Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Urmiya döyüşü — 1603-1618 Osmanlı-Səfəvi Müharibəsində baş verən döyüş. Döyüş Səfəvi ordusunun qələbəsi ilə başa çatmışdır.
| Urmiya döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi-Osmanlı münasibətləri | |||
 | |||
| Tarix | 9 sentyabr 1605 | ||
| Yeri | Sufiyan, Urmiya gölünün şərqi, İran | ||
| Nəticəsi | Səfəvilər qalib gəldi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
Döyüşdən öncəki vəziyyət
1578-1590 Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin nəticəsində Osmanlılar bütün Cənubi Qafqazı və qərbi İranı ələ keçirmişdi. 1587-ci ildə taxta çıxan Şah I Abbas Səfəvi ordusunu ingilislərin də köməyilə modernləşdirmiş, ordunu odlu silahla təmin etdikdən sonra itirilən torpaqları geri qaytarmaq üçün 1603-cü ilin əvvəllərində anidən hücuma keçdi. Osmanlı ordusu o dönəmdə Avstriya ilə 1593-cü ildən bu yana davam edən müharibənin içindəydi. Anadoluda da Cəlali üsyanları davam etməkdə idi. Şərq sərhədindəki zəif mövqe səbəbilə Səfəvi ordusu qısa zamanda Təbriz də daxil olmaqla Qərbi İranı Osmanlılardan azad etdi.
1603 tarixi Osmanlı taxtında da dəyişiklik baş verdi. Sultan III Mehmed vəfat etmiş, 13 yaşlı oğlu I Əhməd taxta keçmişdir. Yeni sultan Cığalızadə Yusif Sənan Paşanı şərq sərdarı olaraq təyin etdi. Yusif Sənan Paşa bölgəni yaxşı tanıyırdı. Vaxtilə bu bölgələrə böyük miqyaslı səfərlər təyin etmişdi.
Şah Abbas 1604-cü ildə də hərbi taktikasını davam etdirdi. İrəvan qalası ələ keçirildi və Səfəvi ordusu Qarsa hücum etdi.
Şərq sərhəddində baş verən bu hadisələrə cavab olaraq Yusif Sənan Paşa 15 iyun 1604 tarixində İstanbuldan hücuma keçdi və 8 noyabr tarixində Qars qalası önlərinə çatdı.Səfəvilərin ələ keçirdiyi torpaqları geri qaytarmaqla yanaşı, həmçinin Anadoluda davam edən Cəlali üsyanlarını da yatırmaq istəyən Yusif Sənan Paşa üsyankar dəstələrə qarşı mübarizə aparmaq yerinə, onları Osmanlı ordusu tərəfinə çəkdi. Yusif Sənan Paşa Osmanlı ordusu ilə irəliləməkdə ikən Şah Abbas da Səfəvilərin ənənəvi taktikasını – "yandırılmış torpaq" taktikasını yürüdürdü. Ancaq bu dəfəki taktika öz miqyası və qəddarlığı ilə indiyə qədərkilərdən fərqlənirdi. Osmanlılarla Şirvanı ayıran nəhəng bir ərazi boşaldıldı, şəhərlər təmizləndi, əhali isə İranın mərkəzi rayonlarına köçürüldü. Dağıdılan şəhərlər arasında Culfa, Naxçıvan və İrəvan da var idi. Yusif Sənan Paşanın başçılıq etdiyi Osmanlı ordusu İrəvana girdikdən sonra ərzaqsız qalıb, yenidən Vana döndülər. Və elə bu zaman Allahverdi xanın qoşunları Van üzərinə yürüş edərək, qalanı mühasirəyə aldı. Mehmed Paşadan gözlədiyi dəstəyi ala bilməyən Yusif Sənan Paşa Vandakı ordunu yerli bəylərdən olan Şəmsi bəyə tapşırıb gəmiylə öncə Adilcəvaza, daha sonra Həsənqalaya qaçdı. Yusif Sənan Paşanın qalanı tərk etməsini öyrənən Allahverdi xan ordunu geri çəkərək Xoy ətrafında Şah Abbasın ordusuna qatıldı.
Bölgədəki kürd əmirlərindən də dəstək alaraq ordusunu bərpa edən Yusif Sənan Paşa 1605-ci ilin yaz aylarında Təbrizə yürüdü. Səfərin planına görə, Təbrizdən sonra Ərdəbil də ələ keçirilməli, Şirvanda qışladıqdan sonra isə Səfəvilərə son zərbə vurulmalı idi. Şah Abbas isə Osmanlı ordusunu Xoy-Mərənd istiqamətində izləməkdə idi. Şahın planına görə, Osmanlı ordusu Təbrizə qədər pərən-pərən salınmalı və qala ələ keçirilmədən Osmanlı ordusu iki od arasında yox edilməli idi.
Döyüşün gedişi
Hər iki ordu plana uyğun olmayaraq Urmiya gölünün şərqində - Təbrizin 40 km şimal-qərbindəki Sufiyanda qarşı-qarşıya gəldi. Səfəvi ordusunun bir qismi Allahverdi xanın əmrində mərkəzi hissədə, digər bir qismi isə Qaraçaqay xanın əmrində yüksəklikləri qorumaqda idi. Şah Abbasın planına görə, Osmanlı orduları Təbrizə yaxınlaşanadək hücuma keçilməməli idi. Ancaq Osmanlı ordusunda döyüşən keçmiş Cəlali üsyançısı Kosa Səfər Yusif Sənan Paşanın əmrinə tabe olmayaraq anidən hücuma keçmiş, qorxuya düşən Səfəvi ordusu geriyə çəkilməyə başlamışdı. Osmanlı ordusunun pərakəndə vəziyyətdə olduğunu görən Şah Abbas düşmən ordusunun böyük bir qismini tələyə salaraq məhv etdi. Geridə qalan əsgərləri isə Allahverdi xanın əmrindəki ordu dəstələri məhv etdi. Kosa Səfər əsir düşdü və başı kəsilərək edam edildi. Ordunun məğlub olduğunu görən Canpoladoğlu Hüseyn Paşa və ordudakı bəzi kürd əmirləri döyüşü yarım qoyub Anadoluya çəkildi. Səfəvi ordusunun böyük bir hissəsinin döyüş meydanına yaxınlaşması xəbərini eşidən Osmanlı əsgərləri mərkəzə tabe olmayaraq geri çəkilməyə başladı. Bunun ardından ağır texnikanı döyüş meydanında buraxan Yusif Sənan Paşa sürətlə Vana çəkildi. Osmanlı qərargahı Səfəvilər tərəfindən ələ keçirildi.
Mapkey:
1. General Allahvardi xan süvarilərini Osmanlı ordusunda tərəf yönəldir və cinahlara qarşı şiddətli şəkildə hücuma keçir; 2. Osmanlılar qarşı hücuma keçir bu zaman Allahvardi xan geri çəkilərək, Osmanlı generalı Cığalızadə Yusif Sinan paşanı ordusunun böyük bir hissəsi ilə bir istiqamətdə təqibə qoşulmağa təşviq edir. 3. Şah I Abbas Qaraçay xanın tabeliyində olan təpədəki gizli ordusuna təpənin üstündən keçməyi və dönərək Allahvərdi xanın qüvvələrini təqib edən Osmanlıların üzərinə getməyi əmr edir; 4. Gizli Səfəvi qoşunlarından başqa bir dəstə qərargahı müdafiə edən və zəifləyən Osmanlı ekipajına qarşı yürüş edir və onları asanlıqla məğlub edir. 5. Daha sonra yuxarıda adı çəkilən qrupun bir hissəsi baş cəbhədə qalan Osmanlılarla döyüşmək üçün geri qayıdır və tələyə salaraq təslim olmayanların hamısını öldürür və imdat diləyənləri həbs edir.
Döyüşün nəticələri
- Osmanlı ordusu böyük zərbə aldı;
- Səfəvi ordusu itirilmiş bütün torpaqları ələ keçirdi;
- Cəlali üsyanları böyüdü;
- Osmanlı ordusu Səfəvilər qarşı psixoloji üstünlüklərini itirdi.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Arxivlənmiş surət". 2015-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-02-02.
- "Arxivlənmiş surət". 2015-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-02-02.
- https://www.academia.edu/6985521/1595_EFLAK_SEFER%C4%B0_ve_AKINCI_OCA%C4%9EININ_SONU
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Urmiya doyusu 1603 1618 Osmanli Sefevi Muharibesinde bas veren doyus Doyus Sefevi ordusunun qelebesi ile basa catmisdir Urmiya doyusuSefevi Osmanli munasibetleriTarix 9 sentyabr 1605Yeri Sufiyan Urmiya golunun serqi IranNeticesi Sefeviler qalib geldiMunaqise terefleriSefeviler Imperiyasi Osmanli ImperiyasiKomandan lar I Abbas Allahverdi xan Qaracaqay xan Cigalizade Yusif Senan Pasa Kosa Sefer Pasa esir edam Canpoladoglu Huseyn Pasa edam Sems bey Mehmed PasaDoyusden onceki veziyyet1578 1590 Sefevi Osmanli muharibesinin neticesinde Osmanlilar butun Cenubi Qafqazi ve qerbi Irani ele kecirmisdi 1587 ci ilde taxta cixan Sah I Abbas Sefevi ordusunu ingilislerin de komeyile modernlesdirmis ordunu odlu silahla temin etdikden sonra itirilen torpaqlari geri qaytarmaq ucun 1603 cu ilin evvellerinde aniden hucuma kecdi Osmanli ordusu o donemde Avstriya ile 1593 cu ilden bu yana davam eden muharibenin icindeydi Anadoluda da Celali usyanlari davam etmekde idi Serq serhedindeki zeif movqe sebebile Sefevi ordusu qisa zamanda Tebriz de daxil olmaqla Qerbi Irani Osmanlilardan azad etdi 1603 tarixi Osmanli taxtinda da deyisiklik bas verdi Sultan III Mehmed vefat etmis 13 yasli oglu I Ehmed taxta kecmisdir Yeni sultan Cigalizade Yusif Senan Pasani serq serdari olaraq teyin etdi Yusif Senan Pasa bolgeni yaxsi taniyirdi Vaxtile bu bolgelere boyuk miqyasli seferler teyin etmisdi Sah Abbas 1604 cu ilde de herbi taktikasini davam etdirdi Irevan qalasi ele kecirildi ve Sefevi ordusu Qarsa hucum etdi Serq serheddinde bas veren bu hadiselere cavab olaraq Yusif Senan Pasa 15 iyun 1604 tarixinde Istanbuldan hucuma kecdi ve 8 noyabr tarixinde Qars qalasi onlerine catdi Sefevilerin ele kecirdiyi torpaqlari geri qaytarmaqla yanasi hemcinin Anadoluda davam eden Celali usyanlarini da yatirmaq isteyen Yusif Senan Pasa usyankar destelere qarsi mubarize aparmaq yerine onlari Osmanli ordusu terefine cekdi Yusif Senan Pasa Osmanli ordusu ile irelilemekde iken Sah Abbas da Sefevilerin enenevi taktikasini yandirilmis torpaq taktikasini yurudurdu Ancaq bu defeki taktika oz miqyasi ve qeddarligi ile indiye qederkilerden ferqlenirdi Osmanlilarla Sirvani ayiran neheng bir erazi bosaldildi seherler temizlendi ehali ise Iranin merkezi rayonlarina kocuruldu Dagidilan seherler arasinda Culfa Naxcivan ve Irevan da var idi Yusif Senan Pasanin basciliq etdiyi Osmanli ordusu Irevana girdikden sonra erzaqsiz qalib yeniden Vana donduler Ve ele bu zaman Allahverdi xanin qosunlari Van uzerine yurus ederek qalani muhasireye aldi Mehmed Pasadan gozlediyi desteyi ala bilmeyen Yusif Senan Pasa Vandaki ordunu yerli beylerden olan Semsi beye tapsirib gemiyle once Adilcevaza daha sonra Hesenqalaya qacdi Yusif Senan Pasanin qalani terk etmesini oyrenen Allahverdi xan ordunu geri cekerek Xoy etrafinda Sah Abbasin ordusuna qatildi Bolgedeki kurd emirlerinden de destek alaraq ordusunu berpa eden Yusif Senan Pasa 1605 ci ilin yaz aylarinda Tebrize yurudu Seferin planina gore Tebrizden sonra Erdebil de ele kecirilmeli Sirvanda qisladiqdan sonra ise Sefevilere son zerbe vurulmali idi Sah Abbas ise Osmanli ordusunu Xoy Merend istiqametinde izlemekde idi Sahin planina gore Osmanli ordusu Tebrize qeder peren peren salinmali ve qala ele kecirilmeden Osmanli ordusu iki od arasinda yox edilmeli idi Doyusun gedisiHer iki ordu plana uygun olmayaraq Urmiya golunun serqinde Tebrizin 40 km simal qerbindeki Sufiyanda qarsi qarsiya geldi Sefevi ordusunun bir qismi Allahverdi xanin emrinde merkezi hissede diger bir qismi ise Qaracaqay xanin emrinde yukseklikleri qorumaqda idi Sah Abbasin planina gore Osmanli ordulari Tebrize yaxinlasanadek hucuma kecilmemeli idi Ancaq Osmanli ordusunda doyusen kecmis Celali usyancisi Kosa Sefer Yusif Senan Pasanin emrine tabe olmayaraq aniden hucuma kecmis qorxuya dusen Sefevi ordusu geriye cekilmeye baslamisdi Osmanli ordusunun perakende veziyyetde oldugunu goren Sah Abbas dusmen ordusunun boyuk bir qismini teleye salaraq mehv etdi Geride qalan esgerleri ise Allahverdi xanin emrindeki ordu desteleri mehv etdi Kosa Sefer esir dusdu ve basi kesilerek edam edildi Ordunun meglub oldugunu goren Canpoladoglu Huseyn Pasa ve ordudaki bezi kurd emirleri doyusu yarim qoyub Anadoluya cekildi Sefevi ordusunun boyuk bir hissesinin doyus meydanina yaxinlasmasi xeberini esiden Osmanli esgerleri merkeze tabe olmayaraq geri cekilmeye basladi Bunun ardindan agir texnikani doyus meydaninda buraxan Yusif Senan Pasa suretle Vana cekildi Osmanli qerargahi Sefeviler terefinden ele kecirildi Mapkey 1 General Allahvardi xan suvarilerini Osmanli ordusunda teref yoneldir ve cinahlara qarsi siddetli sekilde hucuma kecir 2 Osmanlilar qarsi hucuma kecir bu zaman Allahvardi xan geri cekilerek Osmanli generali Cigalizade Yusif Sinan pasani ordusunun boyuk bir hissesi ile bir istiqametde teqibe qosulmaga tesviq edir 3 Sah I Abbas Qaracay xanin tabeliyinde olan tepedeki gizli ordusuna tepenin ustunden kecmeyi ve donerek Allahverdi xanin quvvelerini teqib eden Osmanlilarin uzerine getmeyi emr edir 4 Gizli Sefevi qosunlarindan basqa bir deste qerargahi mudafie eden ve zeifleyen Osmanli ekipajina qarsi yurus edir ve onlari asanliqla meglub edir 5 Daha sonra yuxarida adi cekilen qrupun bir hissesi bas cebhede qalan Osmanlilarla doyusmek ucun geri qayidir ve teleye salaraq teslim olmayanlarin hamisini oldurur ve imdat dileyenleri hebs edir Doyusun neticeleriOsmanli ordusu boyuk zerbe aldi Sefevi ordusu itirilmis butun torpaqlari ele kecirdi Celali usyanlari boyudu Osmanli ordusu Sefeviler qarsi psixoloji ustunluklerini itirdi IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Arxivlenmis suret 2015 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2017 02 02 Arxivlenmis suret 2015 12 28 tarixinde Istifade tarixi 2017 02 02 https www academia edu 6985521 1595 EFLAK SEFER C4 B0 ve AKINCI OCA C4 9EININ SONUHemcinin baxSefevi Osmanli muharibesi 1603 1618 I Abbas I Ehmed III MehmedXarici kecidler