Urmiya gölü (az-əbcəd. اۇرمیه گؤلۆ) və ya Urmu gölü (az-əbcəd. اۇرمۇ گؤلۆ) — İranınŞərqi Azərbaycan və Qərbi Azərbaycan vilayətləri arasında, Türkiyə ilə sərhəddən bir qədər aralıda yerləşən qapalı, duzlu göl. Əgər coğrafi ədəbiyyatda göl adlandırılan Xəzər dənizi nəzərə alınmazsa Urmiya gölü nəyinki Azərbaycanın həm də Qərbi Asiyanın ən böyük gölü sayılır. Duzluluq dərəcəsinə görə isə dünyada üçüncü yeri tutur. Göl özünün əsrarəngiz gözəlliyi ilə seçilir. Köçəri quşların mühüm miqrasiya xətti üzərində qərarlaşdığından onun əhəmiyyəti artır. Burada xüsusi ilə köç mövsümündə quşların sayının artdığını müşahidə etmək olur. Gölün tarixi yatağı 6,000 km² çatırdı. Hazırda isə fasiləsiz quraqlıq, gölə axan çayların üzərində su anbarlarının inşası ilə əlaqədar gölün qurumasına baş verir. Göl quruyaraq səviyyəsi azalır və yerində min tonlarla duzlaqlar meydana gəlir. Bu hal davam edəcəyi halda bitki və heyvanlarla yanaşı insanların həyatına böyük təhlükə törədə bilər. Ekoloji fəlakət nəticəsində bölgə əhalisi ərazini tərk etmək məcburiyyəti qarşısında qalacaqdır.
Göl öz adını onun yaxınlığında yerləşən Urmiya şəhərinin adından götürmüşdür. Cənubi Azərbaycan əhalisi arasında daha çox Urmu gölü olaraq tanınır. Ən qədim vaxtlardan indiyə qədər Urmiya gölünə müxtəlif adlar verilmişdir: "Çiçe" (fransız səyyah Şarden), "Təla", "Şahi gölü" və s. Ərəblərin istilasından sonrakı orta əsr mənbələrində çox vaxt göl Urmiya şəhərinin adı ilə "Urmiya gölü kimi adlandırılır. Pəhləvi sülaləsinin dönəmində gölün adı Rza şahın şərəfinə (1925) Rzaiyyə gölü adlandırılırdı. 1946-cı ildə Azərbaycan Milli Hökuməti yenidən Urmu adını bərpa etsə də Məhəmmərza Pəhləvinin hakimiyyət illərində gölün adı yenidən dəyişdirilmişdir. 1979-cu il İran İslam İnqilabından sonra şah rejimi ilə bağlı adlar dəyişdirilmiş və Urmiya adı bərpa edilmişdir.
Tarixi
Göl haqqında ilk məlumatlar b.e.ə 9-cu əsrdə Assuriya mənbələrində qeyd edilir. Xüsusi ilə III Salmanasar göl ətrafı ərazilərə yürüşü daha ətraflı şəkildə təsvir edilmişdir. Gölün Mesopotamiyaya yaxınlığı səbəbindən ilkin sivilizasiya məskənlərindən biri olmuşdur. Bölgədə yaranan ilk dövlət qurumu Aratta idi. Daha sonradan Lulubi və Kuti kimi şəhər dövlətləri meydana gəlmişdir. Urmiya gölü ətrafında antik dövrdə yaranan ilk dövlət isə Manna olmuşdur.
Gölün cənubunda yerləşən Həsənli qəsəbəsi burada mövcud olmuş zəngin Manna mədəniyyəti haqda fikir söyləməyə imkan verir. Urmiya gölünün qərb sahilləri boyunca b.e.ə VII əsrdə (b.e.ə 680) Şərqi AvropadanKimmerlər, Skiflər və Saklar gələrək məskən salmışlar. Bu dönəmdə onlar Sak çarlığını qura bilmişlər. Sonrakı dönəmlərdə göl kənarında Midiya dövləti qurulmuşdurSəfəvi-Osmanlı müharibəsi dönəmində göl yaxınlığında, 1604-cü ildə tarixi Urmiya döyüşü baş vermişdir.
Coğrafiyası
Urmu gölü Şərqi Azərbaycan və Qərbi Azərbaycan əyalətləri arasında, Zaqros dağlarından şərqdə 1275 metr dəniz səviyyəsindən yüksəkdə, tektonik çökəklik ərazisində yerləşir. Gölün meydana gəlməsi 30-40 min il öncəyə aid edilir. Səthinin sahəsi 5,822 km²-dir. Gölün uzunluğu şimaldan cənuba 140, maksimal eni isə şərqdən qərbə 55 kilmoterdir. Ən dərin nöqtəsi 16 m, orta dərinlik isə 5 m təşkil edir. Göldə 100-dən çox ada vardır. Şahı və Qoyundağ adalarında yaşayış mövcuddur. İri adalarında Püstə meşələri mövcuddur. Gölün su toplayıcı sahəsi 50 min km³-dir. Sahəsi əsasən gölə daxil olan sudan asılıdır. İl ərzində gölə daxil olan suyun miqdarı 5 min km³-dir. Üstəlik gölə daxil olan suyun 80% qış və yaz aylarına təsadüf edir. Ən iri qollarından biri olan Acıçay gölə şimal-şərq istiqamətdən tökülür. Axarsız göldür. Axarı olmadığınından suyu kəskin şordur. Yaz ayları suyunun duzluğu 80-150 ‰, payızda isə 260—280 ‰ qədər qalxır. Suyunun tərkibi xlor, natrium və sulfatlarla zəngindir. Naviqasiya üçün yararlıdır. Göldə suyun səviyyəsinin enməsi səbəbindən maksimal dərinlik hazırda 3 metr civarındadır. Üstəlik gölün dib sturukturundada dəyi.iklik müşahidə edilir.
Gölə tökülən çaylar
Gölə ümumilikdə 13 nisbətən iri və çoxlu sayda kiçik çay tökülür. Gölə axan çaylar:
Urmiya gölündə irili-xırdalı yüzdən çox ada vardır. Adaların ümumi sahəsi 33,640 hektardır. Şahı, Qoyundağı, Əşkdağı, Arzu nisbətən böyük adalarıdır. Urmiya gölündə yerləşən adaların unikallığı ondadır ki, onların bəzisində yaşayır vardır. Gölün ən böyük adası Şahının sahəsi 3525 ha-dır. Adada Saray, Gəmiçi, Teymurlu, Qıpçaq, Burasarlu, Xoralı adlı yaşayış məntəqələri vardır. 1979-cu ilə olan məlumata əsasən adada 1170 ailə yaşayırdı. Ada əhalisi əsasən əkinçilik, maldarlıq, gülçülük, bağçılıq, xalçaçılıq və s. işlərlə məşğul olurlar. Göldə yerləşən Şərfəxana və Gülməxana limanlarında çalışanların çoxunun da Şahı adasının sakinləridir. Relyefi əsasən dağlıqdır. İki zirvədən ibarətdir. Unikal cəhəti ərazisindən axan yeganə Keçiçay çayıdır. Ərazisində 54 bulaq mövcuddur. Qış ayları sahillərində çoxlu sayda köçəri quşları müşahidə etmək mümkündür. Şahı adasında Çingiz xanın nəvəsi Hülakü xanın və onun oğlu Abaqa xanın qəbrləri yerləşir. Ada son illər gölün quruması ilə əlaqədar quruya birləşərək yarımadaya çevrilmişdir. İkinci böyük adası Qoyundağı adasıdır. Adanın sahəsi 3175 ha-dır. Uzunluğu 9 km, eni isə ən maksimal hissədə 4 km-dir. Burada daimi axarı olan iki bulaq var. Şirin su və bol otlaq sahələrinə sahib olması heyvandarlığın inkişafına imkan verir. Göldə yerləşən iki yaşayışı olan adadan biridir. Osman Yumruğu adlanan ada isə gölün ən kiçik adasıdır. Ada göl səthindən 10 metr hündürlüyə sahibdir. Üstəlik ada dünyanın sahəsinə görə ən kiçik ikinci adası adına layiq görülmüşdür. Hazırda isə gölün quruması ilə tamamən quruda qalmışdır. Kazım Daşı adası isə qəhrəmanlıq salnaməsi ilə tarixə düşmüşdür. Ada xalq qəhrəmanı Kazım xan Quşçunun şərəfinə adlandırılmışdır. Adada Göyərçinqala qəsrinin qalıqlarını müşahidə etmək olar.
Urmiya gölü daxilində ümumilikdə irili-xırdalı 102 ada vardır. Adaların siyahısı:
Urmiya gölünün sahil hissələri Təbriz, Urmiya, Xoy, Marağa, Qoşaçay, Soyuqbulaq, Xana, Salmas, Uşnu, və Sulduz kimi bölgələrin ərazisinə düşür. Adı çəkilən bölgə ümumilikdə Cənubi Azərbaycanın torpaqlarının beşdə birini yəni 20%-ini təşkil edir. Üstəlik bölgə ən münbit və əkin üçün yararlı bölgələrdən sayılır.
