Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Salmas (fars. سلماس, az-əbcəd. سلماس، دیلمقان), Səlmas[] və ya digər tarixi adı Dilməqan — İranda şəhər və Qərbi Azərbaycan ostanında yerləşən Salmas şəhristanının Mərkəzi.
| Salmas | |
|---|---|
| سلماس | |
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.396 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəsmi dili | |
| Digər | |
| salmas.ir | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Etimologiyası
E'timad-ü səltənə bu şəhərin adının Assuriya hökümdarı Salmanasardan iqtibas olduğunu iləri sürmüşdür.
Övliya Çələbi Salmas haqqında yazır:
 | Salmas qalasının, yəni "Delmas" şəhərinin banisi dir. O, bu adı şəhərə onun bərəkətli və heyvandarlığın bol olduğuna görə vermişdir. |  |
Salmas adının iki bəxşdən təşkil tapdığını irəli sürür, bunlar Salma və as sözləridir. Salma salmaq feilindən törəmişdir, As isə Kültigin kitabələrində adı qeyd olunan As ve ya Az mədəniyyətindən alınmışdır. As/Az sözü məntəqədəki adlarda dəfələrcə qeyd ounub; Azərbaycan (Az+ərbaycan), Sivas (Siva+as), Astara (As+tara), Minas (Min+as) və s.
Nəticədə Salmas sözünün mənası; "As elinin yurdu" şəklində özünü əks edir.
Tarixi
Qədim dövr
9 min illik Kültəpə (Əhrivan təpəsi)
Yaxın şərqin ən qədimi yaşayış məskənlərindən biri olan , Salmas şəhərinin şimal Qərb bölgəsində yer almışdır. qazıntılarında tapılmış arxeoloji materiallar, salmasın qədim yaşayış mərkəzi olduğunu sübut edir. Bu təpənin böyük bir ərazidə yer aldığı, o çağlarda şəhər əhalisinin çox olduğundan xəbər verir.
Aratta Dövləti
Aratta Şəhər-Dövlətinin dəqiq sərhədləri bəlli olmasa da, bəzi tədqiqatçıların dediyinə görə Urmu gölü ətrafında yerləşirdi. Bu barədə Şumer lövlərində belə yazılır; "Aratta dağ ucalığında inşa edilmişdir. Yeraltı sular Arattanın suya olan tələbatını təmin edir. Aratta yolu üzərində, xəstələnər".
Antik Təpələr
Salmasda Arxeologiya araşdırmaları bu şəhərin müxtəlif dövrələrdə yaşayış mərkəzi olduğundan xəbər verir. Müxtəlif dövrələrə aid olan ve onlardan əldə edilən tarixi əşyalar, o cümlədən; saxsı qablar, küzə, gil küpələr, boyalı qablar, kasa, çölmək və s. bu bölgənin Sumerlər zamanından mədəniyyətin icad olduğu və sonralar Qutti, Hurri, Manna və Urartunun bu torpaqlarda iz buraxdığını göstərməkdədir.
Salmas ərazisində qeydə alınmış antik təpələr:
1 — (Kül Təpə)
2 — (Muğancıq Təpəsi)
3 —
4 —
5 —
6 —
7 —
8 —
9 —
10 —
və s.
Urartular dünyadaki süni ilk yaradıcıları
E. ə. IX əsrdə Urmiya rayonunun qərbində mühüm bir siyasi qurum çar (e.ə.890–894) səlnamələrində adı ilk dəfə çəkilən dövləti idi. Zamuaya qarşı yürüş etdiyi zaman və ölkələri ilə birlikdə Assurlara fidyə verərək qarətlərin, dağıntının, kütləvi qırğının qarşısını almışlar. Assuriya hökmdarlarının üzərinə çox tez-tez yürüş etmələri bu ölkənin Assurlar üçün necə böyük əhəmiyyətə malik olduğunu göstərir. Ölkəni çarlar idarə edirdilər. Burada e. ə. IX əsrin birinci yarısında və ortalarında , sonra isə hökmdar idi. Uzun müddət hökmranlıq etmiş e. ə. 856-cı ildə III Salmanasarın (e.ə.859–824) pişvazına "öz qardaşları və oğulları ilə birlikdə" çıxır. Bu, sübut edir ki, artıq tayfa başçısı deyil, suveren irsi hökmdardır. III Salmanasarın (e.ə.859–824) məbədə zəfər sütunu stelasını qoymağına baxmayaraq Assurlar elə bu dəfənin özündə də ölkəni qarət etməmiş, fidyə olaraq davar, qara-mal, at, ikihürgüclü dəvələr, şərab və s. almaqla kifayətlənmişdilər. IX əsrin axırlarında güclənmiş Urartu dövləti işğal edib öz ərazisinə qatdı.
