Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Albert Şpeer (alm. Albert Speer; 19 mart 1905[…], Manhaym, Almaniya imperiyası – 1 sentyabr 1981[…], London)) — Üçüncü Reyxin əsas arxitektoru, silahlandırma və hərbi sənaye naziri. Nürnberq prosesində mühakimə olunmuşlardan biri.
| Albert Şpeer | |
|---|---|
| isp. Albert Speet | |
 | |
| Doğum tarixi | 19 mart 1905[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1 sentyabr 1981[…](76 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | insult |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, memar |
| Partiyası | |
| Üzvlüyü | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Albert Şpeer 19 mart 1905-ci ildə Almaniya İmperiyasının şəhərində anadan olmuşdur. 1923-cü ildə atasının istəyi ilə Karlsruhe şəhərində memar kimi təhsil alıb. 1924-cü ildə Münhen şəhərinin texniki univertsitetinə daxil olur. 1925-ci ildə təhsilini Berlində davam etdirir. 1928-ci ildə diplom aldıqdan sonra universitetdə assistent kimi çalışmağa başlayır. 1930-cu ildə ilk dəfə universitetdə Adolf Hitlerin nitqini eşidir. Bu nitq daha öncələr siyasətlə heç məşğul olmayan Şpeerə çox güclü təsir edir. 1931-ci ilin yanvarında Şpeer NSDAP-yə üzv olur və Mannhaymda müstəqil memar kimi fəaliyyət göstəməyə başlayır. 1932-ci ildə NSDAP-dən ilk inşaat sifarişini alır. 1933-cü ilin mart ayında Jozef Göbbelsdən Təşviqat Nazirliyinin binasının yenidənqurmasını aparma tapşırığı alır. Hitler Şpeerin təşkilatçılıq istedadından xəbərdar idi. O, Şpeeri öz əsas memarı olan assistenti təyin edir və ona Reyxskantslayın (Reyx dəftərxanasının) binasının yenidənqurmasını tapşırır. Qısa vaxt ərzində Şpeer Hitlerin inamını qazanır. O NSDAP-nin küləvi mitinqlərinin təşkili və planlaşdırılmasında yaxından iştirak edirdi. 1933-cü ildə Nürnberqdə keçirilən partiya qurultayında xüsusi işıq effektlərindən istifadəni təşkil edir. 1934-cü ildə Troostun ölümündən sonra, Şpeer Hitlerin əsas memarı təyin edilir. O, çoxlu sayda vacib layihələrin müəllifi olur. 1937-ci ildə Parisdə keçirilən dünya sərgisində Almaniyanın pavilyonunu təşkil edir. Burada Şpeer Nürnberq partiya qurultayının təşkilinə görə Qran-pri və pavilyonun təşkilinə görə qızıl medal alır. Elə həmin ildəcə, Hitler Şpeeri Berlin və digər Almaniya şəhərlərinin yenidənqurulması üzrə baş müfəttiş təyin edir. 1938-ci ildə Hitler ona NSDAP-nin qızıl nişanını təqdim edir. Şpeerə Berlini yenidən Alman Reyxinin əsl paytaxtına çevirmək tapşırığı verilir və 1938–1939-cu illərdə o yenidənqurmanın baş planını hazırlamağa başlayır. Şpeerin layihələrini gözdən keçirən Hitler ona hüdudsuz maliyyə dəstəyi ayrılmasını tələb edir. İkinci dünya müharibəsi başladıqdan sonra belə Şpeer öz işinə davam edir, amma daha çox hərbi məqsədli binaların layihələrini hazırlayır. 1941-ci ildə qərbi Berlin seçki dairəsindən Reyxstaqa deputat seçilir və 1945-ci ilə qədər bu vəzifədə qalır. 1941-ci ildə SSRİ ilə müharibə başladıqdan sonra hərbi sənaye naziri olan Frits Todtdan Ukraynada olan silah fabriklərinin və dəmir filizi emalı zavodlarının yenidənqurması prosesini aparması tapşırığını alır. 15 fevral 1942-ci ildə Todt aviaqəzada həlak olur. Bundan sonra, Şpeer Hitler tərəfindən silahlandırma və hərbi sənaye naziri təyin edilir. O, həmçinin su və elektrik enerjisi üzrə Reyxin baş müfəttişi vəzifəsinə təyin edilir. Nazir kimi Şpeer bütün hərbi iqtisadiyyata cavabdeh idi. O, hərbi sənayeni total hərbi iqtisadiyyata çevirməyə müvəffəq olur. Alman infrastrukturunun tam dağılmasına və mütəffiqlərin tez-tez bombalamalarına baxmayaraq Şpeer silah istehsalını yüksək səviyyəyə çatdırır. Şpeerin təşkilatında konsentrasiya lagerlərində yaşayan yəhudilərdən və dustaqların əməyindən geniş istifadə olunurdu. Görünür buna görə onun təşkilatı Henrix Himmler və onun SS təşkilatı ilə sıx əlaqədə idi. 1942-ci ilin 2 sentyabrında Şpeerin rəhbərlik etdiyi müxtəlif təşkilatlar cəmləşdirilərək silahlandırma və hərbi sənaye nazirliyi adı altında birləşdirilir. 