Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sumqayıt — Azərbaycan Respublikasında respublika tabeli şəhər. Paytaxtdan 31 km şimalda, Abşeron yarımadasında, Xəzər dənizinin qərb sahilində düzənlik ərazidə yerləşir. Hacı Zeynalabdin, Ceyranbatan, Köhnə Corat, Yeni Corat, Novxanı, Kimyaçılar, İnşaatçılar, Kotej, Yaşma və Saray qəsəbələri, Yaşıl dərə, Stansiya Sumqayıt, Qurd dərəsi, Sarıqaya, Xəzər bağları yaşayış massivləri, 21 mikrorayon və sayı 67-dən çox şəhər məhəllələri inzibati əraziyə daxildir.
| Respublika tabeli şəhər | |||
| Sumqayıt | |||
|---|---|---|---|
| Sumqayıt | |||
 | |||
| |||
| Ölkə |  Azərbaycan | ||
| Region | Abşeron-Xızı iqtisadi rayonu | ||
| Daxili bölgüsü | mikrorayonlar, qəsəbələr, məhəllələr , yaşayış massivləri | ||
| İcra başçısı | Zakir Fərəcov | ||
| Tarixi və coğrafiyası | |||
| Əsası qoyulub | 1938 | ||
| İlk məlumat | 1580 | ||
| Yaşayış məntəqəsi statuslu | 1949 | ||
| Sahəsi | 181 km² | ||
| Mərkəzin hündürlüyü | 26 m | ||
| İqlimi | subtropik | ||
| Saat qurşağı | , yayda | ||
| Əhalisi | |||
| Əhalisi | 426 000 nəfər (2023) | ||
| Sıxlığı | 3837 nəf./km² | ||
| Milli tərkibi | azərbaycanlılar, ləzgilər, talışlar,ruslar, türklər, tatarlar, yəhudilər və s. | ||
| Etnoxronim | sumqayıtlı | ||
| Rəsmi dili | Azərbaycan dili | ||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||
| Telefon kodu | +994 18 | ||
| Poçt indeksi | AZ 5000 | ||
| Nəqliyyat kodu | 50 | ||
| Digər | |||
| sumqayit-ih.gov.az (az.) | |||
 | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Toponimi
"Sumqayıt" toponiminin yaranması barədə 3 fərqli versiya var.
"Sum qayıt" əfsanəsi
Bu əfsanəyə görə, günlərin bir günü uzaq ellərdən gələn dəvə karvanı bu yerdən keçir. Onların su ehtiyatı qurtarır, susuzluğa davam gətirə bilməyən karvan sahibləri arasında bir-birini dərin məhəbbətlə sevən Sum və Ceyran adlı iki gənc də var idi. Bir tərəfdən susuzluq, bir tərəfdən isə qızmar günəş altında, qumlu səhrada yerimək, Ceyranı lap taqətdən salmışdır. Sevgilisinin susuzluğa dözə bilmədiyini görən Sum Ceyrana deyir:
— Sən burada məni gözlə, ya ölərəm, ya da sənə su taparam!
Sum karvandan aralanıb gedir, lakin sevgilisinin fəlakətlə qarşılacağını hiss edən Ceyran onun ardınca qışqırır:
— Sum, qayıt! Sum, qayıt! Sum, qayıt!
Tayfa adı ilə
Sumqayıt adı Rəşidəddin Fəzlullahın "Cami ət-təvarix" əsərində türk tayfaları arasında qeyd edilir. Həmin əsərdə Çingiz xan zamanında türk tayfalarının adları çəkilərkən Kunkqay və ya Sunkqayt (Khunkqait) tayfasının adı Qarait (Kirait), Cirkin, Sakait (Sakaut), Tumavut, İlbat, Nayman (Naiman), Yiti-i Tokluq, Tanqut və Unkut tayfaları arasında qeyd edilir.Fəzlullah Rəşidəddin Cəmi ət-Təvarixdə türk əsilli tayfaların adları və haqlarında təsvir bölməsində yazır:
Monqollar dövründən sonra bu adı təqdim edən, hazırda monqol adlandırılan ancaq əslində adları monqol olmayan tayfalardan biri Saqait tayfasıdır. …Tayciyut tayfası ilə Çingiz xan arasında çəkişmə və nifaq olduğu zaman bu tayfa Çingiz xanın tərəfini saxladı və onun qoşununa qatıldı: tarixdə onların da təsviri verilib, Ancaq nə o zaman, nə də indi bu tayfadan kimsə məlum deyil ki, möhtərəm və şöhrətli olsun.
Türkiyə tarixçisi də, həmin əsərə istinad edərək tayfasının adını ayrı bir türk tayfası olaraq qeyd edir. Böyük ehtimal bu ad iki tayfa adını ifadə edirdi. Kun və Qayi tayfaları Çingiz xandan əvvəl indiki Monqolustan ərazilərində məskunlaşmışdılar. Çin mənbələri onlar haqqında məlumat verir. XI əsrin ortasında Kun və Kay (Qay/Qayi) tayfaları Kidanların hücumu qarşısında yurdlarını tərk edib Kimək adlanan İrtış ətrafında yaşayan türklərin ölkəsinə gəldilər. Bəzi Kun və Qay tayfası isə Sırdərya ətrafında məskunlaşan oğuz yurdlarını ələ keçirdilər. Alman şərşünas onlardan Qay tayfasını Osmanlıların ulu babaları hesab edib.A. Z. V. Toqana görə, həmin qay qəbiləsi türk olub, qayıların çincə mənbələrdə keçən adıdır.
Qazax tarixçi "Qıpçaqlar" adlı əsərində "Qay", "Kun" tayfalarının etnik mənsubiyyəti haqqında geniş araşdırma apararaq onların Qıpçaqların ulu babaları olduğunu ortaya çıxardıb. Türkmən əsilli sovet tarixçisi da "Oğuzlar" haqqındakı əsərində, Kun və Qay tayfalarının XI əsrdə Monqolustan və Şərqi Çindəki yurdlarını tərk edərək qərb istiqamətində hərəkət etdiklərini və Orta Asiyada yeni bir xalqlar köçünə səbəb olduqlarını qeyd edir. Hər iki tayfanın köçü haqqında tarixi məlumatları toplayan Əkbər N. Nəcəf "Qaraxanlılar" adlı əsərində, bu tayfaların adlarının ərəbcə, qrabarca mənbələrdə çəkildiyini, Biruninin qay, kun tayalarını türk olaraq göstərdiyini vurğulayıb.
Qayı və kunların birlikdə hərəkət etdikləri, daha sonra Xarəzmşahların və Monqol imperiyasın tərkibində yer aldıqları, 1230-cu ildə artıq Azərbaycanda bu adda məskunlaşmaların olduğu qeyd edilir. Adın monqolca yazılışına diqqət etdiyimizdə Sumqayıt adının orijinal yazılışı Kun-qayt olub, bu da Kun və Qay və ya Qayıt tayfalarının birliyini ifadə edirdi. Böyük ehtimal Sumqayıt adı həmin tayfa birləşməsinin adını əks etdirirdi.
Semyon Bronevski 1823-cü ildə nəşr edilmiş "Qafqaz haqqında ən yeni coğrafi və tarixi xəbərlər" adlı kitabında yazır:
Bakı xanlığı demək olar ki, Abşeron yarımadasında yerləşir, şimalda Quba mülkü ilə sərhəddir ki, ondan Suqaytı çayı ilə ayrılır …
Sumqayıt çay
Şəhərin adının mənşəyi ilə bağlı başqa bir fikir, şəhərdən bir az şimalda axan Sumqayıt çayla əlaqədardır. Yarımsəhra şəraitində axan çayın mənsəbi yoxdur və çay quraqlıqda tamamilə quruyur. Çayın Xəzər dənizinə axmayıb geri qayıtdığına görə ona qədim türkdilli tayfalar "su qayıdan çay" demişlər. Çayın adı və sonradan salınmış şəhərin adı da, məhz bu ifadədən gəlir.
Tarixi
Şəhər Partiya Komitəsinin I Katibləri 
Kamran Hüseynov 1953-1958 
Zülfü Hacıyev 1958- Nadir Balakişiyev 1962-1971 Sabit Abbasəliyev 1971-1974 Kamran Bağırov 1971-1978 Həsən Həsənov 1978-1979 Cahangir Müslümzadə 1985-1988
Şəhər İcra Hakimləri 
Eldar İsmayılov 1991-1992 Yusif Sevdimalıyev 1992-1993 Şakir Abuşov 1993-2000 Təvəkkül Məmmədov 2000-2003 Vaqif Əliyev 2003-2011 Eldar Əzizov 2011-2015
Zakir Fərəcov 2015-indiyə kimi
Tarixçilərin fikrincə müasir Sumqayıtın yerləşdiyi ərazidə qədim dövrlərdə midiyalılar məskunlaşıb.
Böyük Britaniyada nəşr olunan "The York Herald" qəzetinin 23 may 1877-ci il tarixli sayında belə Sumqayıtın adı çəkilib. Yazıda qeyd olunub ki,
"Sumqayıtdan, yaxud Bakıdan Tiflisə yaxşı yol mövcuddur, Tiflisdən isə İrəvana."
Sovet İttifaqı rəhbərliyi Abşeron yarımadasını ağır sənaye mərkəzinə çevirmək qərarına gəlir. Bu məqsədlə Abşeronda ikinci bir sənaye mərkəzi tikmək planlaşdırırlır. İlk tikinti işləri 1938-ci ildə başlanır, lakin İkinci dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar olaraq şəhərin tikintisi dayandırılır. Tikinti işləri 1944-cü ildə yenidən bərpa olunur. Şəhərin tikintisi zamanı torpaq altında qazıntı işləri görülərkən qədim yaşayış məntəqəsinin və karvansarayın qalıqlarına rast gəlinirdi. Sənaye şəhəri Sumqayıtın baş planı 1948-ci ildə Moskvadakı layihə institutlarından birində hazırlanmışdı. Şəhərin yaşayış zonasının tikintisi planını layihələşdirmək isə Azərbaycan Dövlət Baş Layihə İnstitutu tərəfindən yerinə yetirilmişdir. 1947–1949-cu illərdə hazırlanmış həmin layihənin müəllifləri Saburov, İsayev və Brjesinkaya idi. Sumqayıtın tikintisində azərbaycanlılar ilə yanaşı müharibədə əsir düşmüş almanlar da işlədilirdi. 1949-cu ildə Sumqayıta şəhər statusu verilir.
