Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Napoleon müharibələri — adı altında noyabr 1799 (1798)-cu ildən başlayaraq iyun 1815-ci ilə qədər I Napoleonun birinci konsulluq və imperatorluğu dövründə Fransanın digər Avropa ölkə və imperiyalarına qarşı apardığı müharibələr nəzərdə tutulur. Geniş mənada bura Napoleonun İtalya kompaniyası (1796–1797) və onun Misir ekspedisiyası (1798–1799), Fransız inqilabı müharibəsi daxildirlər.
| Napoleon müharibələri | |||
|---|---|---|---|
  Yuxarıda: Austerlits döyüşüAşağıda: Vaterloo döyüşü | |||
| Tarix | 18 may 1803 – 20 noyabr 1815 | ||
| Yeri | Avropa,Atlantik okeanı, Hind okeanı, Rio-de-La-Plata | ||
| Nəticəsi | Antifransa koalitsiyasının qələbəsi Vyana konqresi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
18 brümer çevrilişi (9 noyabr 1799 cu il) Fransada hakimiyyəti hədsiz ehtiras və qabiliyyətə malik bir sərkərdəyə Napoleona tapşırmış olur. Bu vaxt məhz Avropada qatma-qarışıqlıq, hərcmərclik höküm sürürdü. Avropanı bürüyən inqilab dalğası yeni qayda qanun tələb edirdi ki, mövcud hakimiyyətlər buna qabil deyildirlər. Bu özünü həm idarəetmədə, həm maliyədə və həm də ordu idarəçiliyində özünü göstərməkdə idi.
Məhz bu şəraiti düzgün qiymətləndirə bilən Napoleon getdikcə Avropanın hakiminə çevrilməyə başlayırdı. Hələ brümer çevrilişindən əvvəl İtaliya ordusunun ali komandanı olan zaman Avropa sərhədlərini çızmağa başlamışdır. Misir ekspedisiyası zamanı isə şərq planlarını cızırdı. Birinci konsul olduqda arzu edirdi ki Rusiya imperiyası ilə birlikdə ingilisləri Hindistandan sıxışdırıb çıxartsın.
Misir ekspedisiyası
Böyük Britaniyanın Misiri tutmaq planına qarşı Fransa hökuməti Misirə 19 may 1798-ci ildə Hərbi və nəqliyyat gəmilərindən ibarət ekspedisiya göndərir. Ekspedisiyada 38000 əsgərlə yanaşı ölkənin tarixini, mədəniyyətini tarixi abidələrini tədqiq etmək və orada yeni siyasi və iqtisadi strukturlar yaratmaq məqsədilə çoxlu alimlər, mühəndislər, rəssamlar da iştirak edirdilər. Hərbi ekispedisiya 1 iyun 1798-ci ildə Misirə yetişir və Məmluk ordusunu Misir ehramları yaxınlığında məğlubiyyətə uğradıraq 23 iyulda Qahirəyə daxil olur. Bu zaman Napoleona onun gəmilərinin Britan donaması tərəfindən Əbukirdə batırıldığı xəbəri verilir. Belə ki, 1798-ci ildə Əbukir dəniz döyüşündə, vitse-admiral Horatsio Nelsonnun komandanlığı altında Britaniya donanması fransız donanmasını darmadağın etmişdi. Fransa ilə əlaqə kəsilmiş olur. Buna baxmayaraq ekspertləri ilə birlikdə müxtəlif reformalara başlayır və beləliklə Misirin tədqiqatına başlanılır, bununla da d’Égypte institunun əsasını qoymuş olur. Ekspedisiya zamanı 1799-cu ildə indiki Rəşid (Rozzet) şəhəri yaxınlığında tapılmış Rozzet daşı vasitəsilə bir çox Misir heroqliflərini oxumaq mümkün olmuşdur.
Fələstinə qədər irəliləyərək Qəzzanı tutaraq Akkon qalasında istehkamlanır. Lakin tauna düçar olan fransız qoşunu sayca azalaraq Misiri tərk etmək məcburiyyətində qalır. Əbukir bu zaman Mustafa Paşanın komandanlığı altında olan 18000 əsgərlə müdafiə mövqayində idi. Napoleon 5000 piyada və 1000 süvari ilə ölümcül savaşa girir və 25 iyul 1799-cu ildə Əbukir döyüşündə Osmanlı qoşunlarını məğlub edir. 2 avqustda Əbukir təzədən fransızların əlinə keçir. Bununla da Napoleon bir il öncə fransız donamasının biabırçı məğlubiyyətinin əvəzini çıxmış olur. 30 sentyabrda Korsikaya, 9 oktyabrda isə Müqəddəs Rafael tərəfdən Fransa sahilinə yetişmiş olur. Parisdə ekspedisiyanın uğursuzluğuna baxmayaraq onu qəhrəman kimi qarşılayırlar.
Fransa donanmasının izində
Britaniya hökumətinin fransızların Tulon, Marsel və Genuyadakı bu hazırlıq işlərindən xəbəri var idi. Nə məqsəd daşıması naməlum olduğundan fransızların qəflətən Siciliyaya, Neapol krallığına və Portuqaliyaya və hətta İrlandiyaya hücum edə biləcəklərini istisna etmirdilər. Bu məqsədlə admiral Nelsona ciddi tapşırıq verilmişdi ki, Tulon, Marsel və Genuyadakı hazırlıqların hansı məqsəd güddüyünü öyrənsin. Nəhayət Britaniya hökuməti fransızların Misir ekspedisiyası haqqında Nelsondan məlumat alır.
4 iyulda admiral Nelsonun donanması Antaliya sahilinə çataraq, cənub ucuna istiqamət alır. 20 iyulda yenidən Siciliyaya çatmış olur. Sirakuzadan Nelson öz arvadına, Uilyam Hamiltona və admiral lord Stenli Vinsentə üç məktub yola salır. Hər üç məktubda fransız donanmasının axtarışından təngə gəlməsindən danışılır. O həyat yoldaşına yazırdı ki, indiyə kimi mən fransız donanmasını tapmağa müvəffəq olmamışam, amma heç kəs də məni lazımi səy göstərməməkdə qınaya bilməz. 1 avqustda təzədən İsgəndəriyyəyə dönən Nelson fransız donanmasını aşkar edir.