Urmiya gölü zəngin mineral ehtiyatlara sahibdir. Burada 5 milyard ton potas, 60 milyon ton potasium sulfat, 240 milyon ton maqnezium, 28 ton bromid, 250 ton litiumun olduğu ehtimal edilir. Hazırda Marağanın tikilmiş şüşənin ən mühüm materialının ixracı ilə məşğuldur. Urmu gölü öz gözəl təbiəti və zığının müalicəvi özəlliyi ilə bir çox turistlərin bölgəyə gəlməsinə nədən olur. Sərnişin və yükdaşıma üçün gölün 6 limanı ("Gülmənxana", "Şərəfxana", "Heydərabad", "Rəhmanlı", "Xantaxtı", "Şahi") vardır.
Canlılar aləmi
Göl və onun çevrəsində 2014-2016-cı il biomüxtəlifliyin son siyahıları əsasən (adalarda yerləşən çayları ilə birlikdə) 62 növ bakteriya, 20 növ fitoplankton, 24 növ məməli heyvan, 41 növ sürünən, 212 növ quş, 7 növ suda-quruda yaşayan, 5 növ molyusk, 26 növ balıq yaşayır. Bu canlıların varlığı və çeşidliyi Urmu gölünün UNESKO tərəfindən Biosfer qoruğu elan edilməsinə və Ramsar konvensiyasına salmasına səbəb olmuşdur. Göl İran Ekologiya departamenti tərəfindən qoruq elan edilmişdir. Göldə balıqların yaşaması üçün əlverişli şərait olmadığından burada balığa rast gəlinmir. Köçəri quşlardan qızılqaz, qutan, , leylək, İbis, ala ördək, bizdimdik, qağayı və s. miqrasiya zamanı gölə enirlər. Göldə balıq olmasa belə köçəri quşların əsas yemi Artemiyalardır. Burada yaşayan Urmiya artemiyası (Artimiya urmiana) gölün endemik canlısıdır. Göl ətrafı ərazilər şoranlıqdır. Burada cığ və qamış kimi bitkilər geniş sahil ərazilərini əhatə edir.
Ekoloji durumu
Urmiya gölünün 1984 - 2014 illər ərzində səviyyəsinin dəyişmə dinamikası (video)
Göl ətrafında yerləşən soda zavodu bölgə sakinləri üçün mühüm təhlükə mənbəyidir. Müəssisə ətraf mühiti zəhərləyir və gölü çirkləndirir. Digər təhlükə göldə duzluğun artması ilə artemiyalarla qidalanan qızıl qazların dimdiklərində kilidin əmələ gəlməsi ilə bu canlıların aclıq və susuzluqdan tələf olmasıdır Bu göldə yaşamaqda olan Artemiyalarnın sayı təbii halda 1 litrdə 4000 qədər ola bildiyi halda hazırda 1 litrdə 1 dənəyə enmişdir. Gölün suyu ortalama olaraq il ərzində 1,3 milyard m³ azalır. Yerli ekoloqlar həyəcan təbili calaraq bildirirlər ki, əgər gölün qurumasının qabağı alınmasa bu gedişlə 2020-ci ilə qədər göl tamamilə quruyacaqdır. Gölün yerində bataqlaşmış və ya şoranlıqlar meydana gələcəkdir. Urmiya şəhər rəhbərliyinin sözlərinə görə əgər Urmu gölü tamamən quyuyarsa onun yerində 10 milyard ton duz qalacaqdır. Bu isə bölgədə yaşayan 14 milyon insanın ərazini tərk etməsinə səbəb olacaqdır. Duz və qum fırtınaları belə qaçılmazdır ki, bu isə təqribən 500 km radiusda yaşayan 70-75 milyon əhalinin fəlakətlə ilə üsləşməsinə səbəb ola bilər.
Urmu gölünün üzərinə salınmış körpü özlüyündə dəyərli bir plan olsa da, onun onun faydasının zərərindən çox olub-olmaması sual doğurur. Körpü salınarkən yaxınlıqda yerləşən dağıdılaraq gölə tökülmüşdür. 1979-cu ildə tikilməsinə başlanan körpünün sonda 2008-ci ildə birinci hissəsi istifadəyə verilmişdir.
Urmiya gölü üzərində inşa edilən körpü (2005).
Bu körpünün tikintisi ilə göl cənub və şimal olmaqla iki yerə bölünmüşdür. Bununla da şimal ilə cənub arasında axın əlaqəsi zəyifləmişdir. Gölün üzərində inşa edilən Urmiya gölü körpüsü iki dambanı birləşdirdiyindən burada gölün eni cəmi 1500 metrdir. Bu isə göl daxilində əlaqəni zəyiflədir. Bununla yanaşı gölün qurumaması üçün ildə ən azı 6,000,000 m³ suya ehtiyacı duyulur. Bu qədər su illərdir bu gölə tökülmür. Gölün səviyyəsi 10 ildə, 6 metr aşağı düşmüşdür. Səviyyənin 6 m azalması gölün sahəsinin təqribi 20% azalmasına səbəb olmuşdur. Gölün 9 iri adasından 5-i quru ilə birləşmişdir. Gölün xüsusi ilə cənub hissəsində sahəsi 120,000 ha olan şoraqlıq meydana gəlmişdir. Bu gün Urmu gölünün suyunun duzluluğu 1 litrdə 300 qrama çatır. Urmiya gölünün sahillərində qalaqlanan duzlaqlar əsas təhlükə sayılır. 1998-ci ildən quruyan gölün səviyyəsi 70% azalmışdır
2008-ci il
"Urmiya Gölü"'nün bayrağı
2008-ci ildən bu yana Urmu gölünün suyunun azalması yavaş-yavaş özünü ciddi şəkildə göstərir və ziyalılar, milli fəallar, mütəxəssislər bunula bağlı ciddi xəbərdarlıq edirlər. Bütün bu xəbərdarlıqlara baxmayaraq gölə axan çaylar üzərində sayısız bəndlərin tikilməsi Urmu gölünün mövcudluğunu daha da şübhə altına alır.
Şərqi Azərbaycan ostanlığının Su və Lağım-Su idarəsi rəhbərliyinin dediyi sözlərə görə bu ərazilərdə çəkilmiş kanallar anbarlardakı suyun 26.6 % istifadə edə bilir. Şərqi Azərbaycan ostanının rəsmilərinin sözlərinə görə axar suların azlığından, yağıntı normal olsa da quraqlıq yaranacaq. 2007-ci ilə görə Nəhənd su anbarında 76 %, Səttarxan su anbarında 25 %, Ələviyan su anbarında 32 % su daxil olmaları azalmışdır. Ayduğmuş səddinin arbaxarında qar əsla yoxdur. Nəhənd səddinin axarbaxarında isə qar ötən ilə görə 80% azdır. Buna baxmayaraq 9 su anbarının tikintisi davam etdirilməkdədir.
Gölün quruma səbəbləri
Türkiyə də yerləşən Van gölü, Urmu gölünün qonşuluğundandır, ancaq ekoloji durumları fərqlidir
Gölün qurumasına iki əsas səbəbi var:
Təbii amillər: yağıntının azlığı. Göl suyunun səviyyəsi 2007-ci ilə nisbətdə 2008-ci ildə yağıntının azalması səbəbindən 18 sm aşağı enmişdir. Bununla belə 2009, 2010 və 2011-ci illərdə yağıntının çoxalmasına baxmayaraq su səviyyəsində azalmalar davam etmişdir. Bu açıq aydın şəkildə peyk görüntülərində müşahidə etmək mümkündür.
Süni amillər: Ekstensiv əkinçilik, sudan səmərəli və çağdaş texnalogiyalardan yararlanmadan istifadə, əkin çeşidlərinin düzgün seçilməməsi, gölə axan çaylar üzərində nizamsız və fəsadları nəzərə alınmadan çoxlu sayda su anbarlarının inşası əsas amillərdəndir. Digər tərəfdən arteziyan quyularının sayının artırılması və cavabdeh qurumların biganəliyi faciyənin böyüməsinə təkan verir. Məsələn Türkiyədə yerləşən Van gölünün suyunda alama müşahidə edilməmişdir halbuki Urmiya gölü ilə arasında məsafə elə də böyük deyildir.
Gölün qurumasına qarşı xalq etirazları
Urmiya gölünün get-gedə quruması, dövlətin bu işlərə cavabdeh qurumlarının buna biganəliyi və digər tərəfdən gölə axan çaylar üzərində su anbarlarının salınmasının davam etdirilməsi Cənubi Azərbaycanın millətçi və ətraf mühitin qorunması üzrə fəalları arasında şübhələr doğurmuşdur. Onlar Urmu gölünün qurudulmasının planlı şəkildə olmasını düşünərən özəlliklə 2010-cu ildən ardıcıl və kütləvi etirazlar başlamışlar. Bu mitinqlərin əsas aparıcı qüvvəsi Traktor Sazi klubunun azarkeşləri oluşlar. Urmu gölünün qurudulmasına qarşı etirazların ən önəmliləri bunlardan ibarətdir:
2 aprel2010-cu il (Çöl bayramı günü) Urmiya və Təbriz şəhərlərindən əhali gölün üzərində yerləşən körpüyə yürüş təşkil etmişlər. Traktor Sazi azarkeşləri və başqa fəallar stadionlarda, internet saytlarında yayılmış bildirişlər ilə Urmu gölünə öz dəstəklərini göstərmək üçün göl sahilinə yürüşün etmişlər. Burada hədəf simvolik olaraq bu yürüşdə iştirak edən hər kəsin gölə bir qab su tökməsi olmuşdur. Ancaq hökumət qüvvələri yürüşün qarşısını almağa çalışmışlar. Nəticədə yürüş iştirakçıları ilə hökumət qüvvələri arasında toqquşmalar baş vermiş, 200-dən artıq fəal həbs olunmuş və bir çoxu böyük xəsarətlər almışdır.
