Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyası (alm. Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei) — Veymar Respublikası dövründə yaranan alman siyasi partiyasıdır. O dövrlərdə Almaniya imperiyasının Birinci dünya müharibəsini uduzması və ağır itkilər verməsi və sonda Versal sazişi ilə alman xalqının bütün haqlarının alınması və xalqın qısaca əzilməsi bu qatı milliyətçi partiyanın yaranmasına səbəb oldu. Müharibədən sonra böyük böhranında baş verməsi ilə alman xalqı işsiz və evlərinə günlərlə çörək aparmayacaq vəziyyətə gəlmişdi. Partiyanın üzvlərinin sürətlə artması da bununla əlaqədardır. 20-ci əsrdə alman siyasətində çox böyük yer tutan partiyanın ideologiyası nasional sosializm olmuşdur. Hakimiyyəti dövründə , anti-semitist, siyasət yeritmişdir.
Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyası Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei | |
|---|---|
| NSDAP | |
 | |
| Sədri | Anton Dreksler, Adolf Hitler, Martin Borman |
| Qurucu | |
| Quruluş tarixi | 24 fevral 1920 |
| Dağılma tarixi | 10 oktyabr 1945 |
| Baş qərargah | |
| İdeologiya | Nasional Sosializm |
| İdeoloji spektr | İfrat sağçılıq |
| Gənclər təşkilatı | Hitleryugend |
| 876 / 876 | |
| Bayrağı |  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Tarixi olaraq partiyanın sələfi kiçik bir qüvvə olan alman millətçiləri idi. Müharibədən sonra Almaniyanın pis vəziyyətdə olması Anton Drekslerin Almaniya Fəhlə Partiyasını qurması ilə nəticələndi. Bu partiya müharibədən sonra Almaniyada qurulan ilk partiyalardan idi. Anton Drekslerin fikirlərinə görə alman millətini və alman milliyətçiliyini yüksəltmək, amma bunu sosializmin köməyi ilə etmək lazım idi.
Adolf Hitlerin Partiya Sədri Olması
1915-ci ildə orduya xidmətə yazılan Hitlerin 1917-də gözləri müvəqqəti olaraq kor olur. O, xəstəxanada gözlərini açıb özünə gələndə Almaniyanın uduzduğunu görür. Bundan sonra Versalın da şərtlərini öyrənən Hitler hər şeyi yəhudilərin boynuna atır. Sonradan Hitler partiyanın mərkəzinə gedib partiyanın ilk üzvlərindən olur. O zamanlar partiyanın liderlərindən biri olan Hitler haqqında düşüncələri pis idi. Nəticədə o, istefa verdi. Dreksler isə Hitlerə yaxın idi və onun mükəmməl biri olduğunu düşünürdü. Hitler partiya içində çıxış edəndə hər kəsi özünə və partiyanın fikirlərinə cəlb etdiyi üçün partiyanın öndə gələn üzvləri Hitlerin partiya sədri olmasını dəstəkləyirdilər.
Alman işçi partiyasının Nasist partiyasına çevirilməsi
24 fevral 1920-ci ildə partiyanın 25 maddəlik yeni qaydaları təqdim olundu. Qaydalar Adolf Hitler və Anton Dreksler tərəfindən yazılmışdı. Beləliklə bu qaydalar Alman Fəhlə Partiyasının xələfi olan Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyasının qaydaları kimi təqdim olundu.
Çevriliş cəhdi
Nasist partiyasının üzvləri artdıqca partiya daha da məşhurlaşırdı. Baş qərargahı Bavariyada yerləşən partiya Adolf Hitlerin başçılığı ilə həmin vilayəti ələ keçirməyi özünə hədəf qoymuşdu. 9 noyabr 1923-də Adolf Hitler gələcəkdə çox yaxın dostu olacaq, Benito Mussolonidən ilham alaraq pivəxanadan Münhen şəhərinin mərkəzinə doğru iləriləyib, vilayəti ələ keçirəcəkdi. O dövrdə Nasist partiyasının paramilitar qanadı olan , başqa adı ilə qəhvəyi köynəklilər bu çevrilişi dəstəkləyəcəkdi. Həmçinin bu çevrilişi 1-ci dünya müharibəsində general olmuş dəstəkləyirdi. Amma sonda çevriliş alınmadı nəticədə, Adolf Hitler 5 il həbs cəzası aldı. Buna baxmayaraq məhkəmədə vəkilsiz danışıq bacarığı hakimləri Hitlerə cəlb etdi. 5 illik həbs olsa da, Hitler sadəcə 9 ay həbsdə oldu. 9 ay ərzində "Mein Kampf" (Mənim Mübarizəm) kitabını yazdı. Bu kitab sonradan Nasist partiyasının propaqandasında çox geniş istifadə olunacaqdı.