1 avqust 1798-ci ildə admiral Bryui d'Aqalye təsəvvür edə bilmirdi ki, günün ikinci yarısı Britaniya donanması hücuma başlayacaq. Lövbər salmış fransız gəmilərinin qısa vaxt ərzində döyüş hazırlığı vəziyyəti ala bilməyəcəyi təqdirdə Britaniya donanmasına saat 15:00 da hazırlıq siqnalı verilir. 17:30 da Britaniya gəmiləri şimal-qərb tərəfdən Əbukir adasına yaxınlaşaraq, 18:00 da ala toranlıqda hücuma başlayırlar. HMS Goliathın kapitanı Tomas Foley 1764 cü ilə məxsus buxtanın fransız atlasına malik idi və ada ilə əsas sahil arasındakı ərazidə manevr etmək üçün körfəzin lazımi dərinliyə malik olduğunu bilərək fransız xətt gəmilərinin arxasına daxil olaraq hücuma keçir. Onu arxasınca müşayət edən HMS Zealous, HMS Audacios, HMS Orion, HMS Theseus gəmiləri hücum zərbəsinin şiddətini artırmış olur. Belə olan halda xəttin başında durmuş Guerrier HMS Goliathç HMS Audacious, HMS Orion və HMS Theseus gəmilərinin aramsız zərbələrinə məruz qalaraq döyüş qabiliyyətini itirmiş olur.
Tomas Foley sahil və xətt gəmiləri arasında qətiyyətli manevr etməsi fransız gəmilərini iki tərəfli top atəşlərinə məruz qoymuşdur və artıq Guerrier, Aquilon, Peuple Souverain, Spartiate gəmiləri ağır zədə almışdırlar. Güvvətli silah arsenalına malik fransızların cinah gəmisi L'Orient xəttin mərkəzində qərar tutmuşdur. Onun qarşısında mövqe tutmuş HMS Bellerophon ağır zədə alaraq döyüşü tərk etməyə məcbur olur. Təxminən 22:00 da Britaniya gəmiləri HMS Swiftsure və HMS Alexander L’Orienti aramsız atəşə tutması nəticəsində onun göyərtəsi alışmış olur. HMS Swiftsure gəmisinin kapitanı məqsədyönlü atəşi davam etdirərək fransız ekipajının yanğını söndürə bilməsinə mane olmağa çalışırdı. Bu an gəmidə olan ağır yaralanmış admiral Bryui d'Aqalye növbəti zərbədən ölür.
1799 cu ildə hakimiyyətə gələrkən Fransa tam təcrid olunmuşdur. Antifransa mövqeyi tutanlar bir o qədər də möhkəm ittifaqa malik deyildirlər. Bu zaman Fransa Reyndən geri çəkilmiş, İtaliyada isə vəziyyət ümidverici deyildir. Tsizalpin respublikası süqut etmiş, Partenopey respublikasında monarxiya bərpa olunmuş, Roma respublikası da süquta uğramışdır. Yalnız İsveçrədə vəziyyət bir qədər yaxşı idi beləki birləşmiş Avstriya-Russiya ordusu Fransanı oradan çıxartmağa nail ola bilməmişdir.
Yeni konstitusiyaya əsasən Napoleon Bonapart 25 dekabr 1799-cu ildə on il müddətinə mütləq hakimiyyətə malik ilk konsul seçilir. Konsul qanunvericiliklə yanaşı nazir və digər yüksək dövlət vəzifələrinə təyinatları etmək hüququna malik olur. Beləliklə Bonapart konstitusiya ilə diktaturanı qanuniləşdirir. Hökumət proqramına Bonapart belə bir şüar verir: "Vətəndaşlar! İnqilab nədən başlanmışdısa elə orada qayıdır.O, artıq bitmişdir."
Diktatora çevrilən Napoleon dövlət idarəçiliyini kökündən dəyişdirir. İnqilabın töhfələrinin: vətəndaş hüququ, kəndlinin şəxsi torpaq hüququ, emiqrantların və kilsənin müsadirə olunmuş mülklərini satın alanların hüququnun təminatçısı kimi çıxış edərək 1804-cü ildə Napoleon məcəlləsinin təsis etməklə hakimiyyətini daha da möhkəmləndirir. İnzibati idarəçilikdə reform keçirərək şəhər və kəndlərə merlər təyin edir.
III koalisiya müharibəsi (1805)
1803-cü ildə uzun sürməyən Amyen sülhündən sonra Fransa və Böyük Britaniya arasında gərginlik azalmaq bilmirdi və Napoleon Böyük Britaniyaya hücum etməyi qərara alır.
1805-ci ildə Avropada quruda Napoleonun komandanlığı altında ordusu, dənizlərdə isə söz sahibi idilər. Bu zaman Böyük Britaniya Fransanı blokadaya salmağı məqsəd güdürdü. Blokada Fransanın ticarətinə böyük ziyan vururdu. Fransa gəmilərinin bir neçə uğurlu mühasirədən çıxmaq epizodlarından başqa fransız dəniz donanması pis günlərini yaşamaqda idi. Fransız donamasının əsas qüvvələri Atlantik okeanı sahilindəki Brest, Aralıq dənizi sahillərindəki Tulon limanlarında cəmlənmişdi.
5 oktyabr 1804-cü ildə külli miqdarda pul aparan dörd İspaniya freqatı Kadis yaxınlığında britaniyalılar tərəfindən saxlanılır. Savaşın başlamasından 9 dəqiqə sonra freqat "Mersedes" partladılır, qalan üç freqat təslim olur. İspaniya cavab olaraq Böyük Britaniyaya müharibə elan edir və Fransanın müttəfiqinə çevrilir. Kadis və ispan dəniz donama birlikləri Fransa tərəfində olurlar.
Böyük Britaniya yaxşı təlim görmüş və təcrübəli zabit korpusuna malik olduğu halda, təcrübəli Fransa donanma zabitlərinin əksəriyyəti Fransa İnqilabının əvvəllərində edam edilmiş, ya da xidmətdən uzaqlaşdırılmışdırlar. Bu zaman Fransa donanmasına komandanlıq etmək üçün etibar ediləcək yeganə şəxs Pyer-Şarl Vilnyev idi.
Napoleon Bulon düşərgəsində güclü desant dəstələri təşkil etmişdir. Məqsəd onları Britaniya sahillərinə çıxartmaq idi. Napoleon desant qüvvələrini La-Manş boğazından keçırə bilmək üçün barjaların hazırlanmasına əmr vermişdir. Birinci mərhələdə 1700 barja ilə 113 min əsgər və 5600 at, ikinci mərhələdə isə 590 barja ilə 48 min əsgər, 3400 at keçirtmək planlaşdırılmışdır. Lakin barjalar Britaniya xətt gəmiləri qarşısında müdafiəsiz olduqları üçün La-Manşı keçə bilmirlər.
Bu məqsədlə 1805-ci ildə Napoleon Pyer-Şarl Vilnyev qarşısında məqsəd qoyur ki, Karib dənizinə doğru istiqamət götürərək aldadıcı manevrlə Britaniya donanmasının başını qatsın. Lakin bu plan da pozulur, çünki Britaniya donanması La-Manşı tərk etmir. Bu aldadıcı manevr zamanı yaxınlığında Vilnyevin gəmiləri ələ keçirilir, ispanlar iki gəmi itirirlər, lakin Fransa donanması döyüşə qatılmağa cürət etmir.
20 avqustda fransız eskadriliyası Britaniya gəmiləri ilə mühasirəyə alınmış ispan limanı Kadisə gəlirlər. 17 sentyabr 1805-ci ildə Napoleon Vilnyevə əmr göndərərək lövbərləri qaldırıb Kartagenaya gedərək ispan kontr-admiralı Salsedo oradan da Napoleon ilə birləşsinlər. Bu isə general Sen-Sirə Neapol krallığına daxil olmağa imkan yaradırdı.
Gedişi
Müttəfiqlərin admiral Pyer Dümanuarın komandanlığında olan bayraqdar gəmisi Formidable Vilnyovun işarəsinə məhəl qoymadan Kadisə tərəf üz tutur və özü ilə 9 gəmini (Neptuno, Scipion, Intrepide, Raio, Formidable, Montblane, San Francisco de Asis, Duguay Trown) aparmış olur. Britaniyalıların təcrübəliliyi özünü göstərməkdə idi. Tezliklə onlar Vilnyovun cərgəsini yararaq top göyərtələrinin hər iki tərəflərdən atəş açmaq imkanı qazanırlar. İlk növbədə sərrast top atəşləri ilə müttəfiqlərin ağır toplar olan batareya göyərtəsini darmadağın edirlər.
| Trafalqar döyüşü saat 12:00-a olan vəziyyət. |
|---|
Bayraqdar HMS Victory sonuncu Nr.16 ing. "Engage the enemy more closely" ("Düşmənə daha yaxın" = təkbətək gəmi abordaj döyüşü) işarəsini verir. Britaniyalıların bayraqdarı HMS Victory onu izləyən Temeraire gəmisindən yayınmaq üçün Bucentaure gəmisini qabaqlayaraq sola dönür. Bu zaman Temeraire gəmisi müttəfiqlərin bayraqdar gəmisi ilə, HMS Victory isə Redoutable gəmisi ilə abordaj döyüşünə girir. Belə vəziyyətlərdə adətən gəmilər bir-birlərinə qarmaqlarla elə dolaşırlar ki, onları ayırmaq çox çətin olur. Toplar susur — əlbəyaxa döyüş başlanır. Redoutable gəmisinin atıcısı HMS Victory gəmisinin göyərtəsində durmuş Nelsonu muşketdən atəş açaraq yaralayır. Güllə epoleti keçib kürəyindən dəyərək onurğa sütunu ilişib qalır. Lazaretə aparılan Nelson hələ sağ idi, döyüş haqqında ona hesabat verilməsini tələb edirdi. 14 saatdan sonra Bucentaure gəmisi bayrağını salmış olur. Bu müddət ərzində müttəfiqlərin 12-dən artıq gəmisi artıq batırılmışdır. HMS Victory gəmisinin kapitanı Tomas Hardi ölən Nelsonun sonuncu sualına döyüşün hələ bitməmisinə baxmayaraq cavab verir: "Milord, bu gün sizindir". Nelson ona: ing. "Kiss me, Hardy" — "Məni öp, Hardi" (digər bir yozumda: ing. "God bless you, Hardy" — "Allah sizdən razı olsun, Hardi", ing. "Kismet, Hardy" — "Qismət, Hardi"). Hardi onun xahişini yerinə yetirir. Nelsonun son sözü: ing. "Thank God I have performed my duty" — "Tanrıya şükürlər olsun, mən öz borcumu yerinə yetirə bildim" olur.
Hər iki tərəfdən gəmilər bərk zədəli idilər. 16 saatdan sonra dəniz səthi pərən-pərən düşmüş ingilis, fransız və ispan gəmiləri ilə örtülmüşdü. Bu an daha şiddətli döyüşlər Federiko Qravinanın komandanlıq etdiyi müttəfiqlərin aperqard — Prince des Astorias ilə ingilis Defiance və Revenge gəmiləri arasında baş verir. Federiko Qravina böyük şücayət göstərərək aldığı çoxsaylı yaralardan sonra həlak olur.
Nəticə və əhəmiyyəti
Müttəfiqlər 18 gəmi 15 min canlı qüvvə itirdikləri halda Britaniya donanması 2000-dək canlı qüvvə itkisi verərək heç bir gəmi itirməyərək parlaq qələbə çalmış olur. Bir çox ingilis gəmiləri, o cümlədən bayraqdar HMS Victory gəmisi ciddi zədə almış olurlar. HMS Victory İngiltərəyə qayıtmaqdan öncə Hibraltarda təmirə dayanmalı olur. HMS Victory öz göyərtəsində "qiymətli bir yüklə" — Nelsonun nəşi ilə qayıtmış olur.
Döyüşün böyük strateji əhəmiyyəti onda idi ki, Fransa və İspaniya dəniz hegemonluğunu itirmiş olurlar. Napoleon Britaniya sahillərinə çıxmaq və müdaxilə planından birdəfəlik vaz keçmiş olur. Böyük Britaniya qəti şəkildə dəniz hegemonluğunu möhkəmlətmiş olur
IV koalisiya müharibəsi (1806–1807)
Rusiya və Prussiya müharibələri
Rusiya ilə ittifaqa girərək Prussiya 26 avqust 1806-cı ildə Fransaya Reyn ərazilərindən çıxmacı ulimatumunu verməklə müharibə elan etmiş olur. Napoleon öz qoşunlarına Mayndan başlayaraq keçməklə Berlinə qədər irəliləməyi əmrini verir. 1806-ci il oktyabr ayında Yena və Auerştedtdə prussiyalılar ağır məğlubiyyətə uğrayırlar. Nəticədə Erfurt hersoqluğu birbaşa Napoleon imperiyasına qatılır və fransızlar Berlinə daxil olurlar.
