Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Samur-Abşeron kanalı — Qafqaz bölgəsində ən iri suvarma sistemlərindən biri.
| Samur-Abşeron kanalı | |
|---|---|
 Samur-Abşeron kanalında baş suqəbuledici. Samurçay. 1955 | |
| Axdığı yerlər | Abşeron, Azərbaycan |
| Mənsəb | Xəzər dənizi |
| Uzunluğu | 183,3 km. |
Yaranma tarixi
1938-ci ildə Samurçaydan Ataçaya kimi Samur-Abşeron kanalının birinci növbəsi olan hissənin, Samur-Dəvəçi kanalının layihə-axtarış işlərinə başlandı. Uzunluğu 110 km, sərfi 26 m³/san olan Samur-Dəvəçi kanalının layihəsinin baş mühəndisi Səlimbəyov Cəfər Vahab oğlu idi. Layihənin hazırlanmasında və tikintisində N.A.Leşov, N.Dikov, İ.Voronin, B.Pılnik, V.Kələntərova, B.Silovtsev, B. Vorobyov, İ.Quluzadə, B.Tabasaranski, İ.Kuloşvili və başqaları yaxından iştirak etmişlər. Özbəkistanda Böyük Fərqanə kanalının tikintisində istifadə olunmuş "Xalq tikintisi" metodundan istifadə etməklə, 1939-cu ildə xalq tikintisi adlandırılan Samur-Dəvəçi kanalının tikintisinə başlandı. Bu tikintidə 30 min yerli əhali çalışmışdır. Layihəçilər demək olar ki, iş yerlərini Quba şəhərinə dəyişmişdilər. Kollektivin əsas işçiləri Quba şəhərində yaşamış və kanalın layihə sənədlərini də orada işləmişlər. Layihəçilərin böyük bir qrupu C.V. Səlimbəyov və B.Q Vorobyovun rəhbərliyi ilə kanalın tikintisini aparan təşkilatın sərəncamında olmuşlar. Layihənin işçi cizgiləri birbaşa tikinti aparan inşaatçıların istifadəsinə verilirdi. Tikinti aparılan müddətdə yaranmış çoxsaylı mürəkkəb texniki məsələlər layihəçilərin gərgin əməyi nəticəsində vaxtında öz müsbət həllini tapırdı. "Su – hidrotexniki qurğulara təsir baxımından, sutkanın 86400 saniyəsində də, işləyir" məntiqini qəbul edən layihəçilər hamılıqla çox böyük fədakarlıqla çalışmışlar. Elan olunmuş xalq tikintisində topoqrafiya və geodeziya qrupunun işçiləri xüsusilə fərqlənmişlər. Tikintisi başa çatmış Samur-Dəvəçi kanalı 28 aprel 1940-cı ildə istifadəyə qəbul edildi. Samur-Abşeron kanalı Qafqaz bölgəsində ən iri suvarma sistemlərindən biri oldu. 1960-cı illərə kimi "Stalin adına Kanal" adlanırdı
Həyat mənbəyi olan su, Xaçmaz, Xudat, Dəvəçi və Siyəzən rayonlarının ərazisinə axdı. Kanalın tikintisində xüsusi əməyi olan çoxsaylı inşaatçılarla yanaşı, layihə idarəsinin əməkdaşları da dövlətin yüksək orden və medalları ilə təltif olunmuşlar. Samur-Abşeron kanalının ikinci növbəsi, Ataçay-Abşeronun tikintisi 1946-cı ildə başa çatdırılmalı idi. 1941-ci ildə müharibənin başlanması kanalın tikintisində işlərin dayandırılmasına səbəb olmuşdur.1940-cı ildə istismara verilmiş birinci növbəsinin uzunluğu 108,7 km, sərfi saniyədə 24÷16 kub m, su ilə təmin edilən əkin sahəsi 70 min hektar olmuşdur. Kanal torpaq məcrada inşa edilmişdir. Dəvəçidən-Abşerona qədər uzunluğu 86,3 km olan ikinci növbəsi 1955-ci ildə istismara verilmişdir. Mənbəyini Samurçaydan götürən Samur-Abşeron kanalın sonunda Ceyranbatan su anbarı yaradılmışdır. Bu da Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin əhalisini içməli su ilə təmin etməkdə mühüm rol oynayır.
Taxta Körpü-Ceyranbatan kanalı istifadəyə verildikdən sonra Samur-Abşeron kanalından Ceyranbatan su anbarını doldurmaq üçün istifadə edilmir.
Ətraf mühitə təsiri
Samur-Abşeron kanalının beton örtüyə alınmaması və suvarma mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması nəticəsində suyun 40%-ə qədəri filtrasiyaya sərf olunur. Abşeron yarımadasının relyefi, qumlu torpaqları və hidrogeoloji şəraiti qrunt sularının səviyyəsinin sürətlə qalxması üçün əlverişli olduğundan burada qısa müddət ərzində təbii və süni çökəklikləri su basmış, mövcud göllərin sahəsi xeyli artmış, onların bəziləri bir-birinə birləşmiş və bir çox yerlərdə torpaqlar bataqlıqlaşmış və şoranlaşmışdır. İndi çökək ərazilərdə yerləşən yaşayış məntəqələrinin bəzisi gölməçə və bataqlıqların əhatəsində qalır, evlərin zirzəmilərini su basır. Samur-Abşeron su kanalı torpaq məcrada inşa edildiyindən onun keçdiyi ərazilər boyu suyun ətrafa sızması, bataqlıqların yaranması və qrunt sularının kanala qarışması baş verir.
Vəziyyət belə davam edərsə, 2020-ci illərdə Abşeron torpaqlarının çox hissəsi bataqlıqlaşma və şoranlaşma nəticəsində sıradan çıxa bilər, son dərəcə gərginləşən ekoloji şəraitdə əhalinin başqa yerlərə köçürülməsi təhlükəsi yaranar. Bunun qarşısını almaq üçün təcili olaraq aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi son dərəcə vacib hesab edilməlidir:
- suvarma şəbəkəsinin tam rekonstruksiya etmək və daha mütərəqqi suvarma metodlarına keçmək;
- qrunt sularının səviyyəsini aşağı salmaq məqsədilə drenaj şəbəkəsi yaratmaq, köhnə su quyularından istifadə etmək və yenilərini qazmaq;
- ciddi çirklənməyə məruz qalan və yeni yaranmış gölləri qurutmaq;
- neft buruqları, sənaye və kommunal müəssisələrindən göllərə və çökəkliklərə axıdılan çirkab sularını təmizləmək və təkrar istifadə etmək.
İstinadlar
- Paşayev E.P., Həsənov F.H. "Azdövsutəslayihə" institutunun tarixi və inkişaf yolu. Bakı: Şərq-Qərb, 2010, s. 2012-11-05 at the Wayback Machine 47–48
- "Samur-Abşeron Kanalı". 2017-11-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-19.
- "Suvarma sistemləri". 2020-01-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-19.
- "Azərbaycanın Xızı-Bərmək Mahalının tarixi". 2013-01-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-19.
- Sumqayıt və Novxanı tərəflərdə bu çirkab hara axıb gedir
- Xəlilov Ş.B. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri, Bakı 2006
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Samur-Dəvəçi kanalı
- Caspian Monitoring
- BSE — Samur-Abşeron kanalı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Samur Abseron kanali Qafqaz bolgesinde en iri suvarma sistemlerinden biri Samur Abseron kanaliSamur Abseron kanalinda bas suqebuledici Samurcay 1955Axdigi yerler Abseron AzerbaycanMenseb Xezer deniziUzunlugu 183 3 km Yaranma tarixi1938 ci ilde Samurcaydan Atacaya kimi Samur Abseron kanalinin birinci novbesi olan hissenin Samur Deveci kanalinin layihe axtaris islerine baslandi Uzunlugu 110 km serfi 26 m san olan Samur Deveci kanalinin layihesinin bas muhendisi Selimbeyov Cefer Vahab oglu idi Layihenin hazirlanmasinda ve tikintisinde N A Lesov N Dikov I Voronin B Pilnik V Kelenterova B Silovtsev B Vorobyov I Quluzade B Tabasaranski I Kulosvili ve basqalari yaxindan istirak etmisler Ozbekistanda Boyuk Ferqane kanalinin tikintisinde istifade olunmus Xalq tikintisi metodundan istifade etmekle 1939 cu ilde xalq tikintisi adlandirilan Samur Deveci kanalinin tikintisine baslandi Bu tikintide 30 min yerli ehali calismisdir Layiheciler demek olar ki is yerlerini Quba seherine deyismisdiler Kollektivin esas iscileri Quba seherinde yasamis ve kanalin layihe senedlerini de orada islemisler Layihecilerin boyuk bir qrupu C V Selimbeyov ve B Q Vorobyovun rehberliyi ile kanalin tikintisini aparan teskilatin serencaminda olmuslar Layihenin isci cizgileri birbasa tikinti aparan insaatcilarin istifadesine verilirdi Tikinti aparilan muddetde yaranmis coxsayli murekkeb texniki meseleler layihecilerin gergin emeyi neticesinde vaxtinda oz musbet hellini tapirdi Su hidrotexniki qurgulara tesir baximindan sutkanin 86400 saniyesinde de isleyir mentiqini qebul eden layiheciler hamiliqla cox boyuk fedakarliqla calismislar Elan olunmus xalq tikintisinde topoqrafiya ve geodeziya qrupunun iscileri xususile ferqlenmisler Tikintisi basa catmis Samur Deveci kanali 28 aprel 1940 ci ilde istifadeye qebul edildi Samur Abseron kanali Qafqaz bolgesinde en iri suvarma sistemlerinden biri oldu 1960 ci illere kimi Stalin adina Kanal adlanirdi Samur Abseron kanali kecen erazinin sxematik plani Heyat menbeyi olan su Xacmaz Xudat Deveci ve Siyezen rayonlarinin erazisine axdi Kanalin tikintisinde xususi emeyi olan coxsayli insaatcilarla yanasi layihe idaresinin emekdaslari da dovletin yuksek orden ve medallari ile teltif olunmuslar Samur Abseron kanalinin ikinci novbesi Atacay Abseronun tikintisi 1946 ci ilde basa catdirilmali idi 1941 ci ilde muharibenin baslanmasi kanalin tikintisinde islerin dayandirilmasina sebeb olmusdur 1940 ci ilde istismara verilmis birinci novbesinin uzunlugu 108 7 km serfi saniyede 24 16 kub m su ile temin edilen ekin sahesi 70 min hektar olmusdur Kanal torpaq mecrada insa edilmisdir Deveciden Abserona qeder uzunlugu 86 3 km olan ikinci novbesi 1955 ci ilde istismara verilmisdir Menbeyini Samurcaydan goturen Samur Abseron kanalin sonunda Ceyranbatan su anbari yaradilmisdir Bu da Baki ve Sumqayit seherlerinin ehalisini icmeli su ile temin etmekde muhum rol oynayir Taxta Korpu Ceyranbatan kanali istifadeye verildikden sonra Samur Abseron kanalindan Ceyranbatan su anbarini doldurmaq ucun istifade edilmir Etraf muhite tesiriSamur Abseron kanalinin beton ortuye alinmamasi ve suvarma medeniyyetinin asagi seviyyede olmasi neticesinde suyun 40 e qederi filtrasiyaya serf olunur Abseron yarimadasinin relyefi qumlu torpaqlari ve hidrogeoloji seraiti qrunt sularinin seviyyesinin suretle qalxmasi ucun elverisli oldugundan burada qisa muddet erzinde tebii ve suni cokeklikleri su basmis movcud gollerin sahesi xeyli artmis onlarin bezileri bir birine birlesmis ve bir cox yerlerde torpaqlar bataqliqlasmis ve soranlasmisdir Indi cokek erazilerde yerlesen yasayis menteqelerinin bezisi golmece ve bataqliqlarin ehatesinde qalir evlerin zirzemilerini su basir Samur Abseron su kanali torpaq mecrada insa edildiyinden onun kecdiyi eraziler boyu suyun etrafa sizmasi bataqliqlarin yaranmasi ve qrunt sularinin kanala qarismasi bas verir Veziyyet bele davam ederse 2020 ci illerde Abseron torpaqlarinin cox hissesi bataqliqlasma ve soranlasma neticesinde siradan cixa biler son derece gerginlesen ekoloji seraitde ehalinin basqa yerlere kocurulmesi tehlukesi yaranar Bunun qarsisini almaq ucun tecili olaraq asagidaki tedbirlerin heyata kecirilmesi son derece vacib hesab edilmelidir suvarma sebekesinin tam rekonstruksiya etmek ve daha mutereqqi suvarma metodlarina kecmek qrunt sularinin seviyyesini asagi salmaq meqsedile drenaj sebekesi yaratmaq kohne su quyularindan istifade etmek ve yenilerini qazmaq ciddi cirklenmeye meruz qalan ve yeni yaranmis golleri qurutmaq neft buruqlari senaye ve kommunal muessiselerinden gollere ve cokekliklere axidilan cirkab sularini temizlemek ve tekrar istifade etmek IstinadlarPasayev E P Hesenov F H Azdovsuteslayihe institutunun tarixi ve inkisaf yolu Baki Serq Qerb 2010 s 2012 11 05 at the Wayback Machine 47 48 Samur Abseron Kanali 2017 11 19 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 19 Suvarma sistemleri 2020 01 27 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 19 Azerbaycanin Xizi Bermek Mahalinin tarixi 2013 01 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 09 19 Sumqayit ve Novxani tereflerde bu cirkab hara axib gedir Xelilov S B Azerbaycanin ekocografi problemleri Baki 2006Hemcinin baxSamur Deveci kanali film 1940 Cefer SelimbeyovXarici kecidlerSamur Deveci kanali Caspian Monitoring BSE Samur Abseron kanali