Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qədim Gəncə — arxeoloji kompleks, orta əsrlər Gəncəsində məntəqə, təxminən XVII əsrdə burada şəhər mövcud olmuşdur. Qədim Gəncənin xarabalıqları hal-hazırda Azərbaycanın Gəncə şəhərinin 6–7 km şimal-şərqindədir.
| Qədim Gəncə | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Gəncə |
| Yerləşir | Gəncə şəhərindən 6-7 km şimal-şərqdə, İmamzadə məzarlığının yaxınlığında. |
| Aidiyyatı | Ərməniyyə Şəddadilər Azərbaycan Atabəyləri Səfəvilər |
| Tikilmə tarixi | VI-XVII əsrlər |
| Üslubu | Arran memarlıq məktəbi |
| Sahəsi | 12-16 km² |
| Material | kərpic, çiy-kərpic, əhəngdaşı, gil, daş üzləmə. |
| Vəziyyəti | qoruq |
| İstinad nöm. | 59 |
| Kateqoriya | Arxeoloji abidə |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
 Qədim Gəncə şəhər yerinin sxematik planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qalanın xarabalıqları Gəncə şəhərinin yaxınlığında yerləşir. Şəhər yerində müxtəlif dövrlərdə arxeoloji qazıntı işləri aparılsa da bu işlər tamamilə yekunlaşdırılmayıb. Qazıntılar zamanı qala divarlarının bir hissəsi, şəhərin müxtəlif ictimai binalarının qalıqları və çoxlu maddi mədəniyyət nümunələri aşkarlanıb. Arran memarlıq məktəbinə uyğun olaraq Gəncə qalasının divarları kərpicdən inşa edilib. Ümumiyyətlə qədim Gəncə şəhər yerinin erkən orta əsrlər dövründə inkişafa başladığı, Nizami Gəncəvi dövründə ən yüksək inkişaf mərhələsinə çatdığı, monqol yürüşləri zamanı dağıdılaraq tənəzzülə uğradığı bildirilir. Lakin sonradan şəhər yenidən bərpa edilərək böyük ticarət mərkəzinə çevrilmişdi.
Yerləşməsi
Qədim Gəncə ilə Gəncənin arasında bir neçə dəqiqə fərq var. Bəzi orta əsr mənbələri indiki Gəncənin coğrafi mövqeyi haqqında məlumat verir. Belə ki, XIV əsr fars tarixçisi və coğrafiyaşünası Həmdullah Qəzvini yazmışdır:
 | “Gəncə beşinci iqlimə aiddir. Onun uzunluğu 80°, eni isə 40°34'-dür”. |  |
Ərəb tarixçisi və coğrafiyaşünası Əbülfida (XII–XIV əsrlər) Gəncənin 78° şərq uzunluğunda, 41°20' şimal enliyində göstərmişdir. Sonralar coğrafiyaşünas Sadiq İsfahani (XVII əsr) qədim mənbələr əsasında Gəncəni 88° şərq uzunluğu və 41°15' şimal enliyində göstərmişdir.
Ona görə də vüsəti demək olar ki, hamısının müəlliflərin öz aralarında yaxındır, fərq isə həmin uzunluq dairələrində müşahidə olunur, çünki hesablamalar olmasa, o zaman dəqiq astronomik cihazların, son çətinləşdiyini idi.
Orta əsr coğrafiyaşünasları uzunluğu "Xoşbəxtlik adası"ndan, enini isə ekvatorial xətdən hesablayıblar. Bütün müəlliflərin hesablamalarında enliklər bir-birinə yaxın hesablansa da, astronomik cihazların olmaması səbəbi ilə ölçmələrin dəqiq aparılmasında maneələr olduğuna görə demək olar ki, bütün müəlliflərdə uzunluqlarda fərq müşahidə olunur.
Araşdırılma tarixi
1935–1937-ci illərdə Kirovabad Diyarşünaslıq Muzeyinin (indiki Gəncə Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi) fondunu zənginləşdirmək üçün oranın direktoru E. R. Xadarin Gəncə yerüstü memarlıq abidələrinin yerləşdiyi sahənin sağ sahilindəki istehkamdan şimalda qismən qazıntılar aparıb. Və nəticədə orta əsrlərə aid olan keramika, şüşə, saxsı, sümük və digər əl əməyi alətləri tapılmış və sərgi yaradılaraq nümayiş etdirilmişdir. Tapıntılardan biri əl əməyi olan bişirilib rənglənmiş, üstü üç xətt relyef naxışlı dairəvi formalı məişət qabıdır (keramik küpdür). Daha sonra müntəzəm qazıntılar nəticəsində çox sayda belə əşyalar tapıldı. Onların bir çoxunun üzərində ornamentlərlə əhalinin dini ritualları, məişəti və məşğuliyyət səhnələri əks olunmuşdur. E. R. Xadarinin qazıntıları sistemsiz bir tərzdə, əsas məqsədi ancaq toplamaqdan ibarət olmasına görə, arxeoloji araşdırmaya mənfi təsir etmişdir.
1938–1940-cı illərdə İshaq Cəfərzadə "Qədim Gəncənin tarixi-qazıntıları" oçerkində şəhərin arxeoloji qazıntılarının nəticələrini qeyd etmişdir. Sırf 1938–1940-cı illərin arxeoloji qazıntıları nəticəsində Qədim Gəncə qala divarlarının öyrənilməsi, onun memarlıq quruluşu haqqında danışmağa imkan verdi.
1981–1982-ci illərdə Qədim Gəncə ərazisində arxeoloq Cabbar Xəlilovun araşdırmaları nəticəsində IX–XVII əsrlərə aid olan mədəni təbəqə və eləcə də bir çox qiymətli sənət nümunələri aşkar edilmişdir. Onların arasında Çində hazırlanmış heroqlifli saxsı qab aşkar edilmişdir.
Gəncə şəhər yerində 1949-cu ildən etibarən professor İshaq Cəfərzadənin başçılığı ilə arxeoloji qazıntı işləri aparılıb. Hal-hazırda da bu abidədə tədqiqatlar davam edir. Hal-hazırda Gəncə arxeoloji ekspedisiyasının rəhbəri AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun "İlk orta əsrlər arxeologiyası" şöbəsinin müdiri Arif Məmmədovdur.
Qısa tarix
Qədim Gəncə şəhərinin erkən tarixi yazılı mənbələrdə əsasən VII–IX əsrlərdən hesablansa da, bu ehtimal heç bir konkret tarixə və ya hadisəyə əsaslanmır. Arxeoloji qazıntılar göstərmişdir ki, Qədim Gəncə şəhəri daha qədim bir yaşayış yerinin əsasında formalaşmışdır; həmin yaşayış yeri tədricən böyüyərək inkişaf etmiş və şəhər kimi tanınmışdır.Ə. Salamzadə hesab edir ki, VII əsrdən zənginliyinə görə şəhər artıq Gəncə (pəhləvi dilində xəzinə anlamını verən gənzə sözündən) adlandırılmağa başlayır.İ. Cəfərzadə həm də tarixi mənbələrdə Gəncə şəhərindən daha əvvəl qeyd edilməyə başlayan Arran şəhərini Qədim Gəncə yaşayış yeri ilə identikləşdirməyin mümkün ola biləcəyini bildirir. Ə. Salamzadə isə bu təklifin əsassız olmadığını qeyd edir. Bu məqamda Şamaxı şəhəri ilə paralel gətirən Ə. Salamzadə bildirir ki, bu tarixi şəhər də mənbələrdə əvvəlcə Şirvan adı ilə qeyd edilmiş, daha sonra isə Şamaxı adı istifadə olunmağa başlamışdır; Şirvan adı isə daha çox əyalətin adı kimi istifadə olunmağa davam etmişdir. Qədim Gəncə şəhəri isə ehtimal ki, əvvəlcə Arran adlanmış və VII əsrdən isə Gəncə kimi tanınmağa başlamışdır. Digər bir məqam isə XIII əsrin I yarısında Amasiya şəhərində inşaatla məşğul olmuş ustad memar Məhəmməd ibn Mahmudun Arran sakini olduğunu göstərməsidir. Nəzərə alsaq ki, sənətkarlar öz nisbələrində adətən əyalət yox, şəhər adı qeyd edirdilər, memarın məhz Arran adlı şəhərdən olmasın düşünmək olar. Bununla yanaşı XI–XII əsrlərdə Qədim Gəncədə yaşayıb fəaliyyət göstərmiş Əbül-Üla, Məhsəti və Nizami kimi sənətkarlar məhz Gəncəvi ləqəbi daşımışlar.
X əsrdə artıq böyük şəhər olan Qədim Gəncə, Şəddadilər dövlətinin paytaxtına çevrilir. 1063-cü ildə Qədim Gəncə şəhərini əhatə edən qala divarı tikilir, xəndəklər qazılır və dəmir darvazalar hazırlanır. XII əsrdə Gəncə artıq Ön Asiyanın ən qabaqcıl şəhərləri sırasında qeyd edilir. Lakin, 1139-cu ildə baş vermiş zəlzələ şəhərdə ciddi dağıntıların meydana gəlməsinə və inkişafın ləngiməsinə səbəb olur. Buna baxmayaraq, XII–XIII əsrlərdə Gəncə hələ də ən böyük sənətkarlıq, ticarət və mədəniyyət mərkəzlərindən biri kimi xatırlanır.
Şəhərə növbəti güclü zərbə XIII əsrdə monqolların Azərbaycana ikinci yürüşü zamanı vurulur. Birinci yürüş zamanı Gəncə vergi verərək dağıntılardan xilas ola bilsə də, ikinci yürüş zamanı uzun müddətli mühasirədən sonra monqol süvariləri Qədim Gəncə qalasını ala bilirlər. Şəhər tamamilə dağıdılır və əhalisi qılıncdan keçirilir. Bundan sonra şəhər bərpa edilsə də, əvvəlki inkişaf səviyyəsinə çata bilmir. XIV–XV əsrlərdə Gəncə yerləşdiyi əyalətin ən əhəmiyyətli şəhəri olsa da, mənbələrdə onun adı daha az qeyd edilir.
Tərk edilməsi
XVI əsrdə şəhər Səfəvi-Osmanlı müharibələrinin mərkəzlərindən birinə çevrilir. 1587-ci ildə Fərhad Paşanın rəhbərlik etdiyi Osmanlı ordusu Gəncə şəhərini ələ keçirir. Osmanlı türkləri şəhərin möhkəmləndirilməsi üçün dərhal işə başlayırlar və yeni qala divarları inşa edilir. 1606-cı ildə I Şah Abbas tərəfindən mühasirəyə alınana kimi Gəncə Osmanlı dövlətinin tərkibində qalır.
Mənbələrin məlumatına görə, Gəncə şəhərini ələ keçirdikdən sonra, I Şah Abbas onu, yeni əraziyə köçürməyi əmr edir. Ə. Salamzadə bu baxımdan şəhərin tam köçürülməsindən yox, şəhər mərkəzinin köçürülməsindən bəhs edildiyini göstərir.A. Bakıxanov bu haqqda yazır:
| | Şah, Gəncə şəhərini əvvəlki yerindən bir fərsəx (təxm. 6-7 km) yuxarı, hazırda çinarlar əkilmiş çeydan olan yerə köçürdü. Məscid və karvansaraylar ondan sonra qalan möhtəşəm abidələrdir. Onların planını Persiyada məşhur alim olan Bahəddin hazırlamışdır. | |
Ə. Salamzadə hesab edir ki, Qədim Gəncə tam olaraq XVI əsrin sonu – XVII əsrin əvvəllərində Osmanlılar tərəfindən yeni qalanın inşası və I Şah Abbas tərəfindən şəhər mərkəzinin köçürülməsindən sonra tərk edilmişdir. XVII əsrin 50-ci illərində bu ərazilərdə olmuş Arseni Suxanov yazır:
| | ...17-ci gündə (iyul, 1652) nahar vaxtı Gəncəyə çatdıq və karvansarayda yerləşdik. 18-ci gün kiçik adamlarla bir fərsəxə qədər yol gedib Qədim Gəncəyə çatdıq; yer daha böyük, daha çox məskunlaşmış idi, şəhər də başqa idi, şəhər qalasından kənarda yerləşən ticarət sahəsi də daha böyük idi, köhnə şah onu qırx il əvvəl tərk etmişdi. Ticarət sahəsinin ortasında, şəhərin düz qabağında böyük çay olub, indi isə axını başqa yerə dəyişdirilib. Şəhər və çoxlu binalar təməlinə kimi dağıdılıb; lakin məscid olduğu kimi qalır. Həmin ərazidən bir qədər uzaqlaşıb sahədə gecələdik... | |
1647-ci ildə İrəvandan Bakıya səfər edən türk səyyahı Övliya Çələbi Gəncə şəhərindən keçir. O, qeyd edir ki, Gəncə böyük şəhər olsa da, onun qala divarları şah tərəfindən dağıdılmışdır. Onun sözlərinə görə o zaman şəhərdə altı min ev (ailə) var idi. Ə. Salamzadə qeyd edir ki, hər evdə orta hesabla 7 nəfər olduğunu nəzərə alsaq, şəhərdə təxminən 40.000 əhalinin yaşadığını qeyd etmək olar. Ö. Çələbi qeyd edir ki, şəhərdə çoxlu bağlar, ictimai binalar, karvansaraylar, hamamlar, qapalı bazar və imarət var idi. Şəhər ətrafı isə sıx tut bağları ilə əhatə olunmuşdur. O, bildirir ki, "Gəncə nalları və dəmir əşyaları da Gəncə ipəyi kimi məşhurdur."
İstinadlar
- Щеблыкин, 1943
- Насирли, 1990
- Альтман, 1949
- Ахмедов, 1988
- 5
- Саламзаде, 1964. səh. 123
- Джафарзада, 1949. səh. 101
- Weber, Donald N. The architecture of Islamic Iran. New Jersey. 1955. 68.
- ибн Лютфуллах, Ахмед. Джами ад-дувал (Труды Ин-та истории АН Азерб. ССР, т. XII). Баку. 1957. 218.
- Саламзаде, 1964. səh. 124
- Bakıxanov, A. Gülüstani-İrəm. Bakı. 1926. 98.
- Суханов, Проскинтарий Арсений. 1649-1653 гг. Православный палестинский сборник, т. VII. СПб. 1889. 103–104.
- Челеби, Эвлия. Книга путешествия: (Извлечения из сочинения турецкого путешественника XVII века): Перевод и комментарии. Вып. 3: Земли Закавказья и сопредельных областей Малой Азии и Ирана (Сост. и отв. ред. А. Д. Желтяков; Примеч. и коммент. А. Желтякова, М. Залумяна и Г. Путуридзе). Москва: Институт востоковедения АН СССР, Наука. 1983. 286.
- Челеби, Эвлия. Книга путешествия: (Извлечения из сочинения турецкого путешественника XVII века): Перевод и комментарии. Вып. 3: Земли Закавказья и сопредельных областей Малой Азии и Ирана (Сост. и отв. ред. А. Д. Желтяков; Примеч. и коммент. А. Желтякова, М. Залумяна и Г. Путуридзе). Москва: Институт востоковедения АН СССР, Наука. 1983. 287.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qedim Gence arxeoloji kompleks orta esrler Gencesinde menteqe texminen XVII esrde burada seher movcud olmusdur Qedim Gencenin xarabaliqlari hal hazirda Azerbaycanin Gence seherinin 6 7 km simal serqindedir Qedim Gence40 42 54 sm e 46 25 17 s u Olke AzerbaycanSeher GenceYerlesir Gence seherinden 6 7 km simal serqde Imamzade mezarliginin yaxinliginda Aidiyyati Ermeniyye Seddadiler Azerbaycan Atabeyleri SefevilerTikilme tarixi VI XVII esrlerUslubu Arran memarliq mektebiSahesi 12 16 km Material kerpic ciy kerpic ehengdasi gil das uzleme Veziyyeti qoruqAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 59KateqoriyaArxeoloji abideEhemiyyetiDunya ehemiyyetliQedim Gence seher yerinin sxematik plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar Qalanin xarabaliqlari Gence seherinin yaxinliginda yerlesir Seher yerinde muxtelif dovrlerde arxeoloji qazinti isleri aparilsa da bu isler tamamile yekunlasdirilmayib Qazintilar zamani qala divarlarinin bir hissesi seherin muxtelif ictimai binalarinin qaliqlari ve coxlu maddi medeniyyet numuneleri askarlanib Arran memarliq mektebine uygun olaraq Gence qalasinin divarlari kerpicden insa edilib Umumiyyetle qedim Gence seher yerinin erken orta esrler dovrunde inkisafa basladigi Nizami Gencevi dovrunde en yuksek inkisaf merhelesine catdigi monqol yurusleri zamani dagidilaraq tenezzule ugradigi bildirilir Lakin sonradan seher yeniden berpa edilerek boyuk ticaret merkezine cevrilmisdi YerlesmesiMis but Azerbaycan Tarix Muzeyi Qedim Gence ile Gencenin arasinda bir nece deqiqe ferq var Bezi orta esr menbeleri indiki Gencenin cografi movqeyi haqqinda melumat verir Bele ki XIV esr fars tarixcisi ve cografiyasunasi Hemdullah Qezvini yazmisdir Gence besinci iqlime aiddir Onun uzunlugu 80 eni ise 40 34 dur Ereb tarixcisi ve cografiyasunasi Ebulfida XII XIV esrler Gencenin 78 serq uzunlugunda 41 20 simal enliyinde gostermisdir Sonralar cografiyasunas Sadiq Isfahani XVII esr qedim menbeler esasinda Genceni 88 serq uzunlugu ve 41 15 simal enliyinde gostermisdir Ona gore de vuseti demek olar ki hamisinin muelliflerin oz aralarinda yaxindir ferq ise hemin uzunluq dairelerinde musahide olunur cunki hesablamalar olmasa o zaman deqiq astronomik cihazlarin son cetinlesdiyini idi Orta esr cografiyasunaslari uzunlugu Xosbextlik adasi ndan enini ise ekvatorial xetden hesablayiblar Butun muelliflerin hesablamalarinda enlikler bir birine yaxin hesablansa da astronomik cihazlarin olmamasi sebebi ile olcmelerin deqiq aparilmasinda maneeler olduguna gore demek olar ki butun muelliflerde uzunluqlarda ferq musahide olunur Arasdirilma tarixiSeddadi hokmdari Ebulesvar Savurun tikdirdiyi Gence qapisi Gelati monastiriEldenizler hokmdari Mehemmed Cahan Pehlevanin adi yazilmis gil qab Gence Tarix Diyarsunasliq Muzeyi 1935 1937 ci illerde Kirovabad Diyarsunasliq Muzeyinin indiki Gence Tarix Diyarsunasliq Muzeyi fondunu zenginlesdirmek ucun oranin direktoru E R Xadarin Gence yerustu memarliq abidelerinin yerlesdiyi sahenin sag sahilindeki istehkamdan simalda qismen qazintilar aparib Ve neticede orta esrlere aid olan keramika suse saxsi sumuk ve diger el emeyi aletleri tapilmis ve sergi yaradilaraq numayis etdirilmisdir Tapintilardan biri el emeyi olan bisirilib renglenmis ustu uc xett relyef naxisli dairevi formali meiset qabidir keramik kupdur Daha sonra muntezem qazintilar neticesinde cox sayda bele esyalar tapildi Onlarin bir coxunun uzerinde ornamentlerle ehalinin dini rituallari meiseti ve mesguliyyet sehneleri eks olunmusdur E R Xadarinin qazintilari sistemsiz bir terzde esas meqsedi ancaq toplamaqdan ibaret olmasina gore arxeoloji arasdirmaya menfi tesir etmisdir 1938 1940 ci illerde Ishaq Ceferzade Qedim Gencenin tarixi qazintilari ocerkinde seherin arxeoloji qazintilarinin neticelerini qeyd etmisdir Sirf 1938 1940 ci illerin arxeoloji qazintilari neticesinde Qedim Gence qala divarlarinin oyrenilmesi onun memarliq qurulusu haqqinda danismaga imkan verdi 1981 1982 ci illerde Qedim Gence erazisinde arxeoloq Cabbar Xelilovun arasdirmalari neticesinde IX XVII esrlere aid olan medeni tebeqe ve elece de bir cox qiymetli senet numuneleri askar edilmisdir Onlarin arasinda Cinde hazirlanmis heroqlifli saxsi qab askar edilmisdir Gence seher yerinde 1949 cu ilden etibaren professor Ishaq Ceferzadenin basciligi ile arxeoloji qazinti isleri aparilib Hal hazirda da bu abidede tedqiqatlar davam edir Hal hazirda Gence arxeoloji ekspedisiyasinin rehberi AMEA nin Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutunun Ilk orta esrler arxeologiyasi sobesinin mudiri Arif Memmedovdur Qisa tarix1935 ci ilde E Xadarin solda ve 1939 cu ilde I Ceferzade sagda terefinden Qedim Gence qalasi erazisinde qazintilar zamani askarlanmis alban yazili keramika hisseleri Qedim Gence seherinin erken tarixi yazili menbelerde esasen VII IX esrlerden hesablansa da bu ehtimal hec bir konkret tarixe ve ya hadiseye esaslanmir Arxeoloji qazintilar gostermisdir ki Qedim Gence seheri daha qedim bir yasayis yerinin esasinda formalasmisdir hemin yasayis yeri tedricen boyuyerek inkisaf etmis ve seher kimi taninmisdir E Salamzade hesab edir ki VII esrden zenginliyine gore seher artiq Gence pehlevi dilinde xezine anlamini veren genze sozunden adlandirilmaga baslayir I Ceferzade hem de tarixi menbelerde Gence seherinden daha evvel qeyd edilmeye baslayan Arran seherini Qedim Gence yasayis yeri ile identiklesdirmeyin mumkun ola bileceyini bildirir E Salamzade ise bu teklifin esassiz olmadigini qeyd edir Bu meqamda Samaxi seheri ile paralel getiren E Salamzade bildirir ki bu tarixi seher de menbelerde evvelce Sirvan adi ile qeyd edilmis daha sonra ise Samaxi adi istifade olunmaga baslamisdir Sirvan adi ise daha cox eyaletin adi kimi istifade olunmaga davam etmisdir Qedim Gence seheri ise ehtimal ki evvelce Arran adlanmis ve VII esrden ise Gence kimi taninmaga baslamisdir Diger bir meqam ise XIII esrin I yarisinda Amasiya seherinde insaatla mesgul olmus ustad memar Mehemmed ibn Mahmudun Arran sakini oldugunu gostermesidir Nezere alsaq ki senetkarlar oz nisbelerinde adeten eyalet yox seher adi qeyd edirdiler memarin mehz Arran adli seherden olmasin dusunmek olar Bununla yanasi XI XII esrlerde Qedim Gencede yasayib fealiyyet gostermis Ebul Ula Mehseti ve Nizami kimi senetkarlar mehz Gencevi leqebi dasimislar X esrde artiq boyuk seher olan Qedim Gence Seddadiler dovletinin paytaxtina cevrilir 1063 cu ilde Qedim Gence seherini ehate eden qala divari tikilir xendekler qazilir ve demir darvazalar hazirlanir XII esrde Gence artiq On Asiyanin en qabaqcil seherleri sirasinda qeyd edilir Lakin 1139 cu ilde bas vermis zelzele seherde ciddi dagintilarin meydana gelmesine ve inkisafin lengimesine sebeb olur Buna baxmayaraq XII XIII esrlerde Gence hele de en boyuk senetkarliq ticaret ve medeniyyet merkezlerinden biri kimi xatirlanir Sehere novbeti guclu zerbe XIII esrde monqollarin Azerbaycana ikinci yurusu zamani vurulur Birinci yurus zamani Gence vergi vererek dagintilardan xilas ola bilse de ikinci yurus zamani uzun muddetli muhasireden sonra monqol suvarileri Qedim Gence qalasini ala bilirler Seher tamamile dagidilir ve ehalisi qilincdan kecirilir Bundan sonra seher berpa edilse de evvelki inkisaf seviyyesine cata bilmir XIV XV esrlerde Gence yerlesdiyi eyaletin en ehemiyyetli seheri olsa da menbelerde onun adi daha az qeyd edilir Terk edilmesi 1960 ci illerin sonlarinda Gence xanlarinin sarayinin xarabaliqlari XVI esrde seher Sefevi Osmanli muharibelerinin merkezlerinden birine cevrilir 1587 ci ilde Ferhad Pasanin rehberlik etdiyi Osmanli ordusu Gence seherini ele kecirir Osmanli turkleri seherin mohkemlendirilmesi ucun derhal ise baslayirlar ve yeni qala divarlari insa edilir 1606 ci ilde I Sah Abbas terefinden muhasireye alinana kimi Gence Osmanli dovletinin terkibinde qalir Menbelerin melumatina gore Gence seherini ele kecirdikden sonra I Sah Abbas onu yeni eraziye kocurmeyi emr edir E Salamzade bu baximdan seherin tam kocurulmesinden yox seher merkezinin kocurulmesinden behs edildiyini gosterir A Bakixanov bu haqqda yazir Sah Gence seherini evvelki yerinden bir fersex texm 6 7 km yuxari hazirda cinarlar ekilmis ceydan olan yere kocurdu Mescid ve karvansaraylar ondan sonra qalan mohtesem abidelerdir Onlarin planini Persiyada meshur alim olan Baheddin hazirlamisdir E Salamzade hesab edir ki Qedim Gence tam olaraq XVI esrin sonu XVII esrin evvellerinde Osmanlilar terefinden yeni qalanin insasi ve I Sah Abbas terefinden seher merkezinin kocurulmesinden sonra terk edilmisdir XVII esrin 50 ci illerinde bu erazilerde olmus Arseni Suxanov yazir 17 ci gunde iyul 1652 nahar vaxti Genceye catdiq ve karvansarayda yerlesdik 18 ci gun kicik adamlarla bir fersexe qeder yol gedib Qedim Genceye catdiq yer daha boyuk daha cox meskunlasmis idi seher de basqa idi seher qalasindan kenarda yerlesen ticaret sahesi de daha boyuk idi kohne sah onu qirx il evvel terk etmisdi Ticaret sahesinin ortasinda seherin duz qabaginda boyuk cay olub indi ise axini basqa yere deyisdirilib Seher ve coxlu binalar temeline kimi dagidilib lakin mescid oldugu kimi qalir Hemin eraziden bir qeder uzaqlasib sahede geceledik 1647 ci ilde Irevandan Bakiya sefer eden turk seyyahi Ovliya Celebi Gence seherinden kecir O qeyd edir ki Gence boyuk seher olsa da onun qala divarlari sah terefinden dagidilmisdir Onun sozlerine gore o zaman seherde alti min ev aile var idi E Salamzade qeyd edir ki her evde orta hesabla 7 nefer oldugunu nezere alsaq seherde texminen 40 000 ehalinin yasadigini qeyd etmek olar O Celebi qeyd edir ki seherde coxlu baglar ictimai binalar karvansaraylar hamamlar qapali bazar ve imaret var idi Seher etrafi ise six tut baglari ile ehate olunmusdur O bildirir ki Gence nallari ve demir esyalari da Gence ipeyi kimi meshurdur IstinadlarSheblykin 1943 Nasirli 1990 Altman 1949 Ahmedov 1988 5 Salamzade 1964 seh 123 Dzhafarzada 1949 seh 101 Weber Donald N The architecture of Islamic Iran New Jersey 1955 68 ibn Lyutfullah Ahmed Dzhami ad duval Trudy In ta istorii AN Azerb SSR t XII Baku 1957 218 Salamzade 1964 seh 124 Bakixanov A Gulustani Irem Baki 1926 98 Suhanov Proskintarij Arsenij 1649 1653 gg Pravoslavnyj palestinskij sbornik t VII SPb 1889 103 104 Chelebi Evliya Kniga puteshestviya Izvlecheniya iz sochineniya tureckogo puteshestvennika XVII veka Perevod i kommentarii Vyp 3 Zemli Zakavkazya i sopredelnyh oblastej Maloj Azii i Irana Sost i otv red A D Zheltyakov Primech i komment A Zheltyakova M Zalumyana i G Puturidze Moskva Institut vostokovedeniya AN SSSR Nauka 1983 286 Chelebi Evliya Kniga puteshestviya Izvlecheniya iz sochineniya tureckogo puteshestvennika XVII veka Perevod i kommentarii Vyp 3 Zemli Zakavkazya i sopredelnyh oblastej Maloj Azii i Irana Sost i otv red A D Zheltyakov Primech i komment A Zheltyakova M Zalumyana i G Puturidze Moskva Institut vostokovedeniya AN SSSR Nauka 1983 287 Hemcinin baxGence qalasiXarici kecidler