların rəyinə görə ətraf mühitə dəyən zərərin tam bərpası üçün 80 il zaman lazımdır.
Cəmiyyətin hazırkı mövqeyi
1977-ci il Cenevrə Konvensiyalarının Birinci Protokolu mülki əhali üçün ehtiyatların və qida ilə içməli su mənbələrinin dağıdılmasını qadağan edir..
 | Xüsusi olaraq mülki əhalinin yaşaması üçün zəruri olan obyektlərə, məsələn, qida təchizatı, qida istehsal edən kənd təsərrüfatı əraziləri, əkinlər, mal-qara, içməli su təchizatı obyektləri və su təchizatı və suvarma qurğuları kimi obyektlərə hücum, məhv edilməsi, çıxarılması və ya göstərilməsi qadağandır, məqsədlərindən asılı olmayaraq, mülki əhali və ya qarşı tərəf tərəfindən qida vasitəsi olaraq istifadə edilməsinin qarşısını almaq üçün, mülki şəxslər arasında aclığa səbəb olmaq, onları tərk etməyə məcbur etmək və ya başqa bir səbəbdən mane olunması qadağandır. Maddə 54, 1977-ci il Cenevrə Konvensiyalarının Birinci Protokoluna düzəlişlər. |  |
Buna baxmayaraq, "Yandırılmış torpaq" taktikalarından istifadə olunma hallarına hələ də rast gəlinir.
Birinci Protokolu hələ də ratifikasiya etməmiş ölkələr arasında ABŞ, İsrail, İran, Pakistan vardır..
İstinadlar
- Английская версия дополнения к протоколу 1 Женевской конвенции 1977 годаPDF (ing.)
- Перевод дополнения к протоколу 1 Женевской конвенции 1977 годаPDF
- Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А. Народы нашей страны в «Истории» Геродота. Тексты, перевод, комментарий. — М.: Наука. 1982. — 5000 экз. (Древнейшие источники по истории народов СССР). (в издании подробнейшая библиография)
- А.О. Чубарьян. История Европы. Том 2. Средневековая Европа. Глава V.
- C. P. Mitchell, «The sword and the pen: Diplomacy in early Safavid Iran, 1501–1555», p. 223-224
- Səfəvilər dövləti (PDF) // Azərbaycan tarixi. III ("CBS-PP" MMC 25000 nüs.). Bakı: Elm. . 2007. səh. 186. ISBN .
- C. P. Mitchell, «The sword and the pen: Diplomacy in early Safavid Iran, 1501–1555», p. 231
- «Cambridge History of Iran», vol. 6, p. 244
- Münşi İsgəndər bəy, Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi, Bakı-2010, cild I, s.247 (İsgəndər bəy Türkman, Tarix-e alemaraye-Abbasi. İrəc Əfşar nəşri, I və II hissələr, Tehran, h. 1382, (m.2003) s.128)
- Oqtay Əfəndiyev. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı.: ”Şərq-Qərb”. 2007. səh. 344 səh.+8 səh. ISBN .
- Esdaile, 2003. səh. 217
- Grehan, John. The Lines of Torres Vedras: The Cornerstone of Wellington's Strategy in the Peninsular War 1809–1812.
- Douglas L. Wheeler, Walter C. Opello Historical Dictionary of Portugal 2010 — Page 63
- Mark Ellingham, John Fisher, Graham Kenyon Rough Guide to Portugal — 2002 — Page 226
- Esdaile, 2003. səh. 313
- Gates, 2001. səh. 32–33
- Weller, 1962. səh. 145–146
- "Ja, meine Herren, ich bin und werde immer der Herr der Baltischen Region sein. Der Zar von Russland hat in der Tat bisher meine Verordnungen in seinen Häfen nicht durchgesetzt. Aber er wird es tun, in den nächsten sechs Monaten. Sonst erkläre ich ihm den Krieg" – Die Londoner Times vom 29. Juni 1811
- Из книги Е. В. Тарле "Нашествие Наполеона на Россию"
- Caulaincourt, 2005. səh. 294
- Riehn, 1991. səh. 236
- Report to Codrington from Capt Hamilton (HMS Cambrian (1797)|HMS Cambrian), reproduced in James (1837) VI.476
- Howarth, The Greek Adventure, p. 241.
- "Personal Memoirs of U.S. Grant/Chapter XXV". 2021-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-16.
- "Sherman's March to the Sea". sciway3.net. 2009-02-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-31. (ing.)
- "General Sherman's March to the Sea". www.sonofthesouth.net. 2008-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-31. (ing.)
- Guillermo, Emil. "A first taste of empire". Milwaukee Journal Sentinel. February 8, 2004: 03J. December 8, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 17, 2020.
- Gates, John M. . Pacific Historical Review. 53 (3). 1984: 367–378. doi:10.2307/3639234. JSTOR 3639234. 2014-06-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Halstead, 1898. səh. 110–112
- Hochschild, Adam. To End All Wars – a story of loyalty and rebellion 1914-1918. Boston & New York: Mariner Books, Houghton Mifflin Harcourt. 2011. səh. 156. ISBN .