1944-cü ildə Şpeer bərk xəstələnir və yaz ayı üçün olan işlərini yerinə yetirə bilmir. Şpeer Hilerə xammalı və istehsal qüvvəsinin getdikcə azaldığını və müharibəni saxlamaq lazım olduğunu deyir, amma Hitler Şpeerin xəbərdarlıqlarına məhəl qoymur. 1944-cü ilin 20 iyulunda Hitlerə təşkil edilmiş sui-qəsddə onun da iştirakının olmasına şübhə edilir. Belə ki, bu sui-qəsd haqqında tapılmış sənədlərdə yeni yaradılacaq hökumətdə Şpeerin də adı hallanırdı, amma Şpeer bu məsələdən xəbərsiz olduğunu bildirmişdi. 1945-ci ildə artıq məğlubiyyətin yaxın olduğunu görən Hitler Şpeerə bütün alman torpaqlarının yandırılmasını əmr edir. Şpeer isə bunun əleyhinə çıxaraq Almaniyanın bununla daş dövrünə qayıdacağını bildirir. 1945-ci ildə Hitler əleyhinə yeni sui-qəsd təşkil edilir. Bu dəfə də məsələdə Şpeerin iştirakından şübhələnirlər, amma sübutlar yenə olmur. Müharibədən sonra o, mütəffiqlər tərəfindən həbs edilir və Nürberq məhkəməsində hərbi cinayətkar kimi mühakimə edilir. Albert Şpeer məhkəmədə özünü təqsirli saydığını bildirir. 1946-cı ildə Nürnberq beynəlxalq məhkəməsi tərəfindən Şpeer törətdiyi cinayətlərə görə 20 il müddətində azadlıqdan məhrum edilir. Cəzasını Berlin-Şpandau həbsxanasında çəkib. Dəfələrlə ailəsi və yaxınları tərəfindən əfv edilməsi ilə bağlı istəklərin olmasına baxmayaraq, SSRİ-nin etirazı üzündən əfv edilməyib. 1966-cı ilin 30 sentyabrında azadlığa buraxılır. 1981-ci ildə Londona səfəri zamanı vəfat etmişdir.
Xarici Keçidlər
- Şpeer haqqında veb sayt 2010-09-03 at the Wayback Machine- İngiliscə
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Albert Speer // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118615998 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
Mənbə
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Albert Speer alm Albert Speer 19 mart 1905 Manhaym Almaniya imperiyasi 1 sentyabr 1981 London Ucuncu Reyxin esas arxitektoru silahlandirma ve herbi senaye naziri Nurnberq prosesinde muhakime olunmuslardan biri Albert Speerisp Albert SpeetDogum tarixi 19 mart 1905 1905 03 19 Dogum yeri Manhaym Almaniya imperiyasiVefat tarixi 1 sentyabr 1981 1981 09 01 76 yasinda Vefat yeri London Boyuk London Ingiltere Birlesmis KralliqVefat sebebi insultTehsili Berlin Texniki Universiteti Munhen Texniki Universiteti Karlsrue Texniki InstitutuFealiyyeti siyasetci memarPartiyasi Alman Nasional Sosialist Fehle PartiyasiUzvluyu Hucum desteleri SS Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiAlbert Speer 19 mart 1905 ci ilde Almaniya Imperiyasinin seherinde anadan olmusdur 1923 cu ilde atasinin isteyi ile Karlsruhe seherinde memar kimi tehsil alib 1924 cu ilde Munhen seherinin texniki univertsitetine daxil olur 1925 ci ilde tehsilini Berlinde davam etdirir 1928 ci ilde diplom aldiqdan sonra universitetde assistent kimi calismaga baslayir 1930 cu ilde ilk defe universitetde Adolf Hitlerin nitqini esidir Bu nitq daha onceler siyasetle hec mesgul olmayan Speere cox guclu tesir edir 1931 ci ilin yanvarinda Speer NSDAP ye uzv olur ve Mannhaymda musteqil memar kimi fealiyyet gostemeye baslayir 1932 ci ilde NSDAP den ilk insaat sifarisini alir 1933 cu ilin mart ayinda Jozef Gobbelsden Tesviqat Nazirliyinin binasinin yenidenqurmasini aparma tapsirigi alir Hitler Speerin teskilatciliq istedadindan xeberdar idi O Speeri oz esas memari olan assistenti teyin edir ve ona Reyxskantslayin Reyx defterxanasinin binasinin yenidenqurmasini tapsirir Qisa vaxt erzinde Speer Hitlerin inamini qazanir O NSDAP nin kulevi mitinqlerinin teskili ve planlasdirilmasinda yaxindan istirak edirdi 1933 cu ilde Nurnberqde kecirilen partiya qurultayinda xususi isiq effektlerinden istifadeni teskil edir 1934 cu ilde Troostun olumunden sonra Speer Hitlerin esas memari teyin edilir O coxlu sayda vacib layihelerin muellifi olur 1937 ci ilde Parisde kecirilen dunya sergisinde Almaniyanin pavilyonunu teskil edir Burada Speer Nurnberq partiya qurultayinin teskiline gore Qran pri ve pavilyonun teskiline gore qizil medal alir Ele hemin ildece Hitler Speeri Berlin ve diger Almaniya seherlerinin yenidenqurulmasi uzre bas mufettis teyin edir 1938 ci ilde Hitler ona NSDAP nin qizil nisanini teqdim edir Speere Berlini yeniden Alman Reyxinin esl paytaxtina cevirmek tapsirigi verilir ve 1938 1939 cu illerde o yenidenqurmanin bas planini hazirlamaga baslayir Speerin layihelerini gozden keciren Hitler ona hududsuz maliyye desteyi ayrilmasini teleb edir Ikinci dunya muharibesi basladiqdan sonra bele Speer oz isine davam edir amma daha cox herbi meqsedli binalarin layihelerini hazirlayir 1941 ci ilde qerbi Berlin secki dairesinden Reyxstaqa deputat secilir ve 1945 ci ile qeder bu vezifede qalir 1941 ci ilde SSRI ile muharibe basladiqdan sonra herbi senaye naziri olan Frits Todtdan Ukraynada olan silah fabriklerinin ve demir filizi emali zavodlarinin yenidenqurmasi prosesini aparmasi tapsirigini alir 15 fevral 1942 ci ilde Todt aviaqezada helak olur Bundan sonra Speer Hitler terefinden silahlandirma ve herbi senaye naziri teyin edilir O hemcinin su ve elektrik enerjisi uzre Reyxin bas mufettisi vezifesine teyin edilir Nazir kimi Speer butun herbi iqtisadiyyata cavabdeh idi O herbi senayeni total herbi iqtisadiyyata cevirmeye muveffeq olur Alman infrastrukturunun tam dagilmasina ve muteffiqlerin tez tez bombalamalarina baxmayaraq Speer silah istehsalini yuksek seviyyeye catdirir Speerin teskilatinda konsentrasiya lagerlerinde yasayan yehudilerden ve dustaqlarin emeyinden genis istifade olunurdu Gorunur buna gore onun teskilati Henrix Himmler ve onun SS teskilati ile six elaqede idi 1942 ci ilin 2 sentyabrinda Speerin rehberlik etdiyi muxtelif teskilatlar cemlesdirilerek silahlandirma ve herbi senaye nazirliyi adi altinda birlesdirilir 1944 cu ilde Speer berk xestelenir ve yaz ayi ucun olan islerini yerine yetire bilmir Speer Hilere xammali ve istehsal quvvesinin getdikce azaldigini ve muharibeni saxlamaq lazim oldugunu deyir amma Hitler Speerin xeberdarliqlarina mehel qoymur 1944 cu ilin 20 iyulunda Hitlere teskil edilmis sui qesdde onun da istirakinin olmasina subhe edilir Bele ki bu sui qesd haqqinda tapilmis senedlerde yeni yaradilacaq hokumetde Speerin de adi hallanirdi amma Speer bu meseleden xebersiz oldugunu bildirmisdi 1945 ci ilde artiq meglubiyyetin yaxin oldugunu goren Hitler Speere butun alman torpaqlarinin yandirilmasini emr edir Speer ise bunun eleyhine cixaraq Almaniyanin bununla das dovrune qayidacagini bildirir 1945 ci ilde Hitler eleyhine yeni sui qesd teskil edilir Bu defe de meselede Speerin istirakindan subhelenirler amma subutlar yene olmur Muharibeden sonra o muteffiqler terefinden hebs edilir ve Nurberq mehkemesinde herbi cinayetkar kimi muhakime edilir Albert Speer mehkemede ozunu teqsirli saydigini bildirir 1946 ci ilde Nurnberq beynelxalq mehkemesi terefinden Speer toretdiyi cinayetlere gore 20 il muddetinde azadliqdan mehrum edilir Cezasini Berlin Spandau hebsxanasinda cekib Defelerle ailesi ve yaxinlari terefinden efv edilmesi ile bagli isteklerin olmasina baxmayaraq SSRI nin etirazi uzunden efv edilmeyib 1966 ci ilin 30 sentyabrinda azadliga buraxilir 1981 ci ilde Londona seferi zamani vefat etmisdir Xarici KecidlerSpeer haqqinda veb sayt 2010 09 03 at the Wayback Machine IngilisceIstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Albert Speer Encyclopaedia Britannica ing Deutsche Nationalbibliothek Record 118615998 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Menbe 1