- 1938-ci il – indiki İstilik Elektrik Stansiyasının yerində fəhlələr üçün ilk baraklar quraşdırılır. İES-in inşaatçıları üçün yaşayış məntəqəsinin tikintisinə başlanır.
- 1939–1940-cı illər – sintetik kauçuk, boruyayma və kimya zavodlarının bünövrəsi qoyulur. Böyük Vətən Müharibəsinin başlanması ilə bütün tikinti işləri dayandırılır.
- 1941-ci il – İES işə düşür və Bakının neft sənayesi üçün ilk elektrik cərəyanı verilir.
- 1944-cü il – Kimya və metallurgiya zavodlarının tikintisi başlanır.
- 1945-ci il – Sumqayıt kimya zavodu ilk məhsulunu verdi və Sumqayıtda geniş tikinti işləri vüsət aldı.
- 1949-cu il – Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin qərarı ilə Sumqayıta şəhər statusu verilir. İEM yanında qəsəbə olaraq yaranan Sumqayıt qısa müddət ərzində böyük sənaye mərkəzinə çevrildi.
- 1952-ci il – Boruyayma zavodu ilk məhsulunu verdi. Azərbaycanda qara metallurgiya sənayesi inkişaf etməyə başladı. Sintetik kauçuk zavodu işə başladı və ilk dəfə neftdən etil spirti əldə edildi.
- 1953-cü il – Marten sobalarında ilk polad əridilməsi.
- 1955-ci il – Sumqayıt Alüminium Zavodu işə başladı.
- 1957–1959-cu illər – Elmi-tədqiqat institutları və mədəniyyət mərkəzləri tikilir, şəhər infrastrukturu inkişaf etdirilir.
- 1960-cı il – Avropanın ən böyük neft-kimya kombinatının tikintisinə başlanıldı.
- 1961–1968-ci illər – Bir-birinin ardınca yeni müəssisələr: kərpic zavodu, polimer tikinti materialları kombinatı, superfosfat zavodu, tikilərək istehsala başlayır.
- 1970–1980-ci illər – Yüngül və maşınqayırma sənayesinin inkişafı.
- 1988-ci il — Sumqayıtda ermənilər tərəfindən törədilən təxribat xarakterli qırğınlar.
Coğrafiyası
Sumqayıt inzibati rayonu Xəzər dənizi şimal-qərb sahili boyunca duzənlik sahədə yerləşir. İnzibati rayon ərazisi Abşeron yarımadası ərazisinin 9495 hektarını təşkil edir. Torpağı günəşli, iqlimi quru suptropik və yarımsəhradır. Küləkli günlərin sayı ildə 75, küləyin sürəti adətən 5–20 m/san təşkil edir. Şəhər ərazisindən Sumqayıt çayı axır. Çay əsasən suyunu dənizə çatdıra bilmir. Buna səbəb yarımsəhra və qumluq zonasında suyun süzülməsi (İnfiltirizasiya) hadisəsidir. Çay əsasən yağış suları az miqdarda qar və yeraltı suları ilə qidalanır . Ən böyük qolu Qozlu çayıdır. Çayın mənbəyi Dübrar dağıdır. Havanın ən aşağı tempuraturu −13 °C yanvar, ən isti tempraturu isə +40 °C avqust təşkil edir. Havanın illik orta tempraturu +14 °C təşkil edir. Yay fəsli torpaq örtüyünün tempraturu +60 °C qədər catır. Yağıntılar əsasən payız-qış-yaz aylarında düşür. Yay ayları quraq keçir. İl ərzində 247 mm yağıntı düşür. Ərazidə şimal (Xəzri) çox, cənub küləyi (Gilavar) isə az müşahidə edilir. Şəhərin cənubundan Samur-Abşeron kanalı axır. Kanal Ceyranbatan su anbarına tökülür. Ərazidə cöl heyvanları: tülkü, çaqqal, dovşan, canavar, ördək, göyərcin, sığırcın vardır.
Rəmzləri
Şəhərin simvolu
Sumqayıtın girişində 15 ədəd üst-üstə spiral şəklində qoyulmuş daş və onların üzərində qağayı qanadları olan abidə şəhərin simvoludur. 15 ədəd daş şəhərin tikintisində bütün 15 sovet respublikasının iştirakının, spiral şəkilli olması onun sonsuz şəhər olmasının, qağayı dənizkənarı şəhər olması ilə yanaşı qanadları o vaxt mövcud olan Sumqayıt stansiyası və dəniz istiqamətindədir. Sonradan abidə alüminiumdan yenidən ucaldılarkən 15 daş prinsipinə əməl olunmamışdır. Abidənin Memarı Süleyman Həbib oğlu Hacıyevdir (Şəkinski) (1920–2000).
Sumqayıtın gerbi
Sumqayıt şəhərinin yeni gerbi 22 iyul 2011-ci ildə şəhər aktivinin ilin birinci yarısında Sumqayıtın sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr edilmiş yığıncağında təqdim olunmuşdur. Gerbin seçilməsi üçün elan edilmiş müsabiqəyə üç ay müddətində təqdim edilmiş 50-yə yaxın eskiz mütəxəssislərin və şəhər ictimaiyyəti nümayəndələrinin daxil olduğu xüsusi komissiya tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir. Müzakirələr prosesində daha məqbul hesab edilən 24 eskiz ictimaiyyətin mühakiməsinə təqdim edilmişdir. Şəhər icra hakimiyyəti başçısının sərəncamı ilə gerb rəsmi status əldə etmişdir. Təsdiq olunmuş gerbdə füruzə rəngi Sumqayıt şəhərinin dəniz sahili sularının rəngini, göy rəng səmanı, şəhərin simvollarından sayılan "Göyərçin" abidəsi isə Sumqayıt şəhərinin sülh və əmin-amanlıq şəhəri olmasını simvolizə edir.
Əhali
AzStat-ın 1 yanvar 2013-cü il tarixinə olan məlumatına əsasən Sumqayıt şəhər ərazi dairəsinin əhalisi 325.237 nəfərdir. Onlardan 290.5 min nəfəri Sumqayıt şəhərində, 21.6 min nəfəri Hacı Zeynalabdin qəsəbəsində, 13.1 min nəfəri isə Corat qəsəbəsində yaşayır.
| Sumqayıt inzibati ərazi vahidliyi | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 | 2013 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sumqayıt şəhəri | 6.353 (+1.499)[1] | 51.485 | 124.490 | 190.112 | 231.104 | 283.184 | 276.061 | 290.5 |
| Ceyranbatan | — | 701[2] | — | — | — | — | — | — |
| Corat | 1.777 | 2.451 | 4.291 | 6.206 | 7.809 | — | 12.711 | 13.1 |
| Hacı Zeynalabdin | - | 5.389 | 8.634 | 8.634 | 16.371 | — | 20.674 | 21.6 |
| Ümumi | 9.629 | 60.026 | 135.540 | 204.952 | 255.284 | 283.184 | 309.446 | 325.237 |
- 1939-cu il Azərbaycan SSR əhalisinin siyahıyaalınmasına əsasən Sumqayıt şəhər tipli qəsəbəsindən ayrıca göstərilən 1.499 nəfər əhali "Kənd" əhalisi kimi qeyd olunmuşdur.
- 1959-cu il Azərbaycan SSR əhalisinin siyahıyaalınmasına əsasən Ceyranbatan şəhər tipli qəsəbəsi Sumqayıt Şəhər Sovetliyinə tabe olub.
- Sumqayıt inzibati ərazi vahidliyi əhali sayının illər üzrə diaqramı
Etnik tərkibi
| Etnik qrup | 1939-cu il | 1959-cu il | 1970-ci il | 1979-cu il | 1999-cu il | 2009-cu il | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Əhali | % | Əhali | % | Əhali | % | Əhali | % | Əhali | % | Əhali | % | |
| azərbaycanlı | 4 185 | 43.46% | 25 393 | 42.30% | 75 396 | 55.63% | 141 616 | 68.85% | 271 119 | 95.74% | 302 461 | 97.74% |
| ləzgi | 69 | 0.72% | 891 | 1.48% | 3 124 | 2.30% | 5 340 | 2.60% | 4 402 | 1.55% | 3 488 | 1.13% |
| rus | 4 275 | 44.40% | 20 753 | 34.57% | 35 055 | 25.86% | 37 089 | 18.03% | 4 667 | 1.65% | 2 143 | 0.69% |
| talış | 2 | 0.02% | 2 | 0.01% | … | … | … | … | 535 | 0.19% | 475 | 0.15% |
| türk | 2 | 0.02% | … | … | … | … | … | … | 105 | 0.04% | 179 | 0.06% |
| tatar | 204 | 2.12% | … | … | 1 265 | 0.93% | 1 417 | 0.69% | 796 | 0.28% | 116 | 0.04% |
| tat | … | … | 33 | 0.05% | 103 | 0.08% | 90 | 0.04% | … | … | 96 | 0.03% |
| ukraynalı | 359 | 3.73% | … | … | 3 019 | 2.23% | 2 529 | 1.23% | 833 | 0.29% | 94 | 0.03% |
| yəhudi | 19 | 0.23% | 722 | 1.20% | 1 307 | 0.96% | 1 239 | 0.60% | 135 | 0.05% | 60 | 0.02% |
| gürcü | 19 | 0.23% | 104 | 0.17% | 294 | 0.22% | 166 | 0.08% | 46 | 0.02% | 29 | 0.01% |
| avar | 1 | 0.01% | 11 | 0.02% | 37 | 0.03% | 40 | 0.02% | … | … | 27 | 0.01% |
| qrızlı | … | … | … | … | … | … | … | … | … | … | 14 | 0.01% |
| kürd | … | … | … | … | 7 | 0.01% | 10 | 0.01% | … | … | 9 | 0.01% |
| erməni | 201 | 2.09% | 6 984 | 11.63% | 13 268 | 9.79% | 13 818 | 6.72% | 21 | 0.01% | 8 | 0.01% |
| saxur | … | … | … | … | 2 | 0.01% | 5 | 0.01% | … | … | 8 | 0.01% |
| udin | … | … | … | … | 14 | 0.01% | 36 | 0.02% | … | … | … | … |
| digər | 293 | 3.04% | 5 133 | 8.55% | 2 649 | 1.95% | 2 299 | 1.12% | 525 | 0.19% | 239 | 0.08% |
| cəmi | 9 629 | 100% | 60 026 | 100% | 135 540 | 100% | 205 694 | 100% | 283 184 | 100% | 309 446 | 100% |
Ekoloji vəziyyət
Sumqayıt Azərbaycan şəhərlərinin içində ən fəlakətli ətraf mühitə malikdir. Orta hesabla hər il havaya 96,5 min ton zərərli maddələr buraxılır. Sumqayıt Alüminium Zavodu şəhərin 2 km-də yerləşir və bu zəhərli maddələrin çox bir "payı" bu zavoda düşür. Bundan başqa Sumqayıt şəhərinin ekologiyasının pozulmasında "Kimyasənaye" İstehsal Birliyinin də çox böyük "əməyi" var. Sumqayıt yeganə şəhərdir ki, 3 müəsisəsi xlor buraxır. Nazirlər sovetinin 18 iyul 2001-ci il 567 N-li Qərarına əsasən Sumqayıtda heç bir kimyəvi müəssisə tikilməməli idi. Buna baxmayaraq, həmin vaxtdan bəri "Sintezkauçuk" birliyində "EP-300", "Üzvisintez" birliyində "Polimer-120" və başqa müəssisələr tikilib, istifadəyə verilmişdir. Bunlardan başqa şəhərin girəcəyində asfalt zavodu tikilib, istifadəyə verilmişdir. Təəsüflər olsun ki, bu və ya digər müəssisələr müvafiq orqanların (sanepidemistansiya, təbiətin mühafizə komitəsi və s.) icazəsi olmadan inşa olunmuşlar. Həmdə bu müəssisələrin tikildiyi zamanı layihələrdə böyük nöqsanlara yol verilmişdir. Havaya atılan zərərli maddələr külək vasitəsilə bütün şəhəri bürüyür. Bu baxışdan "İnşaatçılar" və "Kimyatikinti" yaşayış qəsəbələri daha pis vəziyyətə məruz qalırlar.