Parlamentdə və seçkilərdə yeri
Adolf Hitler 1924 noyabr ayında sərbəst buraxıldı. Yenidən Nasist partiyasını qurub, özünü lider təyin etdi. Partiyanın qayda-qanunlarında xeyli dəyişiklik oldu. Artıq çevriliş cəhdlərinə yox, daha çox xalqı özünə cəlb etmək üzərində çalışacaqdılar. Adolf Hitlerin propaqanda bacarığı bundan sonra özünü göstərəcəkdi. Artıq SA (Sturmabteilung) partiyaya daxil deyil, ayrı olaraq Paramilitar dəstək qrupu kimi öz yerlərini alacaqdılar. Adolf Hitler daha bir paramilitar dəstək qrupunun yaradılmasını istədi, beləcə Schutzstaffel (SS) əmələ gəldi.
| — Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyasının seçkilərdəki səs sayı— | |||||
| Tarix | Səs sayı | Faiz | Reyxstaqdakı üzv sayı | ||
| 4 May 1924 | 1,918.3 | 6.5 | 32 | ||
| 7 Dekabr 1924 | 907.3 | 3.0 | 14 | ||
| 20 May 1928 | 810.1 | 2.6 | 12 | ||
| 14 Sentyabr 1930 | 6,409.6 | 18.3 | 107 | ||
| 31 İyul 1932 | 13,745.8 | 37.4 | 230 | ||
| 6 Noyabr 1932 | 11,737.0 | 33.1 | 196 | ||
| 5 Mart 1933 | 17,277.0 | 43.9 | 288 | ||
Xalqın partiyaya cəlb edilməsi
Fəaliyyəti dövründə xalqı özünə ən çox cəlb edən partiya nasist partiyası idi. Buna səbəb insanların işsiz, pis vəziyyətdə yaşaması idi. Bərbad şəkildə yaşayan Alman xalqına Nasist partiyası və Adolf Hitler xilaskar kimi görsənirdi. Bununla birgə Adolf Hitler hər danışanda bütün günahı yəhudilərin üzərinə atması, xalqın başına daha da aldadırdı. Nasist partiyasının propaqandası o qədər güclü oldu ki, 5 mart 1933-cü ildəki seçkidə böyük səs toplamış,Almaniyanın 35 parlamental bölgəsindən 33-də üstün olmuşdur.
Adolf Hitlerin Alman xalqına verdiyi vəədlər, səs sayını gətirib bura çıxarmışdı. Artıq Alman xalqının yəhudilərə qarşı olan nifrəti böyümüş və NSDAP öz hədəfinə çatmışdı. Adolf Hitlerin Vyana küçələrində evsiz qaldığı müddətdə, Avstriyada insanların pis vəziyyətdə olması, sadəcə yəhudilərin varlı yaşaması və xalqın pullarını oğurlaması Hitlerdə bu nifrəti yaradmışdı. Eyni zamanda Hitler hələ kiçik yaşlarından Alman xalqlarının niyə biri-birilərindən uzaq yaşamasını təhlil etmiş, sonradan partiyanın fikirləridə buna əsasən qurulmuşdu. Xalqın diqqətini cəlb edən mövzulardan biridə bu idi.
Hakimiyyət dövrü
Hitler hakimiyyətə gəldikdən sonra:
<<Əgər milli sosialist hərəkat həqiqətən millətimizin rifahı naminə tarix qarşısında böyük bir rol oynamaq istəyirsə, Alman millətinin dünyadakı real vəziyyətini çox yaxşı bilməli, ağrı hiss etməli və bu şüura tamamilə çatmalıdır. Alman millətinin xarici siyasətini açıq baxış və cəsarətlə həyata keçirən səriştəsizliyə və şüursuzluğa qarşı mübarizə aparmalıdır. Ənənələrindən və ön mühakimələrindən asılı olmayaraq, millətimizi və gücünü toplamaq, onu indiki dar həyat sahəsindən çıxarmaq və yeni torpaqlara aparmaq üçün cəsarət tapmalı, beləliklə millətimizi bu dünyada həlak olmaq təhlükəsindən qurtarmalıyıq >>
Keçmiş prezident Hindenburg Hitleri əvvəlcə baş nazir təyin etdi. Sonradan Reichtagda böyük yanğın baş verdi. Hansı ki, bir çox tarixçilər bunun Hitlerin əmri olduğunu təsdiqləyir. Amma o dövrdə Hitler bunu Komunistlərin üstünə atdı və beləliklə artı NSDAP-ın heç bir rəqibi yox idi. 2 avqust 1934-də Hindenburq 86 yaşında vəfat etdi. Nəhayət, Hitler özünü həm Almaniya şansoliyası, həm də yeni bir vəzifə yaradaraq Führer (Lider) elan etdi. Hakimiyyət dövrü başlayan kimi partiyadakı SA əsgərlərinin və bir çox Hitlerə yaxın olan insanların qətliamı başladı. Buna səbəb Hitlerin qıraq heç kimə inanmaması idi.
Nəhayət, yeni hakimiyyət gələndən Almaniya və Alman xalqı ışıq üzü gördü. Amma hələ ki, yaxınlaşan fəlakətin fərqində belə deyildilər. NSDAP möhkəm bir hökumət qurdu, Anti-kapitalist ideologiya sayəsində hər kəs işləməyə məcbur edildi. Əsas məsələ gəncləri və uşaqları bu partiyanın ideologiyasına uyğun hazırlamaq idi. NSDAP-ın əsas hədəfi Oğlanları Vətən üçün canından keçən əsgər kimi, Qızları isə gələcəyin anası olaraq hazırlamaq idi.
Yozef Qobbelsin həmin dövrdə deyir: <<İnsanların düşüncə və beyin təmbəlliyini gördükcə, Hakimiyyətdə nə istəyiriksə, onu da etməyə başladıq.>>
İkinci dünya müharibəsi dövründə
Avropanın ən milliyətçi və irqçi partiyası, əsas hədəflərindən biri olan (Yaşayış Ərazisi) fikrini gerçəkləşdirmək üçün bəşər müharibəsini başlatdı. Müharibə boyu bütün qərarları yenə təkcə partiya özü aldı. 1941-ci ildə Barbarossa planının başlaması haqda sazişi NSDAP tək başına alıb. Partiyanın əmri ilə müharibə boyu SS və SA etnik millətləri yığıb soyqırım etmişdir.
Dağılması
30 apreldə Hitlerin intahar etməsi ilə birgə Martin Bormann partiya sədri oldu. Amma bir neçə gün sonra oda intahar etdi. Nəticədə bir zamanlar nəinki Alman siyasətində, həmdə dünya siyasətində böyük rol oynayan Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyası dağıldı.
Mənbə
- "Arxivlənmiş surət". 2022-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-05-18.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-05-18.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-05-18.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nasional Sosialist Alman Fehle Partiyasi alm Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei Veymar Respublikasi dovrunde yaranan alman siyasi partiyasidir O dovrlerde Almaniya imperiyasinin Birinci dunya muharibesini uduzmasi ve agir itkiler vermesi ve sonda Versal sazisi ile alman xalqinin butun haqlarinin alinmasi ve xalqin qisaca ezilmesi bu qati milliyetci partiyanin yaranmasina sebeb oldu Muharibeden sonra boyuk bohraninda bas vermesi ile alman xalqi issiz ve evlerine gunlerle corek aparmayacaq veziyyete gelmisdi Partiyanin uzvlerinin suretle artmasi da bununla elaqedardir 20 ci esrde alman siyasetinde cox boyuk yer tutan partiyanin ideologiyasi nasional sosializm olmusdur Hakimiyyeti dovrunde anti semitist siyaset yeritmisdir Nasional Sosialist Alman Fehle Partiyasi Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei NSDAPSedri Anton Dreksler Adolf Hitler Martin BormanQurucu Anton DrekslerQurulus tarixi 24 fevral 1920Dagilma tarixi 10 oktyabr 1945Bas qerargah MunxenIdeologiya Nasional SosializmIdeoloji spektr Ifrat sagciliqGencler teskilati Hitleryugend876 876Bayragi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiTarixi olaraq partiyanin selefi kicik bir quvve olan alman milletcileri idi Muharibeden sonra Almaniyanin pis veziyyetde olmasi Anton Drekslerin Almaniya Fehle Partiyasini qurmasi ile neticelendi Bu partiya muharibeden sonra Almaniyada qurulan ilk partiyalardan idi Anton Drekslerin fikirlerine gore alman milletini ve alman milliyetciliyini yukseltmek amma bunu sosializmin komeyi ile etmek lazim idi 1920 ci il Adolf Hitlerin Almaniya Fehle Partiyasinda uzv oldugu dovr Adolf Hitlerin dizayn etdiyi nasist simvolikasi Adolf Hitlerin Partiya Sedri Olmasi 1915 ci ilde orduya xidmete yazilan Hitlerin 1917 de gozleri muveqqeti olaraq kor olur O xestexanada gozlerini acib ozune gelende Almaniyanin uduzdugunu gorur Bundan sonra Versalin