Prussiya ordusunun qalıqları rusların ordusuna qoşulurlar. Rusiya üzərinə yürüş bir sıra çətinliklərlə üz-üzə qalmış olur: həddindən pis kommunikasiyaya, yollara malik uzaq bir ərazi ordunun cəld mobilliyi və təhcizatı üçün böyük bir problem yaratmışdır. General Levin Avqust von Benniqsenin tabeçiliyində olan rus ordusunun döyüşə girmədən geri çəkilməsi, 1806–1807 ci illərin kəskin qışı və Polşa vətənpərvərlərinin müqaviməti Napoleonu Varşavada durmağı məcbur edir. Burada o ilə uzun müddətli məhəbbət romanı yaşayır. Nəticədə bir uşaq dünyaya gəlir.
Əvvəl 8 fevral 1807-ci ildə və sonra 14 iyun 1807-ci ildə ardınca 7 iyulda Fransa Russiya və Prussiya arasında Tilzit sülhü bağlanılır. Bu sülh Prussiya üçün bir fəlakət idi. Prussiya Elbadan qərbdəki ərazilərindən yeni yaradılmış Vütenberq krallığının xeyrinə məhrum olmuş olur. Polşa əyaləti isə Varşava Böyük hersoqluğuna çevrilir. Beləliklə Prussiya ərazisinin yarısını itirmiş olur eyni zamanda daha yüksək təzminat ödəməklə yanaşı kiçik ordu saxlamaqla kifayətlənməli olur.
Avropa qitəsi demək olar ki, tamamilə Napoleonun hakimiyyəti altına keçmiş olur ki, bu da Böyük Britaniyanın izolə olunması demək idi. Napoleon Böyük Britaniyaya qarşı Avropa qitəsi boyu ticarət baykotu – "Kontinental blokada siyasəti" yürüdür.
Müttəfiqlər arası çəkişmələr getdikcə kəskinləşərək, Rusiya imperiyasının koalisiyadan çıxmasına gətirib çıxarır. İmperator I Pavel Fransa ilə yaxınlaşmağı qərara alır. Rusiya Fransa ilə səfirlik mübadiləsi edir. Napoleon rus əsirlərini təmənnasız qaytarır. Bundan sonra Napoleon ingilislərə sülh təklif eir. Lakin ingilislər bunun müqabilində Burbonların bərpasını və Fransanın köhnə sərfədlərə qayıtmasını şərt qoyurlar.
Rusiya yürüşü
rəsm, Adolf Nortern
I Aleksandar 1810-cu ilin sonunda iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi ilə əlaqədar Böyük Britaniyaya qarşı aparılan "Kontinental blokada siyasəti"nə qarşı çıxır. İki imperiya arasında münasibətlər daha da soyuqlaşır. Nəticədə 1811 ci ildə hazırlaşaraq 1812-ci ildə Rusiyaya müharibə elan edir. Avropada misli görünməmiş 675 minlik ordu ilə Rusiya üzərinə hərəkət edir.
Əvvəlcə Peterburq və Moskva xalq müqavimət dəstələrinə rəhbərlik edən Mixail Kutuzov I Aleksandr tərəfindən ordu baş komandan təyin edilir. Fransızlara qarşı həlledici döyüşdən qaçınaraq Napoleona qarşı taktikasını belə ifadə edirdi: "Biz Napoleona qalib gəlməyəcəyik. Biz onu aldadacağıq". Ruslar ölkənin içərilərinə çəkilərək Napoleona Moskvanı od vurub yandıraraq döyüşsüz təslim edirlər. Şəhərə daxil olmuş Napoleon ordusu aclığa, soyuğa, xəstəliyə düçar olur. Rus çarı Napoleonla danışıqdan qaçır. 18 oktyabrda napoleon geri dönmək əmrini verir. Geri dönərkən kozak dəstələrinin hücumuna məruz qalmaları ordunun vəziyyətini daha da pisləşdirir. 1812-ci ilin dekabrnda 18 min Napoleon əsgəri Prussiya sərhəddinə çatmış olur. Prussiya köməkçi korpusu Napoleonun ordusundan imtina edərək ruslarla danışığa gedirlər. Napoleon kiçik bir dəstə ilə Parisə yetişmiş olur.
1800–1815 ci illər üzrə orduların statistik göstəriciləri
| 1800—1815 ci illər üzrə orduların statistik göstəriciləri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
İstinadlar
- zit. n. Keegan, S. 59
- Adkins und Adkins, S. 24
- Adkins und Adkins, S. 26 – 28; Keegan, S. 63; Laverty, S. 178–181
- Adkins und Adkins, S. 29
- Клейтон Т., Крейг Ф. Трафальгар: люди, сражение, шторм
- "Жюрьен-де-ла-Гравьер. Война на море: Эпоха Нельсона. — СПб.: тип. А. Дмитриева, 1851". 2014-02-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-02-28.
- The Home of The Green Arrow, Engage the enemy more closely 2023-08-04 at the Wayback Machine (ing.)
- Kiss me, Hardy 2016-03-04 at the Wayback Machine (ing.)
- Hardy’[ölü keçid] (ing.)
- Nelsons Last Words: Kiss Me, Hardy or Kismet, Hardy? 2007-01-18 at the Wayback Machine (ing.)
- Ullrich, S. 77–82.
- "Ja, meine Herren, ich bin und werde immer der Herr der Baltischen Region sein. Der Zar von Russland hat in der Tat bisher meine Verordnungen in seinen Häfen nicht durchgesetzt. Aber er wird es tun, in den nächsten sechs Monaten. Sonst erkläre ich ihm den Krieg" – Die Londoner Times vom 29. Juni 1811
- Из книги Е. В. Тарле "Нашествие Наполеона на Россию"
- Население указанно в границах соответствующего года учёта (Россия: Энциклопедический словарь. — Л., 1991.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Napoleon muharibeleri adi altinda noyabr 1799 1798 cu ilden baslayaraq iyun 1815 ci ile qeder I Napoleonun birinci konsulluq ve imperatorlugu dovrunde Fransanin diger Avropa olke ve imperiyalarina qarsi apardigi muharibeler nezerde tutulur Genis menada bura Napoleonun Italya kompaniyasi 1796 1797 ve onun Misir ekspedisiyasi 1798 1799 Fransiz inqilabi muharibesi daxildirler Napoleon muharibeleriYuxarida Austerlits doyusu Asagida Vaterloo doyusuTarix 18 may 1803 20 noyabr 1815Yeri Avropa Atlantik okeani Hind okeani Rio de La PlataNeticesi Antifransa koalitsiyasinin qelebesi Vyana konqresiMunaqise terefleriBirlesmis Kralliq Antifransa koalisiyasi Avstriya Prusiya Rusiya Ispaniya 1808 1815 Portuqaliya Osmanli imperiyasi Memlukler Misir Burbonlar Niderland Isvec Isvec Norvec Siciliya kralligi Neapol kralligi Sardiniya kralligi Papa dovleti Monteneqro Fransa Fransa muttefiqleri 1803 1806 1806 1810 1803 1805 Italiya kralligi 1805 1814 Neapol kralligi 1814 1815 Isvecre Ispaniya 1803 1808 Bavariya Hessen Saksoniya kralligi Lixtensteyn Danimarka Norvec Avstriya 1809 1813 Prusiya 1807 1812 Rusiya 1807 1812 Isvec 1809 1812 Qacarlar 1804 1807 1812 1813 Vikianbarda elaqeli mediafayllar 18 brumer cevrilisi 9 noyabr 1799 cu il Fransada hakimiyyeti hedsiz ehtiras ve qabiliyyete malik bir serkerdeye Napoleona tapsirmis olur Bu vaxt mehz Avropada qatma qarisiqliq hercmerclik hokum sururdu Avropani buruyen inqilab dalgasi yeni qayda qanun teleb edirdi ki movcud hakimiyyetler buna qabil deyildirler Bu ozunu hem idareetmede hem maliyede ve hem de ordu idareciliyinde ozunu gostermekde idi Mehz bu seraiti duzgun qiymetlendire bilen Napoleon getdikce Avropanin hakimine cevrilmeye baslayirdi Hele brumer cevrilisinden evvel Italiya ordusunun ali komandani olan zaman Avropa serhedlerini cizmaga baslamisdir Misir ekspedisiyasi zamani ise serq planlarini cizirdi Birinci konsul olduqda arzu edirdi ki Rusiya imperiyasi ile birlikde ingilisleri Hindistandan sixisdirib cixartsin Misir ekspedisiyasiEsas meqaleler Fransanin Misire ve Suriyaya yurusu ve Ebukir doyusu 1799 Napoleon Bonapart Sfinksin qarsisinda 1868 ci ilde Jean Leon Gerome terefinden cekilib Boyuk Britaniyanin Misiri tutmaq planina qarsi Fransa hokumeti Misire 19 may 1798 ci ilde Herbi ve neqliyyat gemilerinden ibaret ekspedisiya gonderir Ekspedisiyada 38000 esgerle yanasi olkenin tarixini medeniyyetini tarixi abidelerini tedqiq etmek ve orada yeni siyasi ve iqtisadi strukturlar yaratmaq meqsedile coxlu alimler muhendisler ressamlar da istirak edirdiler Herbi ekispedisiya 1 iyun 1798 ci ilde Misire yetisir ve Memluk ordusunu Misir ehramlari yaxinliginda meglubiyyete ugradiraq 23 iyulda Qahireye daxil olur Bu zaman Napoleona onun gemilerinin Britan donamasi terefinden Ebukirde batirildigi xeberi verilir Bele ki 1798 ci ilde Ebukir deniz doyusunde vitse admiral Horatsio Nelsonnun komandanligi altinda Britaniya donanmasi fransiz donanmasini darmadagin etmisdi Fransa ile elaqe kesilmis olur Buna baxmayaraq ekspertleri ile birlikde muxtelif reformalara baslayir ve belelikle Misirin tedqiqatina baslanilir bununla da d Egypte institunun esasini qoymus olur Ekspedisiya zamani 1799 cu ilde indiki Resid Rozzet seheri yaxinliginda tapilmis Rozzet dasi vasitesile bir cox Misir heroqliflerini oxumaq mumkun olmusdur Felestine qeder irelileyerek Qezzani tutaraq Akkon qalasinda istehkamlanir Lakin tauna ducar olan fransiz qosunu sayca azalaraq Misiri terk etmek mecburiyyetinde qalir Ebukir bu zaman Mustafa Pasanin komandanligi altinda olan 18000 esgerle mudafie movqayinde idi Napoleon 5000 piyada ve 1000 suvari ile olumcul savasa girir ve 25 iyul 1799 cu ilde Ebukir doyusunde Osmanli qosunlarini meglub edir 2 avqustda Ebukir tezeden fransizlarin eline kecir Bununla da Napoleon bir il once fransiz donamasinin biabirci meglubiyyetinin evezini cixmis olur 30 sentyabrda Korsikaya 9 oktyabrda ise Muqeddes Rafael terefden Fransa sahiline yetismis olur Parisde ekspedisiyanin ugursuzluguna baxmayaraq onu qehreman kimi qarsilayirlar Fransa donanmasinin izinde Esas meqale Ebukir deniz doyusu 1798 Horatsio NelsonL Orient xett gemisinin partlayisi 22 00 1 avqust 1798 dovrunun resm eseri Arnald George Britaniya hokumetinin fransizlarin Tulon Marsel ve Genuyadaki bu hazirliq islerinden xeberi var idi Ne meqsed dasimasi namelum oldugundan fransizlarin qefleten Siciliyaya Neapol kralligina ve Portuqaliyaya ve hetta Irlandiyaya hucum ede bileceklerini istisna etmirdiler Bu meqsedle admiral Nelsona ciddi tapsiriq verilmisdi ki Tulon Marsel ve Genuyadaki hazirliqlarin hansi meqsed gudduyunu oyrensin Nehayet Britaniya hokumeti fransizlarin Misir ekspedisiyasi haqqinda Nelsondan melumat alir 4 iyulda admiral Nelsonun donanmasi Antaliya sahiline cataraq cenub ucuna istiqamet alir 20 iyulda yeniden Siciliyaya catmis olur Sirakuzadan Nelson oz arvadina Uilyam Hamiltona ve admiral lord Stenli Vinsente uc mektub yola salir Her uc mektubda fransiz donanmasinin axtarisindan tenge gelmesinden danisilir O heyat yoldasina yazirdi ki indiye kimi men fransiz donanmasini tapmaga muveffeq olmamisam amma hec kes de meni lazimi sey gostermemekde qinaya bilmez 1 avqustda tezeden Isgenderiyyeye donen Nelson fransiz donanmasini askar edir Yarali admiral Bryui d Aqalye L Orientin goyertesinde 1 avqust 1798 ci ilde admiral Bryui d Aqalye tesevvur ede bilmirdi ki gunun ikinci yarisi Britaniya donanmasi hucuma baslayacaq Lovber salmis fransiz gemilerinin qisa vaxt erzinde doyus hazirligi veziyyeti ala bilmeyeceyi teqdirde Britaniya donanmasina saat 15 00 da hazirliq siqnali verilir 17 30 da Britaniya gemileri simal qerb terefden Ebukir adasina yaxinlasaraq 18 00 da ala toranliqda hucuma baslayirlar HMS Goliathin kapitani Tomas Foley 1764 cu ile mexsus buxtanin fransiz atlasina malik idi ve ada ile esas sahil arasindaki erazide manevr etmek ucun korfezin lazimi derinliye malik oldugunu bilerek fransiz xett gemilerinin arxasina daxil olaraq hucuma kecir Onu arxasinca musayet eden HMS Zealous HMS Audacios HMS Orion HMS Theseus gemileri hucum zerbesinin siddetini artirmis olur Bele olan halda xettin basinda durmus Guerrier HMS Goliathc HMS Audacious HMS Orion ve HMS Theseus gemilerinin aramsiz zerbelerine meruz qalaraq doyus qabiliyyetini itirmis olur Tomas Foley sahil ve xett gemileri arasinda qetiyyetli manevr etmesi fransiz gemilerini iki terefli top ateslerine meruz qoymusdur ve artiq Guerrier Aquilon Peuple Souverain Spartiate gemileri agir zede almisdirlar Guvvetli silah arsenalina malik fransizlarin cinah gemisi L Orient xettin merkezinde qerar tutmusdur Onun qarsisinda movqe tutmus HMS Bellerophon agir zede alaraq doyusu terk etmeye mecbur olur Texminen 22 00 da Britaniya gemileri HMS Swiftsure ve HMS Alexander L Orienti aramsiz atese tutmasi neticesinde onun goyertesi alismis olur HMS Swiftsure gemisinin kapitani meqsedyonlu atesi davam etdirerek fransiz ekipajinin yangini sondure bilmesine mane olmaga calisirdi Bu an gemide olan agir yaralanmis admiral Bryui d Aqalye novbeti zerbeden olur 1799 cu ilde hakimiyyete gelerken Fransa tam tecrid olunmusdur Antifransa movqeyi tutanlar bir o qeder de mohkem ittifaqa malik deyildirler Bu zaman Fransa Reynden geri cekilmis Italiyada ise veziyyet umidverici deyildir Tsizalpin respublikasi suqut etmis Partenopey respublikasinda monarxiya berpa olunmus Roma respublikasi da suquta ugramisdir Yalniz Isvecrede veziyyet bir qeder yaxsi idi beleki birlesmis Avstriya Russiya ordusu Fransani oradan cixartmaga nail ola bilmemisdir Yeni konstitusiyaya esasen Napoleon Bonapart 25 dekabr 1799 cu ilde on il muddetine mutleq hakimiyyete malik ilk konsul secilir Konsul qanunvericilikle yanasi nazir ve diger yuksek dovlet vezifelerine teyinatlari etmek huququna malik olur Belelikle Bonapart konstitusiya ile diktaturani qanunilesdirir Hokumet proqramina Bonapart bele bir suar verir Vetendaslar Inqilab neden baslanmisdisa ele orada qayidir O artiq bitmisdir Diktatora cevrilen Napoleon dovlet idareciliyini kokunden deyisdirir Inqilabin tohfelerinin vetendas huququ kendlinin sexsi torpaq huququ emiqrantlarin ve kilsenin musadire olunmus mulklerini satin alanlarin huququnun teminatcisi kimi cixis ederek 1804 cu ilde Napoleon mecellesinin tesis etmekle hakimiyyetini daha da mohkemlendirir Inzibati idarecilikde reform kecirerek seher ve kendlere merler teyin edir III koalisiya muharibesi 1805 Esas meqale Ucuncu koalisiya muharibesi 1803 cu ilde uzun surmeyen Amyen sulhunden sonra Fransa ve Boyuk Britaniya arasinda gerginlik azalmaq bilmirdi ve Napoleon Boyuk Britaniyaya hucum etmeyi qerara alir 1805 ci ilde Avropada quruda Napoleonun komandanligi altinda ordusu denizlerde ise soz sahibi idiler Bu zaman Boyuk Britaniya Fransani blokadaya salmagi meqsed gudurdu Blokada Fransanin ticaretine boyuk ziyan vururdu Fransa gemilerinin bir nece ugurlu muhasireden cixmaq epizodlarindan basqa fransiz deniz donanmasi pis gunlerini yasamaqda idi Fransiz donamasinin esas quvveleri Atlantik okeani sahilindeki Brest Araliq denizi sahillerindeki Tulon limanlarinda cemlenmisdi 5 oktyabr 1804 cu ilde kulli miqdarda pul aparan dord Ispaniya freqati Kadis yaxinliginda britaniyalilar terefinden saxlanilir Savasin baslamasindan 9 deqiqe sonra freqat Mersedes partladilir qalan uc freqat teslim olur Ispaniya cavab olaraq Boyuk Britaniyaya muharibe elan edir ve Fransanin muttefiqine cevrilir Kadis ve ispan deniz donama birlikleri Fransa terefinde olurlar Boyuk Britaniya yaxsi telim gormus ve tecrubeli zabit korpusuna malik oldugu halda tecrubeli Fransa donanma zabitlerinin ekseriyyeti Fransa Inqilabinin evvellerinde edam edilmis ya da xidmetden uzaqlasdirilmisdirlar Bu zaman Fransa donanmasina komandanliq etmek ucun etibar edilecek yegane sexs Pyer Sarl Vilnyev idi Napoleon Bulon dusergesinde guclu desant desteleri teskil etmisdir Meqsed onlari Britaniya sahillerine cixartmaq idi Napoleon desant quvvelerini La Mans bogazindan kecire bilmek ucun barjalarin hazirlanmasina emr vermisdir Birinci merhelede 1700 barja ile 113 min esger ve 5600 at ikinci merhelede ise 590 barja ile 48 min esger 3400 at kecirtmek planlasdirilmisdir Lakin barjalar Britaniya xett gemileri qarsisinda mudafiesiz olduqlari ucun La Mansi kece bilmirler Bu meqsedle 1805 ci ilde Napoleon Pyer Sarl Vilnyev qarsisinda meqsed qoyur ki Karib denizine dogru istiqamet goturerek aldadici manevrle Britaniya donanmasinin basini qatsin Lakin bu plan da pozulur cunki Britaniya donanmasi La Mansi terk etmir Bu aldadici manevr zamani yaxinliginda Vilnyevin gemileri ele kecirilir ispanlar iki gemi itirirler lakin Fransa donanmasi doyuse qatilmaga curet etmir 20 avqustda fransiz eskadriliyasi Britaniya gemileri ile muhasireye alinmis ispan limani Kadise gelirler 17 sentyabr 1805 ci ilde Napoleon Vilnyeve emr gondererek lovberleri qaldirib Kartagenaya gederek ispan kontr admirali Salsedo oradan da Napoleon ile birlessinler Bu ise general Sen Sire Neapol kralligina daxil olmaga imkan yaradirdi Gedisi Muttefiqlerin admiral Pyer Dumanuarin komandanliginda olan bayraqdar gemisi Formidable Vilnyovun isaresine mehel qoymadan Kadise teref uz tutur ve ozu ile 9 gemini Neptuno Scipion Intrepide Raio Formidable Montblane San Francisco de Asis Duguay Trown aparmis olur Britaniyalilarin tecrubeliliyi ozunu gostermekde idi Tezlikle onlar Vilnyovun cergesini yararaq top goyertelerinin her iki tereflerden ates acmaq imkani qazanirlar Ilk novbede serrast top atesleri ile muttefiqlerin agir toplar olan batareya goyertesini darmadagin edirler Fr Isp B B c s kulekTrafalqar doyusu saat 12 00 a olan veziyyet Bayraqdar HMS Victory sonuncu Nr 16 ing Engage the enemy more closely Dusmene daha yaxin tekbetek gemi abordaj doyusu isaresini verir Britaniyalilarin bayraqdari HMS Victory onu izleyen Temeraire gemisinden yayinmaq ucun Bucentaure gemisini qabaqlayaraq sola donur Bu zaman Temeraire gemisi muttefiqlerin bayraqdar gemisi ile HMS Victory ise Redoutable gemisi ile abordaj doyusune girir Bele veziyyetlerde adeten gemiler bir birlerine qarmaqlarla ele dolasirlar ki onlari ayirmaq cox cetin olur Toplar susur elbeyaxa doyus baslanir Redoutable gemisinin aticisi HMS Victory gemisinin goyertesinde durmus Nelsonu musketden ates acaraq yaralayir Gulle epoleti kecib kureyinden deyerek onurga sutunu ilisib qalir Lazarete aparilan Nelson hele sag idi doyus haqqinda ona hesabat verilmesini teleb edirdi 14 saatdan sonra Bucentaure gemisi bayragini salmis olur Bu muddet erzinde muttefiqlerin 12 den artiq gemisi artiq batirilmisdir HMS Victory gemisinin kapitani Tomas Hardi olen Nelsonun sonuncu sualina doyusun hele bitmemisine baxmayaraq cavab verir Milord bu gun sizindir Nelson ona ing Kiss me Hardy Meni op Hardi diger bir yozumda ing God bless you Hardy Allah sizden razi olsun Hardi ing Kismet Hardy Qismet Hardi Hardi onun xahisini yerine yetirir Nelsonun son sozu ing Thank God I have performed my duty Tanriya sukurler olsun men oz borcumu yerine yetire bildim olur Her iki terefden gemiler berk zedeli idiler 16 saatdan sonra deniz sethi peren peren dusmus ingilis fransiz ve ispan gemileri ile ortulmusdu Bu an daha siddetli doyusler Federiko Qravinanin komandanliq etdiyi muttefiqlerin aperqard Prince des Astorias ile ingilis Defiance ve Revenge gemileri arasinda bas verir Federiko Qravina boyuk sucayet gostererek aldigi coxsayli yaralardan sonra helak olur Netice ve ehemiyyeti Muttefiqler 18 gemi 15 min canli quvve itirdikleri halda Britaniya donanmasi 2000 dek canli quvve itkisi vererek hec bir gemi itirmeyerek parlaq qelebe calmis olur Bir cox ingilis gemileri o cumleden bayraqdar HMS Victory gemisi ciddi zede almis olurlar HMS Victory Ingiltereye qayitmaqdan once Hibraltarda temire dayanmali olur HMS Victory oz goyertesinde qiymetli bir yukle Nelsonun nesi ile qayitmis olur Doyusun boyuk strateji ehemiyyeti onda idi ki Fransa ve Ispaniya deniz hegemonlugunu itirmis olurlar Napoleon Britaniya sahillerine cixmaq ve mudaxile planindan birdefelik vaz kecmis olur Boyuk Britaniya qeti sekilde deniz hegemonlugunu mohkemletmis olurIV koalisiya muharibesi 1806 1807 Qapali qite Avropa 1811 ci il Asili olkeler Qite tecridinde istirak eden olkeler Rusiya ve Prussiya muharibeleri Rusiya ile ittifaqa girerek Prussiya 26 avqust 1806 ci ilde Fransaya Reyn erazilerinden cixmaci ulimatumunu vermekle muharibe elan etmis olur Napoleon oz qosunlarina Mayndan baslayaraq kecmekle Berline qeder irelilemeyi emrini verir 1806 ci il oktyabr ayinda Yena ve Auerstedtde prussiyalilar agir meglubiyyete ugrayirlar Neticede Erfurt hersoqlugu birbasa Napoleon imperiyasina qatilir ve fransizlar Berline daxil olurlar Prussiya ordusunun qaliqlari ruslarin ordusuna qosulurlar Rusiya uzerine yurus bir sira cetinliklerle uz uze qalmis olur heddinden pis kommunikasiyaya yollara malik uzaq bir erazi ordunun celd mobilliyi ve tehcizati ucun boyuk bir problem yaratmisdir General Levin Avqust von Benniqsenin tabeciliyinde olan rus ordusunun doyuse girmeden geri cekilmesi 1806 1807 ci illerin keskin qisi ve Polsa vetenperverlerinin muqavimeti Napoleonu Varsavada durmagi mecbur edir Burada o ile uzun muddetli mehebbet romani yasayir Neticede bir usaq dunyaya gelir Evvel 8 fevral 1807 ci ilde ve sonra 14 iyun 1807 ci ilde ardinca 7 iyulda Fransa Russiya ve Prussiya arasinda Tilzit sulhu baglanilir Bu sulh Prussiya ucun bir felaket idi Prussiya Elbadan qerbdeki erazilerinden yeni yaradilmis Vutenberq kralliginin xeyrine mehrum olmus olur Polsa eyaleti ise Varsava Boyuk hersoqluguna cevrilir Belelikle Prussiya erazisinin yarisini itirmis olur eyni zamanda daha yuksek tezminat odemekle yanasi kicik ordu saxlamaqla kifayetlenmeli olur Avropa qitesi demek olar ki tamamile Napoleonun hakimiyyeti altina kecmis olur ki bu da Boyuk Britaniyanin izole olunmasi demek idi Napoleon Boyuk Britaniyaya qarsi Avropa qitesi boyu ticaret baykotu Kontinental blokada siyaseti yurudur Esas meqale Kontinental blokada Muttefiqler arasi cekismeler getdikce keskinleserek Rusiya imperiyasinin koalisiyadan cixmasina getirib cixarir Imperator I Pavel Fransa ile yaxinlasmagi qerara alir Rusiya Fransa ile sefirlik mubadilesi edir Napoleon rus esirlerini temennasiz qaytarir Bundan sonra Napoleon ingilislere sulh teklif eir Lakin ingilisler bunun muqabilinde Burbonlarin berpasini ve Fransanin kohne serfedlere qayitmasini sert qoyurlar Rusiya yurusu Esas meqale Fransa Rusiya muharibesiNapoleonun geri cekilmesi resm Adolf Nortern I Aleksandar 1810 cu ilin sonunda iqtisadi veziyyetin pislesmesi ile elaqedar Boyuk Britaniyaya qarsi aparilan Kontinental blokada siyaseti ne qarsi cixir Iki imperiya arasinda munasibetler daha da soyuqlasir Neticede 1811 ci ilde hazirlasaraq 1812 ci ilde Rusiyaya muharibe elan edir Avropada misli gorunmemis 675 minlik ordu ile Rusiya uzerine hereket edir Evvelce Peterburq ve Moskva xalq muqavimet destelerine rehberlik eden Mixail Kutuzov I Aleksandr terefinden ordu bas komandan teyin edilir Fransizlara qarsi helledici doyusden qacinaraq Napoleona qarsi taktikasini bele ifade edirdi Biz Napoleona qalib gelmeyeceyik Biz onu aldadacagiq Ruslar olkenin icerilerine cekilerek Napoleona Moskvani od vurub yandiraraq doyussuz teslim edirler Sehere daxil olmus Napoleon ordusu acliga soyuga xesteliye ducar olur Rus cari Napoleonla danisiqdan qacir 18 oktyabrda napoleon geri donmek emrini verir Geri donerken kozak destelerinin hucumuna meruz qalmalari ordunun veziyyetini daha da pislesdirir 1812 ci ilin dekabrnda 18 min Napoleon esgeri Prussiya serheddine catmis olur Prussiya komekci korpusu Napoleonun ordusundan imtina ederek ruslarla danisiga gedirler Napoleon kicik bir deste ile Parise yetismis olur 1800 1815 ci iller uzre ordularin statistik gostericileri1800 1815 ci iller uzre ordularin statistik gostericileriDoyusen olkeler Ehali 1800 ci ile Seferberlik Esgeri ve mulki itkiler Boyuk Britaniya 9 200 000 997 670 311 806Prusiya 9 700 000 320 000 130 000 Avstriya 20 598 700 100 000 376 000 Rusiya 37 540 400 2 500 000 289 000 Isvecre 2 347 300Portuqaliya kralligi 3 400 000 250 000 Ispaniya 10 500 000 300 000 300 000 Misir 3 854 000 Osmanli imperiyasi 23 000 000 100 000CEMI 114 680 400 1 800 000 2 000 000 Fransa 27 349 000 2 950 000 1 200 000 Italiya 17 237 000 200 000 125 000 Danimarka 929 000 Norvec 883 6002 500 000 95 0001 982 000 Belcika 4 035 000Bavariya 3 100 000 24 000Saksoniya kralligi 1 100 000 20 0001 200 000700 000 17 000CEMI 61 015 600 1 400 000 1 600 000Istinadlarzit n Keegan S 59 Adkins und Adkins S 24 Adkins und Adkins S 26 28 Keegan S 63 Laverty S 178 181 Adkins und Adkins S 29 Klejton T Krejg F Trafalgar lyudi srazhenie shtorm Zhyuren de la Graver Vojna na more Epoha Nelsona SPb tip A Dmitrieva 1851 2014 02 19 tarixinde Istifade tarixi 2014 02 28 The Home of The Green Arrow Engage the enemy more closely 2023 08 04 at the Wayback Machine ing Kiss me Hardy 2016 03 04 at the Wayback Machine ing Hardy olu kecid ing Nelsons Last Words Kiss Me Hardy or Kismet Hardy 2007 01 18 at the Wayback Machine ing Ullrich S 77 82 Ja meine Herren ich bin und werde immer der Herr der Baltischen Region sein Der Zar von Russland hat in der Tat bisher meine Verordnungen in seinen Hafen nicht durchgesetzt Aber er wird es tun in den nachsten sechs Monaten Sonst erklare ich ihm den Krieg Die Londoner Times vom 29 Juni 1811 Iz knigi E V Tarle Nashestvie Napoleona na Rossiyu Naselenie ukazanno v granicah sootvetstvuyushego goda uchyota Rossiya Enciklopedicheskij slovar L 1991