Təhsil
1952-ci ilə qədər şəhərdə Corat məktəbi daxil olmaqla 3 məktəb fəaliyyət göstərmişdir ki, həmin dövrdə bu məktəblər Bakı şəhərinin tabeliyində olmuşdur. 1952-ci ildə Sumqayıt Xalq Maarif şöbəsi yaradılmışdır. Həmin ildə şəhərin 3 məktəbində 4 minə yaxın şagird təhsil almışdır.
Hazırda şəhərdə 49 məktəb fəaliyyət göstərir. Onlardan 47-si orta ümumtəhsil, 2-si sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlar üçün xüsusi məktəbdir. Ümumtəhsil məktəblərindən 4-ü yeni tipli (3 lisey, 1 gimnaziya) təlim-tərbiyə müəssisələridir.
Məktəbdə 56201 nəfər şagird təhsil alır. Onlardan 767 nəfəri gimnaziyada, 2383 nəfəri liseylərdə, 561 nəfəri xüsusi məktəblərdə, 52490 nəfəri isə ümumtəhsil məktəblərində oxuyur.
Ümumtəhsil məktəblərində şəhid ailələrindən 242 şagird, hər iki valideynini itirmiş 80 şagird, bir valideynini itirmiş 1625 şagird, qaçqın ailələrindən 3135 şagird təhsil alır, imkan daxilində onlara diqqət və qayğı ilə yanaşılır.
Bu kateqoriyadan olan, həmçinin aztəminatlı ailələrə kömək məqsədilə 2004-cü ildə yeni ümumtəhsil internat məktəbi fəaliyyətə başlamışdır. Hazırda şəhərimizdə fəaliyyət göstərən 2 ümumtəhsil internat məktəbdə 939 şagird təhsil alır, tərbiyə olunur.
Sumqayıt şəhər məktəblərində 5214 müəllim çalışır. Onlardan 4256 nəfəri qadın (81,6%), 958 nəfəri isə (18,4%) kişidir. Müəllimlərdən 4482 nəfəri (86%) ali, 720 nəfəri (14%) isə orta ixtisas təhsilli olmaqla onların 34%-i gənclərdir.
Şəhərdə 57 məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsində 7245 uşağın təlim-tərbiyəsi ilə 2384 nəfər məşğul olur. Bunlardan 945 nəfər pedaqoji, 1052 nəfəri isə texniki işçidir.
İstər məktəblərdə, istərsə də məktəbəqədər müəssisələrdə müxtəlif yeni pilot layihələr, xüsusilə sağlamlıqlarında qüsur olan uşaqların məktəb və bağçalarda adi uşaqlarla bir yerdə təhsili – inkluziv təhsillə bağlı geniş layihələr həyata keçirilir. Asiya İnkişaf Bankının dəstəyi ilə məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrimizlə bağlı şəhərimiz pilot layihəsinə salınmışdır. Şəhərimizdə çoxsaylı monitorinqlər aparılmış, treninqlər, görüşlər keçirilmişdir. Xeyli metodik vəsaitlər işlənib hazırlanmış və çap olunmuşdur.
Bəzi bağçaların beynəlxalq layihələrə qoşulması bu sahədə inkişafa təkan verəcəkdir. Məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrindən 11, 20, 30, 40 №-li uşaq bağçaları SOROS fondunun "Addım-addım" proqramı ilə işləməyə başlamış, 30, 40, 63, 66 №li bağçalar İnkuliziv-inteqrasiv pilot layihəsinə, 47 №li uşaq bağçası YUNISEF-in "Yuva" humanitar təşkilatının iştirakı ilə "Erkən uşaqlıq dövründə qayğı və inkişaf texnologiyası" proqramına qoşulmuşdur.
Ali təhsil müəssisələri
Səhiyyə
Sumqayıtda Səhiyyə Şöbəsi 1939-cu ildən rayon səhiyyə şöbəsi şəklində mövcuddur. 1948-ci ildən isə hazırkı günə qədər "Sumqayıt şəhər Səhiyyə şöbəsi" adında fəaliyyət göstərir. Sumqayıt ərazisində ilk xəstəxana 1924-cü ildə Haci Zeynalabdin Tağıyev tərəfindən əsası qoyulmuş, hazırda H. Zeynalabdin qəsəbəsində yerləşən 3 saylı Birləşmiş xəstəxanadır.
Xəstəxanalar
- 1 saylı xəstəxana (Təyinatı: Müalicə profilaktika işi; Tutumu: 460 çarpayı)
- 2 saylı xəstəxana (Təyinatı: Çox profilli xüsusi ixtisaslaşdırılmış tibbi yardım; Tutumu: 400 çarpayılıqdır)
- 3 saylı xəstəxana (4 profildə fəaliyyət göstərir: terapiya, cərrahiyə, ginekalogiya, doğum çarpayıları)
- Bərpa xəstəxanası (Tutumu: 190 çarpayı; o cümlədən, Terapiya şöbəsi: 60 çarpayı, Nevrologiya: 60 çarpayı, Cərrahiyyə: 40 çarpayı, Kardiologiya: 30 çarpayı. Bundan əlavə rentgen, laboratoriya və fizioterapiya şöbələri və funksional diaqnostika kabineti də fəaliyyət göstərir. Xəstəxana əsas etibarilə planlı xəstələri qəbul edir.)
- Akademik U. Musabəyli adına Rayonlararası Sumqayıt Oftalmoloji Xəstəxana (Təyinatı: ixtisaslaşdırlmış Oftalmoloji xidmət; Xəstə tutumu: 120 çarpayı)
- Uşaq xəstəxanası (Təyinatı: Çox profilli uşaq xəstəxanası; Xəstə tutumu: 320 çarpayılıq)
Mədəniyyət və incəsənət
Şəhər Mədəniyyət və Turizm İdarəsi
1950-ci illərdə sənaye şəhəri kimi inkişaf edən Sumqayıtda Sumqayıt şəhər Mədəniyyət şöbəsinin yaradılması şəhərin mədəni həyatında əlamətdar hadisəyə çevrildi.
1998-ci ildən etibarən, Sumqayıt Şəhər Mədəniyyət İdarəsi kimi fəaliyyət göstərən idarə öz ətrafında 19 filialı əhatə edən Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemini, 14 klub tipli müəssisəni (8 mədəniyyət evi, 6 klub), 3 incəsənət, 2 musiqi məktəbini, Sumqayıt Tarix Muzeyini, Sumqayıt Dövlət Rəsm Qalereyasını, Kino-Video Birliyini, Nəsimi adına Mədəniyyət və İstirahət Parkını birləşdirir. Bu mədəni-maarif ocaqlarında 1164 nəfər çalışır.
Qeyd olunduğu kimi Sumqayıt Şəhər Mədəniyyət İdarəsinin tabeliyində 6 klub – "Gənclik", "Veteran", "Poeziya", 4 saylı şəhər klubu, 5 saylı şəhər klubu, 6 saylı şəhər klubu və 8 mədəniyyət evi – C. Cabbarlı adına mədəniyyət evi, N. Nərimanov adına mədəniyyət evi, Mərkəzi Şəhər Mədəniyyət evi, "Energetik" mədəniyyət evi, "İnşaatçılar" mədəniyyət evi, "28 may" mədəniyyət evi, "Dostluq" mədəniyyət evi, Corat mədəniyyət evi fəaliyyət göstərir.
Şəhər Mədəniyyət İdarəsi nəzdində olan təşkilatlar:
- Klublar
- "Gənclik"
- "Veteran"
- "Poeziya"
- 4 saylı şəhər klubu
- 5 saylı şəhər klubu
- 6 saylı şəhər klubu
- Sumqayıt Şəhər Əli Kərim adına "Poeziya" klubu
- Mədəniyyət evləri
- Mərkəzi Şəhər Mədəniyyət evi
- "Energetik" mədəniyyət evi
- "İnşaatçılar" mədəniyyət evi
- "28 may" mədəniyyət evi
- "Dostluq" mədəniyyət evi
- Corat mədəniyyət evi
Musiqi və incəsənət məktəbləri
İdman
Sumqayıt hər zaman perspektivli idmançılara malik olmuşdur. Şəhərdə bir sıra idman klubları mövcud olmuş və olmaqdadır. Bu klubların adları belədir: "Xəzər", "İnşaatçı", "Kimyaçı", "Sumqayıt", "Polad", "", "Vosxod", "Metallurq", "Gənclərbirliyi", "Gənclik-95", "Standard" və başqaları
Nəqliyyat
![image]()
Avtomobil yolları və magistrallar
![image]()
İctimai nəqliyyat
Sumqayıtda 11 mart 1959-cu ildən 2003-cü ilin iyul ayına kimi tramvay fəaliyyət göstərmişdir. Əsas istifadə edilən tramvay modeli olmuşdur.