- Gilbert, Martin. The First World War (1994), chapter 16: «The intensification of the war».
- (ing. ). 19 noyabr 2019 (#bare_url_missing_title). Archived from the original on 2007-11-09. İstifadə tarixi: 19 noyabr 2019.
- (ing. ). Archived from the original on 22 May 2010. İstifadə tarixi: 19 noyabr 2019.
- Fisher, 1969. səh. 386
- Sfn | Naimark | 2002 | p = [1]
- World War II: Invasion of the Soviet Union, 1941 2015-05-09 at the Wayback Machine. Encyclopedia Britannica. (ing.)
- "К Вопросу О Тактике Выжженной Земли". 2018-01-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-24.
- Пауль Карель. Восточный Фронт «Выжженная Земля».стр 397 — Документ 4.
- . 2020-07-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-24.
- Kershaw, Ian. Hitler: 1936–1945: Nemesis. New York: Norton. 2000. səh. 785. ISBN .
- "Kultur: Hitlers unglückliche Liebe — FOCUS Online". 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-24.
- C-123s Defoliate Forest in Vietnam. // Aviation Week & Space Technology. — N.Y.: cGraw-Hill, October 3, 1966. — Vol. 85 — No. 14 — P. 90.
- Stellman, Jeanne; et al. «The extent and patterns of usage of Agent Orange and other herbicides in Vietnam 2013-09-25 at the Wayback Machine». Nature 422 (6933): 681—687. (2003 г.) (ing.)
- "The Economic and Environmental Impact of the Gulf War on Kuwait and the Persian Gulf, " 2010-12-19 at the Wayback Machine Inventory of Conflict and Environment Cases, published by American University, Washington (DC), U.S. (ing.)
- Сахаб Ахмед Али Нур. Ирако-кувейтский вооруженный конфликт 1990-1991 гг. и его международные последствия. Вестник Волжского университета им. В. Н. Татищева. 2011. 2—3.
- Wellman, Robert Campbell. . U.S. Geological Survey. 14 February 1999. 28 October 2002 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 July 2010. (ing.)
- David A. Dyker; Ivan Vejvoda. Yugoslavia and After: A Study in Fragmentation, Despair and Rebirth. Routledge. 2014. 113–. ISBN . 2022-06-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-24.
- A. Pavkovic. The Fragmentation of Yugoslavia: Nationalism and War in the Balkans. Springer. 2000. 154–. ISBN . 2022-06-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-24.
- Paul Mojzes. Yugoslavian Inferno: Ethnoreligious Warfare in the Balkans. Bloomsbury Publishing. 2016. 166–. ISBN . 2022-06-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-24.
- . 195.190.28.213. 2011-07-09. 2011-01-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-05.
- "Why Sri Lanka matters". UNRIC. London. 2017-06-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-24.
- Steve Finch, The Diplomat. "In Sri Lanka, Will Mass Grave Case Be Buried?". The Diplomat. 2013-10-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-02-24.
- Tisdall, Simon. "Sri Lanka faces new calls for Tamil inquiry". The Guardian. London. 2010-05-17. 2022-10-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-24.
- Lawless Land – Libya — YouTube, Journeyman Pictures, Published on Apr 23, 2012
- "Syria's forests pay a heavy price". YouTube. 2014-01-05. 2022-04-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-02-24.
- Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June 1977 21 iyun 2013 at the Wayback Machine. (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yandirilmis torpaq taktikasi siyaseti geri cekilen qosunlarin hucum eden terefin istifade ede bilmemesi ucun dusmen ucun butun heyati ehemiyyetli vasitelerin erzaq yanacaq ve s ve her hansi bir senaye kend teserrufati ve mulki obyektleri tam ve genismiqyasli mehv edilmesini heyata keciren doyus usulu Turk esgerleri yunanlarin geri cekilerken dagitdiqlari Izmir seherinde 1922 ci il Yandirilmis torpaq taktikasi Vyetnam muharibesi Yandirilmis torpaq termini yalniz geri cekilen ordunun hucum eden teref ucun heyati ehemiyyet kesb eden infrastrukturun dagidilmasi doyus emeliyyatlarina aiddir 1977 ci il Cenevre Konvensiyasinin I nomreli Protokolunun 54 cu maddesi ile Yandirilmis torpaq taktikasi qadagan olunmusdur TarixiE e VI esr Bu taktikadan istifade tarixde ilk defe e e 512 ci ile yaxin I Dara ordusunun Qara deniz collerine soxuldugu zaman bax Herodotun Tarix i IV kitabi Iskitlerle muharibede olmusdur XV esr 1474 cu ilin sonunda Osmanli Imperiyasi ile Moldova Knyazligi arasindaki mubarize zamani bu taktikadan istifade olunmusdur Bu ilde Rumeli beylerbeyi Suleyman Pasanin basciligi ile boyuk bir Osmanli ordusu Moldova Knyazliginin erazisine girdi Yandirilmis torpaq taktikasini tetbiq eden Moldova knyazi III Stefan Vasluy yaxinliginda osmanlilari meglub etdi 10 yanvar 1475 ci ilde Sefevi Osmanli muharibeleri 1514 1555 ci iller muharibesi Esas meqale Sefevi Osmanli muharibesi 1514 1555 Sefeviler dovletinin qurucusu I Sah Ismayilin dovrunde baslayan ve qisa fasilelerle 1555 ci il Amasiya sulhune qeder davam eden Sefevi Osmanli muharibesinde I Tehmasibin dovrunde yandirilmis torpaq taktikasindan istifade edilmisdir Dovrun muasir silahlarina malik ve daha guclu olan Osmanli ordusu ile birbasa toqqusmalardan cekinen I Tehmasib bu taktika sayesinde qarsi terefe doyus meydaninda ciddi ugur elde etmesine imkan vermemisdir Bele ki Sultan Suleyman 1535 ci il yazin evvellerinde Bagdadi terk etdi ve ikinci defe Azerbaycana yuruse basladi Ehali Sah Tehmasibin gosterisi ile paytaxtdan kocuruldu Azerbaycanin cenub vilayetlerinde yasayan tayfalar Fars vilayetine ve Iraqi Eceme kocurulduler Suvarma kanallari ve kehrizler torpaqla dolduruldu taxil ve ekin saheleri yandirildi yerde qalan ne varsa heyvanlara yedirdildi Tebriz seheri ikinci defe Sultan Suleyman terefinden tutuldu Erzaq catismazligi ve baslanmis taun xesteliyi Osmanli qosununun veziyyetini daha da agirlasdirdi Osmanli ordusu bu defe de Azerbaycanda mohkemlene bilmedi ve telesik geri cekilmeli oldu Sultan Suleyman 1548 ci ilin yazinda Azerbaycana ucuncu yurusune basladi Bu yuruse mukemmel hazirliq gorulmusdu Osmanlilari dayandirmaq ucun kifayet qeder quvvesi olmayan Sah Tehmasib paytaxti terk ederek Serqe cekildi ve qosun toplamaq ucun Eher cayi sahilinde gozlemeli oldu Osmanli ordusunun hereketini cetinlesdirmek ucun serhedden baslayaraq paytaxta kimi butun yollar viran edilmisdi Her sey yandirilmis isgalcilar ucun bir toxumcuq ot saplagi bele saxlanilmamisdi Fedakarligi ile meshur olan Tebriz sakinleri su menbelerini suvarma kanallarini qanov ve kehrizleri ele bagladilar ki hetta ozlerinin icmesi ucun bele lazim olan qeder su qalmadi Sultan Suleyman esas quvvelerle Tebrize daxil oldu Lakin o bu defe paytaxtda yalniz 4 gun qala bildi Bu gunler osmanlilar ucun cox sixintili kecdi Yemin catismamasi uzunden onlarin minlerle ati devesi ve qatiri mehv oldu Seherde erzaq olmadigina gore esgerler seherlilerin sexsi emlakini qaret etmeye basladilar Ehali osmanlilara qarsi usyan qaldirdi Osmanlilar hetta ozlerine yemek tapmaq ucun dusergelerinden bir addim bele uzaqlasa bilmirdiler Azerbaycan xalqinin artan muqavimeti qizilbas qosununun hucumlari ve erzaq cehetden dozulmez veziyyet Osmanli ordusunu yeniden Azerbaycandan cixmaga mecbur etdi Belelikle Osmanli sultaninin Azerbaycana ucuncu yurusu de ugursuzluqla neticelendi I Sultan Suleyman 1554 cu ilin yazinda Azerbaycana dorduncu yurusune basladi ve Naxcivani tutdu Sah Bazarcaya dogru geri cekildi Dusmenin esas quvveleri ile uz uze gelmemek taktikasina emel eden qizilbas desteleri dusmenin hereket etdiyi yollara gozlenilmez basqinlar edir onun canli quvvesine zerbeler endirir ve xeyli esir alirdilar Tezlikle keskin erzaq catismazligi hiss eden sultan Naxcivan seherini terk etmeden once onu yandirib Azerbaycandan Kicik Asiyaya geri dondu Bu muharibenin neticesinde Sefevi dovleti Van qalasini Mesopotomiya ve Bagdadi itirse de Azerbaycan torpaqlarini elinde saxlamaga muveffeq oldu 1603 1612 ci iller muharibesi Esas meqale Sefevi Osmanli muharibesi 1603 1612 Bu muharibe illerinde I Sah Abbas osmanlilara qarsi Sefevilerin enenevi yandirilmis torpaq taktikasini tetbiq etdi Sah ferman verdi Arazin sol sahilini dagitmaq ve ehalisizlesdirmek butun azerbaycanlilari kocurmek erzaq ve elef ne varsa goturmek qalanini ise mehv edib yandirmaq Bu zorakiliq tedbiri tarixsunasliqda boyuk surgun adi ile mehurdur Sah Abbasin ehalinin kocurulmesi ve yasayis menteqelerinin dagidilmasi haqqinda emri tecili heyata kecirildi Isgender bey Munsi yazirdi ki ferman verilenden bir nece gun sonra Sahin qerargahini yerlesdirmeye yer yox idi Cunki Naxcivan ve onun etrafindaki yasayis menteqeleri xarabazara cevrilmisdi Belelikle Naxcivan Irevan Culfa ve diger abad diyarlar Sefevi Sahinin fermani ile yandirildi ve ehalisi kocuruldu Cigaloglu Sinan pasanin komandanligi altinda Osmanli ordusu Irevana kimi ireliledi lakin qizilbaslar terefinden erzaq ehtiyatinin mehv edilmesi onlarin veziyyetini agirlasdirdi ve qosunda qarisiqliq baslandi Buna gore Sinan pasa yurusu dayandirdi ve qislamaq ucun Vana qayitmaga mecbur oldu Bu muharibe 1612 ci ilde Serab sulhu ile neticelendi XIX esrYandirilan Moskva A F Smirnov 1813 cu il Napoleonun Moskvani terk etmesiNapoleon muharibeleri Esas meqale Napoleon muharibeleri I Napoleonun Avropada apadigi muharibelerin demek olar ki hamisinda ona qarsi yandirilmis torpaq taktikasindan istifade edilmisdir Imperatorun apardigi muharibeler icerisinde bu taktikanin genis istifade edildiyi Pireney yarimadasinda ve Rusiya ile olanlar xususi ile ferqlenir Pireney muharibeleri 1810 cu ilde Napoleon Portuqaliyaya etdiyi hucum ucuncu zamani portuqallara Lissabona dogru geri cekilerken fransizlarin eline kece bilecek butun erzaq ehtiyatlarini mehv etmek emri verildi Emr Fransa qosunlarinin evelki hucumlar zamani ehaliye qarsi etdikleri soygunculuq ve talan sebebiyle verilmisdi Busaku doyusunden sonra Bu doyusde Lord Velinqtonun basciligi ile ingilis portuqal ordusu fransizlari darmadagin etmisdi Napoleon ordusunun marsali Massenanin ordusu Koimbruya yurus etdi burada Kohne Universiteti ve seher kitabxanasi talan edildi evler ve dukanlar dagidildi qaret edildi bir nece mulki sexs olduruldu Ingilis esgerleri terefinden de soygunculuq hadiseleri olurdu lakin bu cur hallar arasdirilir ve gunahkarlar cezalandirilirdi Fransiz esgerleri Lissabon yaxinligindaki Torres Vedras medafie xettine catdiqda onlar seherin colluye daha cox benzediyini soyleyirdiler Massena ordusunun azalan qida ehtiyatlarini artirmaq ucun Viseu seherine catdiqda seher bom bos idi ve yegane qida uzum ve limon idi Onlarin da hedden artiq istehlaki kalori menbeyinden daha cox gucden salma xarakteri aldi Dusgun ehvali ruhiyye acliq xestelik ve intizamsizliq Fransa ordusunu zeifletdi ve novbeti yazda geri cekilmeye mecbur etdi Rusiya ile muharibe I Aleksandr 1810 cu ilin sonunda iqtisadi veziyyetin pislesmesi ile elaqedar Boyuk Britaniyaya qarsi aparilan Kontinental blokada siyaseti ne qarsi cixir Bununla iki imperiya arasinda munasibetler daha da soyuqlasir Neticede Napoleon 1811 ci ilde hazirliqlar gorerek 1812 ci ilde Rusiyaya muharibe elan edir Avropada misli gorunmemis 675 minlik ordu ile Rusiya uzerine hereket edir Evvelce Peterburq ve Moskva xalq muqavimet destelerine rehberlik eden Mixail Kutuzov I Aleksandr terefinden ordu bas komandan teyin edilir Fransizlara qarsi helledici doyusden qacaraq Napoleona qarsi taktikasini bele ifade edirdi Biz Napoleona qalib gelmeyeceyik Biz onu aldadacagiq Ruslar olkenin icerilerine cekilerek Napoleona Moskvani od vurub yandiraraq doyussuz teslim edirler Sehere daxil olmus Napoleon ordusu acliga soyuga xesteliye ducar olur Rus cari Napoleonla danisiqdan qacir 18 oktyabrda Napoleon geri donmek emrini verir Geri donerken kazak destelerinin hucumuna meruz qalmalari ordunun veziyyetini daha da pislesdirir 1812 ci ilin dekabrinda 18 min Napoleon esgeri Prussiya serheddine catmis olur Prussiya komekci korpusu Napoleonun ordusundan imtina ederek ruslarla danisiga gedirler Napoleon kicik bir deste ile Parise yetismis olur Yunanistan Istiqlaliyyet muharibesi Esas meqale Yunanistan Istiqlaliyyet muharibesi 1827 ci ilde Ibrahim Pasa Osmanli Misir birlesmis quvveri ile yunan usyanini yatirmaq ucun Peloponnese geldi Peloponnesdeki yunan partizanlarinin hucumlarina cavab olaraq Ibrahim Pasa usyancilarin muqavimetini qirmaq ucun yandirilmis torpaq taktikasina el atdi Yanan kendlerin ve tarlalardan cixan tustu denizde dayanan muttefiq gemilerinden Ingiltere Fransa Rusiya aydin gorunurdu Ingilis numayendeleri Messinya ehalisinin kutlevi acliga yaxin oldugunu bildirirdi Ibrahim Pasanin yandirilmis torpaq siyaseti Avropada boyuk qezebe sebeb oldu Bu muttefiqlerin qeti herekete kecmesine behane verdi Bu mudaxile yunan usyaninda donuse getirib cixardi 1827 ci il oktyabrin 20 de britaniyalilar fransizlar ve ruslarin birlesmis eskadrasi ingilis kontr admiral Edvard Kodrinqtonun rehberliyi ile yunan sularina daxil oldu Hemin gun Navarin doyusunde osmanli Misir donanmasi darmadagin edildi Turk donanmasi mehv edildi Ibrahim Pasanin qosunlari acliq ve vebanin oldugu More seherine sixisdirildi ABS da vetendas muharibesi General Vilyam Sermanin ordusu Atlanta yaxinliginda demir yolu xettini siradan cixarir ABS de vetendas muharibesi zamani Filip Seridan ve Vilyam Sermanin komandanliq etdiyi hokumet quvveleri bu taktikadan genis istifade edirdiler General Serman Atlantaya yurusu zamani bu taktikadan genis istifade etmisdir Sermanin meqsedi Konfederasiya terefdarlari terefinden istifade edile bilen ekin ve diger erzaq mehsullarini yandirmaq ve ya mehv etmekle dusmenin maddi teminatini azaltmaq ve onun iradesini sindirmaq idi Bu yurus zamani onun esgerleri plantatorlarin torpaq mulkiyyetlerini subut etmemeleri ucun mehkeme binasinin qarsisinda butun mehkeme senedlerini yandirmisdilar Basqa buna oxsar hadise otuz alti gun yurusunde Serman ordusu Corciya statinin erazisinden kecerken zeif muqavimet gosteren kendleri ve sakinlerini talan ederken bas vermisdi Vetendas muharibesi zamani bu taktikanin istifadesi ile bagli diger hallari da gostermek olar Filippin Amerika muharibesi Esas meqale Filippin Amerika muharibesi Filippin Amerika muharibesi dovrunde xususi ile kend yerlerinde tez tez yandirilmis torpaq taktikasindan istifade olunurdu Filippinlilerin amerika ordusuna qarsi partizan muharibesini genislendirmesi ABS quvvelerinin butov kendleri yandiraraq mehv etmeye icmeli su ehtiyatlarinin siradan cixarilmasi ve mulki sexslerin qorunan zonalara kocurmesi ile neticelenirdi Bu siyaset cox sayda mulki ehalinin xestelik ve acliqdan telef olmasina sebeb oldu Partizanlarin lideri Emilio Aginaldonun esir alindigi zaman da amerika qosunlari Filippin usyancilarini teleye salmaq ucun icmeli su quyularini zeherlemisdiler XX esrBirinci Dunya muharibesi Esas meqale Birinci Dunya muharibesi1917 ci ilin martinda Almanlar terefinden partladilmis Peronnedeki Muqeddes Joan kilsesinin xarabaliqlari Birinci Dunya Muharibesinde Rusiya imperiyasinin herbi quvveleri 1915 ci ilin yazinda ve payizinda alman ordusunun tezyiqi ile geri cekilerken genis miqyasda yandirilmis torpaq taktikasindan istifade ederek boyuk mehv edilmis erazi yaratmisdilar Rus qosunlari 800 km den cox cebhe boyu geri cekilerek dusmen ucun yararli ola bilecek her seyi o cumleden ekin sahelerini evleri demir yollarini ve butun yararli infrastrukturu mehv etmisdiler Hem de onlar cox sayda insani zorla evlerinden kocurmusduler Rus qosunlarini yeniden Rusiyanin daxili hissesine qovaraq Alman ordusu Rusiya Polsasi Ukrayna Belarusiya Latviya ve Litva olan Rusiya Imperiyasinin boyuk bir erazisine sahib olmusdu 1917 ci il fevralin 24 de Alman ordusu Somma doyus bolgesindeki muharibe xettini qisaltmaq ucun Hindenburg mudafie istehkamlarina dogru strateji geri cekilme etdi Qerb cebhesi boyunca butun infrastruktur mehv edildiyinden bu yerdeyisme itkiler bahasina basa geldi ve burada doyusler mudafie xarakterli oldugundan cebhede veziyyet esasen durgun idi ve butun muddet erzinde doyusler eyni cemlenmis erazide gedirdi Yunan Turk Muharibesi 1919 1922 Yunan Turk Muharibesi 1919 1922 dovrunde geri cekilen yunan ordusu muharibenin son merhelesinde Anadoludan qacarken yandirilmis torpaq siyasetini heyata kecirmisdi Yaxin Serq tedqiqatcisi amerikali tarixci Sidney Nettleton Fiser kitabinda qeyd edir ki yunan ordusu geri cekilende yandirilmis torpaq siyaseti yurudur ve oz yolunda mudafiesiz qalmis turk kendlilerine qarsi her cur tecavuz edirdi Daha bir amerikali tarixci Norman Naimark ise bildirirdi ki yunanlarin geri cekilmesi yerli ehali ucun isgaldan daha da dagidici olmusdu Ikinci Dunya muharibesi Esas meqale Ikinci Dunya muharibesiTam dagidilmis Stalinqrad seherinin merkezi Nasistlerin geri cekildikleri zaman mehv etdikleri sovet kendi Ikinci Dunya muharibesi illerinde Sovet qosunlari terk edilmis SSRI erazisindeki bir cox obyekti fabrikler yasayis binalari korpuler sahibsiz saheler erzaq ve xammal anbarlari demir yollari ve s mehv etmisdi Yandirilmis torpaq taktikasindan nasistler de istifade edirdiler 1941 ci ilde Moskva yaxinliginda meglubiyyete ugrayaraq geri cekilen Vermaxt Sovet ordusunun eks hucumu zamani bele bir emr vermisdi Butun kendler yerli ehali dusunmeden dusmenin siginmadan mehrum etmek ucun yandirilmali ve mehv edilmelidir 1943 cu ilin yayindan baslayaraq SSRI erazisinden geri cekilme zamani Vermaxt yandirilmis torpaq siyasetini heyata kecirdi Yuz minlerle dinc sakin zorla kocuruldu infrastruktur temamile dagidildi Alman ordusu ozunden sonra yalniz sehra buraxib gedirdi Nasistler iri seherleri bele temamile partladaraq getmek isteyirdi Varsava seherini partladilmaqdan son anda sovet kesfiyyatcilari xilas etmisdi 1945 ci il martin 19 da Adolf Hitler Neron plani Plan Roma seherini yandirmaq emri veren Imperator Neronun serefine bele adlanmisdi haqda emr verdi Bu plana gore dusmen derhal ve ya yaxin gelecekde herbi meqsedler ucun istifade ede bileceyi butun herbi neqliyyat rabite istehsal ve qida obyektleri habele Reyxin butun qaynaqlari mehv edilmeli idi Silahlanma ve herbi sursat reyxnaziri Albert Speerin bu emre muqavimet gostermesi nasistlerin hetta Parisi partlatmaq planina mane oldu Vyetnam muharibesi Esas meqale Vyetnam muharibesi Yandirilmis torpaq taktikasinin en boyuk ve en meshur istifadesi Vyetnam muharibesi zamani olmusdur Ranch Hand Vyetnam muharibesi zamani Cenubi Vyetnamda ve Laosda bitki ortuyunun mehv edilmesine yonelmis ABS nin uzunmuddetli herbi emeliyyatidir Umumilikde ise bu muharibede ABS herbi quvveleri regionda esas meqsedi bolgenin tehlukesizliyini temin etmek deyil mumkun qeder daha cox dusmen esgeri oldurmek olan zeifletme siyaseti yurudurdu 1966 ci ile qeder Cenubi Vyetnamin genis erazileri azad doyus zonasi elan edilmisdi ve buradan butun dinc ehalinin kocurulmesi ve yalniz dusmenin qalmasi nezerde tutulurdu B 52 helikopterlerinin bombalamasi neticesinde mecburi kockunlerin Sayqon yaxinliginda yerlesen ve tehlukesiz eraziler hesab edilen kamplara axismasi ile bu eraziler kimsesizlesmisdi Korfez muharibesi Esas meqale Kuveytdeki neft quyularinin yandirilmasiIraq esgerleri olkeden geriye cekilerken 600 den artiq Kuveyte mexsus olan neft quyusunu yandirmisdir Yandirilmis torpaq taktikasinin ekoloji felaketlere bir misali kimi 1991 ci ilin evvellerinde Kuveytde ve Fars korfezi etrafinda Sehrada firtina emeliyyatindan sonra bas vermis hadiseleri misal gostermek olar Kuveytden geri cekilen isgalcilar 600 den artiq neft qazma quyusunu partlatmisdilar Onlarin ekseriyyeti od tutub yanaraq 6 ay erzinde boyuk bir erazini zeherli qaz ve his ile zeherlemisdiler Iraq ordusu gun erzinde 100 den artiq neft quyusu yandirirdilar Yanmayan qazma quyularindan neft fevvare vuraraq Fars korfezinde boyuk goller yaratmisdir Bura hemcinin coxlu miqdarda dagidilmis terminal ve tankerlerden de neft axirdi Netice olaraq 1554 kv km deniz sethi 450 km sahil zolagi neft ile ortulmusdur ki bu da xeyli sayda canlinin mehvine sebeb olmusdur Alov mesellerinde her gun 7 3 mln litr neft yanirdi ki bu da ABS nin gundelik neft idxali hecmine beraber idi Yangindan emele gelen his dumanlari 3 km e kimi qalxaraq kulek vasitesi ile Kuveyt serheddlerinden cox cox uzaqlara yayilirdi 1991 ci ilin noyabrinda sonuncu yanan neft yatagi sonduruldu Yuqoslaviya muharibesi Esas meqale Yuqoslaviya muharibeleri Yandirilmis torpaq siyasetinden Yuqoslaviya muharibeleri zamani Xorvatiya ordusu terefinden Krayinadaki serblere qarsi ve Serbiya herbi quvveleri terefinden xorvat ve Bosniya muselmanlarina qarsi istifade edilmisdir XXI esrSudanin Darfur bolgesi Sudan hokumeti yandirilmis torpaq taktikasindan