Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Volyubilis (Latınca tələffüz: , bər. Wolubilis, ərəb. وليلي) — Mərakeşin şəhəri yaxınlığında yerləşən və Mavretaniya krallığının qədim paytaxtı hesab olunan, qismən qazıntı aparılmış bərbər şəhəri. Bərəkətli kənd təsərrüfatı sahəsində inşa edilmiş şəhər Mavretaniya krallığının paytaxtı olmazdan əvvəl, e.ə. 3-cü əsrdən Bərbər, daha sonra isə Karfagen şəhəri olaraq inkişaf etmişdir. Volyubilis eramızın I əsrindən başlayaraq Roma hakimiyyəti altında sürətlə böyüdü və 2.6 km (1.6 mil) üzünluğundakı divar ilə əhatə olunaraq təxminən 42 hektara (100 hektar) qədər genişləndirildi. II əsrdə şəhər bir sıra böyük ictimai binalar, o cümlədən bazilika, ibadətgah və zəfər tağı qazandı. Əsasən zeytun yetişdirilməsindən əldə edilən tərəqqi böyük, mozaikalı döşəmələri olan bir çox gözəl şəhər evinin inşasına təkan verdi.
| Volyubilis | |
|---|---|
 Volyubilisin dağıntıları | |
 | |
| Yer | , , Mərakeş |
| Region | Mavretaniya |
| Tip | Yaşayış məntəqəsi |
| Tarix | |
| Əsası qoyulub | E.ə. III əsr |
| Tərk edilib | B.e. XI əsr |
| Mədəniyyətlər | Finikiya, Karfagen, Roma, İdrisilər |
| Yer qeydləri | |
| Rəsmi adı: Archaeological Site of Volubilis | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | (ii), (iii), (iv), (vi) |
| Ölkə |  Mərakeş |
| Region | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəhər 285-ci il ətrafında yerli qəbilələrin hakimiyyəti altına düşdü və Roma imperiyasının cənub-qərb sərhəddindən uzaqlığı və əlçatmazlığı səbəbindən bir daha heç vaxt Roma tərəfindən geri alınmadı. Şəhər ən azı 700 il daha Latınlaşmış xristian icması, daha sonra isə erkən Müsəlman əhalisi tərəfindən məskunlaşıldı. 8-ci əsrin sonlarında Mərakeş İdrisilər sülaləsinin banisi İdris ibn Abdullahın iqamətgahı oldu. Lakin, 11-ci əsrdə iqamətgah Fəsə köçürüldü və Volyubilis tərk edildi. Yerli əhalinin çox hissəsi Volyubilisdən təxminən 5 km məsafədə yerləşən yeni qəsəbəsinə köçürüldü.
Dağıntılar 18-ci əsrin ortalarında baş verən zəlzələ nəticəsində dağlana və Meknesi inşa etmək üçün daş axtaran Mərakeş hökmdarları tərəfindən talan edilənə qədər əhəmiyyətli dərəcədə toxunulmaz qaldı. XIX əsrin sonlarına qədər ərazinin qəti olaraq qədim Volyubilis şəhəri olduğu müəyyən edilməmişdi. Fransızların Mərakeş üzərində hakimiyyəti dövründə və sonra ərazinin təxminən yarısı qazılmış, bir çox nəfis mozaika aşkar edilmiş, daha məşhur ictimai binalar və yüksək statuslu evlər bərpa edilmiş və ya yenidən qurulmuşdur. Şəhərin dağıntıları, bu gün "İmperiyadan kənarda böyük bir Roma müstəmləkə şəhərinin olduqca yaxşı qorunan bir nümunəsi" olaraq UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.
Adı
Şəhərin adının mənşəyi naməlumdur. Lakin, dərənin hər iki tərəfində yetişən Nerium bitkisinin bərbərcə adının latınlaşdırılmış forması olan Walilt sözündən götürülmüş ola bilər.