![image]()
Dəmiryolu vağzalı
Üçmərtəbəli Sumqayıt dəmir yolu vağzalının sahəsi 5,5 min kvadratmetrdir. Binada gözləmə zalı, bilet kassaları, məlumat bürosu, server otağı, əşyaların saxlanması kamerası yaradılıb və yaxın günlərdə burada ticarət mərkəzinin istifadəyə verilməsi planlaşdırılır. Bundan əlavə, stansiyada 7 yol yenidən qurulub və çəkilmiş dəmir yollarının ümumi uzunluğu 5 min 20 paqonmetrdir. Kompleksdə 12 yol dəyişən quraşdırılıb, uzunluğu 43 metr olan yeraltı piyada keçidi və platformaya yeraltı çıxış keçidi inşa edilib.
2015-ci ildən Bakı-Sumqayıt marşrutu ilə İsveçrənin "Stadler Rail Group" şirkətindən KİSS markalı ikimərtəbəli elektrik qatarları hərəkətə buraxılıb. Saatda 160 kilometr sürətlə hərəkət edən və 4 vaqondan ibarət olan elektrik qatarlarının hər birinin ümumi sərnişin tutumu 700 nəfər, oturacaq yerlərin sayı isə 367-dir.
Filmoqrafiya
Sumqayıtın yaranma tarixi ilə bağlı 2009-cu ildə ANS televiziyasında "60 yaşında cavan" adlı sənədli film hazırlanaraq efirə verilmişdir. Filmin müəllifi ANS TV-nin əməkdaşı Namiq Hüseynov dur.
Tanınmış sakinləri
Şəhərin tanınmış sakinlərdən şahmatçı Şəhriyar Məmmədyarov, müğənni Ədalət Şükürov, futbolçu Nazim Süleymanov, balaban ifaçısı Əlixan Səmədov, aktrisa Dilarə Əliyeva, karateçi Rafael Ağayev, paraolimpiyaçı İlham Zəkiyev və digərlərini qeyd etmək olar.
-
![image]()
Gündüz Abdullayev, ilə təltif edilmiş hərbçisi -
![image]()
Nazim Süleymanov, Azərbaycan futbolçusu və məşqçisi -
![image]()
Aleksandr İliçevski, İzrail yazıçısı -
![image]()
Kərim Sərdarov, Azərbaycan cüdo paraolimpiyaçısı -
![image]()
, Azərbaycan boksçusu və boks referisi -
![image]()
Samir Abbasov, Azərbaycan futbolçusu və məşqçisi -
![image]()
İlham Zəkiyev, Azərbaycan cüdo paraolimpiyaçısı -
![image]()
Zaur Həşimov, Azərbaycan futbolçusu -
![image]()
Murad Arif, Azərbaycan müğənnisi -
![image]()
Zeynəb Məmmədyarova, Azərbaycan şahmatçısı -
![image]()
Rafael Ağayev, Azərbaycan karateçisi -
![image]()
Şəhriyar Məmmədyarov, Azərbaycan şahmatçısı -
![image]()
Türkan Məmmədyarova, Azərbaycan şahmatçısı
Qardaş şəhərlər
| Sıra | Ölkə | Şəhər | Tarix | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  | Gürcüstan |  | Rustavi | 1952 |
| 2 |  | Rumıniya |  | 1971 | |
| 3 |  | Ukrayna |  | Çerkasi | 1972 |
| 4 |  | Almaniya |  | Lüdviqshafen | 1978 |
| 5 |  | Çin | Çyu Cou | 2001 | |
| 6 |  | İtaliya |  | Bari | 2004 |
| 7 |  | Türkiyə | Ceyhan | 2005 | |
| 8 |  | Avstriya |  | Linz | 2009 |
| 9 |  | Belarusiya |  | Mogilyov | 2009 |
| 10 |  | Qazaxıstan |  | Aktau | 2009 |
| 11 |  | Rusiya |  | Nevinnomıssk | 2011 |
| 12 | | Türkiyə | Samsun | 2012 | |
| 13 | | İtaliya |  | Genuya | 2013 |
Həmçinin bax
Şərhlər
İstinadlar
- "Son 20 ildə Sumqayıtda əhalinin sayı 30 faiz artıb". 2023-11-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-12-19.
- Calvin F. Tiessen. (PDF). The Graduate Faculty of the University of North Dakota. 2003. səh. 17. 2016-04-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-13.
- "Azərbaycan Respublikası Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi". 2018-01-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-01-13.
- "Azərbaycan Respublikası Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi". 2020-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-01-13.
- Rəşidəddin Fəzlullah, Cami ət-təvarix, Moskva-Leninqrad 1957, c. I, s. 249–351.
- I. Сборникь Лѣтописей. Исторiя Монголовь. Сочиненie Рашидь–Эддина. Введенie: О турецкихь и монгольскихь племенахь. Переводь сь персидскаго, сь введенiем и примѣчанiями И. П. Березина. — Стр. 93. // Записки Императорскаго Археологическаго общества. Томь XIV. Санкт–Петербургь: Типография Императорской Академiи Наукь, 1858.
- I. Сборникь Лѣтописей. Исторiя Монголовь. Сочиненie Рашидь–Эддина. Введенie: О турецкихь и монгольскихь племенахь. Переводь сь персидскаго, сь введенiем и примѣчанiями И. П. Березина. — Стр. 7–8. // Записки Императорскаго Археологическаго общества. Томь XIV. Санкт–Петербургь: Типография Императорской Академiи Наукь, 1858.
- Şeşen Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara 2001, s. 155.
- Eberhard Wolfram, "Kaylar Kabilesi Hakkında sinoloji Mülahızalar", TTK Belleten Dergisi, cilt VIII, sayı 32, Yıl 1944, Birinci Teşrin, s. 567 və d.
- Marquart J., Bang W, Osttürkische Dialektstudien (Abhandt. der. K. Gesellsch. der Wiss. zu Göttingen, Berlin 1914, s. 25–238.
- Togan A. Z. V., "Die Vorfahren der Osmann in Mittel-asien", ZDMG, band 95, Heft 3, Leipzig 1941, s. 367–373.
- Ahincanov Sergey M., Türk Halklarının Katalizör Boyu Kıpçaklar, Türkçeye çeviren Kurşat Yıldırım, İstanbul: Selenge Yayınları, 2009, s. 111–117.
- Ağacanov S. Q., Oğuzlar, Türkçeye çevirenler Ekber N. Necef, Ahmet Annaberdiyev, İstanbul: Selenge Yayınları, 2003, s. 231–232.
- Necef E. N., Karahanlılar, İstanbul: Selenge Yayınları, s. 381–384.
- Togan A. Z. V., "Die Vorfahren der Osmann in Mittel-asien", ZDMG, band 95, Heft 3, Leipzig 1941, s. 370.
- Köprülü F., Osmanlı`nın Etnik Kökleri, İstanbul: Kaynak Yayınları 1999, s. 39 və d.
- Новѣйшiя географическiя и историческiя известiя о Кавказѣ, Собранныя и пополненныя Семёномь Броневскимь. Часть Вторая. Москва: Вь Типографiи С. Селивановскаго, 1823, стр. 394.
- Обозрение российских владений за Кавказом — 4-cü cild s. 12
- 1877-ci ildə çıxan ingilis qəzetindən Sumqayıtdan Tiflisə yaxşı yol mövcuddur — FOTOFAKT 2016-01-06 at the Wayback Machine. xeberle.com, 04.01.2016 (az.)
- "Tarixdən səhifələr" məqaləsi, "İnşaatçı" qəzeti, 13.08.1988, № 94 (4353), səh. 2–3.
- "Alman əsirlərinin Sumqayıt qəbiristanlığı". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-06-23.
- Sumqayıtın gerbi təsdiq edildi. 2011-10-08 at the Wayback Machine (az.)
- Azərbaycanın Sumqayıt şəhərinin gerbi qəbul edilib. 2011-08-23 at the Wayback Machine (az.)
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi 2016-03-09 at the Wayback Machine: Sumqayıt ş.ə.d. 2022-07-12 at the Wayback Machine
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi 2014-07-02 at the Wayback Machine: 2013-cü ilin əvvəlinə iqtisadi və inzibati rayonlar, eləcə də şəhər yaşayış məntəqələri üzrə əhalinin cins bölgüsündə sayı 2014-07-02 at the Wayback Machine (min nəfər)
- "Всесоюзная перепись населения 1939 года.Национальный состав населения районов, городов и крупных сел союзных республик СССР" (ru). www.demoscope.ru. Archived from the original on 4 February 2017. İstifadə tarixi: 04 February 2017. (#apostrophe_markup) (rus.)
- "Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу" (ru). www.demoscope.ru. Archived from the original on 4 February 2017. İstifadə tarixi: 04 February 2017. (#apostrophe_markup) (rus.)
- "Всесоюзная перепись населения 1970 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу" (ru). www.demoscope.ru. Archived from the original on 12 July 2012. İstifadə tarixi: 04 February 2017. (#apostrophe_markup) (rus.)
- "Всесоюзная перепись населения 1979 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу" (ru). www.demoscope.ru. Archived from the original on 15 July 2012. İstifadə tarixi: 04 February 2017. (#apostrophe_markup) (rus.)
- "Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу" (ru). www.demoscope.ru. Archived from the original on 4 February 2012. İstifadə tarixi: 04 February 2017. (#apostrophe_markup) (rus.)
- "1999-cu il Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması" (ru). www.pop-stat.mashke.org. Archived from the original on 27 June 2015. İstifadə tarixi: 04 February 2017. (#apostrophe_markup) (az.)
- . Archived from the original on 2015-06-26. İstifadə tarixi: 26 iyun 2015..
- Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения районов, городов и крупных сел союзных республик СССР. Азербайджанский ССР >> Сумгаитский Arxivləşdirilib 2017-02-04 at Archive.today // Источник: РГАЭ РФ (быв. ЦГАНХ СССР), фонд 1562, опись 336, Д.Д. 966–1001 ("Национальный состав населения по СССР, республикам, областям, районам"), Д.Д. 256–427 (табл. 26 "Национальный состав населения районов, районных центров, городов и крупных сельских населенных пунктов")
- Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Бакинского горсовета по переписи 1939-го года 2022-09-27 at the Wayback Machine — yoxlanılıb: 11.07.2017
- Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Сумгаиткого горсовета по переписи 1959-го года 2022-09-27 at the Wayback Machine
- Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Сумгаиткого горсовета по переписи 1970-го года 2022-09-28 at the Wayback Machine
- Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Сумгаиткого горсовета по переписи 1979-го года 2022-09-25 at the Wayback Machine
- Population statistics of Eastern Europe 2017-11-16 at the Wayback Machine: Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census 2013-07-29 at the Wayback Machine
- Population statistics of Eastern Europe 2017-11-16 at the Wayback Machine: Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census 2012-02-07 at the Wayback Machine
- Məmmədov R. S., Sadiqov H. Ş. "Sumqayıt: Tarixdən səhifələr (1930–2000)", Sumqayıt, 2010. (az.)
- "Sumqayıtın "balacaboy qardaşı" Çyu Cou -TANITIM" (az.). xeberle.com. 28/03/2016. Archived from the original on 2017-01-23. (#apostrophe_markup) (az.)
- (eng). AzərTac. 05/08/2004. Archived from the original on 2014-11-13. (#apostrophe_markup) (ing.)
- "Sumqayıt Tarix Muzeyi: Şəhərin tarixi" (az). Sumqayıt Tarix Muzeyi. 10/04/2012. 2017-01-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. (#apostrophe_markup) (az.)
- "Sumgait to be twinned with Austria`s Linz" (eng). AzərTac. 06/07/2009. Archived from the original on 2017-01-23. (#apostrophe_markup) (ing.)
- "Могилев подписал договор о побратимстве с г. Сумгаитом (Азербайджанская Республика)" (rus). Могилёвский областной исполнительный комитет. 02/07/2009. 2017-01-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. (#apostrophe_markup) (rus.)
- ""Sumqayıt şəhəri (Azərbaycan Respublikası) və Aktau şəhəri (Qazaxıstan Respublikası) arasında qardaşlaşmış şəhər münasibətlərinin yaradılması haqqında Birgə Bəyannamə"ni imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə" (az.). www.e-qanun.az. 01/10/2009. Archived from the original on 2017-02-04. (#apostrophe_markup) (az.)
- "У Сумгайыта появился город-побратим Невинномысск" (rus). news.day.az. 04/10/2011. Archived from the original on 2012-07-16. (#apostrophe_markup) (rus.)
- "Azərbaycanın Sumqayıt və Türkiyənin Samsun şəhərləri qardaşlaşmış şəhərlər olublar" (az). AzərTac. 10/04/2012. 2017-01-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. (#apostrophe_markup) (az.)
- "Samsun ile Azerbaycan'ın Sumgait kenti kardeş şehir oldu" (tr). samsun.bel.tr. 11 aprel 2012. 4 February 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2017. (türk.)
- "Siglato il memorandum d'intenti tra Genova e Sumqayit, città azera" (ita). comune.genova.it. 01/07/2013. Archived from the original on 2014-11-13. (#apostrophe_markup) (ital.)
Xarici keçidlər
- Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətinin rəsmi saytı
- Форум, посвященный городу Сумгайыт Сумгаит Sumqayit Sumqait
 | Sumqayıt şəhəri ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sumqayit Azerbaycan Respublikasinda respublika tabeli seher Paytaxtdan 31 km simalda Abseron yarimadasinda Xezer denizinin qerb sahilinde duzenlik erazide yerlesir Haci Zeynalabdin Ceyranbatan Kohne Corat Yeni Corat Novxani Kimyacilar Insaatcilar Kotej Yasma ve Saray qesebeleri Yasil dere Stansiya Sumqayit Qurd deresi Sariqaya Xezer baglari yasayis massivleri 21 mikrorayon ve sayi 67 den cox seher mehelleleri inzibati eraziye daxildir Respublika tabeli seherSumqayitSumqayitGerb40 35 30 sm e 49 38 23 s u Olke AzerbaycanRegion Abseron Xizi iqtisadi rayonuDaxili bolgusu mikrorayonlar qesebeler mehelleler yasayis massivleriIcra bascisi Zakir FerecovTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1938Ilk melumat 1580Yasayis menteqesi statuslu 1949Sahesi 181 km Merkezin hundurluyu 26 mIqlimi subtropikSaat qursagi UTC 4 yayda UTC 5EhalisiEhalisi 426 000 nefer 2023 Sixligi 3837 nef km Milli terkibi azerbaycanlilar lezgiler talislar ruslar turkler tatarlar yehudiler ve s Etnoxronim sumqayitliResmi dili Azerbaycan diliReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 994 18Poct indeksi AZ 5000Neqliyyat kodu 50Digersumqayit ih gov az az Vikianbarda elaqeli mediafayllarToponimi Sumqayit toponiminin yaranmasi barede 3 ferqli versiya var Sum qayit efsanesi Bu efsaneye gore gunlerin bir gunu uzaq ellerden gelen deve karvani bu yerden kecir Onlarin su ehtiyati qurtarir susuzluga davam getire bilmeyen karvan sahibleri arasinda bir birini derin mehebbetle seven Sum ve Ceyran adli iki genc de var idi Bir terefden susuzluq bir terefden ise qizmar gunes altinda qumlu sehrada yerimek Ceyrani lap taqetden salmisdir Sevgilisinin susuzluga doze bilmediyini goren Sum Ceyrana deyir Sen burada meni gozle ya olerem ya da sene su taparam Sum karvandan aralanib gedir lakin sevgilisinin felaketle qarsilacagini hiss eden Ceyran onun ardinca qisqirir Sum qayit Sum qayit Sum qayit Tayfa adi ile Sumqayit adi Resideddin Fezlullahin Cami et tevarix eserinde turk tayfalari arasinda qeyd edilir Hemin eserde Cingiz xan zamaninda turk tayfalarinin adlari cekilerken Kunkqay ve ya Sunkqayt Khunkqait tayfasinin adi Qarait Kirait Cirkin Sakait Sakaut Tumavut Ilbat Nayman Naiman Yiti i Tokluq Tanqut ve Unkut tayfalari arasinda qeyd edilir Fezlullah Resideddin Cemi et Tevarixde turk esilli tayfalarin adlari ve haqlarinda tesvir bolmesinde yazir Monqollar dovrunden sonra bu adi teqdim eden hazirda monqol adlandirilan ancaq eslinde adlari monqol olmayan tayfalardan biri Saqait tayfasidir Tayciyut tayfasi ile Cingiz xan arasinda cekisme ve nifaq oldugu zaman bu tayfa Cingiz xanin terefini saxladi ve onun qosununa qatildi tarixde onlarin da tesviri verilib Ancaq ne o zaman ne de indi bu tayfadan kimse melum deyil ki mohterem ve sohretli olsun Turkiye tarixcisi de hemin esere istinad ederek tayfasinin adini ayri bir turk tayfasi olaraq qeyd edir Boyuk ehtimal bu ad iki tayfa adini ifade edirdi Kun ve Qayi tayfalari Cingiz xandan evvel indiki Monqolustan erazilerinde meskunlasmisdilar Cin menbeleri onlar haqqinda melumat verir XI esrin ortasinda Kun ve Kay Qay Qayi tayfalari Kidanlarin hucumu qarsisinda yurdlarini terk edib Kimek adlanan Irtis etrafinda yasayan turklerin olkesine geldiler Bezi Kun ve Qay tayfasi ise Sirderya etrafinda meskunlasan oguz yurdlarini ele kecirdiler Alman sersunas onlardan Qay tayfasini Osmanlilarin ulu babalari hesab edib A Z V Toqana gore hemin qay qebilesi turk olub qayilarin cince menbelerde kecen adidir Qazax tarixci Qipcaqlar adli eserinde Qay Kun tayfalarinin etnik mensubiyyeti haqqinda genis arasdirma apararaq onlarin Qipcaqlarin ulu babalari oldugunu ortaya cixardib Turkmen esilli sovet tarixcisi da Oguzlar haqqindaki eserinde Kun ve Qay tayfalarinin XI esrde Monqolustan ve Serqi Cindeki yurdlarini terk ederek qerb istiqametinde hereket etdiklerini ve Orta Asiyada yeni bir xalqlar kocune sebeb olduqlarini qeyd edir Her iki tayfanin kocu haqqinda tarixi melumatlari toplayan Ekber N Necef Qaraxanlilar adli eserinde bu tayfalarin adlarinin erebce qrabarca menbelerde cekildiyini Biruninin qay kun tayalarini turk olaraq gosterdiyini vurgulayib Qayi ve kunlarin birlikde hereket etdikleri daha sonra Xarezmsahlarin ve Monqol imperiyasin terkibinde yer aldiqlari 1230 cu ilde artiq Azerbaycanda bu adda meskunlasmalarin oldugu qeyd edilir Adin monqolca yazilisina diqqet etdiyimizde Sumqayit adinin orijinal yazilisi Kun qayt olub bu da Kun ve Qay ve ya Qayit tayfalarinin birliyini ifade edirdi Boyuk ehtimal Sumqayit adi hemin tayfa birlesmesinin adini eks etdirirdi Semyon Bronevski 1823 cu ilde nesr edilmis Qafqaz haqqinda en yeni cografi ve tarixi xeberler adli kitabinda yazir Baki xanligi demek olar ki Abseron yarimadasinda yerlesir simalda Quba mulku ile serheddir ki ondan Suqayti cayi ile ayrilir Sumqayit cay Seherin adinin menseyi ile bagli basqa bir fikir seherden bir az simalda axan Sumqayit cayla elaqedardir Yarimsehra seraitinde axan cayin mensebi yoxdur ve cay quraqliqda tamamile quruyur Cayin Xezer denizine axmayib geri qayitdigina gore ona qedim turkdilli tayfalar su qayidan cay demisler Cayin adi ve sonradan salinmis seherin adi da mehz bu ifadeden gelir TarixiSeher rehberleri Seher Partiya Komitesinin I Katibleri Kamran Huseynov 1953 1958 Zulfu Haciyev 1958 Nadir Balakisiyev 1962 1971 Sabit Abbaseliyev 1971 1974 Kamran Bagirov 1971 1978 Hesen Hesenov 1978 1979 Cahangir Muslumzade 1985 1988 Seher Icra Hakimleri Eldar Ismayilov 1991 1992 Yusif Sevdimaliyev 1992 1993 Sakir Abusov 1993 2000 Tevekkul Memmedov 2000 2003 Vaqif Eliyev 2003 2011 Eldar Ezizov 2011 2015 Zakir Ferecov 2015 indiye kimi Sumqayit Aluminium Zavodundan bir goruntu 1957 ci il Oqonyok jurnali Tarixcilerin fikrince muasir Sumqayitin yerlesdiyi erazide qedim dovrlerde midiyalilar meskunlasib Boyuk Britaniyada nesr olunan The York Herald qezetinin 23 may 1877 ci il tarixli sayinda bele Sumqayitin adi cekilib Yazida qeyd olunub ki Sumqayitdan yaxud Bakidan Tiflise yaxsi yol movcuddur Tiflisden ise Irevana Sovet Ittifaqi rehberliyi Abseron yarimadasini agir senaye merkezine cevirmek qerarina gelir Bu meqsedle Abseronda ikinci bir senaye merkezi tikmek planlasdirirlir Ilk tikinti isleri 1938 ci ilde baslanir lakin Ikinci dunya muharibesinin baslanmasi ile elaqedar olaraq seherin tikintisi dayandirilir Tikinti isleri 1944 cu ilde yeniden berpa olunur Seherin tikintisi zamani torpaq altinda qazinti isleri gorulerken qedim yasayis menteqesinin ve karvansarayin qaliqlarina rast gelinirdi Senaye seheri Sumqayitin bas plani 1948 ci ilde Moskvadaki layihe institutlarindan birinde hazirlanmisdi Seherin yasayis zonasinin tikintisi planini layihelesdirmek ise Azerbaycan Dovlet Bas Layihe Institutu terefinden yerine yetirilmisdir 1947 1949 cu illerde hazirlanmis hemin layihenin muellifleri Saburov Isayev ve Brjesinkaya idi Sumqayitin tikintisinde azerbaycanlilar ile yanasi muharibede esir dusmus almanlar da isledilirdi 1949 cu ilde Sumqayita seher statusu verilir 1938 ci il indiki Istilik Elektrik Stansiyasinin yerinde fehleler ucun ilk baraklar qurasdirilir IES in insaatcilari ucun yasayis menteqesinin tikintisine baslanir 1939 1940 ci iller sintetik kaucuk boruyayma ve kimya zavodlarinin bunovresi qoyulur Boyuk Veten Muharibesinin baslanmasi ile butun tikinti isleri dayandirilir 1941 ci il IES ise dusur ve Bakinin neft senayesi ucun ilk elektrik cereyani verilir 1944 cu il Kimya ve metallurgiya zavodlarinin tikintisi baslanir 1945 ci il Sumqayit kimya zavodu ilk mehsulunu verdi ve Sumqayitda genis tikinti isleri vuset aldi 1949 cu il Azerbaycan SSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin qerari ile Sumqayita seher statusu verilir IEM yaninda qesebe olaraq yaranan Sumqayit qisa muddet erzinde boyuk senaye merkezine cevrildi 1952 ci il Boruyayma zavodu ilk mehsulunu verdi Azerbaycanda qara metallurgiya senayesi inkisaf etmeye basladi Sintetik kaucuk zavodu ise basladi ve ilk defe neftden etil spirti elde edildi 1953 cu il Marten sobalarinda ilk polad eridilmesi 1955 ci il Sumqayit Aluminium Zavodu ise basladi 1957 1959 cu iller Elmi tedqiqat institutlari ve medeniyyet merkezleri tikilir seher infrastrukturu inkisaf etdirilir 1960 ci il Avropanin en boyuk neft kimya kombinatinin tikintisine baslanildi 1961 1968 ci iller Bir birinin ardinca yeni muessiseler kerpic zavodu polimer tikinti materiallari kombinati superfosfat zavodu tikilerek istehsala baslayir 1970 1980 ci iller Yungul ve masinqayirma senayesinin inkisafi 1988 ci il Sumqayitda ermeniler terefinden toredilen texribat xarakterli qirginlar CografiyasiSumqayit inzibati rayonu Xezer denizi simal qerb sahili boyunca duzenlik sahede yerlesir Inzibati rayon erazisi Abseron yarimadasi erazisinin 9495 hektarini teskil edir Torpagi gunesli iqlimi quru suptropik ve yarimsehradir Kulekli gunlerin sayi ilde 75 kuleyin sureti adeten 5 20 m san teskil edir Seher erazisinden Sumqayit cayi axir Cay esasen suyunu denize catdira bilmir Buna sebeb yarimsehra ve qumluq zonasinda suyun suzulmesi Infiltirizasiya hadisesidir Cay esasen yagis sulari az miqdarda qar ve yeralti sulari ile qidalanir En boyuk qolu Qozlu cayidir Cayin menbeyi Dubrar dagidir Havanin en asagi tempuraturu 13 C yanvar en isti tempraturu ise 40 C avqust teskil edir Havanin illik orta tempraturu 14 C teskil edir Yay fesli torpaq ortuyunun tempraturu 60 C qeder catir Yagintilar esasen payiz qis yaz aylarinda dusur Yay aylari quraq kecir Il erzinde 247 mm yaginti dusur Erazide simal Xezri cox cenub kuleyi Gilavar ise az musahide edilir Seherin cenubundan Samur Abseron kanali axir Kanal Ceyranbatan su anbarina tokulur Erazide col heyvanlari tulku caqqal dovsan canavar ordek goyercin sigircin vardir RemzleriSeherin simvolu Sumqayitin girisinde 15 eded ust uste spiral seklinde qoyulmus das ve onlarin uzerinde qagayi qanadlari olan abide seherin simvoludur 15 eded das seherin tikintisinde butun 15 sovet respublikasinin istirakinin spiral sekilli olmasi onun sonsuz seher olmasinin qagayi denizkenari seher olmasi ile yanasi qanadlari o vaxt movcud olan Sumqayit stansiyasi ve deniz istiqametindedir Sonradan abide aluminiumdan yeniden ucaldilarken 15 das prinsipine emel olunmamisdir Abidenin Memari Suleyman Hebib oglu Haciyevdir Sekinski 1920 2000 Sumqayitin gerbi Sumqayit seherinin yeni gerbi 22 iyul 2011 ci ilde seher aktivinin ilin birinci yarisinda Sumqayitin sosial iqtisadi inkisafinin yekunlarina hesr edilmis yigincaginda teqdim olunmusdur Gerbin secilmesi ucun elan edilmis musabiqeye uc ay muddetinde teqdim edilmis 50 ye yaxin eskiz mutexessislerin ve seher ictimaiyyeti numayendelerinin daxil oldugu xususi komissiya terefinden nezerden kecirilmisdir Muzakireler prosesinde daha meqbul hesab edilen 24 eskiz ictimaiyyetin muhakimesine teqdim edilmisdir Seher icra hakimiyyeti bascisinin serencami ile gerb resmi status elde etmisdir Tesdiq olunmus gerbde furuze rengi Sumqayit seherinin deniz sahili sularinin rengini goy reng semani seherin simvollarindan sayilan Goyercin abidesi ise Sumqayit seherinin sulh ve emin amanliq seheri olmasini simvolize edir EhaliAzStat in 1 yanvar 2013 cu il tarixine olan melumatina esasen Sumqayit seher erazi dairesinin ehalisi 325 237 neferdir Onlardan 290 5 min neferi Sumqayit seherinde 21 6 min neferi Haci Zeynalabdin qesebesinde 13 1 min neferi ise Corat qesebesinde yasayir Sumqayit inzibati erazi vahidliyi 1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2013Sumqayit seheri 6 353 1 499 1 51 485 124 490 190 112 231 104 283 184 276 061 290 5Ceyranbatan 701 2 Corat 1 777 2 451 4 291 6 206 7 809 12 711 13 1Haci Zeynalabdin 5 389 8 634 8 634 16 371 20 674 21 6Umumi 9 629 60 026 135 540 204 952 255 284 283 184 309 446 325 2371939 cu il Azerbaycan SSR ehalisinin siyahiyaalinmasina esasen Sumqayit seher tipli qesebesinden ayrica gosterilen 1 499 nefer ehali Kend ehalisi kimi qeyd olunmusdur 1959 cu il Azerbaycan SSR ehalisinin siyahiyaalinmasina esasen Ceyranbatan seher tipli qesebesi Sumqayit Seher Sovetliyine tabe olub Sumqayit inzibati erazi vahidliyi ehali sayinin iller uzre diaqrami Etnik terkibi Esas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Sumqayit seher inzibati erazi dairesinin etnik terkibi Etnik qrup 1939 cu il 1959 cu il 1970 ci il 1979 cu il 1999 cu il 2009 cu ilEhali Ehali Ehali Ehali Ehali Ehali azerbaycanli 4 185 43 46 25 393 42 30 75 396 55 63 141 616 68 85 271 119 95 74 302 461 97 74 lezgi 69 0 72 891 1 48 3 124 2 30 5 340 2 60 4 402 1 55 3 488 1 13 rus 4 275 44 40 20 753 34 57 35 055 25 86 37 089 18 03 4 667 1 65 2 143 0 69 talis 2 0 02 2 0 01 535 0 19 475 0 15 turk 2 0 02 105 0 04 179 0 06 tatar 204 2 12 1 265 0 93 1 417 0 69 796 0 28 116 0 04 tat 33 0 05 103 0 08 90 0 04 96 0 03 ukraynali 359 3 73 3 019 2 23 2 529 1 23 833 0 29 94 0 03 yehudi 19 0 23 722 1 20 1 307 0 96 1 239 0 60 135 0 05 60 0 02 gurcu 19 0 23 104 0 17 294 0 22 166 0 08 46 0 02 29 0 01 avar 1 0 01 11 0 02 37 0 03 40 0 02 27 0 01 qrizli 14 0 01 kurd 7 0 01 10 0 01 9 0 01 ermeni 201 2 09 6 984 11 63 13 268 9 79 13 818 6 72 21 0 01 8 0 01 saxur 2 0 01 5 0 01 8 0 01 udin 14 0 01 36 0 02 diger 293 3 04 5 133 8 55 2 649 1 95 2 299 1 12 525 0 19 239 0 08 cemi 9 629 100 60 026 100 135 540 100 205 694 100 283 184 100 309 446 100 Ekoloji veziyyetSumqayit Azerbaycan seherlerinin icinde en felaketli etraf muhite malikdir Orta hesabla her il havaya 96 5 min ton zererli maddeler buraxilir Sumqayit Aluminium Zavodu seherin 2 km de yerlesir ve bu zeherli maddelerin cox bir payi bu zavoda dusur Bundan basqa Sumqayit seherinin ekologiyasinin pozulmasinda Kimyasenaye Istehsal Birliyinin de cox boyuk emeyi var Sumqayit yegane seherdir ki 3 muesisesi xlor buraxir Nazirler sovetinin 18 iyul 2001 ci il 567 N li Qerarina esasen Sumqayitda hec bir kimyevi muessise tikilmemeli idi Buna baxmayaraq hemin vaxtdan beri Sintezkaucuk birliyinde EP 300 Uzvisintez birliyinde Polimer 120 ve basqa muessiseler tikilib istifadeye verilmisdir Bunlardan basqa seherin gireceyinde asfalt zavodu tikilib istifadeye verilmisdir Teesufler olsun ki bu ve ya diger muessiseler muvafiq orqanlarin sanepidemistansiya tebietin muhafize komitesi ve s icazesi olmadan insa olunmuslar Hemde bu muessiselerin tikildiyi zamani layihelerde boyuk noqsanlara yol verilmisdir Havaya atilan zererli maddeler kulek vasitesile butun seheri buruyur Bu baxisdan Insaatcilar ve Kimyatikinti yasayis qesebeleri daha pis veziyyete meruz qalirlar Tehsil1952 ci ile qeder seherde Corat mektebi daxil olmaqla 3 mekteb fealiyyet gostermisdir ki hemin dovrde bu mektebler Baki seherinin tabeliyinde olmusdur 1952 ci ilde Sumqayit Xalq Maarif sobesi yaradilmisdir Hemin ilde seherin 3 mektebinde 4 mine yaxin sagird tehsil almisdir Hazirda seherde 49 mekteb fealiyyet gosterir Onlardan 47 si orta umumtehsil 2 si saglamliq imkanlari mehdud olan usaqlar ucun xususi mektebdir Umumtehsil mekteblerinden 4 u yeni tipli 3 lisey 1 gimnaziya telim terbiye muessiseleridir Mektebde 56201 nefer sagird tehsil alir Onlardan 767 neferi gimnaziyada 2383 neferi liseylerde 561 neferi xususi mekteblerde 52490 neferi ise umumtehsil mekteblerinde oxuyur Umumtehsil mekteblerinde sehid ailelerinden 242 sagird her iki valideynini itirmis 80 sagird bir valideynini itirmis 1625 sagird qacqin ailelerinden 3135 sagird tehsil alir imkan daxilinde onlara diqqet ve qaygi ile yanasilir Bu kateqoriyadan olan hemcinin azteminatli ailelere komek meqsedile 2004 cu ilde yeni umumtehsil internat mektebi fealiyyete baslamisdir Hazirda seherimizde fealiyyet gosteren 2 umumtehsil internat mektebde 939 sagird tehsil alir terbiye olunur Sumqayit seher mekteblerinde 5214 muellim calisir Onlardan 4256 neferi qadin 81 6 958 neferi ise 18 4 kisidir Muellimlerden 4482 neferi 86 ali 720 neferi 14 ise orta ixtisas tehsilli olmaqla onlarin 34 i genclerdir Seherde 57 mektebeqeder terbiye muessisesinde 7245 usagin telim terbiyesi ile 2384 nefer mesgul olur Bunlardan 945 nefer pedaqoji 1052 neferi ise texniki iscidir Ister mekteblerde isterse de mektebeqeder muessiselerde muxtelif yeni pilot layiheler xususile saglamliqlarinda qusur olan usaqlarin mekteb ve bagcalarda adi usaqlarla bir yerde tehsili inkluziv tehsille bagli genis layiheler heyata kecirilir Asiya Inkisaf Bankinin desteyi ile mektebeqeder terbiye muessiselerimizle bagli seherimiz pilot layihesine salinmisdir Seherimizde coxsayli monitorinqler aparilmis treninqler gorusler kecirilmisdir Xeyli metodik vesaitler islenib hazirlanmis ve cap olunmusdur Bezi bagcalarin beynelxalq layihelere qosulmasi bu sahede inkisafa tekan verecekdir Mektebeqeder terbiye muessiselerinden 11 20 30 40 li usaq bagcalari SOROS fondunun Addim addim proqrami ile islemeye baslamis 30 40 63 66 li bagcalar Inkuliziv inteqrasiv pilot layihesine 47 li usaq bagcasi YUNISEF in Yuva humanitar teskilatinin istiraki ile Erken usaqliq dovrunde qaygi ve inkisaf texnologiyasi proqramina qosulmusdur Ali tehsil muessiseleri Sumqayit Dovlet UniversitetiSehiyyeSumqayitda Sehiyye Sobesi 1939 cu ilden rayon sehiyye sobesi seklinde movcuddur 1948 ci ilden ise hazirki gune qeder Sumqayit seher Sehiyye sobesi adinda fealiyyet gosterir Sumqayit erazisinde ilk xestexana 1924 cu ilde Haci Zeynalabdin Tagiyev terefinden esasi qoyulmus hazirda H Zeynalabdin qesebesinde yerlesen 3 sayli Birlesmis xestexanadir Xestexanalar 1 sayli xestexana Teyinati Mualice profilaktika isi Tutumu 460 carpayi 2 sayli xestexana Teyinati Cox profilli xususi ixtisaslasdirilmis tibbi yardim Tutumu 400 carpayiliqdir 3 sayli xestexana 4 profilde fealiyyet gosterir terapiya cerrahiye ginekalogiya dogum carpayilari Berpa xestexanasi Tutumu 190 carpayi o cumleden Terapiya sobesi 60 carpayi Nevrologiya 60 carpayi Cerrahiyye 40 carpayi Kardiologiya 30 carpayi Bundan elave rentgen laboratoriya ve fizioterapiya sobeleri ve funksional diaqnostika kabineti de fealiyyet gosterir Xestexana esas etibarile planli xesteleri qebul edir Akademik U Musabeyli adina Rayonlararasi Sumqayit Oftalmoloji Xestexana Teyinati ixtisaslasdirlmis Oftalmoloji xidmet Xeste tutumu 120 carpayi Usaq xestexanasi Teyinati Cox profilli usaq xestexanasi Xeste tutumu 320 carpayiliq Medeniyyet ve incesenetSeher Medeniyyet ve Turizm Idaresi Sumqayitda yeni tikilmis evler 1950 ci illerde senaye seheri kimi inkisaf eden Sumqayitda Sumqayit seher Medeniyyet sobesinin yaradilmasi seherin medeni heyatinda elametdar hadiseye cevrildi 1998 ci ilden etibaren Sumqayit Seher Medeniyyet Idaresi kimi fealiyyet gosteren idare oz etrafinda 19 filiali ehate eden Merkezlesdirilmis Kitabxana Sistemini 14 klub tipli muessiseni 8 medeniyyet evi 6 klub 3 incesenet 2 musiqi mektebini Sumqayit Tarix Muzeyini Sumqayit Dovlet Resm Qalereyasini Kino Video Birliyini Nesimi adina Medeniyyet ve Istirahet Parkini birlesdirir Bu medeni maarif ocaqlarinda 1164 nefer calisir Qeyd olundugu kimi Sumqayit Seher Medeniyyet Idaresinin tabeliyinde 6 klub Genclik Veteran Poeziya 4 sayli seher klubu 5 sayli seher klubu 6 sayli seher klubu ve 8 medeniyyet evi C Cabbarli adina medeniyyet evi N Nerimanov adina medeniyyet evi Merkezi Seher Medeniyyet evi Energetik medeniyyet evi Insaatcilar medeniyyet evi 28 may medeniyyet evi Dostluq medeniyyet evi Corat medeniyyet evi fealiyyet gosterir Poct markasi 2004 Seher Medeniyyet Idaresi nezdinde olan teskilatlar Klublar Genclik Veteran Poeziya 4 sayli seher klubu 5 sayli seher klubu 6 sayli seher klubu Sumqayit Seher Eli Kerim adina Poeziya klubuMedeniyyet evleriMerkezi Seher Medeniyyet evi Energetik medeniyyet evi Insaatcilar medeniyyet evi 28 may medeniyyet evi Dostluq medeniyyet evi Corat medeniyyet eviMusiqi ve incesenet mektebleriBulbul adina Usaq Incesenet Mektebi Seid Rustemov adina Musiqi Mektebi Ehmed Bakixanov adina Incesenet Mektebi Fikret Emirov adina Musiqi MektebiIdmanEsas meqale Sumqayitda idman Sumqayit her zaman perspektivli idmancilara malik olmusdur Seherde bir sira idman klublari movcud olmus ve olmaqdadir Bu klublarin adlari beledir Xezer Insaatci Kimyaci Sumqayit Polad Vosxod Metallurq Genclerbirliyi Genclik 95 Standard ve basqalariNeqliyyatAvtomobil yollari ve magistrallar Ictimai neqliyyat Esas meqaleler Sumqayit tramvayi ve Sumqayit trolleybusu Sumqayitda 11 mart 1959 cu ilden 2003 cu ilin iyul ayina kimi tramvay fealiyyet gostermisdir Esas istifade edilen tramvay modeli olmusdur Demiryolu vagzali Ucmertebeli Sumqayit demir yolu vagzalinin sahesi 5 5 min kvadratmetrdir Binada gozleme zali bilet kassalari melumat burosu server otagi esyalarin saxlanmasi kamerasi yaradilib ve yaxin gunlerde burada ticaret merkezinin istifadeye verilmesi planlasdirilir Bundan elave stansiyada 7 yol yeniden qurulub ve cekilmis demir yollarinin umumi uzunlugu 5 min 20 paqonmetrdir Kompleksde 12 yol deyisen qurasdirilib uzunlugu 43 metr olan yeralti piyada kecidi ve platformaya yeralti cixis kecidi insa edilib 2015 ci ilden Baki Sumqayit marsrutu ile Isvecrenin Stadler Rail Group sirketinden KISS markali ikimertebeli elektrik qatarlari herekete buraxilib Saatda 160 kilometr suretle hereket eden ve 4 vaqondan ibaret olan elektrik qatarlarinin her birinin umumi sernisin tutumu 700 nefer oturacaq yerlerin sayi ise 367 dir FilmoqrafiyaSumqayitin yaranma tarixi ile bagli 2009 cu ilde ANS televiziyasinda 60 yasinda cavan adli senedli film hazirlanaraq efire verilmisdir Filmin muellifi ANS TV nin emekdasi Namiq Huseynov dur Taninmis sakinleriSeherin taninmis sakinlerden sahmatci Sehriyar Memmedyarov mugenni Edalet Sukurov futbolcu Nazim Suleymanov balaban ifacisi Elixan Semedov aktrisa Dilare Eliyeva karateci Rafael Agayev paraolimpiyaci Ilham Zekiyev ve digerlerini qeyd etmek olar Gunduz Abdullayev Azerbaycan Bayragi ordeni ile teltif edilmis herbcisi Nazim Suleymanov Azerbaycan futbolcusu ve mesqcisi Aleksandr Ilicevski Izrail yazicisi Kerim Serdarov Azerbaycan cudo paraolimpiyacisi Azerbaycan bokscusu ve boks referisi Samir Abbasov Azerbaycan futbolcusu ve mesqcisi Ilham Zekiyev Azerbaycan cudo paraolimpiyacisi Zaur Hesimov Azerbaycan futbolcusu Murad Arif Azerbaycan mugennisi Zeyneb Memmedyarova Azerbaycan sahmatcisi Rafael Agayev Azerbaycan karatecisi Sehriyar Memmedyarov Azerbaycan sahmatcisi Turkan Memmedyarova Azerbaycan sahmatcisiQardas seherlerSamsun Seher Muzeyinde yer alan Qardas Seherler informativ lovhesinde Sumgayit Sira Olke Seher Tarix1 Gurcustan Rustavi 19522 Ruminiya 19713 Ukrayna Cerkasi 19724 Almaniya Ludviqshafen 19785 Cin Cyu Cou 20016 Italiya Bari 20047 Turkiye Ceyhan 20058 Avstriya Linz 20099 Belarusiya Mogilyov 200910 Qazaxistan Aktau 200911 Rusiya Nevinnomissk 201112 Turkiye Samsun 201213 Italiya Genuya 2013Hemcinin baxSumqayit Ozel Turk Liseyi Sumqayit Sahinleri RK Sumqayit Seher MehkemesiSerhlerEseri farsca eslinden rus diline tercume eden I P Berezin qeyd edir ki istifade etdiyi elyazmalarda bu adin iki ferqli fars سقایت fars سقات yazilisi var nasir Saqait vairantini dogru hesab ederek ona ustunluk vermisdir Istinadlar Son 20 ilde Sumqayitda ehalinin sayi 30 faiz artib 2023 11 04 tarixinde Istifade tarixi 2023 12 19 Calvin F Tiessen PDF The Graduate Faculty of the University of North Dakota 2003 seh 17 2016 04 04 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 13 Azerbaycan Respublikasi Neqliyyat Rabite ve Yuksek Texnologiyalar Nazirliyi 2018 01 16 tarixinde Istifade tarixi 2018 01 13 Azerbaycan Respublikasi Bas Dovlet Yol Polisi Idaresi 2020 11 24 tarixinde Istifade tarixi 2018 01 13 Resideddin Fezlullah Cami et tevarix Moskva Leninqrad 1957 c I s 249 351 I Sbornik Lѣtopisej Istoriya Mongolov Sochinenie Rashid Eddina Vvedenie O tureckih i mongolskih plemenah Perevod s persidskago s vvedeniem i primѣchaniyami I P Berezina Str 93 Zapiski Imperatorskago Arheologicheskago obshestva Tom XIV Sankt Peterburg Tipografiya Imperatorskoj Akademii Nauk 1858 I Sbornik Lѣtopisej Istoriya Mongolov Sochinenie Rashid Eddina Vvedenie O tureckih i mongolskih plemenah Perevod s persidskago s vvedeniem i primѣchaniyami I P Berezina Str 7 8 Zapiski Imperatorskago Arheologicheskago obshestva Tom XIV Sankt Peterburg Tipografiya Imperatorskoj Akademii Nauk 1858 Sesen Ramazan Islam Cografyacilarina Gore Turkler ve Turk Ulkeleri Ankara 2001 s 155 Eberhard Wolfram Kaylar Kabilesi Hakkinda sinoloji Mulahizalar TTK Belleten Dergisi cilt VIII sayi 32 Yil 1944 Birinci Tesrin s 567 ve d Marquart J Bang W Ostturkische Dialektstudien Abhandt der K Gesellsch der Wiss zu Gottingen Berlin 1914 s 25 238 Togan A Z V Die Vorfahren der Osmann in Mittel asien ZDMG band 95 Heft 3 Leipzig 1941 s 367 373 Ahincanov Sergey M Turk Halklarinin Katalizor Boyu Kipcaklar Turkceye ceviren Kursat Yildirim Istanbul Selenge Yayinlari 2009 s 111 117 Agacanov S Q Oguzlar Turkceye cevirenler Ekber N Necef Ahmet Annaberdiyev Istanbul Selenge Yayinlari 2003 s 231 232 Necef E N Karahanlilar Istanbul Selenge Yayinlari s 381 384 Togan A Z V Die Vorfahren der Osmann in Mittel asien ZDMG band 95 Heft 3 Leipzig 1941 s 370 Koprulu F Osmanli nin Etnik Kokleri Istanbul Kaynak Yayinlari 1999 s 39 ve d Novѣjshiya geograficheskiya i istoricheskiya izvestiya o Kavkazѣ Sobrannyya i popolnennyya Semyonom Bronevskim Chast Vtoraya Moskva V Tipografii S Selivanovskago 1823 str 394 Obozrenie rossijskih vladenij za Kavkazom 4 cu cild s 12 1877 ci ilde cixan ingilis qezetinden Sumqayitdan Tiflise yaxsi yol movcuddur FOTOFAKT 2016 01 06 at the Wayback Machine xeberle com 04 01 2016 az Tarixden sehifeler meqalesi Insaatci qezeti 13 08 1988 94 4353 seh 2 3 Alman esirlerinin Sumqayit qebiristanligi 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2011 06 23 Sumqayitin gerbi tesdiq edildi 2011 10 08 at the Wayback Machine az Azerbaycanin Sumqayit seherinin gerbi qebul edilib 2011 08 23 at the Wayback Machine az Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi 2016 03 09 at the Wayback Machine Sumqayit s e d 2022 07 12 at the Wayback Machine Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi 2014 07 02 at the Wayback Machine 2013 cu ilin evveline iqtisadi ve inzibati rayonlar elece de seher yasayis menteqeleri uzre ehalinin cins bolgusunde sayi 2014 07 02 at the Wayback Machine min nefer Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Nacionalnyj sostav naseleniya rajonov gorodov i krupnyh sel soyuznyh respublik SSSR ru www demoscope ru Archived from the original on 4 February 2017 Istifade tarixi 04 February 2017 apostrophe markup rus Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 g Chislennost gorodskogo naseleniya soyuznyh respublik ih territorialnyh edinic gorodskih poselenij i gorodskih rajonov po polu ru www demoscope ru Archived from the original on 4 February 2017 Istifade tarixi 04 February 2017 apostrophe markup rus Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1970 g Chislennost gorodskogo naseleniya soyuznyh respublik ih territorialnyh edinic gorodskih poselenij i gorodskih rajonov po polu ru www demoscope ru Archived from the original on 12 July 2012 Istifade tarixi 04 February 2017 apostrophe markup rus Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1979 g Chislennost gorodskogo naseleniya soyuznyh respublik ih territorialnyh edinic gorodskih poselenij i gorodskih rajonov po polu ru www demoscope ru Archived from the original on 15 July 2012 Istifade tarixi 04 February 2017 apostrophe markup rus Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 g Chislennost gorodskogo naseleniya soyuznyh respublik ih territorialnyh edinic gorodskih poselenij i gorodskih rajonov po polu ru www demoscope ru Archived from the original on 4 February 2012 Istifade tarixi 04 February 2017 apostrophe markup rus 1999 cu il Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi ru www pop stat mashke org Archived from the original on 27 June 2015 Istifade tarixi 04 February 2017 apostrophe markup az Archived from the original on 2015 06 26 Istifade tarixi 26 iyun 2015 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Nacionalnyj sostav naseleniya rajonov gorodov i krupnyh sel soyuznyh respublik SSSR Azerbajdzhanskij SSR gt gt Sumgaitskij Arxivlesdirilib 2017 02 04 at Archive today Istochnik RGAE RF byv CGANH SSSR fond 1562 opis 336 D D 966 1001 Nacionalnyj sostav naseleniya po SSSR respublikam oblastyam rajonam D D 256 427 tabl 26 Nacionalnyj sostav naseleniya rajonov rajonnyh centrov gorodov i krupnyh selskih naselennyh punktov Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Naselenie Bakinskogo gorsoveta po perepisi 1939 go goda 2022 09 27 at the Wayback Machine yoxlanilib 11 07 2017 Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Naselenie Sumgaitkogo gorsoveta po perepisi 1959 go goda 2022 09 27 at the Wayback Machine Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Naselenie Sumgaitkogo gorsoveta po perepisi 1970 go goda 2022 09 28 at the Wayback Machine Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Naselenie Sumgaitkogo gorsoveta po perepisi 1979 go goda 2022 09 25 at the Wayback Machine Population statistics of Eastern Europe 2017 11 16 at the Wayback Machine Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census 2013 07 29 at the Wayback Machine Population statistics of Eastern Europe 2017 11 16 at the Wayback Machine Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census 2012 02 07 at the Wayback Machine Memmedov R S Sadiqov H S Sumqayit Tarixden sehifeler 1930 2000 Sumqayit 2010 az Sumqayitin balacaboy qardasi Cyu Cou TANITIM az xeberle com 28 03 2016 Archived from the original on 2017 01 23 apostrophe markup az eng AzerTac 05 08 2004 Archived from the original on 2014 11 13 apostrophe markup ing Sumqayit Tarix Muzeyi Seherin tarixi az Sumqayit Tarix Muzeyi 10 04 2012 2017 01 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib apostrophe markup az Sumgait to be twinned with Austria s Linz eng AzerTac 06 07 2009 Archived from the original on 2017 01 23 apostrophe markup ing Mogilev podpisal dogovor o pobratimstve s g Sumgaitom Azerbajdzhanskaya Respublika rus Mogilyovskij oblastnoj ispolnitelnyj komitet 02 07 2009 2017 01 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib apostrophe markup rus Sumqayit seheri Azerbaycan Respublikasi ve Aktau seheri Qazaxistan Respublikasi arasinda qardaslasmis seher munasibetlerinin yaradilmasi haqqinda Birge Beyanname ni imzalamaq selahiyyetinin verilmesi barede az www e qanun az 01 10 2009 Archived from the original on 2017 02 04 apostrophe markup az U Sumgajyta poyavilsya gorod pobratim Nevinnomyssk rus news day az 04 10 2011 Archived from the original on 2012 07 16 apostrophe markup rus Azerbaycanin Sumqayit ve Turkiyenin Samsun seherleri qardaslasmis seherler olublar az AzerTac 10 04 2012 2017 01 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib apostrophe markup az Samsun ile Azerbaycan in Sumgait kenti kardes sehir oldu tr samsun bel tr 11 aprel 2012 4 February 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 February 2017 turk Siglato il memorandum d intenti tra Genova e Sumqayit citta azera ita comune genova it 01 07 2013 Archived from the original on 2014 11 13 apostrophe markup ital Xarici kecidlerVikianbarda Sumqayit ile elaqeli mediafayllar var Sumqayit Seher Icra Hakimiyyetinin resmi sayti Forum posvyashennyj gorodu Sumgajyt Sumgait Sumqayit Sumqait Sumqayit seheri ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin