Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Piranşəhr — İranın Qərbi Azərbaycan ostanında yerləşən şəhər, Piranşəhr şəhristanının mərkəzi. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən bu şəhərin 138.864 nəfər əhalisi var idi.
| Piranşəhr | |
|---|---|
| پیرانشهر | |
 | |
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.449 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +98 444 |
| Digər | |
| pirancity.net | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bölgənin tarixi adı Xana / Xanevi olub, və əhalisini Azərbaycan türkləri təşkil etmişdir. Ancaq sonradan kürdlər şəhərə yerləşməyə başlamış, Pəhləvi sülaləsinin hakimiyyəti dövründə və daha sonra yeni yaranmış İran İslam Respublikasının mərkəzi hökumətinin xeyir-duası ilə türk əhalinin əksər hissəsi kürdlərin təzyiqi ilə silah gücünə zorla çıxarılmışdır.
İndiki rəsmi adı olan Piranşəhr isə bu ərazidə sonralar məskunlaşmış kürdlərin piran tayfasının adından və "şəhər" sözünün farscadakı variantı olan "şəhr"dən ibarətdir.
Hazırda burada əhalinin çoxluğunu kürdlər, az bir hissəsini isə azərbaycanlılar təşkil edir.
Tarixi
Xananın coğrafi mövqeyi
Piranşəhr Qərbi Azərbaycan ostanının mərkəzi Urmiya şəhərinin 146 kilometr cənubunda yerləşir, qərbdən İraqla, şimaldan Üşnü, şərqdən Sulduz-Soyuqbulaq (Məhabad) və cənubdan Sərdəşt şəhristanları/mahalları ilə qonşudur.
Piranşəhr Lacan və Mərkəzi adında iki bölgə, Lacan Darsi, Şərqi Lahican, Qərbi Lahican, Piran (öncələr Xana olub), Qərbi Manqur və Lahican adında beş kənd rayonundan ibarətdir. Bu mahalın sahəsi 2259,486 kvadrat km olmaqla, Qərbi Azərbaycan əyalətinin ərazisinin 5,58 faizini təşkil edir.
Ən son rəsmi statistikaya görə, Xana şəhristanının əhalisi 115000 nəfərdir. Xana mahalı dəniz səviyyəsindən 1840 metr yüksəklikdə yerləşir. Mahal ərazisinin 64,75 faizi dağlıq, 12,32 faiz təpəlik və qalan 22,93 faizini isə ovalıqlar, çaybasar düzənliklərdən ibarətdir. Önəmli strateji mövqeyi, çeşidli hərbi baza və hissələrin mövcudluğu (Cəldian, Pəsvə, Piranşəhr) və Təmərçin vasitəsilə bu bölgənin İraqla əlaqəsi Xananın genişlənməsi və inkişafında rol oynayan əsas amillər hesab edilir.
Bu mahal Qərbi Azərbaycan əyaləti və Kürdüstanın sərhəd bölgələrindəki başqa mahal, şəhərlər kimi etnik və məzhəb baxımından qarışıqdır. Burada Azərbaycan türkləri ilə kürdlər iç-içə yaşamaqdadırlar. Pəhləvilərin hakimiyyəti dövründə başlayan, 1979-cu il inqilabından sonra da davam etdirilən mərkəzi hökumətin siyasəti nəticəsində bir çox köçəri kürd tayfaları Xana şəhəri və Xana mahalının müxtəlif bölgələrində məskunlaşdırıldıqları üçün orada bu etnik qrupun sayı artıb.
Mahalda yaşayan kürdlər əsasən kürdcənin mokriyan ləhcəsinin qollarından sayılan süryani ləhcəsində danışırlar.
Bölgənin təbiəti və Xana adı
Xana bölgəsinin ən hündür dağları Qaradağ (farslaşdırılaraq, «Siyahkuh» adlanır) (3567 metr) və Qəndil dağ silsiləsində yerləşən Hacı İbrahim (3776 metr) yüksəkliklərindədir. Bunlardan başqa Dinabad, Təmərçin və Silvə kimi dağlarda Zaqros dağ silsiləsinin ardı kimi bölgə ilə İraq sərhədini təşkil edirlər. Xana mahalı və şəhərinin adı ilə bağlı söylənilən müxtəlif fikirlər arasında qaynaqlarda iki fikir daha çox qeyd edilir.
