Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zamua – Azərbaycan ərazisində, mərkəzləşmiş Manna dövlətindən qabaq mövcud olmuş kiçik çarlıqlardan biri.
Zamuanın adı ilk dəfə (e.ə. 911–891) yazılarında zəbt etdiyi dövlətlər sırasında çəkilir. Artıq e.ə. IX əsrin əvvəlində burada bütün Zamuanı, yaxud hər halda onun xeyli hissəsini əhatə edən birləşmə əmələ gəlir, onun başında Daqara vilayətinin tayfa başçısı Nur-Adad dururdu. Daqara vilayətn şimal-şərq və şərq ölkələrinin bir növ qapısı idi, buna görə də assurlar onu işğal etməyə xüsusi maraq göstərirdilər. E.ə. 881-ci ildə Zamua üzərinə yeriyən (e. ə. 883–859) məlumat verir ki, zamualılar istilaçıların yolunu kəsmək üçün Babit aşırımında (indiki Dərbəndi Bazian) müdafiə divarı hörmüşlər. Lakin onlar basqının qabağını ala bilməmişlər və II Aşşurnasirapal Daqara "ölkəsinin" Birutu, Uze və Laqalaqa qalalarını ətraf məskənlərlə birlikdə işğal etmiş, çoxlu qənimət ələ keçirmiş və əsirlər tutub aparmışdı. Assurların Daqaraya tərəfdar olan qonşu vilayətlərə hücum edib, Bara, Bunasi və Larbusa şəhərlərini tutmasından istifadə edərək, Nur-Adad öz mövqelərini möhkəmləndirir. Lakin assurlar yenidən qalib gəlir və bu dəfə Birutu qalasını yandırırlar.
E.ə. 880-ci ildə Zamua əhalisi yenidən yürüş edən II Aşşurnasirapalın qoşunları ilə mübarizə aparırlar. Bu zaman Zamuanın başında artıq Ameka dururdu. Qaynaqlar onu "çar" adlandırır və paytaxtın – Zamri şəhəri olmağı haqqında məlumat verir.Ameka istilaçılara inadlı müqavimət göstərirdi, lakin məğlubiyyət qarşısında paytaxtı "çar şəhəri" Zamrini tərk edib qoşunla birlikdə Etini dağlarına çəkildi. II Aşşurnasirapal təqibi davam etdirərək ölkəni viran qoydusa da, çarın özünü ələ keçirə bilmədi. Kitabədən bəlli olur ki, Ameka imkan tapıb Sabua dağında yerini möhkəmlətmişdi. Gorünür, Amekanın ərazisi kifayət qədər geniş idi. Etini və Sabua dağları bir-birindən uzaqda yerləşirdi, çünki Aşşurnasirapal Lallu və Edir çaylarından, Su və Elaniu dağlarından keçməli olmuşdu. Assurlar nəticə etibarilə Amekanı ram edə bilmədilər. Kitabədə Zamuanın paytaxtı Zamrinin, Arazitku, Ammaru, Parsindu, İritu, Suritu qalalarının 150 ətraf məskənlə birlikdə tutulmasından danışılırsa da, Ameka üzərində qəti qələbə çalındığı haqqında məlumat verilmir. Əhali Aziru və Simaki dağlarına çəkilir, Mesu şəhərində yerini möhkəmlədir.
İstehkamlarla möhkəmləndirilmiş Ammali şəhərinin başında duran Araştua assurlara qarşı Ameka ilə birgə çıxış edir. Kitabədə verilən məlumata görə, adları çəkilən şəhər-qalalardan başqa, daha bir neçə şəhər-qala da işğal olunmuşdu. Bunlar sabininin idarə etdiyi Kisirtu şəhəri və onu əhatə edən on məskən, habelə Kirtiaranın idarə etdiyi bareanlıların şəhərləri idi. Ehtimal ki, onlar da Araştuaya tabe idilər, çünki kitabədə bu şəhərlərin qarət edildiyi bildirildikdən sonra deyilir ki, Aşşurnasirapal Araştuanın şəhərlərindən çıxıb getmişdir. Lakin, görünür, Araştua özü ondan xeyli güclü olan Amekadan asılı idi; assurlar yalnız Amekanı "çar" adlandırırdılar. Amekanın çar şəhərlərində ələ keçirilmiş qənimət başqa şəhərlərdə ələ keçirilən qənimətə nisbətən daha zəngin və daha rəngarəng idi. Assurlar dəfələrlə məlumat verirlər ki, Zamridə "onun (Amekanın) əmlakıvə mülkiyyəti", çoxlu "mis əşya, vaza, qab-qacaq, mis cam, məcmeyi, qızıl suyuna çəkilmiş sini, onun sarayının sərvətləri, onun topladığı xəzinə" ələ keçirilmişdir.
N. B. Yankovskaya öz tədqiqatlarında göstərir ki, yaşayış vasitələri istehsalının inkişafı, emaledici sahənin, o cümlədən bədii sənətkarlığın yaranması ilə əlaqədar dağlıq əyalətlərin əhalisi idxalatdan asılı olmayaraq öz xüsusi istehsallarını genişləndirə bilərdilər. Zamua ərazisindən adicə xammal deyil, sənətkarlıq istehsalı əşyalarının aparılması göstərir ki, N. B. Yankovskayanın gəldiyi nəticələr ən azı e.ə. I minilliyin əvvəlləri üçün bu əyalətlərə şamil edilə bilər.
Ameka çarlığında şəhər-qalalardan əlavə, "çar" şəhəri Zamri olması, ələ keçirilmiş qənimətin təsvirindən və siyahısından görünən yüksək dərəcədə inkişaf etmiş peşəkar sənətlər göstərir ki, Zamua vilayətlərində sinfi cəmiyyət və ilkin dövlət quruluşu əmələ gəlmişdir. II Aşşurnasirapal Zamua zonasında uzun müddət qaldığına görə burada düşərgə salır və Zamua ərazisinin ayrı-ayrı şəhərlərinə vaxtaşırı basqınlar edir. Assurlar Zamuanın zəbt olunmuş hissəsində əyalət yaradır və daimi nəzarət üçün Dur-Aşşur qalasını tikirlər. Onlar ölkənin bu hissəsini sonralar Zamua və ya Mazamua adlandırırlar. Vilayətin qalan hissəsinə isə Daxili Zamua deyilirdi (Zamua sa bitani).
Zamua rayonlarını işğal etməyin və orada əyalət yaratmağın assurlar üçün çox böyük əhəmiyyəti vardı. Məhz bu dayaq nöqtəsindən assurlar şərqə yürüşlər etməyə başladılar. Daxili Zamuada ən iri siyasi vahidlər Nikdimenin və Nikdiaranın (və ya Mikdiaranın) torpaqları idi. Nikdiaranın ölkəsində hakimiyyət irsi çar hakimiyyəti idi. E.ə. 855-ci ildə Nikdiaranın hökmranlığı dövründə Urmiya gölü sahilində onun və III Salmanasarın döyüşçüləri arasında dava olmuşdu. Nikdime və Nikdiara öz adamları ilə birlikdə gölun digər sahilinə çıxmağa çalışırdılar. Onlar dost ölkənin köməyinə ümid bəsləyirdilər. Lakin III Salmanasar göstərir ki, "Mən dəniz döyüşü təşkil etdim, onlara qalib gəldim, dənizi yun kimi onların qanı ilə boyadım". Həmin məlumatda bu əyalətdə adları çəkilməyən çoxlu şəhərlərin də ələ keçirilməsindən danışılır.
Ədəbiyyat
- S. Qaşqay – Manna dövləti, Bakı, 1993
İstinadlar
- Layard. Inscriptions in the Cuneiform Characters from Assyrian Monuments. London, 1851, p 1. I, sətr. 16.
- E. A. Speiser. Southern Kurdistan in Annals of Ashurnasirpal and Today. AASOR, 1928, VII, səh. 14–29.
- H. C. Rawlinson. The Cuneiform Inscriptions of Western Asia, I, p1, 20, sətr. 24–25, London, 1861
- E. Forrer. Die Provinzeinteilung des assyrischen 1921, səh. 43
- ARAB, I, 451
- ARAB, 1, 452–455.
- И. М. Дьяконов. Истерия Мидии, səh. 158
- Е. А. Грантовский. Ранняя история иранских племен Передней Азии, səh. 142
- ARAB l, 452, 453
- ARAB l, 452
- Н. Б. Янковская. Некоторые вопросы Ассирийской державы. ВДИ, I, 1956, səh. 44–45
- S. Qaşqay – Manna dövləti, Bakı, 1993, səh 269
- И. М. Дьяконов. История Мидии, səh. 157
- S. Qaşqay – Manna dövləti, Bakı, 1993, səh 38
- И. М. Дьяконов. История Мидии, səh. 160
- Г. А. Меликишвили. Наири-Урарту, səh.195
- ARAB, I, 561, 644, 609
- S. Qaşqay – Manna dövləti, Bakı, 1993, səh 41
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zamua Azerbaycan erazisinde merkezlesmis Manna dovletinden qabaq movcud olmus kicik carliqlardan biri Zamuanin adi ilk defe e e 911 891 yazilarinda zebt etdiyi dovletler sirasinda cekilir Artiq e e IX esrin evvelinde burada butun Zamuani yaxud her halda onun xeyli hissesini ehate eden birlesme emele gelir onun basinda Daqara vilayetinin tayfa bascisi Nur Adad dururdu Daqara vilayetn simal serq ve serq olkelerinin bir nov qapisi idi buna gore de assurlar onu isgal etmeye xususi maraq gosterirdiler E e 881 ci ilde Zamua uzerine yeriyen e e 883 859 melumat verir ki zamualilar istilacilarin yolunu kesmek ucun Babit asiriminda indiki Derbendi Bazian mudafie divari hormusler Lakin onlar basqinin qabagini ala bilmemisler ve II Assurnasirapal Daqara olkesinin Birutu Uze ve Laqalaqa qalalarini etraf meskenlerle birlikde isgal etmis coxlu qenimet ele kecirmis ve esirler tutub aparmisdi Assurlarin Daqaraya terefdar olan qonsu vilayetlere hucum edib Bara Bunasi ve Larbusa seherlerini tutmasindan istifade ederek Nur Adad oz movqelerini mohkemlendirir Lakin assurlar yeniden qalib gelir ve bu defe Birutu qalasini yandirirlar E e 880 ci ilde Zamua ehalisi yeniden yurus eden II Assurnasirapalin qosunlari ile mubarize aparirlar Bu zaman Zamuanin basinda artiq Ameka dururdu Qaynaqlar onu car adlandirir ve paytaxtin Zamri seheri olmagi haqqinda melumat verir Ameka istilacilara inadli muqavimet gosterirdi lakin meglubiyyet qarsisinda paytaxti car seheri Zamrini terk edib qosunla birlikde Etini daglarina cekildi II Assurnasirapal teqibi davam etdirerek olkeni viran qoydusa da carin ozunu ele kecire bilmedi Kitabeden belli olur ki Ameka imkan tapib Sabua daginda yerini mohkemletmisdi Gorunur Amekanin erazisi kifayet qeder genis idi Etini ve Sabua daglari bir birinden uzaqda yerlesirdi cunki Assurnasirapal Lallu ve Edir caylarindan Su ve Elaniu daglarindan kecmeli olmusdu Assurlar netice etibarile Amekani ram ede bilmediler Kitabede Zamuanin paytaxti Zamrinin Arazitku Ammaru Parsindu Iritu Suritu qalalarinin 150 etraf meskenle birlikde tutulmasindan danisilirsa da Ameka uzerinde qeti qelebe calindigi haqqinda melumat verilmir Ehali Aziru ve Simaki daglarina cekilir Mesu seherinde yerini mohkemledir Istehkamlarla mohkemlendirilmis Ammali seherinin basinda duran Arastua assurlara qarsi Ameka ile birge cixis edir Kitabede verilen melumata gore adlari cekilen seher qalalardan basqa daha bir nece seher qala da isgal olunmusdu Bunlar sabininin idare etdiyi Kisirtu seheri ve onu ehate eden on mesken habele Kirtiaranin idare etdiyi bareanlilarin seherleri idi Ehtimal ki onlar da Arastuaya tabe idiler cunki kitabede bu seherlerin qaret edildiyi bildirildikden sonra deyilir ki Assurnasirapal Arastuanin seherlerinden cixib getmisdir Lakin gorunur Arastua ozu ondan xeyli guclu olan Amekadan asili idi assurlar yalniz Amekani car adlandirirdilar Amekanin car seherlerinde ele kecirilmis qenimet basqa seherlerde ele kecirilen qenimete nisbeten daha zengin ve daha rengareng idi Assurlar defelerle melumat verirler ki Zamride onun Amekanin emlakive mulkiyyeti coxlu mis esya vaza qab qacaq mis cam mecmeyi qizil suyuna cekilmis sini onun sarayinin servetleri onun topladigi xezine ele kecirilmisdir N B Yankovskaya oz tedqiqatlarinda gosterir ki yasayis vasiteleri istehsalinin inkisafi emaledici sahenin o cumleden bedii senetkarligin yaranmasi ile elaqedar dagliq eyaletlerin ehalisi idxalatdan asili olmayaraq oz xususi istehsallarini genislendire bilerdiler Zamua erazisinden adice xammal deyil senetkarliq istehsali esyalarinin aparilmasi gosterir ki N B Yankovskayanin geldiyi neticeler en azi e e I minilliyin evvelleri ucun bu eyaletlere samil edile biler Ameka carliginda seher qalalardan elave car seheri Zamri olmasi ele kecirilmis qenimetin tesvirinden ve siyahisindan gorunen yuksek derecede inkisaf etmis pesekar senetler gosterir ki Zamua vilayetlerinde sinfi cemiyyet ve ilkin dovlet qurulusu emele gelmisdir II Assurnasirapal Zamua zonasinda uzun muddet qaldigina gore burada duserge salir ve Zamua erazisinin ayri ayri seherlerine vaxtasiri basqinlar edir Assurlar Zamuanin zebt olunmus hissesinde eyalet yaradir ve daimi nezaret ucun Dur Assur qalasini tikirler Onlar olkenin bu hissesini sonralar Zamua ve ya Mazamua adlandirirlar Vilayetin qalan hissesine ise Daxili Zamua deyilirdi Zamua sa bitani Zamua rayonlarini isgal etmeyin ve orada eyalet yaratmagin assurlar ucun cox boyuk ehemiyyeti vardi Mehz bu dayaq noqtesinden assurlar serqe yurusler etmeye basladilar Daxili Zamuada en iri siyasi vahidler Nikdimenin ve Nikdiaranin ve ya Mikdiaranin torpaqlari idi Nikdiaranin olkesinde hakimiyyet irsi car hakimiyyeti idi E e 855 ci ilde Nikdiaranin hokmranligi dovrunde Urmiya golu sahilinde onun ve III Salmanasarin doyusculeri arasinda dava olmusdu Nikdime ve Nikdiara oz adamlari ile birlikde golun diger sahiline cixmaga calisirdilar Onlar dost olkenin komeyine umid besleyirdiler Lakin III Salmanasar gosterir ki Men deniz doyusu teskil etdim onlara qalib geldim denizi yun kimi onlarin qani ile boyadim Hemin melumatda bu eyaletde adlari cekilmeyen coxlu seherlerin de ele kecirilmesinden danisilir EdebiyyatS Qasqay Manna dovleti Baki 1993IstinadlarLayard Inscriptions in the Cuneiform Characters from Assyrian Monuments London 1851 p 1 I setr 16 E A Speiser Southern Kurdistan in Annals of Ashurnasirpal and Today AASOR 1928 VII seh 14 29 H C Rawlinson The Cuneiform Inscriptions of Western Asia I p1 20 setr 24 25 London 1861 E Forrer Die Provinzeinteilung des assyrischen 1921 seh 43 ARAB I 451 ARAB 1 452 455 I M Dyakonov Isteriya Midii seh 158 E A Grantovskij Rannyaya istoriya iranskih plemen Perednej Azii seh 142 ARAB l 452 453 ARAB l 452 N B Yankovskaya Nekotorye voprosy Assirijskoj derzhavy VDI I 1956 seh 44 45 S Qasqay Manna dovleti Baki 1993 seh 269 I M Dyakonov Istoriya Midii seh 157 S Qasqay Manna dovleti Baki 1993 seh 38 I M Dyakonov Istoriya Midii seh 160 G A Melikishvili Nairi Urartu seh 195 ARAB I 561 644 609 S Qasqay Manna dovleti Baki 1993 seh 41Hemcinin baxManna Azerbaycan tarixi