Arşakilər dövrü
Rəhim Rəisniya kitabinda, Vladimir Minorskidən istinad edərək Salması Arşakilər və Sasanilər dövründəki bölgəsinin bir qismi olaraq qeyd edir.
Orta əsrlər
İslamdan sonra
Azərbaycanın şimal vilayətlərində olduğu kimi, cənub vilayətlərində də bir sıra şəhərlər var idi. İbn Xordadbeh bunlardan Marağa, Miyanic, Ərdəbil, Varsan, , , , Təbriz, Mərənd, Xoy, , Muğan, Bərzənd, , , , Nəriz, Urmu (Zərdüşt şəhəri), Səlmas, Şiz (burada atəşkədə olmuşdur) şəhərlərini göstərir
Haqqında IX–X əsr müəlliflərinin məlumat verdikləri Səlmas Azərbaycanın qərbində, Anadolu torpaqları ilə sərhəd ərazidə yerləşir. Səlmas, Xoy ilə birlikdə, Azərbaycanda İslamın ilk qəbul edildiyi şəhərdir. 639-cu ildə Van gölü ətrafındakı Ərməniyyə torpaqlarının fəth edən (ا) bir müddət sonra Xoy və Səlmas şəhərlərini də ələ keçirmişdi. (747–823) yazır ki, az bir qismi istisna olmaqla Xoy və Səlmas əhalisi İslamı qəbul etmiş və bu dini öyrənmək üçün müsəlmanlardan müəllimlər istəmişlər
IX–X əsr coğrafiyaşünas və səyyahları Səlmas haqqında, ətraflı olmasa da, məlumat verirlər. Görünür bu dövrdə Səlmas elə də böyük olmayan, ölkənin siyasi, iqtisadi və mədəni həyatında mühüm rol oynamayan şəhər idi. XIII əsr müəllifi Yaqut əl-Həməvi isə Səlmasın moğol işğalçıları tərəfindən demək olar ki, tamamilə dağıldıldığını bildirir
Həmidullah Qəzvininin verdiyi məlumatlardan Elxanilərin hakimilyəti illərində Səlmasın dirçələrək abadlaşdığını öyrənirik. Müəllif şəhərin dağılmış qala divarlarının Elxanilərin vəziri tərəfindən bərpa edildiyini və Səlmasın qala duvarlarının uzunluğunun 8000 addım (6,43 km) olduğunu yazır. O, Səlmas əhalisinin qatı dindar sünni olduğunu yazır
Coğrafiya
Relyef və geologiya
Salmas şəhəri dəniz səviyəsindən 1396 metr yüksəklikdə yerləşir. Quzeydə Xoy şəhəri, güneydə Urmiya, şərqdə Şəbistər və qərbdə isə Türkiyə sınırı ilə sərhədlənibdir. Salmas şəhərinin ortasından keçir və Şəhərin indiki əsas qismətləri qədim Dilman, kəndi, təşkil edir. Şəhər, Şahmat xanələri şəklində düzəlib və özünə görə məxsus memarlığı vardır.
İqlim
| Salmasın iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göstərici | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyn | İyl | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İl |
| Mütləq maksimum, °C | 9 | 16 | 23 | 32 | 33 | 37 | 41 | 43 | 39 | 34 | 23 | 19 | 43 |
| Maksimum orta, °C | 3 | 4 | 8 | 15 | 22 | 28 | 31 | 32 | 28 | 21 | 12 | 4 | 17 |
| Orta temperatur, °C | −0,9 | 3,3 | 7,6 | 14,5 | 20,8 | 25,3 | 28,4 | 27,9 | 22,9 | 16,1 | 8,1 | 1,5 | 14,6 |
| Minimum orta, °C | −9 | −8 | −4 | 3 | 9 | 14 | 18 | 18 | 12 | 7 | 0 | −6 | 5 |
| Mütləq minimum, °C | −28 | −29 | −27 | −22 | −11 | 4 | 11 | 8 | 3 | −7 | −22 | −27 | −29 |
| Yağıntı norması, mm | 0,52 | 0,32 | 0,43 | 0,8 | 1,12 | 0,86 | 0,26 | 0,26 | 0,22 | 0,94 | 0,88 | 0,64 | 7,25 |
| Mənbə: "Weather Trends 360"."Weather Underground"."World Weather Online". | |||||||||||||
Dağlar
Salmasın önəmli dağları;
- Ərəvil dağı
- Sarı çiçək dağı
- Qızıldağ
- Avqan dağı
- Qarnıyarıq dağı
- Palantökən dağı
- Qabaqtəpə
- Pirçavuş dağı
Çaylar
Salmasın cənubundan keçən önəmli çayı Zolaçaydır, Türkiyə ilə sərhədindəki dağlarda yüksələn Salmas Düzü boyu cənub-qərbə doğru axır. Çay, 846 km²lik sahəyə malikdir. Çay suvarma məqsədilə bəndlənmişdir. Səddin hündürlüyü 83 m, eni 287 m olub mərkəzi gil nüvəsinə malik ərazi qaya bəndindən keçirilmişdir. Bənd 85 milyon m³ su tutur. Ondan sonra , (indi quruyub) və (Zolaçaya qarışır) vardır. Bu çayların hamısı Urmiya Gölünə axır.
Görməli yerlər
Xan-Taxtı daş kitabəsi
Bu kitabə Salmasdan 15 kilometr cənubda, Urmiya yolunun üzərində və Pirçavuş dağının üstündə yerləşir. Kitabə Sasanilərin Azərbaycanı işğal etdiyi dönəmə aid olaraq, onların Roma imperiyasına qalib gəlmələrini təsvir edir.
Həftvan kilsəsi
Səfəvilər dönəminə aid olan bu kilsə Həftvan kəndində yer alır və kilsənin tikilişində qara maqmatik süxurlar dan geniş istifadə edilib. Kilsə 1930-cu ilin zəlzələsində xəsarətlər alsa da, sonradan bərpa olunub.
Şıx hamamı
Təsuci hamamı kimi də tanınan bu hamam Salmasın mərkəzi hissəsində yerləşərək 1930-cu il zəlzələsindən sonra tikilib. Hamamın üstü 7 qübbə ilə örtülmüşdür.
Çəhriq qalası
Qalanın tikintisində əsasən daşdan istifadə olunuraq, Salmasın qərbində və Zolaçayın yaxınlığındadır.
Əhrəncan təpəsi
Şəhərin içində yerləşən bu təpə 7000 il qidmətə malik olaraq, orta-şərq də insanların ilk yaşadığı yerlərdən biri kimi də adı çəkilir. Keçmişdə təpənin sahəsi çox olsa da, baxımsızlıq dan onun böyük bir hissəsi dağılıb.
İstisu müalicəvi bulağı
Bu bulaq Urmiya yolunun yaxınlığında, azərbaycan türklərinin qolu olan Kürəsünnülərin yaşadığı İstisu kəndində yerləşir.
Xorxora şəlaləsi
Şəlalə 80 metr dərinliyi olan çökəklikdə, Şorgöl kəndindən sonra və Salmasdan 22 kilometr cənub-qərb də yerləşir.
Əhalisi
Demoqrafiyası və etnik tərkibi
Rəzmaranın farsca Fərhəngi Coğrafiyayi kitabı əsasında Salmas 1959-cu ildə 11,000 nəfər əhalisi olaraq şiə inanclı türk (dürlər, ancaq buna baxmayaraq şəhərdə neçə xristian ailədə var ki, assur dilində danışırlar. İndiki əhalisi əsasən azərbaycanlılardan ibarətdir və azərbaycan dilində danışırlar.Asorlar Xosrava kəndində ermənilərsə Pətəvir kəndində yaşamaqdadırlar.
Din
Salmas əhalisinin çoxluğunun dini İslam və məzhəbi baxımdan Şiədir. Bu şəhərdə yaşayan Azərbaycanlıların bir qolu olan Kürəsünnilər Sünnidirlər və yanlış olaraq bəzən Kürd adlanırlar. azlıq olaraqda Xristian vardır.
Dialekti
Salmas əhalisinin ləhcəsi Azərbaycan ədəbi dilinə çox yaxındır və kəlmələri düz tələffüz edirlər. Ancaq ətraf kəndlər fərqli ləhcələrdə danışırlar.
Bu ləhcələri üç yere ayırmaq olar
- Salmas ləhcəsi
- Ləkistan ləhcəsi
- Köhnəşəhər və Kürəsinlilərin ləhcəsi
Misal üçün bəzi sözləri belə tələffüz edirlər:
| Ədəbi | Salmas | Ləkistan | Köhnəşəhər | Kürəsinli |
|---|---|---|---|---|
| qullab | qullab | qullab | Kıllab | qullab |
| milçək | milçəh | milçəh | çibin | çibin (mırçəh) |
| gedirəm | gedirəm | gedirəm | gederəm | gederəm |
| gedirik | gedirix | gedirih | gederıx | gederıx |
| çıxacaq | çıxacax | çixəcəh | çıxəcax | çıxəcax |
| alıram | alıram | alıram | alerəm | alerəm |
| hara? | hara? | hara? | harə? | harə? |
| alır | alır | alur | aler | aler |
| dolanırıq | dolanırıx | dolanürüh | dolanerıx | dolanerıx |
| nərdivan | nərdivan | ? | ? | nəvdıran |
| nənə | nənə | nənə | nənə | ənnə (nənə) |
| silkələ | silkələ | silkələ | silkələ | sıt (silkələ) |
İqtisadiyyat
Qalereya
-
![image]()
Salmasda Dilgüşa qonaq evi -
![image]()
Salmas bulvarı -
![image]()
Millət parkında çaydan abidəsi -
![image]()
Qaim meydanı -
![image]()
Salmasda İmam xiyabanı -
![image]()
-
![image]()
Həftvan kəndində kilsə -
![image]()
Xan Taxtı kəndinə gedən yol -
![image]()
Şəhərin görünuşü
İstinadlar
- اعتماد السلطنه ، قبراط الماس فی ترجمه سلماس
- Z.Bayramli, B.Əzizli, Övliya Çələbinin 1654-cü il Siyahətnaməsi, Bakı, 2000, s.91
- Dilməqani, 2005. səh. 25
- "Arxivlənmiş surət". 2019-02-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-07.
- Kramer (1963) p. 275.
- "Lugalbanda in the mountain cave". Etcsl.orinst.ox.ac.uk. 4 February 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 30 December 2018.
- Dilməqani, 2005. səh. 51
- ARAB, I, 414
- И. Алиев. История Мидии, стр. 172
- Э. А. Грантовский. Ранняя история иранских племен Передней Азии. Səh. 130
- ARAB, I, 607
- И. М. Дьяконов. История Мидии, səh. 164
- Rəhim Rəisniya, آذربایجان در سیر تاریخ ایران (Farsca), c2 s. 926
- İbn Xordadbeh. Göstərilən əsəri, səh. 119–120.
- , , (Nşr. Ə. Əbdürrəhman), C. II, s. 169, Beyrut 1997.
- Mu’cəmü’l-Büldan, C. V, s. 234.
- , , s. 87.
- "Global Gazetter Version". 2013-12-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-02-11.
- "Weather Trends 360". , Inc. August 29, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: February 26, 2017.
- "Weather Underground". The Weather Company, LLC © Copyright 2017. October 2, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: February 26, 2017.
- "World Weather Online". Data provided by WorldWeatherOnline.com. April 11, 2009 tarixində . İstifadə tarixi: June 6, 2017.
- Jamshid Yarahmadi, The integration of Satellite Images, GIS and CROPWAT model to investigateion of water balance in irrigated areas:A case stude of Salmas and Tassoj Plains Iran 2016-03-04 at the Wayback Machine. 2003.
- wetland hydrology and modelling at water basin level — Data User … 2015-02-07 at the Wayback Machine.
- Conducting of Zola Dam's Construction fevral 7, 2015, at the Wayback Machine.
- "Salmasın görməli yerləri". 2022-08-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-19.
- فرهنگ جغرافیایی ایران — حسینعلی رزم آرا — جلد 4 آذربایجان — انتشارات دائره جغرافیایی ستاد ارتش — شاپور صفحه 292
- əhalisi:Salmasın etnik tərkibi 2022-08-29 at the Wayback Machine
- Etnik:Salmas bölgəsinin etnik tərkibi 2022-03-30 at the Wayback Machine
- "Arxivlənmiş surət". 2017-09-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-08.
Ədəbiyyat
- . Salmasın on min illik tarixi (fars). Təbriz: Eldar. 2005. 706. ISBN .
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Salmas fars سلماس az ebced سلماس دیلمقان Selmas menbe gosterin ve ya diger tarixi adi Dilmeqan Iranda seher ve Qerbi Azerbaycan ostaninda yerlesen Salmas sehristaninin Merkezi Salmasسلماس38 12 sm e 44 46 s u Olke IranTarixi ve cografiyasiSahesi 9 26 mil Merkezin hundurluyu 1 396 mEhalisiEhalisi 127 864 nef 2019 Resmi dili fars diliDigersalmas irSalmas Vikianbarda elaqeli mediafayllarEtimologiyasiIstexrinin cekdiyi kitabindaki Azerbaycan xeritesindeki Salmasin adi E timad u seltene bu seherin adinin Assuriya hokumdari Salmanasardan iqtibas oldugunu ileri surmusdur Ovliya Celebi Salmas haqqinda yazir Salmas qalasinin yeni Delmas seherinin banisi dir O bu adi sehere onun bereketli ve heyvandarligin bol olduguna gore vermisdir Salmas adinin iki bexsden teskil tapdigini ireli surur bunlar Salma ve as sozleridir Salma salmaq feilinden toremisdir As ise Kultigin kitabelerinde adi qeyd olunan As ve ya Az medeniyyetinden alinmisdir As Az sozu menteqedeki adlarda defelerce qeyd ounub Azerbaycan Az erbaycan Sivas Siva as Astara As tara Minas Min as ve s Neticede Salmas sozunun menasi As elinin yurdu seklinde ozunu eks edir TarixiQedim dovr Ehrivan Tepesi 9 min illik Kultepe Ehrivan tepesi Yaxin serqin en qedimi yasayis meskenlerinden biri olan Salmas seherinin simal Qerb bolgesinde yer almisdir qazintilarinda tapilmis arxeoloji materiallar salmasin qedim yasayis merkezi oldugunu subut edir Bu tepenin boyuk bir erazide yer aldigi o caglarda seher ehalisinin cox oldugundan xeber verir Aratta Dovleti Arattanin texmini yeri Aratta Seher Dovletinin deqiq serhedleri belli olmasa da bezi tedqiqatcilarin dediyine gore Urmu golu etrafinda yerlesirdi Bu barede Sumer lovlerinde bele yazilir Aratta dag ucaliginda insa edilmisdir Yeralti sular Arattanin suya olan telebatini temin edir Aratta yolu uzerinde xestelener Antik Tepeler Girdesere TepesiSalmasda kesf olan Qutti hokumdarinin heykeliSalmasda kesf olan Qutti hokumdarinin heykeli Salmasda Arxeologiya arasdirmalari bu seherin muxtelif dovrelerde yasayis merkezi