Darfurda herbi strategiya olaraq istifade etmisdir Sri Lanka vetendas muharibesi 2009 cu ilde Sri Lanka vetendas muharibesi zamani Birlesmis Milletler Teskilatinin Regional Melumat Merkezi UNRIC Sri Lanka hokumetini yandirilmis torpaq taktikalarindan istifade etmekde ittiham etmisdir Liviya vetendas muharibesi 2011 ci il Liviya vetendas muharibesi esnasinda Muemmer Qeddafiye sadiq quvveler usyanci quvvelerin liman seherlerinden istifade etmemesi ucun Brega neft terminalinin icerisine cox sayda bomba atmisdi Liviya usyanci quvveleri Sirt ve Tavarga kimi Qaddafiye sadiq qalan seherleri ele kecirmeye cehd etdikde movcud infrastrukturu dagidaraq yandirilmis torpaq siyasetini tetbiq etdiler Suriya vetendas muharibesi Suriyada vetendas muharibesi esnasinda Suriyanin simalinda yerlesen Beser Esed terefdari olan quvveler Azad Suriya Ordusu doyusculerinin siginacaq tapdigi parklar ve meselerin boyuk bir hissesini yandirdilar Meseler esasen Heleb Idlib ve Latakiya eyaletlerinin simal hisselerinde yandirilmisdi yanginlar hetta Turkiye serhedini de kecmisdi Esed quvveleri meseleri terk ederek uzaqdan yandirici bombalarla onlari mehv etmisdiler Beynelxalq teskilatlarin reyine gore etraf muhite deyen zererin tam berpasi ucun 80 il zaman lazimdir Cemiyyetin hazirki movqeyi1977 ci il Cenevre Konvensiyalarinin Birinci Protokolu mulki ehali ucun ehtiyatlarin ve qida ile icmeli su menbelerinin dagidilmasini qadagan edir Xususi olaraq mulki ehalinin yasamasi ucun zeruri olan obyektlere meselen qida techizati qida istehsal eden kend teserrufati erazileri ekinler mal qara icmeli su techizati obyektleri ve su techizati ve suvarma qurgulari kimi obyektlere hucum mehv edilmesi cixarilmasi ve ya gosterilmesi qadagandir meqsedlerinden asili olmayaraq mulki ehali ve ya qarsi teref terefinden qida vasitesi olaraq istifade edilmesinin qarsisini almaq ucun mulki sexsler arasinda acliga sebeb olmaq onlari terk etmeye mecbur etmek ve ya basqa bir sebebden mane olunmasi qadagandir Madde 54 1977 ci il Cenevre Konvensiyalarinin Birinci Protokoluna duzelisler Buna baxmayaraq Yandirilmis torpaq taktikalarindan istifade olunma hallarina hele de rast gelinir Birinci Protokolu hele de ratifikasiya etmemis olkeler arasinda ABS Israil Iran Pakistan vardir IstinadlarAnglijskaya versiya dopolneniya k protokolu 1 Zhenevskoj konvencii 1977 goda PDF ing Perevod dopolneniya k protokolu 1 Zhenevskoj konvencii 1977 goda PDF Dovatur A I Kallistov D P Shishova I A Narody nashej strany v Istorii Gerodota Teksty perevod kommentarij M Nauka 1982 5000 ekz Drevnejshie istochniki po istorii narodov SSSR v izdanii podrobnejshaya bibliografiya A O Chubaryan Istoriya Evropy Tom 2 Srednevekovaya Evropa Glava V C P Mitchell The sword and the pen Diplomacy in early Safavid Iran 1501 1555 p 223 224 Sefeviler dovleti PDF Azerbaycan tarixi III CBS PP MMC 25000 nus Baki Elm 2007 seh 186 ISBN 978 9952 448 39 9 C P Mitchell The sword and the pen Diplomacy in early Safavid Iran 1501 1555 p 231 Cambridge History of Iran vol 6 p 244 Munsi Isgender bey Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Baki 2010 cild I s 247 Isgender bey Turkman Tarix e alemaraye Abbasi Irec Efsar nesri I ve II hisseler Tehran h 1382 m 2003 s 128 Oqtay Efendiyev Azerbaycan Sefeviler dovleti Baki Serq Qerb 2007 seh 344 seh 8 seh ISBN 978 9952 34 101 0 Esdaile 2003 seh 217 Grehan John The Lines of Torres Vedras The Cornerstone of Wellington s Strategy in the Peninsular War 1809 1812 Douglas L Wheeler Walter C Opello Historical Dictionary of Portugal 2010 Page 63 Mark Ellingham John Fisher Graham Kenyon Rough Guide to Portugal 2002 Page 226 Esdaile 2003 seh 313 Gates 2001 seh 32 33 Weller 1962 seh 145 146 Ja meine Herren ich bin und werde immer der Herr der Baltischen Region sein Der Zar von Russland hat in der Tat bisher meine Verordnungen in seinen Hafen nicht durchgesetzt Aber er wird es tun in den nachsten sechs Monaten Sonst erklare ich ihm den Krieg Die Londoner Times vom 29 Juni 1811 Iz knigi E V Tarle Nashestvie Napoleona na Rossiyu Caulaincourt 2005 seh 294 Riehn 1991 seh 236 Report to Codrington from Capt Hamilton HMS Cambrian 1797 HMS Cambrian reproduced in James 1837 VI 476 Howarth The Greek Adventure p 241 Personal Memoirs of U S Grant Chapter XXV 2021 05 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 07 16 Sherman s March to the Sea sciway3 net 2009 02 02 tarixinde Istifade tarixi 2019 01 31 ing General Sherman s March to the Sea www sonofthesouth net 2008 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 01 31 ing Guillermo Emil A first taste of empire Milwaukee Journal Sentinel February 8 2004 03J December 8 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi July 17 2020 Gates John M Pacific Historical Review 53 3 1984 367 378 doi 10 2307 3639234 JSTOR 3639234 2014 06 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Halstead 1898 seh 110 112 Hochschild Adam To End All Wars a story of loyalty and rebellion 1914 1918 Boston amp New York Mariner Books Houghton Mifflin Harcourt 2011 seh 156 ISBN 978 0 547 75031 6 Gilbert Martin The First World War 1994 chapter 16 The intensification of the war ing 19 noyabr 2019 bare url missing title Archived from the original on 2007 11 09 Istifade tarixi 19 noyabr 2019 ing Archived from the original on 22 May 2010 Istifade tarixi 19 noyabr 2019 Fisher 1969 seh 386 Sfn Naimark 2002 p 1 World War II Invasion of the Soviet Union 1941 2015 05 09 at the Wayback Machine Encyclopedia Britannica ing K Voprosu O Taktike Vyzhzhennoj Zemli 2018 01 16 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 24 Paul Karel Vostochnyj Front Vyzhzhennaya Zemlya str 397 Dokument 4 2020 07 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 07 24 Kershaw Ian Hitler 1936 1945 Nemesis New York Norton 2000 seh 785 ISBN 978 0 393 04994 7 Kultur Hitlers ungluckliche Liebe FOCUS Online 2020 07 24 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 24 C 123s Defoliate Forest in Vietnam Aviation Week amp Space Technology N Y cGraw Hill October 3 1966 Vol 85 No 14 P 90 Stellman Jeanne et al The extent and patterns of usage of Agent Orange and other herbicides in Vietnam 2013 09 25 at the Wayback Machine Nature 422 6933 681 687 2003 g ing The Economic and Environmental Impact of the Gulf War on Kuwait and the Persian Gulf 2010 12 19 at the Wayback Machine Inventory of Conflict and Environment Cases published by American University Washington DC U S ing Sahab Ahmed Ali Nur Irako kuvejtskij vooruzhennyj konflikt 1990 1991 gg i ego mezhdunarodnye posledstviya Vestnik Volzhskogo universiteta im V N Tatisheva 2011 2 3 Wellman Robert Campbell U S Geological Survey 14 February 1999 28 October 2002 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 July 2010 ing David A Dyker Ivan Vejvoda Yugoslavia and After A Study in Fragmentation Despair and Rebirth Routledge 2014 113 ISBN 978 1 317 89135 2 2022 06 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 24 A Pavkovic The Fragmentation of Yugoslavia Nationalism and War in the Balkans Springer 2000 154 ISBN 978 0 230 28584 2 2022 06 10 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 24 Paul Mojzes Yugoslavian Inferno Ethnoreligious Warfare in the Balkans Bloomsbury Publishing 2016 166 ISBN 978 1 4742 8838 5 2022 06 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 24 195 190 28 213 2011 07 09 2011 01 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 09 05 Why Sri Lanka matters UNRIC London 2017 06 23 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 24 Steve Finch The Diplomat In Sri Lanka Will Mass Grave Case Be Buried The Diplomat 2013 10 03 tarixinde Istifade tarixi 2014 02 24 Tisdall Simon Sri Lanka faces new calls for Tamil inquiry The Guardian London 2010 05 17 2022 10 03 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 24 Lawless Land Libya YouTube Journeyman Pictures Published on Apr 23 2012 Syria s forests pay a heavy price YouTube 2014 01 05 2022 04 04 tarixinde Istifade tarixi 2014 02 24 Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949 and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts Protocol I 8 June 1977 21 iyun 2013 at the Wayback Machine ing