Çarlton Tomas Levis və Çarliz Şortun tərtib etdiyi "volubilis" sözünün latınca mənası "çevrilən və ya öz ətrafında fırlanan, dönmək, burulmaq, fırlanmaq, dövr etmək, yuvarlanmaq" kimi verilib.Horatsinin Epistles əsərində (I, 2, 43) sözə "labitur, et labetur in omne volubilis aevum" (O axır və axacaq, əbədi olaraq burulacaq) kimi istinad edilib. Klassik Latın dilində "volubilis" dəki "v" hərfi, müasir Bərbər və Ərəb tələffüzlərinə yaxınlaşdırılaraq "w" kimi tələffüz olunurdu.
Çarliz-İosif Tissot (1828–1884) Ərəb dilindəki bəzi mənbələrdə "Qasr Fara'on" (قصر فرعون Fironun sarayı) olaraq adlandırılan yerin Volyubilisə uyğun gəldiyini aşkarlamışdır.
Əsasının qoyulması və Roma işğalı
dağının ətəyindəki düz bir yamacda inşa edilən Volyubilis, Fertassa adlanan kiçik bir çay axınının axdığı Xuman dərəsindən yuxarıda ucalan silsilə üzərində yerləşir. Buradan müasir şəhərinin şimalındakı münbit bir mənzərə açılır. Volyubilis ətrafındakı ərazidə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı Pireneydə tapılan qalıqlarla müqayisə edilə biləcək dizaynda, neolitə aid saxsı qablar aşkarlanmışdır və bu, ərazidə ən azı 5000 il əvvəl, neolit dövründə məskunlaşıldığını göstərir. Pun tanrısı Baala aid məbədin qalıqları və Finikiya dilində yazılmış saxsı qab və daşlar kimi tapıntılar, eramızdan əvvəl III əsrə qədər Karfagenlilərin buradakı varlığını sübut edir.
Volyubilis, e.ə. 146-cı ildə Karfagenin süqutundan sonra Roma vassalına çevrilən Mavretaniya krallığı daxilində yerləşirdi. Şəhərdə pun təsiri xeyli müddət davam etmiş, çünki, şəhər hakimləri Pun hökmranlığının bitməsindən xeyli sonra belə Karfagen titullarını kifayət qədər qorumuşdurlar. E.ə. 25-ci ildə Numidiya padşahı II Yuba, Avqust tərəfindən Mavretaniya taxtına çıxarıldı və o, diqqətini Volyubilisdə kral paytaxtı qurmağa yönəltdi. Romada təhsil almış və Mark Antoni və Kleopatranın qızı II Kleopatra Selena ilə evlənmiş Yuba və oğlu Ptolemey, bərbər nəslindən olmalarına baxmayaraq əsaslı şəkildə Roma padşahları idilər. Onların Roma sənətinə və memarlığına üstünlük verməsi şəhərin dizaynında aydın şəkildə əks olunmuşdur.
Eramızın 44-cü ilində Klavdi Mavretaniyanı Romaya ilhaq edir. Bundan sonra şəhər taxıl, zeytun yağı və qladiator tamaşaları üçün vəhşi heyvanlar kimi qiymətli ixrac məhsullarını istehsal edən münbit torpaqlardan yaranan zənginliyi və firəvanlığı sayəsində böyüdü. II əsrin sonlarında inkişafının zirvəsində olan Volyubilisin təxminən 20 000 sakini var idi və bu bir Roma əyalət şəhəri üçün çox əhəmiyyətli bir əhali sayı idi. Şəhərin əhali təkibində romanlaşdırılmış bərbərlər üstünlük təşkil edirdi. Bundan əlavə, ərazidə aşkar edilmiş 50-dən çox villa qiymətlədirilərsə, şəhərin ətraf regionu da yaxşı məskunlaşılmışdı.
Eramızın 1-ci əsrində, coğrafiyaşünas Pomponi Mela şəhəri öz "De situ orbis libri III" əsərində "kiçik şəhərlər arasında ən varlı olmasına baxmayaraq Mavretaniyada ən varlı şəhərlərdən biri" olaraq təsvir etmişdir. Şəhər Böyük Plini tərəfindən də xatırlanır və 2-ci əsrə aid şəhərin yerləşdiyi yerə istinad edərək onu "Volubilis Colonia" adlandırmışdır.
40–44-cü illərdə Ptolemeyin azad etdiyi qullardan biri olan Edemonun başçılığı ilə baş vermiş üsyana baxmayaraq şəhər Romaya sadiq qaldı və onun sakinləri vətəndaşlıq hüququ və 10 illik vergi azadlığı ilə mükafatlandırıldı. Şəhər munisipi statusuna qaldırıldı və idarəetmə sistemi əsaslı şəkildə dəyişdirildi. Yeni idarəetmə sistemində Pun üslubundakı sufferlər hər il seçilən magistrat cütləri ilə əvəz olundu. Ancaq şəhərin mövqeyi həmişə sabit idi: əyalətin cənub-şərq kənarında, şəhərə düşmən olan və getdikcə daha da güclənən bərbər qəbilələri ilə həmsərhəd yerləşirdi.
Şəhərin müdafiəsini gücləndirmək üçün müasir Eyn-Şkor, Bled-el-Qaada, Sidi-Mussa, Sidi-Seyd və Bled Takourart (qədim ) yaşayış məntəqələrində yerləşən beş qaladan ibarət bir halqa inşa edilmişdi. Eyn-Şkorda hispan və belq koqortaları yerləşir, Sidi-Seyd isə Qalliyanın köməkçi süvari dəstəsi olan üçün baza idi. Sidi-Mussada Parfiya koqortası, Tokolsida da isə qall və Suriya süvariləri yerləşirdilər.
II əsrin sonlarına yaxın bölgədə artan gərginlik imperator Mark Avrelini səkkiz qapısı və 40 qülləsi olan, 2.5 km (1.6 mil) uzunluğundakı divarın inşası ilə bağlı əmr verməsi ilə nəticələndi. Volyubilisin yol vasitəsilə və (Romanın əyalətinin paytaxtı, müasir Tanjer) ilə əlaqəsi olsa da, bərbər qəbiləsinin ərazisi daxilində yerləşdiyindən qonşu əyaləti ilə əlaqəsi olmamışdır. İvrit, Yunan və Latın dilindəki bir neşə dəfn kitabəsinə və Menora lampalarına əsasən, üçüncü əsrdə şəhərdə yəhudi icması mövcud olmuşdur. Bura qədim İvrit yazısının tapıldığı ən cənub-qərb yerdir.
Romanın şəhərə nəzarəti sonra sona çatdı. Təxminən 280-ci ildə Roma hakimiyyəti Mavretaniyanın çox hissəsində tənəzzülə uğradı və bir daha bərpa edilmədi. 285-ci ildə imperator Diokletian, əyalətdən geri qalan Liksus, Tinqis və Septa (müasir Seuta) arasındakı sahil zolağını yenidən təşkil etdi. Tinqisdə Roma ordusunun yerləşməsinə baxmayaraq, bunun həssas bir sərhəd bölgəsini yenidən qurmaq üçün sadəcə çox baha olacağı qərara alındı. Lakin, şəhərdə hələ də məskunlaşılmağa dəvam edilirdi. Bununla birlikdə, Venera evində tapılan, heyvanlar tərəfindən keçirilən bir döyüş arabası yarışı kimi nəfis mozaikalar dördüncü əsrdən əvvəl yaradıla bilməzdi.
Bu Roma şəhəri, ehtimal ki, əsrin sonlarına doğru baş vermiş və evlərin dağıntıları arasında çox sayda tunc heykəl basdırmış zəlzələ nəticəsində tənəzzülə uğramışdır.
Romalılardan sonra
Volyubilis Roma hakimiyyətinin başa çatmasından sonra əsrlər boyu məskunlaşılmağa davam etdi. Ərəblər 708-ci ildə şəhərə gələndə onun adı Oualila və ya Vualil olaraq dəyişdirilmiş və ərazidə Liviyada yaranmış bərbər qəbiləsi olan Avraba xalqı məskunlaşmışdı. Şəhərin çox hissəsi tərk edilmiş və qəbiristanlığa çevrilmiş, yaşayış mərkəzi şəhərin cənub-qərbinə köçmüşdü.
Volyubilis İslam dövrünə qədər bölgənin paytaxtı olaraq qaldı. Ərazidən tapılmış 8-ci əsrə aid İslam sikkələri İslamın Mərakeşin bu hissəsindəki mövcudluğunu təsdiqləyir. Bu sikkələr şəhər divarları xaricində cəmləşmişdilər ki, bu da ərəb yaşayış məntəqəsinin divarlar daxilindəki bərbər yaşayış məntəqəsindən fərqləndiyini göstərir. Şəhər həmçinin, 787–788-ci illərdə Mərakeşdə İdrisilər sülaləsinin əsasını qoyduğu yer idi. İslam peyğəmbəri Məhəmmədin birbaşa nəslindən olan İdris, 787-ci ildə baş verən Fəxx döyüşündən sonra Suriyadan Mərakeşə qaçır. O, İshaq ibn Məhəmmədin rəhbərliyi ilə Avraba qəbiləsinin işğalı altında olan Volyubilisdə "imam" elan edilir. İdris burada Avraba qəbiləsindən olan Kanza ilə evlənir və bu izdivacdan II İdris dünyaya gəlir. O da, şəhər divarları xaricində, bu yaxınlarda onun qərargahı ola biləcəyi düşünülən kompleksin tapıldığı Xuman vadisi böyunca yaşayırdı. I İdris Fəs şəhərinin əsasını qoyduğu üç illik hakimiyyəti dövründə Şimali Mərakeşin çox hissəsini fəth etdi. İdris ibn Abdullah 791-ci ildə, Bağdad xəlifəsi Harun ər-Rəşidin əmri ilə Volyubilisdə sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. II İdris yetkinlik yaşına çatdıqdan sonra paytaxtı Fəsə köçürdü və beləliklə, Volyubilis siyasi əhəmiyyət kəsb edən son xüsusiyyətindən məhrum edildi.
818-ci ildə Əl-Əndəlüsdəki (müasir İspaniyadakı Əndəlüs) Kordovada qiyam qaldırmış Rabedis adlı müsəlman qrupu Volyubilisə köçür. Bundan sonra insanlar daha bir neçə əsr boyu Volyubilisdə yaşamağa davam etsələr də, yəqin ki, şəhər 14-cü əsrə qədər tərk edilmişdir.
Afrikalı Lev şəhərin divar və darvazalarını, həmçinin, yalnız iki və ya üç qəsr tərəfindən qorunan İdris türbəsini təsvir etmişdir. O öldükdən sonra cəsədi şəhərdən 3 km (1,9 mil) məsafədə yerləşən aparılmış və burada onun üçün böyük bir məqbərə qurulmuşdur.
Bu dövrdə şəhərin adı unutulmuş və yerli əhali tərəfindən qədim misirlilər tərəfindən qurulduğu iddia edilən əfsanəyə əsaslanaraq Ksar Faraoun, yəni "Fironun qalası" adlandırılmışdır. Buna baxmayaraq, bəzi binalar 17 əsrə, Meknesdəki yeni imperator paytaxtına tikinti materialı təmin etmək üçün ərazini talan etməsinə qədər ayaqda qalmışdı. 1755-ci ildə baş vermiş Lissabon zəlzələsi isə şəhərdə daha ağır dağıntılara səbəb olmuşdur.
- Qazıntı və bərpadan əvvəl Volyubilis
-
![image]()
1887-ci ildə Henri Poisson de La Martinyer tərəfindən çəkilmiş zəfər tağının qalıqları -
![image]()
Bazilikanın qalıqlarının 1887-ci ildə, bərpa edilməzdən əvvəlki görünüşü
The Times qəzetinin yazıçısı , 1887–1889-cu illər arasında Mərakeşə etdiyi səyahətlər zamanı, fransız arxeoloqları tərəfindən müəyyən edilsə də, hər hansı bir ciddi qazıntı və bərpa işləri başlamamış Volyubilisi səyahət edir.
Qeydlər
- Munsipi – qədim Romada tam hüquqlu şəhər və ya kənd icması
- Suffer və ya Bomilkar – Kartagen zadəganı və İkinci Pun müharibəsi zamanı komandir
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2019-08-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-10.
- . African World Heritage Fund. 20 oktyabr 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 oktyabr 2012.
- "Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary, vŏlūbĭlis". www.perseus.tufts.edu. 2022-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-10.
- Kreeft, Peter; Tacelli, Ronald K. Handbook of Christian Apologetics (ingilis). InterVarsity Press. 2009-09-20. ISBN . 2022-08-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-11.
- University, The Open. Getting started on Classical Latin (ingilis). The Open University. 2015-08-07. ISBN . 2022-08-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-11.
- . زمان (ərəb). 2014-11-14. 2020-06-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-10.
- Publishers, Nagel. Morocco (ingilis). Nagel Publishers. 1977. ISBN . 2022-08-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-12.
- Carrasco, 2000. səh. 128
- Rogerson, 2010
- Parker, 2010
- Davies, 2009
- Rogerson, 2010. səh. 236
- Davies, 2009. səh. 41
- Löhberg, 2006
- Rogerson, 2010. səh. 237
- MacKendrick, 2000. səh. 312
- Andreeva, Fedorchuk və Nosonovsky, 2019
- Fentress, Limane, 2010. səh. 107
- Conant, 2012. səh. 294
- Akerraz, 1985
- Volubilis Project – History
- Fentress, Limane, 2010. səh. 103–122
- Rogerson, 2010. səh. 238
- Leo Africanus trad. A. Épaulard, I, səh. 245
- Windus, 1725. səh. 86
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Volyubilis Latinca teleffuz ber Wolubilis ereb وليلي Merakesin seheri yaxinliginda yerlesen ve Mavretaniya kralliginin qedim paytaxti hesab olunan qismen qazinti aparilmis berber seheri Bereketli kend teserrufati sahesinde insa edilmis seher Mavretaniya kralliginin paytaxti olmazdan evvel e e 3 cu esrden Berber daha sonra ise Karfagen seheri olaraq inkisaf etmisdir Volyubilis eramizin I esrinden baslayaraq Roma hakimiyyeti altinda suretle boyudu ve 2 6 km 1 6 mil uzunlugundaki divar ile ehate olunaraq texminen 42 hektara 100 hektar qeder genislendirildi II esrde seher bir sira boyuk ictimai binalar o cumleden bazilika ibadetgah ve zefer tagi qazandi Esasen zeytun yetisdirilmesinden elde edilen tereqqi boyuk mozaikali dosemeleri olan bir cox gozel seher evinin insasina tekan verdi VolyubilisVolyubilisin dagintilari34 04 16 sm e 5 33 13 q u Yer MerakesRegion MavretaniyaTip Yasayis menteqesiTarixEsasi qoyulub E e III esrTerk edilib B e XI esrMedeniyyetler Finikiya Karfagen Roma IdrisilerYer qeydleriUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Archaeological Site of VolubilisTipiMedeniKriteriya ii iii iv vi OlkeMerakesRegionVolyubilis Vikianbarda elaqeli mediafayllar Seher 285 ci il etrafinda yerli qebilelerin hakimiyyeti altina dusdu ve Roma imperiyasinin cenub qerb serheddinden uzaqligi ve elcatmazligi sebebinden bir daha hec vaxt Roma terefinden geri alinmadi Seher en azi 700 il daha Latinlasmis xristian icmasi daha sonra ise erken Muselman ehalisi terefinden meskunlasildi 8 ci esrin sonlarinda Merakes Idrisiler sulalesinin banisi Idris ibn Abdullahin iqametgahi oldu Lakin 11 ci esrde iqametgah Fese kocuruldu ve Volyubilis terk edildi Yerli ehalinin cox hissesi Volyubilisden texminen 5 km mesafede yerlesen yeni qesebesine kocuruldu Dagintilar 18 ci esrin ortalarinda bas veren zelzele neticesinde daglana ve Meknesi insa etmek ucun das axtaran Merakes hokmdarlari terefinden talan edilene qeder ehemiyyetli derecede toxunulmaz qaldi XIX esrin sonlarina qeder erazinin qeti olaraq qedim Volyubilis seheri oldugu mueyyen edilmemisdi Fransizlarin Merakes uzerinde hakimiyyeti dovrunde ve sonra erazinin texminen yarisi qazilmis bir cox nefis mozaika askar edilmis daha meshur ictimai binalar ve yuksek statuslu evler berpa edilmis ve ya yeniden qurulmusdur Seherin dagintilari bu gun Imperiyadan kenarda boyuk bir Roma mustemleke seherinin olduqca yaxsi qorunan bir numunesi olaraq UNESCO nun Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir AdiSeherin adinin menseyi namelumdur Lakin derenin her iki terefinde yetisen Nerium bitkisinin berberce adinin latinlasdirilmis formasi olan Walilt sozunden goturulmus ola biler Carlton Tomas Levis ve Carliz Sortun tertib etdiyi volubilis sozunun latinca menasi cevrilen ve ya oz etrafinda firlanan donmek burulmaq firlanmaq dovr etmek yuvarlanmaq kimi verilib Horatsinin Epistles eserinde I 2 43 soze labitur et labetur in omne volubilis aevum O axir ve axacaq ebedi olaraq burulacaq kimi istinad edilib Klassik Latin dilinde volubilis deki v herfi muasir Berber ve Ereb teleffuzlerine yaxinlasdirilaraq w kimi teleffuz olunurdu Carliz Iosif Tissot 1828 1884 Ereb dilindeki bezi menbelerde Qasr Fara on قصر فرعون Fironun sarayi olaraq adlandirilan yerin Volyubilise uygun geldiyini askarlamisdir Esasinin qoyulmasi ve Roma isgalidaginin eteyindeki duz bir yamacda insa edilen Volyubilis Fertassa adlanan kicik bir cay axininin axdigi Xuman deresinden yuxarida ucalan silsile uzerinde yerlesir Buradan muasir seherinin simalindaki munbit bir menzere acilir Volyubilis etrafindaki erazide aparilan arxeoloji qazintilar zamani Pireneyde tapilan qaliqlarla muqayise edile bilecek dizaynda neolite aid saxsi qablar askarlanmisdir ve bu erazide en azi 5000 il evvel neolit dovrunde meskunlasildigini gosterir Pun tanrisi Baala aid mebedin qaliqlari ve Finikiya dilinde yazilmis saxsi qab ve daslar kimi tapintilar eramizdan evvel III esre qeder Karfagenlilerin buradaki varligini subut edir Volyubilis e e 146 ci ilde Karfagenin suqutundan sonra Roma vassalina cevrilen Mavretaniya kralligi daxilinde yerlesirdi Seherde pun tesiri xeyli muddet davam etmis cunki seher hakimleri Pun hokmranliginin bitmesinden xeyli sonra bele Karfagen titullarini kifayet qeder qorumusdurlar E e 25 ci ilde Numidiya padsahi II Yuba Avqust terefinden Mavretaniya taxtina cixarildi ve o diqqetini Volyubilisde kral paytaxti qurmaga yoneltdi Romada tehsil almis ve Mark Antoni ve Kleopatranin qizi II Kleopatra Selena ile evlenmis Yuba ve oglu Ptolemey berber neslinden olmalarina baxmayaraq esasli sekilde Roma padsahlari idiler Onlarin Roma senetine ve memarligina ustunluk vermesi seherin dizayninda aydin sekilde eks olunmusdur Eramizin 44 cu ilinde Klavdi Mavretaniyani Romaya ilhaq edir Bundan sonra seher taxil zeytun yagi ve qladiator tamasalari ucun vehsi heyvanlar kimi qiymetli ixrac mehsullarini istehsal eden munbit torpaqlardan yaranan zenginliyi ve firevanligi sayesinde boyudu II esrin sonlarinda inkisafinin zirvesinde olan Volyubilisin texminen 20 000 sakini var idi ve bu bir Roma eyalet seheri ucun cox ehemiyyetli bir ehali sayi idi Seherin ehali tekibinde romanlasdirilmis berberler ustunluk teskil edirdi Bundan elave erazide askar edilmis 50 den cox villa qiymetledirilerse seherin etraf regionu da yaxsi meskunlasilmisdi Eramizin 1 ci esrinde cografiyasunas Pomponi Mela seheri oz De situ orbis libri III eserinde kicik seherler arasinda en varli olmasina baxmayaraq Mavretaniyada en varli seherlerden biri olaraq tesvir etmisdir Seher Boyuk Plini terefinden de xatirlanir ve 2 ci esre aid seherin yerlesdiyi yere istinad ederek onu Volubilis Colonia adlandirmisdir 40 44 cu illerde Ptolemeyin azad etdiyi qullardan biri olan Edemonun basciligi ile bas vermis usyana baxmayaraq seher Romaya sadiq qaldi ve onun sakinleri vetendasliq huququ ve 10 illik vergi azadligi ile mukafatlandirildi Seher munisipi statusuna qaldirildi ve idareetme sistemi esasli sekilde deyisdirildi Yeni idareetme sisteminde Pun uslubundaki sufferler her il secilen magistrat cutleri ile evez olundu Ancaq seherin movqeyi hemise sabit idi eyaletin cenub serq kenarinda sehere dusmen olan ve getdikce daha da guclenen berber qebileleri ile hemserhed yerlesirdi Seherin mudafiesini guclendirmek ucun muasir Eyn Skor Bled el Qaada Sidi Mussa Sidi Seyd ve Bled Takourart qedim yasayis menteqelerinde yerlesen bes qaladan ibaret bir halqa insa edilmisdi Eyn Skorda hispan ve belq koqortalari yerlesir Sidi Seyd ise Qalliyanin komekci suvari destesi olan ucun baza idi Sidi Mussada Parfiya koqortasi Tokolsida da ise qall ve Suriya suvarileri yerlesirdiler II esrin sonlarina yaxin bolgede artan gerginlik imperator Mark Avrelini sekkiz qapisi ve 40 qullesi olan 2 5 km 1 6 mil uzunlugundaki divarin insasi ile bagli emr vermesi ile neticelendi Volyubilisin yol vasitesile ve Romanin eyaletinin paytaxti muasir Tanjer ile elaqesi olsa da berber qebilesinin erazisi daxilinde yerlesdiyinden qonsu eyaleti ile elaqesi olmamisdir Ivrit Yunan ve Latin dilindeki bir nese defn kitabesine ve Menora lampalarina esasen ucuncu esrde seherde yehudi icmasi movcud olmusdur Bura qedim Ivrit yazisinin tapildigi en cenub qerb yerdir Romanin sehere nezareti sonra sona catdi Texminen 280 ci ilde Roma hakimiyyeti Mavretaniyanin cox hissesinde tenezzule ugradi ve bir daha berpa edilmedi 285 ci ilde imperator Diokletian eyaletden geri qalan Liksus Tinqis ve Septa muasir Seuta arasindaki sahil zolagini yeniden teskil etdi Tinqisde Roma ordusunun yerlesmesine baxmayaraq bunun hessas bir serhed bolgesini yeniden qurmaq ucun sadece cox baha olacagi qerara alindi Lakin seherde hele de meskunlasilmaga devam edilirdi Bununla birlikde Venera evinde tapilan heyvanlar terefinden kecirilen bir doyus arabasi yarisi kimi nefis mozaikalar dorduncu esrden evvel yaradila bilmezdi Bu Roma seheri ehtimal ki esrin sonlarina dogru bas vermis ve evlerin dagintilari arasinda cox sayda tunc heykel basdirmis zelzele neticesinde tenezzule ugramisdir Romalilardan sonraVolyubilis Roma hakimiyyetinin basa catmasindan sonra esrler boyu meskunlasilmaga davam etdi Erebler 708 ci ilde sehere gelende onun adi Oualila ve ya Vualil olaraq deyisdirilmis ve erazide Liviyada yaranmis berber qebilesi olan Avraba xalqi meskunlasmisdi Seherin cox hissesi terk edilmis ve qebiristanliga cevrilmis yasayis merkezi seherin cenub qerbine kocmusdu Volyubilis Islam dovrune qeder bolgenin paytaxti olaraq qaldi Eraziden tapilmis 8 ci esre aid Islam sikkeleri Islamin Merakesin bu hissesindeki movcudlugunu tesdiqleyir Bu sikkeler seher divarlari xaricinde cemlesmisdiler ki bu da ereb yasayis menteqesinin divarlar daxilindeki berber yasayis menteqesinden ferqlendiyini gosterir Seher hemcinin 787 788 ci illerde Merakesde Idrisiler sulalesinin esasini qoydugu yer idi Islam peygemberi Mehemmedin birbasa neslinden olan Idris 787 ci ilde bas veren Fexx doyusunden sonra Suriyadan Merakese qacir O Ishaq ibn Mehemmedin rehberliyi ile Avraba qebilesinin isgali altinda olan Volyubilisde imam elan edilir Idris burada Avraba qebilesinden olan Kanza ile evlenir ve bu izdivacdan II Idris dunyaya gelir O da seher divarlari xaricinde bu yaxinlarda onun qerargahi ola bileceyi dusunulen kompleksin tapildigi Xuman vadisi boyunca yasayirdi I Idris Fes seherinin esasini qoydugu uc illik hakimiyyeti dovrunde Simali Merakesin cox hissesini feth etdi Idris ibn Abdullah 791 ci ilde Bagdad xelifesi Harun er Residin emri ile Volyubilisde sui qesd neticesinde olduruldu II Idris yetkinlik yasina catdiqdan sonra paytaxti Fese kocurdu ve belelikle Volyubilis siyasi ehemiyyet kesb eden son xususiyyetinden mehrum edildi 818 ci ilde El Endelusdeki muasir Ispaniyadaki Endelus Kordovada qiyam qaldirmis Rabedis adli muselman qrupu Volyubilise kocur Bundan sonra insanlar daha bir nece esr boyu Volyubilisde yasamaga davam etseler de yeqin ki seher 14 cu esre qeder terk edilmisdir Afrikali Lev seherin divar ve darvazalarini hemcinin yalniz iki ve ya uc qesr terefinden qorunan Idris turbesini tesvir etmisdir O oldukden sonra cesedi seherden 3 km 1 9 mil mesafede yerlesen aparilmis ve burada onun ucun boyuk bir meqbere qurulmusdur Bu dovrde seherin adi unutulmus ve yerli ehali terefinden qedim misirliler terefinden quruldugu iddia edilen efsaneye esaslanaraq Ksar Faraoun yeni Fironun qalasi adlandirilmisdir Buna baxmayaraq bezi binalar 17 esre Meknesdeki yeni imperator paytaxtina tikinti materiali temin etmek ucun erazini talan etmesine qeder ayaqda qalmisdi 1755 ci ilde bas vermis Lissabon zelzelesi ise seherde daha agir dagintilara sebeb olmusdur Qazinti ve berpadan evvel Volyubilis 1887 ci ilde Henri Poisson de La Martinyer terefinden cekilmis zefer taginin qaliqlari Bazilikanin qaliqlarinin 1887 ci ilde berpa edilmezden evvelki gorunusu The Times qezetinin yazicisi 1887 1889 cu iller arasinda Merakese etdiyi seyahetler zamani fransiz arxeoloqlari terefinden mueyyen edilse de her hansi bir ciddi qazinti ve berpa isleri baslamamis Volyubilisi seyahet edir QeydlerMunsipi qedim Romada tam huquqlu seher ve ya kend icmasi Suffer ve ya Bomilkar Kartagen zadegani ve Ikinci Pun muharibesi zamani komandirIstinadlar Arxivlenmis suret 2019 08 20 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 10 African World Heritage Fund 20 oktyabr 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 oktyabr 2012 Charlton T Lewis Charles Short A Latin Dictionary vŏlubĭlis www perseus tufts edu 2022 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 10 Kreeft Peter Tacelli Ronald K Handbook of Christian Apologetics ingilis InterVarsity Press 2009 09 20 ISBN 978 0 8308 7544 3 2022 08 15 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 11 University The Open Getting started on Classical Latin ingilis The Open University 2015 08 07 ISBN 978 1 4730 0108 4 2022 08 15 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 11 زمان ereb 2014 11 14 2020 06 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 06 10 Publishers Nagel Morocco ingilis Nagel Publishers 1977 ISBN 978 2 8263 0164 6 2022 08 15 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 12 Carrasco 2000 seh 128 Rogerson 2010 Parker 2010 Davies 2009 Rogerson 2010 seh 236 Davies 2009 seh 41 Lohberg 2006 Rogerson 2010 seh 237 MacKendrick 2000 seh 312 Andreeva Fedorchuk ve Nosonovsky 2019 Fentress Limane 2010 seh 107 Conant 2012 seh 294 Akerraz 1985 Volubilis Project History Fentress Limane 2010 seh 103 122 Rogerson 2010 seh 238 Leo Africanus trad A Epaulard I seh 245 Windus 1725 seh 86