oldugundan xeber verir Muxtelif dovrelere aid olan ve onlardan elde edilen tarixi esyalar o cumleden saxsi qablar kuze gil kupeler boyali qablar kasa colmek ve s bu bolgenin Sumerler zamanindan medeniyyetin icad oldugu ve sonralar Qutti Hurri Manna ve Urartunun bu torpaqlarda iz buraxdigini gostermekdedir Salmas erazisinde qeyde alinmis antik tepeler 1 Kul Tepe 2 Muganciq Tepesi 3 4 5 6 7 8 9 10 ve s Urartular dunyadaki suni ilk yaradicilari E e IX esrde Urmiya rayonunun qerbinde muhum bir siyasi qurum car e e 890 894 selnamelerinde adi ilk defe cekilen dovleti idi Zamuaya qarsi yurus etdiyi zaman ve olkeleri ile birlikde Assurlara fidye vererek qaretlerin dagintinin kutlevi qirginin qarsisini almislar Assuriya hokmdarlarinin uzerine cox tez tez yurus etmeleri bu olkenin Assurlar ucun nece boyuk ehemiyyete malik oldugunu gosterir Olkeni carlar idare edirdiler Burada e e IX esrin birinci yarisinda ve ortalarinda sonra ise hokmdar idi Uzun muddet hokmranliq etmis e e 856 ci ilde III Salmanasarin e e 859 824 pisvazina oz qardaslari ve ogullari ile birlikde cixir Bu subut edir ki artiq tayfa bascisi deyil suveren irsi hokmdardir III Salmanasarin e e 859 824 mebede zefer sutunu stelasini qoymagina baxmayaraq Assurlar ele bu defenin ozunde de olkeni qaret etmemis fidye olaraq davar qara mal at ikihurguclu develer serab ve s almaqla kifayetlenmisdiler IX esrin axirlarinda guclenmis Urartu dovleti isgal edib oz erazisine qatdi Arsakiler dovru Rehim Reisniya kitabinda Vladimir Minorskiden istinad ederek Salmasi Arsakiler ve Sasaniler dovrundeki bolgesinin bir qismi olaraq qeyd edir Orta esrler Islamdan sonra Azerbaycanin simal vilayetlerinde oldugu kimi cenub vilayetlerinde de bir sira seherler var idi Ibn Xordadbeh bunlardan Maraga Miyanic Erdebil Varsan Tebriz Merend Xoy Mugan Berzend Neriz Urmu Zerdust seheri Selmas Siz burada ateskede olmusdur seherlerini gosterir Haqqinda IX X esr muelliflerinin melumat verdikleri Selmas Azerbaycanin qerbinde Anadolu torpaqlari ile serhed erazide yerlesir Selmas Xoy ile birlikde Azerbaycanda Islamin ilk qebul edildiyi seherdir 639 cu ilde Van golu etrafindaki Ermeniyye torpaqlarinin feth eden ا bir muddet sonra Xoy ve Selmas seherlerini de ele kecirmisdi 747 823 yazir ki az bir qismi istisna olmaqla Xoy ve Selmas ehalisi Islami qebul etmis ve bu dini oyrenmek ucun muselmanlardan muellimler istemisler IX X esr cografiyasunas ve seyyahlari Selmas haqqinda etrafli olmasa da melumat verirler Gorunur bu dovrde Selmas ele de boyuk olmayan olkenin siyasi iqtisadi ve medeni heyatinda muhum rol oynamayan seher idi XIII esr muellifi Yaqut el Hemevi ise Selmasin mogol isgalcilari terefinden demek olar ki tamamile dagildildigini bildirir Hemidullah Qezvininin verdiyi melumatlardan Elxanilerin hakimilyeti illerinde Selmasin dircelerek abadlasdigini oyrenirik Muellif seherin dagilmis qala divarlarinin Elxanilerin veziri terefinden berpa edildiyini ve Selmasin qala duvarlarinin uzunlugunun 8000 addim 6 43 km oldugunu yazir O Selmas ehalisinin qati dindar sunni oldugunu yazirCografiyaRelyef ve geologiya Salmas seheri deniz seviyesinden 1396 metr yukseklikde yerlesir Quzeyde Xoy seheri guneyde Urmiya serqde Sebister ve qerbde ise Turkiye siniri ile serhedlenibdir Salmas seherinin ortasindan kecir ve Seherin indiki esas qismetleri qedim Dilman kendi teskil edir Seher Sahmat xaneleri seklinde duzelib ve ozune gore mexsus memarligi vardir Iqlim Salmasin iqlimiGosterici Yan Fev Mar Apr May Iyn Iyl Avq Sen Okt Noy Dek IlMutleq maksimum C 9 16 23 32 33 37 41 43 39 34 23 19 43Maksimum orta C 3 4 8 15 22 28 31 32 28 21 12 4 17Orta temperatur C 0 9 3 3 7 6 14 5 20 8 25 3 28 4 27 9 22 9 16 1 8 1 1 5 14 6Minimum orta C 9 8 4 3 9 14 18 18 12 7 0 6 5Mutleq minimum C 28 29 27 22 11 4 11 8 3 7 22 27 29Yaginti normasi mm 0 52 0 32 0 43 0 8 1 12 0 86 0 26 0 26 0 22 0 94 0 88 0 64 7 25Menbe Weather Trends 360 Weather Underground World Weather Online Daglar Salmasin onemli daglari Erevil dagi Sari cicek dagi Qizildag Avqan dagi Qarniyariq dagi Palantoken dagi Qabaqtepe Pircavus dagiCaylar Zolacay Salmas ve Xosrava yaxinliginda Salmasin cenubundan kecen onemli cayi Zolacaydir Turkiye ile serhedindeki daglarda yukselen Salmas Duzu boyu cenub qerbe dogru axir Cay 846 km lik saheye malikdir Cay suvarma meqsedile bendlenmisdir Seddin hundurluyu 83 m eni 287 m olub merkezi gil nuvesine malik erazi qaya bendinden kecirilmisdir Bend 85 milyon m su tutur Ondan sonra indi quruyub ve Zolacaya qarisir vardir Bu caylarin hamisi Urmiya Golune axir Gormeli yerlerXan Taxti das kitabesi Bu kitabe Salmasdan 15 kilometr cenubda Urmiya yolunun uzerinde ve Pircavus daginin ustunde yerlesir Kitabe Sasanilerin Azerbaycani isgal etdiyi doneme aid olaraq onlarin Roma imperiyasina qalib gelmelerini tesvir edir Heftvan kilsesi Sefeviler donemine aid olan bu kilse Heftvan kendinde yer alir ve kilsenin tikilisinde qara maqmatik suxurlar dan genis istifade edilib Kilse 1930 cu ilin zelzelesinde xesaretler alsa da sonradan berpa olunub Six hamami Tesuci hamami kimi de taninan bu hamam Salmasin merkezi hissesinde yerleserek 1930 cu il zelzelesinden sonra tikilib Hamamin ustu 7 qubbe ile ortulmusdur Cehriq qalasi Qalanin tikintisinde esasen dasdan istifade olunuraq Salmasin qerbinde ve Zolacayin yaxinligindadir Ehrencan tepesi Seherin icinde yerlesen bu tepe 7000 il qidmete malik olaraq orta serq de insanlarin ilk yasadigi yerlerden biri kimi de adi cekilir Kecmisde tepenin sahesi cox olsa da baximsizliq dan onun boyuk bir hissesi dagilib Istisu mualicevi bulagi Bu bulaq Urmiya yolunun yaxinliginda azerbaycan turklerinin qolu olan Kuresunnulerin yasadigi Istisu kendinde yerlesir Xorxora selalesi Selale 80 metr derinliyi olan cokeklikde Sorgol kendinden sonra ve Salmasdan 22 kilometr cenub qerb de yerlesir EhalisiDemoqrafiyasi ve etnik terkibi Rezmaranin farsca Ferhengi Cografiyayi kitabi esasinda Salmas 1959 cu ilde 11 000 nefer ehalisi olaraq sie inancli turk durler ancaq buna baxmayaraq seherde nece xristian ailede var ki assur dilinde danisirlar Indiki ehalisi esasen azerbaycanlilardan ibaretdir ve azerbaycan dilinde danisirlar Asorlar Xosrava kendinde ermenilerse Petevir kendinde yasamaqdadirlar Din Salmas ehalisinin coxlugunun dini Islam ve mezhebi baximdan Siedir Bu seherde yasayan Azerbaycanlilarin bir qolu olan Kuresunniler Sunnidirler ve yanlis olaraq bezen Kurd adlanirlar azliq olaraqda Xristian vardir Dialekti Salmas ehalisinin lehcesi Azerbaycan edebi diline cox yaxindir ve kelmeleri duz teleffuz edirler Ancaq etraf kendler ferqli lehcelerde danisirlar Bu lehceleri uc yere ayirmaq olar Salmas lehcesi Lekistan lehcesi Kohneseher ve Kuresinlilerin lehcesi Misal ucun bezi sozleri bele teleffuz edirler Edebi Salmas Lekistan Kohneseher Kuresinliqullab qullab qullab Killab qullabmilcek milceh milceh cibin cibin mirceh gedirem gedirem gedirem gederem gederemgedirik gedirix gedirih gederix gederixcixacaq cixacax cixeceh cixecax cixecaxaliram aliram aliram alerem aleremhara hara hara hare hare alir alir alur aler alerdolaniriq dolanirix dolanuruh dolanerix dolanerixnerdivan nerdivan nevdirannene nene nene nene enne nene silkele silkele silkele silkele sit silkele IqtisadiyyatQalereyaSalmasda Dilgusa qonaq evi Salmas bulvari Millet parkinda caydan abidesi Qaim meydani Salmasda Imam xiyabani Heftvan kendinde kilse Xan Taxti kendine geden yol Seherin gorunusuIstinadlarاعتماد السلطنه قبراط الماس فی ترجمه سلماس Z Bayramli B Ezizli Ovliya Celebinin 1654 cu il Siyahetnamesi Baki 2000 s 91 Dilmeqani 2005 seh 25 Arxivlenmis suret 2019 02 23 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 07 Kramer 1963 p 275 Lugalbanda in the mountain cave Etcsl orinst ox ac uk 4 February 2011 tarixinde Istifade tarixi 30 December 2018 Dilmeqani 2005 seh 51 ARAB I 414 I Aliev Istoriya Midii str 172 E A Grantovskij Rannyaya istoriya iranskih plemen Perednej Azii Seh 130 ARAB I 607 I M Dyakonov Istoriya Midii seh 164 Rehim Reisniya آذربایجان در سیر تاریخ ایران Farsca c2 s 926 Ibn Xordadbeh Gosterilen eseri seh 119 120 Nsr E Ebdurrehman C II s 169 Beyrut 1997 Mu cemu l Buldan C V s 234 s 87 Global Gazetter Version 2013 12 30 tarixinde Istifade tarixi 2020 02 11 Weather Trends 360 Inc August 29 2022 tarixinde Istifade tarixi February 26 2017 Weather Underground The Weather Company LLC c Copyright 2017 October 2 2022 tarixinde Istifade tarixi February 26 2017 World Weather Online Data provided by WorldWeatherOnline com April 11 2009 tarixinde Istifade tarixi June 6 2017 Jamshid Yarahmadi The integration of Satellite Images GIS and CROPWAT model to investigateion of water balance in irrigated areas A case stude of Salmas and Tassoj Plains Iran 2016 03 04 at the Wayback Machine 2003 wetland hydrology and modelling at water basin level Data User 2015 02 07 at the Wayback Machine Conducting of Zola Dam s Construction fevral 7 2015 at the Wayback Machine Salmasin gormeli yerleri 2022 08 29 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 19 فرهنگ جغرافیایی ایران حسینعلی رزم آرا جلد 4 آذربایجان انتشارات دائره جغرافیایی ستاد ارتش شاپور صفحه 292 ehalisi Salmasin etnik terkibi 2022 08 29 at the Wayback Machine Etnik Salmas bolgesinin etnik terkibi 2022 03 30 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret 2017 09 17 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 08 Edebiyyat Salmasin on min illik tarixi fars Tebriz Eldar 2005 706 ISBN 978 9649 069 91 3 Xarici kecidler 1