2 aprel2011-ci ildə (Çöl bayramı günü) Urmiya və Təbriz küçələrində etirazlar başlayır. Mitinq iştirakçıları ötən ilki toplantını təkrar etdilər. Ancaq bu il etiraz edənlər Təbriz və Urmiyanın ən önəmli nöqtələrinə toplaşdılar. Təbrizin Azərbaycan meydanına yığışıb bəyanatlarını oxudular. Bu mitinqdə Urmu gölü susuzdu, Azərbaycan oyanmasa uduzdu və Səddləri sındırın, Urmu gölün doldurun kimi şüarlar deyəndən sonra mitinq iştirakçıları Acıçay üzərində yerləşən su anbarının mühafizəsini təşkil edən polislər və nizami quvvəllərin basqısına məruz qaldılar. İştirakçıların bir qismi həbsə atıldı.
25 avqust2011-ci ildə İran derbisində İran məclisinə etiraz və Urmu gölünə dəstək; 2010-cu ilin oktyabr ayında və Tehranın Perspolis komandaları arasındakı oyunda Traktor Sazi və tərəfdarları ilk dəfə Gəlin gedək ağlıyaq, Urmu gölün dolduraq şuarını səslədirdilər. Hətta bu şüar Traktor Sazinin Tehran, Kərəc və Qəzvindəki oyunları zamanı belə səsləndi.. Bununla belə stadionlarda Urmu gölünə verilən şüarlar 2011-ci ilin avqust ayınadək siyasi xarakter daşımamışdır. Avqust ayında Urmiya gölünün doldurulması layihəsinin İranın İslamı məclisində 2-təcili (2-foriyyətli) səs ala bilməməsi, millət vəkillərinin Azərbaycan xalqına qarşı işlətdiyi kəlmələr və onların Azərbaycandan köçürülməli olması ilə bağlı işlətdiyi ifadələr, layihəyə səs verməyən bütün azərbaycanlı millət vəkillərinin adlarının bilinməsi, cənublu azərbaycanlıları özəlliklə Traktor Sazi azarkeşləri arasında yenə böyük bir etiraz dalğası yaratmışdır. 25 avqust gecəsi oynanılan (Azərbaycan derbisi) Traktor Sazi və Bələdiyyəspor maçında, 50,000 tamaşaçı Səhənd Stadionuna toplaşaraq Urmu Gölü can verir, Məclis onun qətlinə fərman verir kimi şüarlar işlətmədinə səbəb olmuşdur
27 avqust2011, Urmiya mitinqləri:Urmu gölü göstərilərində bir qorxmaz gənc təhlükəsizlik qüvvələri qarşısında Urmu gölünə xatir, arxası üstündə yerə uzanıb və canından keçmək niyyətindədir Təbriz derbisindəki etirazlardan sonra, Güney Azərbaycanın bir sıra şəhərlərində o cümlədən Urmu və Təbrizdə Urmiya gölünün qurumasına etiraz olaraq aksiyası keçirildi.. Urmiyadakı çıxışlar dünya medialarda yayımlandı. Urmiyadakı aksiyada 3 minə yaxın etirazçının yürüşü ilə başlasa da sonradan Polis və təhlükəsizlik qüvvələri vəziyyətə nəzarət etmək istəyərkən iştirakçıların sayı artdı və yürüş ərazisi genişləndi. Urmiyadakı etiraz yürüşləri genişlənərək, şəhərin İmam və Ətayi xiyabanlarından başqa küçələrə, eləcə də Besət, Bakiri və Əsgərabadi xiyabanlarını bürüdü. Məlumatlara əsasən hakimiyyət qüvvələri ilə etirazçılar arasında qarşıdurma baş verdi. Urmiyanın Yekanlılar bazarında, Doşabçıxanda daha ciddi qarşıdurma oldu. Günün sonuna qədər aksiyaçıların sayının 20 mini aşdığı haqda xəbərlər yayıldı. 100 nəfərdən çox iştirakçı, o cümlədən qadınlar tutularaq həbsə atıldı. 50 nəfərdən çox yürüşçü yaralandı. Polis yaralıları tutmaq üçün şəhər xəstəxanasını nəzarətə aldı
3 sentyabr 2011, Təbriz və Urmiya mitinqləri: Urmu etirazlarından sonra Təbriz və Urmiya yenə də ayağa qalxır. Bu dəfə isə milli kimlik və anadili haqda da şüarlar verilir və təhlukəsizlik qüvvəlləri ilə yenə də qarşıdurma baş verir. Qərbi Azərbaycan valisinin dediklərinə görə ümumilikdə 60 nəfər, Təbrizdə isə 10 nəfər göz atlına alınmışdır. Təbrizdə tutulanların arasında, qadınlar və insan haqları fəalı Fəranək Fərid vardı. Həmin gün Şimali Azərbaycanda və Türkiyənin paytaxt şəhərlərində azərbaycanlılar İran səfirliyi qarşısında etirazlarını bildirirlər.
9 sentyabr, 2011, Tehranda Traktor Sazi azarkeşlərinin etirazları:Urmiya gölünün hazır ki vəziyyətiTraktor Sazi və Tehranın İstiqlal koomandalarının yarışı günü minlərlə güneyli Tehranın 100 min nəfərlik stadionuna doğru yürüş təşkil edirlər. Bütün basqılara baxmayaraq 30 min nəfərdən artıq Traktor Sazi azarkeşi stadiona daxil olaraq öz klublarını dəstəkləyərək Urmu gölü haqda da şuar işlədirlər.. Bu oyunun gedişi zamanı 40 nəfər azarkeş yaralanır və yüzlərlə azarkeş müvəqqəti həbsə atılır.
12 sentyabr, 2011, Ərdəbil etirazları: Muğan, Xiyav və Ərdəbilli millətçi və ətraf qoruma fəalları da Cənubi Azərbaycanın başqa şəhərləri kimi, Ərdəbilin mərkəzi küçələrinə toplanaraq Urmiya gölünün qurudulmasına öz etirazlarını bildirirlər. Ancaq ƏhmədinicadınƏrdəbil ostanından planlanmamış səfərinin təşkili ilə polis və təhlükəsizlik qüvvələri dinc göstəriçiləri döyüb, bir çoxunu göz altına alır. Həbsə alınanlar arasında Abbas bəy Lisani də vardı.Əhmədinicad Ərdəbildəki çıxışda əhalinin Urmiya gölü haqda etdiyi etirazları künc-bucaqlardan gələn hay-küy adlandırıb. O, Urmiya gölünün hər 500 ildən bir qurumasını təbii hall olduğunu iddia edib!
Urmiya gölünün 2014-cü il oktyabr ayına olan vəziyyəti
İran hökuməti sentyabr2011-ci il tarixində Urmiya gölünün qurumasının qarşısının alınması üçün görüləcək tədbirlərə ümumilikdə 900 milyon dollar vəsait ayırdığını bəyan etmişdir. BMT-nin İnkişaf Proqramı İrana ölkədəki ekoloji problemləri, xüsusilə Urmiya gölündə yaranmış problemi həll etmək məqsədilə 135 milyon dollar məbləğində maliyyə yardımı ayırıb.
19 avqust2013-cü iyədə Həsən Ruhani gölün qorunub saxlanılması probleminin həll edilməsi üzrə İşçi qrup yaradıb. Həsən Ruhani Nazirlər Kabinetinin iclasından sonra jurnalistlərə açıqlamasında bildirib: "Mən daha əvvəl insanlara söz verdiyim kimi, ölkənin energetika naziri rəhbərlik edəcəyi Urmiya gölünün saxlanılması üzrə İşçi qrup yaratdım". İşçi qrupun digər üzvləri sırasına, ölkənin kənd təsərrüfatı, daxili işlər nazirləri, ətraf mühitin qorunması üzrə təşkilatın rəhbəri və vitse-prezidentin planlaşdırma və strateji nəzarət üzrə nümayəndəsi daxildir. İşçi qrupuna bu sahədə artıq aparılan araşdırmaların və texniki elmi-tədqiqat işlərinin məlumatlarından istifadə etmək, iki ay ərzində Urmiya gölünün saxlanılması üzrə öz təkliflərini hökumətə təqdim etmək tapşırılıb.10 sentyabr2013-cü ildəHəsən Ruhani gölə axan su hövzəsi üzərində bəndsalma işlərinin dayandırılması ilə bağlı xüsusi göstəriş vermişdir. Gölün bərpası üçün elmi mərkəzlərin təqdim etdiyi 30-dan çox təklifin araşdırılması İşçi qrupunun gündəliyinə salınıb.2013-cü ildə İran hökuməti gölün səviyyəsinin bərpa edilməsi üçün Xəzər dənizinin suyundan istifadə imkanları üzərində işlədiklərini bəyan etmişdir.
2023-cü il fevralın 24-də İran prezidenti İbrahim Rəisi tərəfindən Kani Sib bəndindən Urmiyə gölünə Zab çayının suyunun nəqli layihəsinin açılışı olub.
Maraqlı faktlar
5 may2016-cı ildə Leonardo Di Kaprioİnstagram səhifəsinə Urmiya gölü ilə əlaqəli bir şəkil yerləşdirərək bu sözləri yazmışdır: "Bu Yaxın şərqin ən böyük duzlu gölu olmuşdur. Hazırda isə su çəkilmiş və o yoxa çıxmışdır.". Bununlada məşhur Hollivud aktyoru iqlim dəyişikliyinə etirazını bildirmişdir.
Azərbaycan türkləri arasında "Urmu gölu Lay Lay" adlı mahnı məşhurlaşmışdır.
Gölün hazırkı vəziyyətini əks etdirən foto qalereya
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir.
Henry, Roger (2003) Synchronized chronology: Rethinking Middle East Antiquity: A Simple Correction to Egyptian Chronology Resolves the Major Problems in Biblical and Greek Archaeology Algora Publishing, New York, p. 138 2022-01-30 at the Wayback Machine,
E. J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913–1936, vol. 7, page 1037 2022-03-18 at the Wayback Machine citing and .
"Urmiya gölünün harayına niyə cavab verilmir". 2019-07-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-25.
Kirzioğlu M. Fahrettin, Kars tarihi, I cild, İstanbul,1953
ecoalem.org. "Urmiya gölü ərazisində yerləşən adalar" (az.). ecoalem.org. 2016-12-24. 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-24.
Boyle, John Andrew. "The Thirteenth-Century Mongols' Conception of the After Life: The Evidence of their Funerary Practices". Mongolian Studies. Mongolia Society. 1. 1974: 7. ISSN 0190-3667. JSTOR 43193015.
Stevens, Lora R.; Djamali, Morteza; Andrieu-Ponel, Valérie; de Beaulieu, Jacques-Louis. "Hydroclimatic variations over the last two glacial/interglacial cycles at Lake Urmia, Iran" (PDF). Journal of Paleolimnology. Springer Netherlands. 47 (4). 1 April 2012: 647. doi:10.1007/s10933-012-9588-3. 22 December 2015 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 26 December 2016.
Asem, Alireza; Eimanifar, Amin; Djamali, Morteza; De los Rios, Patricio; Wink, Michael. "Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park (NW Iran)". Diversity (6). 2014: 102–132. doi:10.3390/d6020102.
"Dünyanın ən kiçik adaları. Osman Yumruğu". 2017-12-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-24.
List from: Farahang-e Joghrafiyayi-e shahrestânhâ-ye Keshvar (Shahrestân-e Orumiyeh), Tehran 1379 Hs.
urmiyem.blogspot.com. "Urmiya gölündə yerləşən adaların yerli (türkcə) adları" (az.). urmiyem.blogspot.com. 2016-12-24. 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-24.
Asem A., Eimanifar A., Djamal M., De los Rios P. and Wink M. (2014) Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park (NW Iran), Diversity, 6: 102-132. [1] 2015-06-17 at the Wayback Machine
Asem A., Eimanifar A. and Wink M. (2016) Update of "Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park (NW Iran)". Diversity, 8: 6, doi:10.3390/d8010006 [2] 2017-05-07 at the Wayback Machine
"Ramsar Sites Information Service". 2022-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-25.
. 2019-03-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-12-25.
C. Michael Hogan. 2011. Lake Urmia. Eds. P. Saundry & C. J.Cleveland. Encyclopedia of Earth. National Council for Science and the Environment. Washington, D.C. 2013-06-22 at the Wayback Machine
Alireza Asem; Fereidun Mohebbi; Reza Ahmadi. (PDF). World aquaculture. 43. 2012: 36–38. 2016-04-01 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-12-25.
"İran: Urmiya gölü". 2020-09-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-01-26.
"Iran's East and West Azarbaijan Provinces Conntected by Lake Orumiyeh Bridge". Payvand.com. 6 September 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 4 September 2011.
Urmiya gölünü ancaq Xəzər dənizi xilas edə bilər 2016-03-04 at the Wayback Machine(rus.)
"Urmiya gölünün hazırkı vəziyyəti". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-26.
"Video: Urmiya Gölü - İran polisi etirazçılara daş atır! (2 aprel 2010)". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"Video: 2 aprel 2010-cu ildə keçirilən Urmu gölü mitinqi". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"Video: Cənubi Azərbaycan, Çöl günü (2 aprel 2010), Urmu gölü". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"Təbriz şəhərində 2 aprel 2011-cü ildə keçirilən Urmu gölü mitinqindən görüntülər". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"2 aprel 2011-cü il Cənubi Azərbaycanın paytaxtı Təbrizdə Urmu gölünün İran rejimi tərəfindən qurudulmasına etiraz olaraq Azərbaycan meydanı (Acı Çay) kənarında keçirilen mitinq". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"Təbriz şəhərində 2 aprel 2011-ci ildə keçirilən Urmu gölü mitinqindən həbs olunanların görüntüləri". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
Tırəxtur azarkeşlərinin "Urmu Gölü can verir, Məclis onun qətlinə fərman verir" şüarının video görüntüsü(ویدئوی شعار" اورموگؤلؤ جان وئریر- مجلیس اونون قتلینه فرمان وئریر" در استادیوم سهند تبریز)[ölü keçid]
"Tırəxtur azarkeşləri süar etməklə İslam şura məclisindən Urmmiya gölünün bərpa olmuşası ilə bağlı tədbirin görünməsini tələb edirlər (هواداران تراكتورسازي تبريز در طول بازي با شعارهايي از مجلس شوراي اسلامي خواستند درباره وضعيت درياچه اروميه اقدامي مناسب انجام دهد.)". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
. 2012-01-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"NYTimes: Protests in Iran Over Disappearing Lake". 2021-05-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"EuroNews: More than two dozen ethnic Azeris have been arrested after environmental protests in north-western Iran". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"Hurriyet Daily News: Rally protesting Iran over Lake Urmia turns violent". 2011-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"Urmu, Azərbaycan - İran polisi və etirazcilar arasında toqquşmalar (Video)". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"Urmu, Güney Azərbaycanda nümayişlər (Video)". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-01.
"Təbriz yürüşündə tanınmış ziyalı Fəranək Fərid həbs edilib". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-19.
"Fəranək Fəridin vəziyyəti ağırdır". 2019-09-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-19.
"'Traxtur-İstiqlal' müsabiqəsi: "Urmu gölü can verir – Məclis onun qətlinə fərman verir"- VİDEO". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-19.
"Ərdəbilin mərkəzi küçələrində etirazlar". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-25.
"Ərdəbilin böyük hissəsində interbey və mobil əlaqə məhdudlaşdırılmışdır". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-25.
"Gecə saat 9: Ərdəbildə Şiddətli basqıya baxmayaraq, toplanmaların davamı vardır". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-25.
. 2016-04-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-25.
"Mahmud Əhmədinijad Urmu gölünün qurumusını təbii hesab edir (محمود احمدی نژاد خشک شدن دریاچه ارومیه را طبیعی دانست )". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-25.
A. Bədəlova, N.Ümid. (az.). az.trend.az. 2013-08-19. 2015-01-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-24.
"Urmiya gölü Xəzər dənizi hesabına xilas ediləcək". ИТАР-ТАСС. 18 sentyabr 2013. 2013-10-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-10-01.
Hamid Məlikoğlu. "Urmiyə gölünə su nəqli tuneli layihəsinin istifadəyə verilməsi - ekspert baxışı". Amerikaninsesi.org. 2023-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-03-06.
"Arxivlənmiş surət". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-26.
Xarici keçidlər
"Urmiyanın son damlası: Ölməkdə olan gölə ümidin dirçəlməsi - Baku Research Institute". bakuresearchinstitute.org (az.). 2023-09-22. İstifadə tarixi: 2023-11-04.
Urmiya golu az ebced اۇرمیه گؤلۆ ve ya Urmu golu az ebced اۇرمۇ گؤلۆ Iranin Serqi Azerbaycan ve Qerbi Azerbaycan vilayetleri arasinda Turkiye ile serhedden bir qeder aralida yerlesen qapali duzlu gol Eger cografi edebiyyatda gol adlandirilan Xezer denizi nezere alinmazsa Urmiya golu neyinki Azerbaycanin hem de Qerbi Asiyanin en boyuk golu sayilir Duzluluq derecesine gore ise dunyada ucuncu yeri tutur Gol ozunun esrarengiz gozelliyi ile secilir Koceri quslarin muhum miqrasiya xetti uzerinde qerarlasdigindan onun ehemiyyeti artir Burada xususi ile koc movsumunde quslarin sayinin artdigini musahide etmek olur Golun tarixi yatagi 6 000 km catirdi Hazirda ise fasilesiz quraqliq gole axan caylarin uzerinde su anbarlarinin insasi ile elaqedar golun qurumasina bas verir Gol quruyaraq seviyyesi azalir ve yerinde min tonlarla duzlaqlar meydana gelir Bu hal davam edeceyi halda bitki ve heyvanlarla yanasi insanlarin heyatina boyuk tehluke torede biler Ekoloji felaket neticesinde bolge ehalisi erazini terk etmek mecburiyyeti qarsisinda qalacaqdir Urmiya goluدریاچه ارومیهUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 1 270 mEni 55 kmUzunlugu 140 kmSahesi 5 200 km Hecmi 45 km Derin yeri 16 mDuzlulugu min 85 maks 280 Yerlesmesi37 39 43 sm e 45 24 18 s u Olke IranUrmiya golu Vikianbarda elaqeli mediafayllarUrmiya golu 10 2015 AdlanmasiGol oz adini onun yaxinliginda yerlesen Urmiya seherinin adindan goturmusdur Cenubi Azerbaycan ehalisi arasinda daha cox Urmu golu olaraq taninir En qedim vaxtlardan indiye qeder Urmiya golune muxtelif adlar verilmisdir Cice fransiz seyyah Sarden Tela Sahi golu ve s Ereblerin istilasindan sonraki orta esr menbelerinde cox vaxt gol Urmiya seherinin adi ile Urmiya golu kimi adlandirilir Pehlevi sulalesinin doneminde golun adi Rza sahin serefine 1925 Rzaiyye golu adlandirilirdi 1946 ci ilde Azerbaycan Milli Hokumeti yeniden Urmu adini berpa etse de Mehemmerza Pehlevinin hakimiyyet illerinde golun adi yeniden deyisdirilmisdir 1979 cu il Iran Islam Inqilabindan sonra sah rejimi ile bagli adlar deyisdirilmis ve Urmiya adi berpa edilmisdir TarixiGol haqqinda ilk melumatlar b e e 9 cu esrde Assuriya menbelerinde qeyd edilir Xususi ile III Salmanasar gol etrafi erazilere yurusu daha etrafli sekilde tesvir edilmisdir Golun Mesopotamiyaya yaxinligi sebebinden ilkin sivilizasiya meskenlerinden biri olmusdur Bolgede yaranan ilk dovlet qurumu Aratta idi Daha sonradan Lulubi ve Kuti kimi seher dovletleri meydana gelmisdir Urmiya golu etrafinda antik dovrde yaranan ilk dovlet ise Manna olmusdur Golun cenubunda yerlesen Hesenli qesebesi burada movcud olmus zengin Manna medeniyyeti haqda fikir soylemeye imkan verir Urmiya golunun qerb sahilleri boyunca b e e VII esrde b e e 680 Serqi Avropadan Kimmerler Skifler ve Saklar gelerek mesken salmislar Bu donemde onlar Sak carligini qura bilmisler Sonraki donemlerde gol kenarinda Midiya dovleti qurulmusdurSefevi Osmanli muharibesi doneminde gol yaxinliginda 1604 cu ilde tarixi Urmiya doyusu bas vermisdir CografiyasiUrmu golu Serqi Azerbaycan ve Qerbi Azerbaycan eyaletleri arasinda Zaqros daglarindan serqde 1275 metr deniz seviyyesinden yuksekde tektonik cokeklik erazisinde yerlesir Golun meydana gelmesi 30 40 min il onceye aid edilir Sethinin sahesi 5 822 km dir Golun uzunlugu simaldan cenuba 140 maksimal eni ise serqden qerbe 55 kilmoterdir En derin noqtesi 16 m orta derinlik ise 5 m teskil edir Golde 100 den cox ada vardir Sahi ve Qoyundag adalarinda yasayis movcuddur Iri adalarinda Puste meseleri movcuddur Golun su toplayici sahesi 50 min km dir Sahesi esasen gole daxil olan sudan asilidir Il erzinde gole daxil olan suyun miqdari 5 min km dir Ustelik gole daxil olan suyun 80 qis ve yaz aylarina tesaduf edir En iri qollarindan biri olan Acicay gole simal serq istiqametden tokulur Axarsiz goldur Axari olmadiginindan suyu keskin sordur Yaz aylari suyunun duzlugu 80 150 payizda ise 260 280 qeder qalxir Suyunun terkibi xlor natrium ve sulfatlarla zengindir Naviqasiya ucun yararlidir Golde suyun seviyyesinin enmesi sebebinden maksimal derinlik hazirda 3 metr civarindadir Ustelik golun dib sturukturundada deyi iklik musahide edilir Gole tokulen caylar Gole umumilikde 13 nisbeten iri ve coxlu sayda kicik cay tokulur Gole axan caylar Nazlicay Acicay Suficay Zarrinehcay Adalari Kazim Dasi adasi Urmiya golunde irili xirdali yuzden cox ada vardir Adalarin umumi sahesi 33 640 hektardir Sahi Qoyundagi Eskdagi Arzu nisbeten boyuk adalaridir Urmiya golunde yerlesen adalarin unikalligi ondadir ki onlarin bezisinde yasayir vardir Golun en boyuk adasi Sahinin sahesi 3525 ha dir Adada Saray Gemici Teymurlu Qipcaq Burasarlu Xorali adli yasayis menteqeleri vardir 1979 cu ile olan melumata esasen adada 1170 aile yasayirdi Ada ehalisi esasen ekincilik maldarliq gulculuk bagciliq xalcaciliq ve s islerle mesgul olurlar Golde yerlesen Serfexana ve Gulmexana limanlarinda calisanlarin coxunun da Sahi adasinin sakinleridir Relyefi esasen dagliqdir Iki zirveden ibaretdir Unikal ceheti erazisinden axan yegane Kecicay cayidir Erazisinde 54 bulaq movcuddur Qis aylari sahillerinde coxlu sayda koceri quslari musahide etmek mumkundur Sahi adasinda Cingiz xanin nevesi Hulaku xanin ve onun oglu Abaqa xanin qebrleri yerlesir Ada son iller golun qurumasi ile elaqedar quruya birleserek yarimadaya cevrilmisdir Ikinci boyuk adasi Qoyundagi adasidir Adanin sahesi 3175 ha dir Uzunlugu 9 km eni ise en maksimal hissede 4 km dir Burada daimi axari olan iki bulaq var Sirin su ve bol otlaq sahelerine sahib olmasi heyvandarligin inkisafina imkan verir Golde yerlesen iki yasayisi olan adadan biridir Osman Yumrugu adlanan ada ise golun en kicik adasidir Ada gol sethinden 10 metr hundurluye sahibdir Ustelik ada dunyanin sahesine gore en kicik ikinci adasi adina layiq gorulmusdur Hazirda ise golun qurumasi ile tamamen quruda qalmisdir Kazim Dasi adasi ise qehremanliq salnamesi ile tarixe dusmusdur Ada xalq qehremani Kazim xan Quscunun serefine adlandirilmisdir Adada Goyercinqala qesrinin qaliqlarini musahide etmek olar Urmiya golu daxilinde umumilikde irili xirdali 102 ada vardir Adalarin siyahisi Adaciq Arpa Deresi Arpa Deresi 1 Arpaliq Ag Dag Agca Das Afsarciq Ag Meste Al Dag Ala Mezre 2 ve ya Eli Mirze 2 Ala Mezre Ala Mezre 1 ve ya Eli Mirze 1 Altin Das Doqquzlar 2 Anqit Essek Dagi Esik Meydanlar Ebilqasim Dasi Bayraqli Ehmed Dasi Qalxanli Erdese Tepesi Emecenler Umud Ohun Hunu Iri Das Ispir Ispircik Barinma Yuxari Guleyen Dasi Bayatli Kicik Sah Surenli Bayraqli Ebilqasim Dasi Bayindir Kicik Gemici Tepe Bezekli Bucaqli Bozca Paxlan Adasi Toreme Doqquzlar 4 Tapdaq Arpa Deresi 2 Tek Dag Gedik Tepe 3 Toppuzlu Doqquzlar 3 Toxsun Qanacana 1 Turkler Adasi Comce Das Cat Tepe Calagan Canaq Qaya Cayirli Das Ada Daslica Danali Delice Ada Demir Das Duzluca Tepesi Doqquzlar Doqquz Adalar Dilek Adasi Dinc Ada Saxlica Sari Tepe Sarica Samanli Sancaq Doqquzlar 9 Sayin Qala Sengir Somurqan Orta Guleyen Dasi Siginaq Sahi adasi Sah Surenli Saha Saha Tala Sus Tepe Osman Yumrugu Qaba Das Doqquzlar 1 Qapaqlica Qapsaq Gemici 2 Qara Ada Qara Tepe Qarli q Qasqalaq Doqquzlar 5 Qalxanli Ehmed Dasi Qamclar Qanacana Qanacana 3 Qanli Qaya Qayaciq Qaya Qapan Qaynarca Boyuk Sah Surenli Qotan Qus Qursaqli Boyuk Komer Dag ve ya Komer Dag 3 Quzgun Qus Qayasi Kicik Komer Dag ve ya Komer Dag 2 Qus Qonmaz Doqquzlar 8 Qosacali Gemici 3 Qoyun Dagi Qiplica Doqquzlar 5 Qirnali Qizil Kengever Qizil Kengever 1 Qizilca Qaya Qizil Kengever 2 Qilinc Yagli Qaya Kecel Dasi Komer Dag Kemer Dag 1 Kazim Xan Dasi Qirxlar ve ya Iyidir Kengerli Kulekli Goturge Qanacana 2 Goyce Ada Gedik Tepe Gedik Tepe 1 Gemici Gemici 1 Gemici Tepesi Boyuk Gemici Tepepesi Guleyen Dasi Asagi Guleyen Dasi Merkit Molla Yurdu Molla Borku Minciq Tepe Gedik tepe 2 Yeke Dag Yapaqli Yarmaqli Yarilgan Qaya Yassi Ada Yassi Das Yassi Yagli Qara Yalqiz Ada Yalman EhemiyyetiUrmiya golunun sahil hisseleri Tebriz Urmiya Xoy Maraga Qosacay Soyuqbulaq Xana Salmas Usnu ve Sulduz kimi bolgelerin erazisine dusur Adi cekilen bolge umumilikde Cenubi Azerbaycanin torpaqlarinin besde birini yeni 20 ini teskil edir Ustelik bolge en munbit ve ekin ucun yararli bolgelerden sayilir Urmiya golu zengin mineral ehtiyatlara sahibdir Burada 5 milyard ton potas 60 milyon ton potasium sulfat 240 milyon ton maqnezium 28 ton bromid 250 ton litiumun oldugu ehtimal edilir Hazirda Maraganin tikilmis susenin en muhum materialinin ixraci ile mesguldur Urmu golu oz gozel tebieti ve ziginin mualicevi ozelliyi ile bir cox turistlerin bolgeye gelmesine neden olur Sernisin ve yukdasima ucun golun 6 limani Gulmenxana Serefxana Heyderabad Rehmanli Xantaxti Sahi vardir Canlilar alemiGol ve onun cevresinde 2014 2016 ci il biomuxtelifliyin son siyahilari esasen adalarda yerlesen caylari ile birlikde 62 nov bakteriya 20 nov fitoplankton 24 nov memeli heyvan 41 nov surunen 212 nov qus 7 nov suda quruda yasayan 5 nov molyusk 26 nov baliq yasayir Bu canlilarin varligi ve cesidliyi Urmu golunun UNESKO terefinden Biosfer qorugu elan edilmesine ve Ramsar konvensiyasina salmasina sebeb olmusdur Gol Iran Ekologiya departamenti terefinden qoruq elan edilmisdir Golde baliqlarin yasamasi ucun elverisli serait olmadigindan burada baliga rast gelinmir Koceri quslardan qizilqaz qutan leylek Ibis ala ordek bizdimdik qagayi ve s miqrasiya zamani gole enirler Golde baliq olmasa bele koceri quslarin esas yemi Artemiyalardir Burada yasayan Urmiya artemiyasi Artimiya urmiana golun endemik canlisidir Gol etrafi eraziler soranliqdir Burada cig ve qamis kimi bitkiler genis sahil erazilerini ehate edir Ekoloji durumuUrmiya golunun 1984 2014 iller erzinde seviyyesinin deyisme dinamikasi video Gol etrafinda yerlesen soda zavodu bolge sakinleri ucun muhum tehluke menbeyidir Muessise etraf muhiti zeherleyir ve golu cirklendirir Diger tehluke golde duzlugun artmasi ile artemiyalarla qidalanan qizil qazlarin dimdiklerinde kilidin emele gelmesi ile bu canlilarin acliq ve susuzluqdan telef olmasidir Bu golde yasamaqda olan Artemiyalarnin sayi tebii halda 1 litrde 4000 qeder ola bildiyi halda hazirda 1 litrde 1 deneye enmisdir Golun suyu ortalama olaraq il erzinde 1 3 milyard m azalir Yerli ekoloqlar heyecan tebili calaraq bildirirler ki eger golun qurumasinin qabagi alinmasa bu gedisle 2020 ci ile qeder gol tamamile quruyacaqdir Golun yerinde bataqlasmis ve ya soranliqlar meydana gelecekdir Urmiya seher rehberliyinin sozlerine gore eger Urmu golu tamamen quyuyarsa onun yerinde 10 milyard ton duz qalacaqdir Bu ise bolgede yasayan 14 milyon insanin erazini terk etmesine sebeb olacaqdir Duz ve qum firtinalari bele qacilmazdir ki bu ise teqriben 500 km radiusda yasayan 70 75 milyon ehalinin felaketle ile uslesmesine sebeb ola biler Golunun hazirki veziyyeti 2016 ci il iyul Golde emele gelmis duzlaq Urmu golunun uzerine salinmis korpu ozluyunde deyerli bir plan olsa da onun onun faydasinin zererinden cox olub olmamasi sual dogurur Korpu salinarken yaxinliqda yerlesen dagidilaraq gole tokulmusdur 1979 cu ilde tikilmesine baslanan korpunun sonda 2008 ci ilde birinci hissesi istifadeye verilmisdir Urmiya golu uzerinde insa edilen korpu 2005 Bu korpunun tikintisi ile gol cenub ve simal olmaqla iki yere bolunmusdur Bununla da simal ile cenub arasinda axin elaqesi zeyiflemisdir Golun uzerinde insa edilen Urmiya golu korpusu iki dambani birlesdirdiyinden burada golun eni cemi 1500 metrdir Bu ise gol daxilinde elaqeni zeyifledir Bununla yanasi golun qurumamasi ucun ilde en azi 6 000 000 m suya ehtiyaci duyulur Bu qeder su illerdir bu gole tokulmur Golun seviyyesi 10 ilde 6 metr asagi dusmusdur Seviyyenin 6 m azalmasi golun sahesinin teqribi 20 azalmasina sebeb olmusdur Golun 9 iri adasindan 5 i quru ile birlesmisdir Golun xususi ile cenub hissesinde sahesi 120 000 ha olan soraqliq meydana gelmisdir Bu gun Urmu golunun suyunun duzlulugu 1 litrde 300 qrama catir Urmiya golunun sahillerinde qalaqlanan duzlaqlar esas tehluke sayilir 1998 ci ilden quruyan golun seviyyesi 70 azalmisdir 2008 ci il Urmiya Golu nun bayragi 2008 ci ilden bu yana Urmu golunun suyunun azalmasi yavas yavas ozunu ciddi sekilde gosterir ve ziyalilar milli feallar mutexessisler bunula bagli ciddi xeberdarliq edirler Butun bu xeberdarliqlara baxmayaraq gole axan caylar uzerinde sayisiz bendlerin tikilmesi Urmu golunun movcudlugunu daha da subhe altina alir Serqi Azerbaycan ostanliginin Su ve Lagim Su idaresi rehberliyinin dediyi sozlere gore bu erazilerde cekilmis kanallar anbarlardaki suyun 26 6 istifade ede bilir Serqi Azerbaycan ostaninin resmilerinin sozlerine gore axar sularin azligindan yaginti normal olsa da quraqliq yaranacaq 2007 ci ile gore Nehend su anbarinda 76 Settarxan su anbarinda 25 Eleviyan su anbarinda 32 su daxil olmalari azalmisdir Aydugmus seddinin arbaxarinda qar esla yoxdur Nehend seddinin axarbaxarinda ise qar oten ile gore 80 azdir Buna baxmayaraq 9 su anbarinin tikintisi davam etdirilmekdedir Golun quruma sebebleri Turkiye de yerlesen Van golu Urmu golunun qonsulugundandir ancaq ekoloji durumlari ferqlidir Golun qurumasina iki esas sebebi var Tebii amiller yagintinin azligi Gol suyunun seviyyesi 2007 ci ile nisbetde 2008 ci ilde yagintinin azalmasi sebebinden 18 sm asagi enmisdir Bununla bele 2009 2010 ve 2011 ci illerde yagintinin coxalmasina baxmayaraq su seviyyesinde azalmalar davam etmisdir Bu aciq aydin sekilde peyk goruntulerinde musahide etmek mumkundur Suni amiller Ekstensiv ekincilik sudan semereli ve cagdas texnalogiyalardan yararlanmadan istifade ekin cesidlerinin duzgun secilmemesi gole axan caylar uzerinde nizamsiz ve fesadlari nezere alinmadan coxlu sayda su anbarlarinin insasi esas amillerdendir Diger terefden arteziyan quyularinin sayinin artirilmasi ve cavabdeh qurumlarin biganeliyi faciyenin boyumesine tekan verir Meselen Turkiyede yerlesen Van golunun suyunda alama musahide edilmemisdir halbuki Urmiya golu ile arasinda mesafe ele de boyuk deyildir Golun qurumasina qarsi xalq etirazlariUrmiya golunun get gede qurumasi dovletin bu islere cavabdeh qurumlarinin buna biganeliyi ve diger terefden gole axan caylar uzerinde su anbarlarinin salinmasinin davam etdirilmesi Cenubi Azerbaycanin milletci ve etraf muhitin qorunmasi uzre feallari arasinda subheler dogurmusdur Onlar Urmu golunun qurudulmasinin planli sekilde olmasini dusuneren ozellikle 2010 cu ilden ardicil ve kutlevi etirazlar baslamislar Bu mitinqlerin esas aparici quvvesi Traktor Sazi klubunun azarkesleri oluslar Urmu golunun qurudulmasina qarsi etirazlarin en onemlileri bunlardan ibaretdir 2 aprel 2010 cu il Col bayrami gunu Urmiya ve Tebriz seherlerinden ehali golun uzerinde yerlesen korpuye yurus teskil etmisler Traktor Sazi azarkesleri ve basqa feallar stadionlarda internet saytlarinda yayilmis bildirisler ile Urmu golune oz desteklerini gostermek ucun gol sahiline yurusun etmisler Burada hedef simvolik olaraq bu yurusde istirak eden her kesin gole bir qab su tokmesi olmusdur Ancaq hokumet quvveleri yurusun qarsisini almaga calismislar Neticede yurus istirakcilari ile hokumet quvveleri arasinda toqqusmalar bas vermis 200 den artiq feal hebs olunmus ve bir coxu boyuk xesaretler almisdir 2 aprel 2011 ci ilde Col bayrami gunu Urmiya ve Tebriz kucelerinde etirazlar baslayir Mitinq istirakcilari oten ilki toplantini tekrar etdiler Ancaq bu il etiraz edenler Tebriz ve Urmiyanin en onemli noqtelerine toplasdilar Tebrizin Azerbaycan meydanina yigisib beyanatlarini oxudular Bu mitinqde Urmu golu susuzdu Azerbaycan oyanmasa uduzdu ve Seddleri sindirin Urmu golun doldurun kimi suarlar deyenden sonra mitinq istirakcilari Acicay uzerinde yerlesen su anbarinin muhafizesini teskil eden polisler ve nizami quvvellerin basqisina meruz qaldilar Istirakcilarin bir qismi hebse atildi 25 avqust 2011 ci ilde Iran derbisinde Iran meclisine etiraz ve Urmu golune destek 2010 cu ilin oktyabr ayinda ve Tehranin Perspolis komandalari arasindaki oyunda Traktor Sazi ve terefdarlari ilk defe Gelin gedek agliyaq Urmu golun dolduraq suarini sesledirdiler Hetta bu suar Traktor Sazinin Tehran Kerec ve Qezvindeki oyunlari zamani bele seslendi Bununla bele stadionlarda Urmu golune verilen suarlar 2011 ci ilin avqust ayinadek siyasi xarakter dasimamisdir Avqust ayinda Urmiya golunun doldurulmasi layihesinin Iranin Islami meclisinde 2 tecili 2 foriyyetli ses ala bilmemesi millet vekillerinin Azerbaycan xalqina qarsi isletdiyi kelmeler ve onlarin Azerbaycandan kocurulmeli olmasi ile bagli isletdiyi ifadeler layiheye ses vermeyen butun azerbaycanli millet vekillerinin adlarinin bilinmesi cenublu azerbaycanlilari ozellikle Traktor Sazi azarkesleri arasinda yene boyuk bir etiraz dalgasi yaratmisdir 25 avqust gecesi oynanilan Azerbaycan derbisi Traktor Sazi ve Belediyyespor macinda 50 000 tamasaci Sehend Stadionuna toplasaraq Urmu Golu can verir Meclis onun qetline ferman verir kimi suarlar isletmedine sebeb olmusdur 27 avqust 2011 Urmiya mitinqleri Urmu golu gosterilerinde bir qorxmaz genc tehlukesizlik quvveleri qarsisinda Urmu golune xatir arxasi ustunde yere uzanib ve canindan kecmek niyyetindedir Tebriz derbisindeki etirazlardan sonra Guney Azerbaycanin bir sira seherlerinde o cumleden Urmu ve Tebrizde Urmiya golunun qurumasina etiraz olaraq aksiyasi kecirildi Urmiyadaki cixislar dunya medialarda yayimlandi Urmiyadaki aksiyada 3 mine yaxin etirazcinin yurusu ile baslasa da sonradan Polis ve tehlukesizlik quvveleri veziyyete nezaret etmek isteyerken istirakcilarin sayi artdi ve yurus erazisi genislendi Urmiyadaki etiraz yurusleri genislenerek seherin Imam ve Etayi xiyabanlarindan basqa kucelere elece de Beset Bakiri ve Esgerabadi xiyabanlarini burudu Melumatlara esasen hakimiyyet quvveleri ile etirazcilar arasinda qarsidurma bas verdi Urmiyanin Yekanlilar bazarinda Dosabcixanda daha ciddi qarsidurma oldu Gunun sonuna qeder aksiyacilarin sayinin 20 mini asdigi haqda xeberler yayildi 100 neferden cox istirakci o cumleden qadinlar tutularaq hebse atildi 50 neferden cox yuruscu yaralandi Polis yaralilari tutmaq ucun seher xestexanasini nezarete aldi 3 sentyabr 2011 Tebriz ve Urmiya mitinqleri Urmu etirazlarindan sonra Tebriz ve Urmiya yene de ayaga qalxir Bu defe ise milli kimlik ve anadili haqda da suarlar verilir ve tehlukesizlik quvvelleri ile yene de qarsidurma bas verir Qerbi Azerbaycan valisinin dediklerine gore umumilikde 60 nefer Tebrizde ise 10 nefer goz atlina alinmisdir Tebrizde tutulanlarin arasinda qadinlar ve insan haqlari feali Feranek Ferid vardi Hemin gun Simali Azerbaycanda ve Turkiyenin paytaxt seherlerinde azerbaycanlilar Iran sefirliyi qarsisinda etirazlarini bildirirler 9 sentyabr 2011 Tehranda Traktor Sazi azarkeslerinin etirazlari Urmiya golunun hazir ki veziyyetiTraktor Sazi ve Tehranin Istiqlal koomandalarinin yarisi gunu minlerle guneyli Tehranin 100 min neferlik stadionuna dogru yurus teskil edirler Butun basqilara baxmayaraq 30 min neferden artiq Traktor Sazi azarkesi stadiona daxil olaraq oz klublarini destekleyerek Urmu golu haqda da suar isledirler Bu oyunun gedisi zamani 40 nefer azarkes yaralanir ve yuzlerle azarkes muveqqeti hebse atilir 12 sentyabr 2011 Erdebil etirazlari Mugan Xiyav ve Erdebilli milletci ve etraf qoruma feallari da Cenubi Azerbaycanin basqa seherleri kimi Erdebilin merkezi kucelerine toplanaraq Urmiya golunun qurudulmasina oz etirazlarini bildirirler Ancaq Ehmedinicadin Erdebil ostanindan planlanmamis seferinin teskili ile polis ve tehlukesizlik quvveleri dinc gostericileri doyub bir coxunu goz altina alir Hebse alinanlar arasinda Abbas bey Lisani de vardi Ehmedinicad Erdebildeki cixisda ehalinin Urmiya golu haqda etdiyi etirazlari kunc bucaqlardan gelen hay kuy adlandirib O Urmiya golunun her 500 ilden bir qurumasini tebii hall oldugunu iddia edib 22 sentyabr 2011 ci il Zencan cixislari Golun berpasi ucun gorulen tedbirlerUrmiya golunun 2014 cu il oktyabr ayina olan veziyyeti Iran hokumeti sentyabr 2011 ci il tarixinde Urmiya golunun qurumasinin qarsisinin alinmasi ucun gorulecek tedbirlere umumilikde 900 milyon dollar vesait ayirdigini beyan etmisdir BMT nin Inkisaf Proqrami Irana olkedeki ekoloji problemleri xususile Urmiya golunde yaranmis problemi hell etmek meqsedile 135 milyon dollar mebleginde maliyye yardimi ayirib 19 avqust 2013 cu iyede Hesen Ruhani golun qorunub saxlanilmasi probleminin hell edilmesi uzre Isci qrup yaradib Hesen Ruhani Nazirler Kabinetinin iclasindan sonra jurnalistlere aciqlamasinda bildirib Men daha evvel insanlara soz verdiyim kimi olkenin energetika naziri rehberlik edeceyi Urmiya golunun saxlanilmasi uzre Isci qrup yaratdim Isci qrupun diger uzvleri sirasina olkenin kend teserrufati daxili isler nazirleri etraf muhitin qorunmasi uzre teskilatin rehberi ve vitse prezidentin planlasdirma ve strateji nezaret uzre numayendesi daxildir Isci qrupuna bu sahede artiq aparilan arasdirmalarin ve texniki elmi tedqiqat islerinin melumatlarindan istifade etmek iki ay erzinde Urmiya golunun saxlanilmasi uzre oz tekliflerini hokumete teqdim etmek tapsirilib 10 sentyabr 2013 cu ilde Hesen Ruhani gole axan su hovzesi uzerinde bendsalma islerinin dayandirilmasi ile bagli xususi gosteris vermisdir Golun berpasi ucun elmi merkezlerin teqdim etdiyi 30 dan cox teklifin arasdirilmasi Isci qrupunun gundeliyine salinib 2013 cu ilde Iran hokumeti golun seviyyesinin berpa edilmesi ucun Xezer denizinin suyundan istifade imkanlari uzerinde islediklerini beyan etmisdir 2023 cu il fevralin 24 de Iran prezidenti Ibrahim Reisi terefinden Kani Sib bendinden Urmiye golune Zab cayinin suyunun neqli layihesinin acilisi olub Maraqli faktlar5 may 2016 ci ilde Leonardo Di Kaprio Instagram sehifesine Urmiya golu ile elaqeli bir sekil yerlesdirerek bu sozleri yazmisdir Bu Yaxin serqin en boyuk duzlu golu olmusdur Hazirda ise su cekilmis ve o yoxa cixmisdir Bununlada meshur Hollivud aktyoru iqlim deyisikliyine etirazini bildirmisdir Azerbaycan turkleri arasinda Urmu golu Lay Lay adli mahni meshurlasmisdir Golun hazirki veziyyetini eks etdiren foto qalereyaIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Henry Roger 2003 Synchronized chronology Rethinking Middle East Antiquity A Simple Correction to Egyptian Chronology Resolves the Major Problems in Biblical and Greek Archaeology Algora Publishing New York p 138 2022 01 30 at the Wayback Machine ISBN 0 87586 191 1 E J Brill s first encyclopaedia of Islam 1913 1936 vol 7 page 1037 2022 03 18 at the Wayback Machine citing and Urmiya golunun harayina niye cavab verilmir 2019 07 30 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 25 Kirzioglu M Fahrettin Kars tarihi I cild Istanbul 1953 cf Skjaervo Prods Oktor 2006 Iran vi 1 Earliest Evidence Encyclopaedia Iranica Vol 13 oromieh com 2016 03 09 tarixinde Istifade tarixi 2012 06 21 Britanica Britannica com 2011 09 07 tarixinde Istifade tarixi 4 Sentyabr 2011 Urmiya golu animals wild ru saytindas 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2018 01 26 Lake Urmia 2012 Encyclopaedia Britannica Online Retrieved 14 August 2015 from http www britannica com EBchecked topic 619901 Lake Urmia 2011 09 07 at the Wayback Machine ecoalem org Urmiya golu erazisinde yerlesen adalar az ecoalem org 2016 12 24 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 24 Boyle John Andrew The Thirteenth Century Mongols Conception of the After Life The Evidence of their Funerary Practices Mongolian Studies Mongolia Society 1 1974 7 ISSN 0190 3667 JSTOR 43193015 Stevens Lora R Djamali Morteza Andrieu Ponel Valerie de Beaulieu Jacques Louis Hydroclimatic variations over the last two glacial interglacial cycles at Lake Urmia Iran PDF Journal of Paleolimnology Springer Netherlands 47 4 1 April 2012 647 doi 10 1007 s10933 012 9588 3 22 December 2015 tarixinde PDF Istifade tarixi 26 December 2016 Asem Alireza Eimanifar Amin Djamali Morteza De los Rios Patricio Wink Michael Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park NW Iran Diversity 6 2014 102 132 doi 10 3390 d6020102 Dunyanin en kicik adalari Osman Yumrugu 2017 12 18 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 24 List from Farahang e Joghrafiyayi e shahrestanha ye Keshvar Shahrestan e Orumiyeh Tehran 1379 Hs urmiyem blogspot com Urmiya golunde yerlesen adalarin yerli turkce adlari az urmiyem blogspot com 2016 12 24 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 24 Asem A Eimanifar A Djamal M De los Rios P and Wink M 2014 Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park NW Iran Diversity 6 102 132 1 2015 06 17 at the Wayback Machine Asem A Eimanifar A and Wink M 2016 Update of Biodiversity of the Hypersaline Urmia Lake National Park NW Iran Diversity 8 6 doi 10 3390 d8010006 2 2017 05 07 at the Wayback Machine Ramsar Sites Information Service 2022 04 05 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 25 2019 03 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 12 25 C Michael Hogan 2011 Lake Urmia Eds P Saundry amp C J Cleveland Encyclopedia of Earth National Council for Science and the Environment Washington D C 2013 06 22 at the Wayback Machine Alireza Asem Fereidun Mohebbi Reza Ahmadi PDF World aquaculture 43 2012 36 38 2016 04 01 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 12 25 Iran Urmiya golu 2020 09 21 tarixinde Istifade tarixi 2018 01 26 Iran s East and West Azarbaijan Provinces Conntected by Lake Orumiyeh Bridge Payvand com 6 September 2022 tarixinde Istifade tarixi 4 September 2011 Urmiya golunu ancaq Xezer denizi xilas ede biler 2016 03 04 at the Wayback Machine rus Urmiya golunun hazirki veziyyeti 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 26 Video Urmiya Golu Iran polisi etirazcilara das atir 2 aprel 2010 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Video 2 aprel 2010 cu ilde kecirilen Urmu golu mitinqi 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Video Cenubi Azerbaycan Col gunu 2 aprel 2010 Urmu golu 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Tebriz seherinde 2 aprel 2011 cu ilde kecirilen Urmu golu mitinqinden goruntuler 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 2 aprel 2011 cu il Cenubi Azerbaycanin paytaxti Tebrizde Urmu golunun Iran rejimi terefinden qurudulmasina etiraz olaraq Azerbaycan meydani Aci Cay kenarinda kecirilen mitinq 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Tebriz seherinde 2 aprel 2011 ci ilde kecirilen Urmu golu mitinqinden hebs olunanlarin goruntuleri 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Gelin Gedek Aglayaq Urmu Golun Dolduraq Traktor Sazi 3 1 Nefti Tehran 10 13 2010 Tebriz 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Gelin Gedek Aglayaq Urmu Golun Dolduraq Saypa Kerec 1 1 Traktor Sazi 11 29 2010 Kerec 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Tirextur azarkeslerinin Urmu Golu can verir Meclis onun qetline ferman verir suarinin video goruntusu ویدئوی شعار اورموگؤلؤ جان وئریر مجلیس اونون قتلینه فرمان وئریر در استادیوم سهند تبریز olu kecid Tirextur azarkesleri suar etmekle Islam sura meclisinden Urmmiya golunun berpa olmusasi ile bagli tedbirin gorunmesini teleb edirler هواداران تراكتورسازي تبريز در طول بازي با شعارهايي از مجلس شوراي اسلامي خواستند درباره وضعيت درياچه اروميه اقدامي مناسب انجام دهد 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 2012 01 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 09 01 NYTimes Protests in Iran Over Disappearing Lake 2021 05 07 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 EuroNews More than two dozen ethnic Azeris have been arrested after environmental protests in north western Iran 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Hurriyet Daily News Rally protesting Iran over Lake Urmia turns violent 2011 10 27 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Urmu Azerbaycan Iran polisi ve etirazcilar arasinda toqqusmalar Video 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Urmu Guney Azerbaycanda numayisler Video 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 01 Tebriz yurusunde taninmis ziyali Feranek Ferid hebs edilib 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 19 Feranek Feridin veziyyeti agirdir 2019 09 02 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 19 Traxtur Istiqlal musabiqesi Urmu golu can verir Meclis onun qetline ferman verir VIDEO 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 19 Erdebilin merkezi kucelerinde etirazlar 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 25 Erdebilin boyuk hissesinde interbey ve mobil elaqe mehdudlasdirilmisdir 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 25 Gece saat 9 Erdebilde Siddetli basqiya baxmayaraq toplanmalarin davami vardir 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 25 2016 04 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 09 25 Mahmud Ehmedinijad Urmu golunun qurumusini tebii hesab edir محمود احمدی نژاد خشک شدن دریاچه ارومیه را طبیعی دانست 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 25 T Ceferov az az trend az 2013 09 10 2015 01 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 11 24 A Bedelova N Umid az az trend az 2013 08 19 2015 01 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 11 24 Urmiya golu Xezer denizi hesabina xilas edilecek ITAR TASS 18 sentyabr 2013 2013 10 04 tarixinde Istifade tarixi 2013 10 01 Hamid Melikoglu Urmiye golune su neqli tuneli layihesinin istifadeye verilmesi ekspert baxisi Amerikaninsesi org 2023 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2023 03 06 https www instagram com p BFAZvGAKxHi taken by leonardodicaprio amp hl en Arxivlenmis suret 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2016 12 26 Xarici kecidler Urmiyanin son damlasi Olmekde olan gole umidin dircelmesi Baku Research Institute bakuresearchinstitute org az 2023 09 22 Istifade tarixi 2023 11 04 Iranica Encyclopedia Eckhart Ehlers Lake Urmia 2013 Encyclopedia of Earth C Michael Hogan Lake Urmia 2011 Saline Systems Urmia Salt Lake Iran 2011 08 21 at the Wayback Machine Profile at UNESCO Biosphere Reserve Directory 2006 05 21 at the Wayback Machine Iran s Environmental Ticking Bomb 2011 11 29 at the Wayback Machine Iran s Dam Policy and The Case of Lake Urmia by Ercan AYBOGA amp Akgun ILHAN 2016 05 08 at the Wayback Machine Panorma picture of Lake Urmia by Armin Jalili 2012 08 28 at the Wayback Machine Tishineh Landsat Drying of Lake Urmia Iran Google Earth Engine Aerial view of Lake Urmia
Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