da sertlerini oyrenen Hitler her seyi yehudilerin boynuna atir Sonradan Hitler partiyanin merkezine gedib partiyanin ilk uzvlerinden olur O zamanlar partiyanin liderlerinden biri olan Hitler haqqinda dusunceleri pis idi Neticede o istefa verdi Dreksler ise Hitlere yaxin idi ve onun mukemmel biri oldugunu dusunurdu Hitler partiya icinde cixis edende her kesi ozune ve partiyanin fikirlerine celb etdiyi ucun partiyanin onde gelen uzvleri Hitlerin partiya sedri olmasini destekleyirdiler Alman isci partiyasinin Nasist partiyasina cevirilmesi 24 fevral 1920 ci ilde partiyanin 25 maddelik yeni qaydalari teqdim olundu Qaydalar Adolf Hitler ve Anton Dreksler terefinden yazilmisdi Belelikle bu qaydalar Alman Fehle Partiyasinin xelefi olan Nasional Sosialist Alman Fehle Partiyasinin qaydalari kimi teqdim olundu Cevrilis cehdiNSDAP in esas propaqanda vasitelerinden biri olan Menim mubarizem kitabi Nasist partiyasinin uzvleri artdiqca partiya daha da meshurlasirdi Bas qerargahi Bavariyada yerlesen partiya Adolf Hitlerin basciligi ile hemin vilayeti ele kecirmeyi ozune hedef qoymusdu 9 noyabr 1923 de Adolf Hitler gelecekde cox yaxin dostu olacaq Benito Mussoloniden ilham alaraq pivexanadan Munhen seherinin merkezine dogru ilerileyib vilayeti ele kecirecekdi O dovrde Nasist partiyasinin paramilitar qanadi olan basqa adi ile qehveyi koynekliler bu cevrilisi destekleyecekdi Hemcinin bu cevrilisi 1 ci dunya muharibesinde general olmus destekleyirdi Amma sonda cevrilis alinmadi neticede Adolf Hitler 5 il hebs cezasi aldi Buna baxmayaraq mehkemede vekilsiz danisiq bacarigi hakimleri Hitlere celb etdi 5 illik hebs olsa da Hitler sadece 9 ay hebsde oldu 9 ay erzinde Mein Kampf Menim Mubarizem kitabini yazdi Bu kitab sonradan Nasist partiyasinin propaqandasinda cox genis istifade olunacaqdi Parlamentde ve seckilerde yeriAdolf Hitler 1924 noyabr ayinda serbest buraxildi Yeniden Nasist partiyasini qurub ozunu lider teyin etdi Partiyanin qayda qanunlarinda xeyli deyisiklik oldu Artiq cevrilis cehdlerine yox daha cox xalqi ozune celb etmek uzerinde calisacaqdilar Adolf Hitlerin propaqanda bacarigi bundan sonra ozunu gosterecekdi Artiq SA Sturmabteilung partiyaya daxil deyil ayri olaraq Paramilitar destek qrupu kimi oz yerlerini alacaqdilar Adolf Hitler daha bir paramilitar destek qrupunun yaradilmasini istedi belece Schutzstaffel SS emele geldi Nasional Sosialist Alman Fehle Partiyasinin seckilerdeki ses sayi Tarix Ses sayi Faiz Reyxstaqdaki uzv sayi4 May 1924 1 918 3 6 5 327 Dekabr 1924 907 3 3 0 1420 May 1928 810 1 2 6 1214 Sentyabr 1930 6 409 6 18 3 10731 Iyul 1932 13 745 8 37 4 2306 Noyabr 1932 11 737 0 33 1 1965 Mart 1933 17 277 0 43 9 288Hitlerin propaqanda naziri Yozef Gebbels Nasist Almaniyasinin meshurlasmasinda ve xalqin partiyaya celb olunmasinda en cox tohfe veren sexslerden biri O dovrde cap olunan Nasist Propagandasi Xalqin partiyaya celb edilmesi Fealiyyeti dovrunde xalqi ozune en cox celb eden partiya nasist partiyasi idi Buna sebeb insanlarin issiz pis veziyyetde yasamasi idi Berbad sekilde yasayan Alman xalqina Nasist partiyasi ve Adolf Hitler xilaskar kimi gorsenirdi Bununla birge Adolf Hitler her danisanda butun gunahi yehudilerin uzerine atmasi xalqin basina daha da aldadirdi Nasist partiyasinin propaqandasi o qeder guclu oldu ki 5 mart 1933 cu ildeki seckide boyuk ses toplamis Almaniyanin 35 parlamental bolgesinden 33 de ustun olmusdur Adolf Hitlerin Alman xalqina verdiyi veedler ses sayini getirib bura cixarmisdi Artiq Alman xalqinin yehudilere qarsi olan nifreti boyumus ve NSDAP oz hedefine catmisdi Adolf Hitlerin Vyana kucelerinde evsiz qaldigi muddetde Avstriyada insanlarin pis veziyyetde olmasi sadece yehudilerin varli yasamasi ve xalqin pullarini ogurlamasi Hitlerde bu nifreti yaradmisdi Eyni zamanda Hitler hele kicik yaslarindan Alman xalqlarinin niye biri birilerinden uzaq yasamasini tehlil etmis sonradan partiyanin fikirleride buna esasen qurulmusdu Xalqin diqqetini celb eden movzulardan biride bu idi Hakimiyyet dovruHitler hakimiyyetdeki ilk ili Sekilde Hitler ve Mussolini Hitler hakimiyyete geldikden sonra lt lt Eger milli sosialist herekat heqiqeten milletimizin rifahi namine tarix qarsisinda boyuk bir rol oynamaq isteyirse Alman milletinin dunyadaki real veziyyetini cox yaxsi bilmeli agri hiss etmeli ve bu suura tamamile catmalidir Alman milletinin xarici siyasetini aciq baxis ve cesaretle heyata keciren seristesizliye ve suursuzluga qarsi mubarize aparmalidir Enenelerinden ve on muhakimelerinden asili olmayaraq milletimizi ve gucunu toplamaq onu indiki dar heyat sahesinden cixarmaq ve yeni torpaqlara aparmaq ucun cesaret tapmali belelikle milletimizi bu dunyada helak olmaq tehlukesinden qurtarmaliyiq gt gt Kecmis prezident Hindenburg Hitleri evvelce bas nazir teyin etdi Sonradan Reichtagda boyuk yangin bas verdi Hansi ki bir cox tarixciler bunun Hitlerin emri oldugunu tesdiqleyir Amma o dovrde Hitler bunu Komunistlerin ustune atdi ve belelikle arti NSDAP in hec bir reqibi yox idi 2 avqust 1934 de Hindenburq 86 yasinda vefat etdi Nehayet Hitler ozunu hem Almaniya sansoliyasi hem de yeni bir vezife yaradaraq Fuhrer Lider elan etdi Hakimiyyet dovru baslayan kimi partiyadaki SA esgerlerinin ve bir cox Hitlere yaxin olan insanlarin qetliami basladi Buna sebeb Hitlerin qiraq hec kime inanmamasi idi Hitler Gencliyinin uzvleri 1933 cu ilAlman Nasional Sosialist Fehle Partiyasinin iclasi Nehayet yeni hakimiyyet gelenden Almaniya ve Alman xalqi isiq uzu gordu Amma hele ki yaxinlasan felaketin ferqinde bele deyildiler NSDAP mohkem bir hokumet qurdu Anti kapitalist ideologiya sayesinde her kes islemeye mecbur edildi Esas mesele gencleri ve usaqlari bu partiyanin ideologiyasina uygun hazirlamaq idi NSDAP in esas hedefi Oglanlari Veten ucun canindan kecen esger kimi Qizlari ise geleceyin anasi olaraq hazirlamaq idi Yozef Qobbelsin hemin dovrde deyir lt lt Insanlarin dusunce ve beyin tembelliyini gordukce Hakimiyyetde ne isteyirikse onu da etmeye basladiq gt gt Ikinci dunya muharibesi dovrundeAvropanin en milliyetci ve irqci partiyasi esas hedeflerinden biri olan Yasayis Erazisi fikrini gerceklesdirmek ucun beser muharibesini baslatdi Muharibe boyu butun qerarlari yene tekce partiya ozu aldi 1941 ci ilde Barbarossa planinin baslamasi haqda sazisi NSDAP tek basina alib Partiyanin emri ile muharibe boyu SS ve SA etnik milletleri yigib soyqirim etmisdir Dagilmasi30 aprelde Hitlerin intahar etmesi ile birge Martin Bormann partiya sedri oldu Amma bir nece gun sonra oda intahar etdi Neticede bir zamanlar neinki Alman siyasetinde hemde dunya siyasetinde boyuk rol oynayan Nasional Sosialist Alman Fehle Partiyasi dagildi Menbe Arxivlenmis suret 2022 09 24 tarixinde Istifade tarixi 2021 05 18 Arxivlenmis suret 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 05 18 Arxivlenmis suret 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 05 18