Bunlardan birincisi, ən qədimi bu şəhərin adının türk dilindən götürüldüyünə işarə edir. Hətta kürd qaynaqlarında belə Xananın türkcə "Xan", "Xan evi", "Ərbab-Xan-mülkədar" sözündən qaynaqlandığı bildirilir. Mahalın sonrakı, indiki adının, yəni Piranşəhərin buralarda məskunlaşdırılmış "piran" kürd tayfasının adından götürüldüyü bildirilir.
Qeyd etmək lazımdır ki, mahal və şəhərin adı 1970-ci ildə dəyişdirilib. Xanadakı meşə, çay, dərə, yaylaq və başqa bu kimi təbii yerlər buranın görməli, gəzməli yerlərinin çoxluğuna səbəb olub.
Onlarla bu kimi yerlərdən bir neçəsini qeyd edirik: Pardanan meşələri: Xananın 22 kilometr Cənubunda yerləşən bu meşə və onun ortasından axan Pardana çayı bölgənin ən gözəl yerlərindən biri sayılır. Xarpap şəlaləsi, Dolanay, Badınavay, Dalavan, Qalatçay və s. Xananın tarixi abidələri Tarixi qaynaqlara görə, Xana şəhəri islamdan öncə sasanilər dövründə yaşayış məskəni kimi salınıb. Oradan aşkar edilən arxeoloji tapıntılar da bunu sübut etməkdədir. İndiyə kimi ölkənin "Mədəni İrsi Qoruma" idarəsi tərəfindən mahalda 113 tarixi yer və təpə aşkar edilərək qeydiyyata alınıb. Bunların hamısında ciddi arxeoloji qazıntı və tədqiqat aparılmasa da, əldə olunan nümunələr burada Manna, Barsuva, Urartu, Midiya, Zamuva və s. mədəniyyətlərin mövcudluğundan xəbər verir. Xanada mövcud olan və eradan öncə 3-cü minilliyə, birinci minilliyə, sasanilər dövrünə və islamdan sonrakı dövrə aid olan tarixi yerlər və abidələrdən bir neçəsinin adını aşağıda qeyd edirik: Dovşanqala təpəsi, Zinvayıncan təpəsi, Sərin Çava təpəsi, Pəsvə təpəsi, Xaraba təpə, Soğanlı təpə, Şinabad təpəsi, Şah Zaman təpəsi, Təzə qala təpəsi və s.
Əhalinin məşğuliyyəti
Xana mahalının əhalisi daha çox əkinçilik, bağçılıq, maldarlıq və həmçinin əl işləri istehsalı ilə məşğul olur. Mahalda buğda, arpa noxud, qarğıdalı, şəkər çuğunduru, günəbaxan, qoz, badam, alma, tut, əncir, üzüm və ərik kimi məhsullar çoxluq təşkil edir. Burada əl işlərinə aid olan cecim, kilim, xalça, şal, papaq, givə (bir növ ayaqqabı), oyma işləri və s. istehsal olunur. Xana düzənliyi 4370 hektar ərazi ilə mahalın Şimal, Cənub və Qərb ərazilərini əhatə edir.
Mahalın şimal-qərbində yerləşən Qaradağdan (Siyahkuh) qaynaqlanan Lavin çayı (indi Zab çayı olub) düzənliyin şimalından cənubuna doğru axaraq, böyük bir ərazinin suya olan tələbatını və həmçinin əkinçilik üçün lazım olan suyu təmin edir. Xana-Sulduz yolunun 5 kilometrliyində yerləşən şəkər zavodu ölkənin şəkər tozu və tibbi spirtə olan tələbatının əhəmiyyətli qismini təmin edir. Mahalın ən önəmli iqtisadı mərkəzlərindən sayılan bu zavod 1968-ci ildə təsis edilib. Zavod əkinçilərdən ildə 365 min tondan çox çuğundur almaqla, bu sahədə ölkə üzrə ikinci yeri tutur. İraq sərhədinin 5 kilometrliyindəki sərhəd bazarı bölgə əhalisinin bir çoxunun məşğulluğunda və gəlir əldə etməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Bu bazar hazırda "Hacı İmran bazarı" adlanır.
İstinadlar
- جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (fars.). مرکز آمار ایران.
- . 2016-11-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-28.
- "World Gazetteer'de "Pīrānshahr"". 2013-04-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-27.
- . 2021-03-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-14.
Həmçinin bax
 | İran ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Piransehr Iranin Qerbi Azerbaycan ostaninda yerlesen seher Piransehr sehristaninin merkezi 2006 ci il ehalinin siyahiya alinmasina esasen bu seherin 138 864 nefer ehalisi var idi Piransehrپیرانشهر36 41 40 sm e 45 08 30 s u Olke IranTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 449 mSaat qursagi UTC 03 30EhalisiEhalisi 91 515 nef 2016 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 98 444Digerpirancity netXeriteni goster gizle Piransehr Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bolgenin tarixi adi Xana Xanevi olub ve ehalisini Azerbaycan turkleri teskil etmisdir Ancaq sonradan kurdler sehere yerlesmeye baslamis Pehlevi sulalesinin hakimiyyeti dovrunde ve daha sonra yeni yaranmis Iran Islam Respublikasinin merkezi hokumetinin xeyir duasi ile turk ehalinin ekser hissesi kurdlerin tezyiqi ile silah gucune zorla cixarilmisdir Indiki resmi adi olan Piransehr ise bu erazide sonralar meskunlasmis kurdlerin piran tayfasinin adindan ve seher sozunun farscadaki varianti olan sehr den ibaretdir Hazirda burada ehalinin coxlugunu kurdler az bir hissesini ise azerbaycanlilar teskil edir TarixiXananin cografi movqeyi Piransehr Qerbi Azerbaycan ostaninin merkezi Urmiya seherinin 146 kilometr cenubunda yerlesir qerbden Iraqla simaldan Usnu serqden Sulduz Soyuqbulaq Mehabad ve cenubdan Serdest sehristanlari mahallari ile qonsudur Piransehr Lacan ve Merkezi adinda iki bolge Lacan Darsi Serqi Lahican Qerbi Lahican Piran onceler Xana olub Qerbi Manqur ve Lahican adinda bes kend rayonundan ibaretdir Bu mahalin sahesi 2259 486 kvadrat km olmaqla Qerbi Azerbaycan eyaletinin erazisinin 5 58 faizini teskil edir En son resmi statistikaya gore Xana sehristaninin ehalisi 115000 neferdir Xana mahali deniz seviyyesinden 1840 metr yukseklikde yerlesir Mahal erazisinin 64 75 faizi dagliq 12 32 faiz tepelik ve qalan 22 93 faizini ise ovaliqlar caybasar duzenliklerden ibaretdir Onemli strateji movqeyi cesidli herbi baza ve hisselerin movcudlugu Celdian Pesve Piransehr ve Temercin vasitesile bu bolgenin Iraqla elaqesi Xananin genislenmesi ve inkisafinda rol oynayan esas amiller hesab edilir Bu mahal Qerbi Azerbaycan eyaleti ve Kurdustanin serhed bolgelerindeki basqa mahal seherler kimi etnik ve mezheb baximindan qarisiqdir Burada Azerbaycan turkleri ile kurdler ic ice yasamaqdadirlar Pehlevilerin hakimiyyeti dovrunde baslayan 1979 cu il inqilabindan sonra da davam etdirilen merkezi hokumetin siyaseti neticesinde bir cox koceri kurd tayfalari Xana seheri ve Xana mahalinin muxtelif bolgelerinde meskunlasdirildiqlari ucun orada bu etnik qrupun sayi artib Mahalda yasayan kurdler esasen kurdcenin mokriyan lehcesinin qollarindan sayilan suryani lehcesinde danisirlar Piransehrin Qerbi Azerbaycan ostanindaki yerlesimiBolgenin tebieti ve Xana adiPesve yolu Xana bolgesinin en hundur daglari Qaradag farslasdirilaraq Siyahkuh adlanir 3567 metr ve Qendil dag silsilesinde yerlesen Haci Ibrahim 3776 metr yuksekliklerindedir Bunlardan basqa Dinabad Temercin ve Silve kimi daglarda Zaqros dag silsilesinin ardi kimi bolge ile Iraq serhedini teskil edirler Xana mahali ve seherinin adi ile bagli soylenilen muxtelif fikirler arasinda qaynaqlarda iki fikir daha cox qeyd edilir Bunlardan birincisi en qedimi bu seherin adinin turk dilinden goturulduyune isare edir Hetta kurd qaynaqlarinda bele Xananin turkce Xan Xan evi Erbab Xan mulkedar sozunden qaynaqlandigi bildirilir Mahalin sonraki indiki adinin yeni Piranseherin buralarda meskunlasdirilmis piran kurd tayfasinin adindan goturulduyu bildirilir Qeyd etmek lazimdir ki mahal ve seherin adi 1970 ci ilde deyisdirilib Xanadaki mese cay dere yaylaq ve basqa bu kimi tebii yerler buranin gormeli gezmeli yerlerinin coxluguna sebeb olub Onlarla bu kimi yerlerden bir necesini qeyd edirik Pardanan meseleri Xananin 22 kilometr Cenubunda yerlesen bu mese ve onun ortasindan axan Pardana cayi bolgenin en gozel yerlerinden biri sayilir Xarpap selalesi Dolanay Badinavay Dalavan Qalatcay ve s Xananin tarixi abideleri Tarixi qaynaqlara gore Xana seheri islamdan once sasaniler dovrunde yasayis meskeni kimi salinib Oradan askar edilen arxeoloji tapintilar da bunu subut etmekdedir Indiye kimi olkenin Medeni Irsi Qoruma idaresi terefinden mahalda 113 tarixi yer ve tepe askar edilerek qeydiyyata alinib Bunlarin hamisinda ciddi arxeoloji qazinti ve tedqiqat aparilmasa da elde olunan numuneler burada Manna Barsuva Urartu Midiya Zamuva ve s medeniyyetlerin movcudlugundan xeber verir Xanada movcud olan ve eradan once 3 cu minilliye birinci minilliye sasaniler dovrune ve islamdan sonraki dovre aid olan tarixi yerler ve abidelerden bir necesinin adini asagida qeyd edirik Dovsanqala tepesi Zinvayincan tepesi Serin Cava tepesi Pesve tepesi Xaraba tepe Soganli tepe Sinabad tepesi Sah Zaman tepesi Teze qala tepesi ve s Ehalinin mesguliyyetiXana mahalinin ehalisi daha cox ekincilik bagciliq maldarliq ve hemcinin el isleri istehsali ile mesgul olur Mahalda bugda arpa noxud qargidali seker cugunduru gunebaxan qoz badam alma tut encir uzum ve erik kimi mehsullar coxluq teskil edir Burada el islerine aid olan cecim kilim xalca sal papaq give bir nov ayaqqabi oyma isleri ve s istehsal olunur Xana duzenliyi 4370 hektar erazi ile mahalin Simal Cenub ve Qerb erazilerini ehate edir Mahalin simal qerbinde yerlesen Qaradagdan Siyahkuh qaynaqlanan Lavin cayi indi Zab cayi olub duzenliyin simalindan cenubuna dogru axaraq boyuk bir erazinin suya olan telebatini ve hemcinin ekincilik ucun lazim olan suyu temin edir Xana Sulduz yolunun 5 kilometrliyinde yerlesen seker zavodu olkenin seker tozu ve tibbi spirte olan telebatinin ehemiyyetli qismini temin edir Mahalin en onemli iqtisadi merkezlerinden sayilan bu zavod 1968 ci ilde tesis edilib Zavod ekincilerden ilde 365 min tondan cox cugundur almaqla bu sahede olke uzre ikinci yeri tutur Iraq serhedinin 5 kilometrliyindeki serhed bazari bolge ehalisinin bir coxunun mesgullugunda ve gelir elde etmesinde ehemiyyetli rol oynayir Bu bazar hazirda Haci Imran bazari adlanir Istinadlarجمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری fars مرکز آمار ایران 2016 11 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 03 28 World Gazetteer de Piranshahr 2013 04 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 10 27 2021 03 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 04 14 Hemcinin baxPiran eli Iran ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin