Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gəncə qalası — Gəncə şəhərinin tarixi mərkəzində yerləşən XVI əsrə aid tarix-memarlıq abidəsi. Qala 1588-ci ildə Osmanlılar tərəfindən ələ keçirilmiş Qədim Gəncə qalasına nəzarət edəcək hərbi qüvvələrin yerləşdirilməsi üçün Fərhad Paşanın göstərişi ilə inşa edilmişdir. Sonradan I Şah Abbas və Cavad xanın hakimiyyəti dövründə qala genişləndirilmiş və möhkəmləndirilmişdir. I Şah Abbasın göstərişi ilə Gəncə şəhərinin mərkəzinin Qədim Gəncə qalasından Gəncə qalasının forştadtına köçürülməsindən sonra Gəncə qalası şəhərin mərkəzində yerləşən əsas kompleks olmuşdur. Qalanın sitadelində Gəncə xan sarayı yerləşmişdir.
| Gəncə qalası | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Gəncə |
| Yerləşir | Qala küçəsi, Xan bağının yaxınlığı |
| Aidiyyatı | Osmanlı imperiyası Səfəvilər Gəncə xanlığı Rusiya imperiyası |
| Sifarişçi | III Murad Fərad paşa |
| Tikilmə tarixi | 3 sentyabr 1588 |
| Üslubu | Arran memarlıq məktəbi |
| Material | kərpic, əhəng məhlulu |
| İstinad nöm. | 200 |
| Kateqoriya | Qala |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
 Gəncə qalasının 1804-cü ildə rus hərbiçiləri tərəfindən çəkilmiş planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1804-cü ildə bir aydan artıq davam edən mühasirə və qanlı döyüşdən sonra Gəncə qalası Çar Rusiyası tərəfindən ələ keçirilir. Bundan dərhal sonra daxili qalanın özəyini təşkil edən Xan sarayı talan edilərək dağıdılır.
Dövrümüzə Gəncə qalasının yalnız hissələri çatdığından, onun memarlıq xüsusiyyətləri əsasən tarixi xəritə və planlar, həmçinin qravür və fotoşəkillər əsasında öyrənilmişdir. Qalanın 1797-ci ilə aid planından görünür ki, şəhər böyük bir əraziyə malik idi və onun ərazisinin böyük bir hissəsini bağlar tuturdu. Şəhər ərazisi qala və forştadta bölünürdü. Gəncə qalası planda qeyri-bərabər altıbucaqlı formasına malik idi. Gəncə qalası iki qat qala divarına malik idi. Qala divarları bir-birindən 70-80 metr aralıda yerləşmişdi. Əsas qala divarları olan daxili divarlar altı bastiona malik idi. Xarici qala divarları isə bir-birindən kifayət qədər uzaq məsafədə yerləşən qüllələrə malik idi. Qala divarlarından kənarda yerləşən geniş bağlar və evlər isə yalnız çiy kərpicdən hörülmüş divarlarla müdafiə olunurdu.
Tarixi
XVI əsrdə Qədim Gəncə Səfəvi-Osmanlı müharibələrinin mərkəzlərindən birinə çevrilir. 1587-ci ildə Fərhad Paşanın rəhbərlik etdiyi Osmanlı ordusu Gəncə şəhərini ələ keçirir. Osmanlılar şəhərin möhkəmləndirilməsi üçün dərhal işə başlayırlar və 1588-ci ildə yeni qala divarlarının inşasına başlanılır. 1606-cı ildə I Şah Abbas tərəfindən mühasirəyə alınana kimi Gəncə Osmanlı dövlətinin tərkibində qalır.
1603-1618-ci ildə baş vermiş növbəti Səfəvi-Osmanlı müharibəsi zamanı, 1606-cı ildə Gəncə Səfəvilər tərəfindən ələ keçirilir. Şah Abbas qədim şəhərin qala divarlarını dağıtdırır və şəhər mərkəzini əvvəlki ərazidən bir fərsəx aralıya - Gəncə qalasının forştadtına köçürür. Şahın əmri ilə yeni Gəncə qalasında bərpa və möhkəmləndirmə işləri aparılır.
XVIII əsrin sonlarında Gəncə qalası yeni xanlığın paytaxtına çevrilir. Bu dövrdə şəhər bölgənin ən böyük ticarət mərkəzlərindən biri idi.Nadir şah Əfşar Gəncə qalasını ələ keçirmək üçün Çar Rusiyasından hərbi kömək istəməli olur və ona Bakı qalasından artilleriya və hərbi heyət göndərilir.
XVIII əsrin əvvəllərində Gəncə şəhərində olmuş abbat Avril Filippa onu təsvir edərkən yazır:
 | Persiyanın ən yaxşı şəhərlərindən biri olan Gəncə gözəl düzənlikdə yerləşir...Yerli əhali şəhər ərazisindən axan çoxsaylı çayları şəhərdə həddən artıq olan bağları suvarmaq üçün istifadə edir və bu da şəhər torpağını münbitləşdirir. Farslar həqiqətən möhtəşəm olan bu ərazini imperiyanın güllüyü adlandırırlar. Şəhərin mərkəzində yerləşən bazarlar Şərqdə gördüyüm bazarların ən gözəl və möhtəşəm olanlarıdır. Onlar qeyri adi iri ölçülərə malik olmaqla yanaşı böyük tağlarla örtülmüşdür və hər növ məhsul xüsusi sırada təqdim edilir. Gəncənin yerləşdiyi ərazi ticarət baxımından çox əlverişli olduğundan burda ilin hər fəslində çoxlu xarici tacirləri görmək mümkündür. |  |
Ə. Salamzadə qeyd edir ki, bu tarixi təsvirdə qeyd edilən “çoxsaylı çaylar” əlbəttə ki, təbii çaylar yox, bir çoxu dövrümüzə çatmış Gəncənin mürəkkəb kəhriz-arx sistemidir. Gəncə qalasının 1797-ci ilə aid planında müxtəlf istiqamətlərə yönəldilmiş bir neçə kana və ya arx göstərilmişdir. Planda həmin arxlardan yalnız birinə izahat yazılaraq onun, daxili qalanın içindən keçdiyi göstərilmişdir. Ə. Salamzadə ehtimal edir ki həmin kanal məhz Xan sarayı və xan ailəsinin suya olan tələbatın ödəmək, Xan sarayının həyətlərindəki fontanları su ilə təmin etmək üçün istifadə olunmuşdur.
Holland səyyahı Kornelius de Bruin XVIII əsrin əvvəllərində Gəncə şəhərini təsvir edərkən yazır:
Şamaxıdan 50 lye aralıda yerləşən Kandja şəhəri, ondan dörd dəfə böyükdür. Şəhərdə əksəri iki mərtəbəli olan çoxlu daş evlər, gözəl, geni küçələr, zəngin bazarlar, gözəl karvansaraylar, həmçinin qubernatorun geniş sarayı vardır; şəhərin içindən gözəl çay axır; şəhərdə çoxlu bağlar...həddən artıq meyvələr vardır. Buna görə də, onu bütün Persiyanın ən gözəl şəhərlərindən biri hesab etmək olar.
XVIII əsrin sonu - XIX əsrin əvvəllərində Gəncə Rusiya-İran müharibəsinin mərkəzində qalır. 1796-cı ildə rus hərbiçilərinin qısa müddətli hakimiyyətindən sonra, daha çox Qacarlara meyl edən Gəncə xanı şəhərin qala divarlarını bərpa edərək möhkəmləndirir. 1804-cü ildə bir aydan artıq davam edən mühasirə və qanlı döyüşdən sonra Gəncə qalası Çar Rusiyası tərəfindən ələ keçirilir. Bundan dərhal sonra daxili qalanın özəyini təşkil edən Xan sarayı talan edilərək dağıdılır. Rusiya İmperiyası ordusuna rəhbərlik edən P. Sisianov Gəncə adını istifadə edənlərin 1 gümüş rubl məbləğində cərimə olunmasına göstəriş verir.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Dövrümüzə Gəncə qalasının yalnız hissələri çatdığından, onun memarlıq xüsusiyyətləri əsasən tarixi xəritə və planlar, həmçinin qravür və fotoşəkillər əsasında öyrənilmişdir. Gəncə qalasının ən erkən planı “Ətraf ərazilər və forştadtın bir hissəsi ilə Gəncə qalasının planı” (rus. «План крепости Гянджи с показанием около лежащей экспланады и части форштадта») adlanır. Plan üzərindəki qeyddə göstərilir: “Mühəndis mayor İvan Qartinq. Gəncə qalası 24 fevral 1797”.
Ə. Salamzadə qeyd edir ki, planın üzərində qeyd edilmiş tarxdən bəlli olur ki, o, qraf V. A. Zubovun korpusunun 1796-cı ildən 1797-ci ilin martına kimi davam edən yürüşü zamanı tərtib edilmişdir. 1797-ci ilin martında çar I Pavelin əmri ilə V. A Zubovun Cənubi Qafqaza yürüşü başa çatdırılmışdır.
Qalanın 1797-ci ilə aid planından görünür ki, şəhər böyük bir əraziyə malik idi və onun ərazisinin böyük bir hissəsini bağlar tuturdu. Şəhər ərazisi qala və forştadta bölünürdü. Lakin, Bakı qalasının forştadtı təsadüfən səpələnmiş, müdafiə sistemindən məhrum forştadtından fərqli olaraq, Gəncə qalasının forştadtı mərkəzi memarlıq ansamblına, çoxsaylı yaşayış və ictimai tikililərə və bağlara malik idi. Gəncə qalasının forştadtı çiy kərpic və gil məhlulundan hörülmüş qala divarları ilə əhatə olunmuşdu.
Gəncə qalası planda qeyri-bərabər altıbucaqlı formasına malik idi. Qalanın içinə aparan iki yol onun şərq və qərb tərəflərində yerləşirdi. Qaladan xaricə üç yol çıxırdı ki, onlar da “İrəvan yolu”, “Şuşa yolu”, “Kür və ya Tiflis yolu” adlandırılırdı. Qala divarının şimalından keçən yol isə həmin üç yolu birləşdirirdi.
Gəncə qalası iki qat qala divarına malik idi. Qala divarları bir-birindən 70-80 metr aralıda yerləşmişdi. Əsas qala divarları olan daxili divarlar altı bastiona malik idi. Xarici qala divarları isə bir-birindən kifayət qədər uzaq məsafədə yerləşən qüllələrə malik idi. Qala divarlarından kənarda yerləşən geniş bağlar və evlər isə yalnız çiy kərpicdən hörülmüş divarlarla müdafiə olunurdu.
İkiqat qala divarları aasında 1797-ci il planında “Sakinlər tərəfindən qalanın Gürcüstan çarı və Şuşa xanı tərəfindən mühasirəsi zamanı inşa edilmiş qazmalar” kimi qeyd edilmiş tikililər olmuşdur. Ə. Salamzadə qeyd edir ki, döyüşlər zamanı forştadt sakinləri iki qala divarı arasındakı bu əraziyə sığınır və müvəqqəti olaraq bu qazma evlərdə yaşayırdı.
Gəncə qalasının digər bir planı isə 1804-cü ilə aiddir. Ə. Salamzadə qeyd edir ki, Gəncə qalasının 1804-cü ilə aid planı, 1797-ci il planının əlavə və qeydlər edilmiş yeni nüsxəsidir. 1804-cü il planında Gəncə qalasının xarici divarına birləşik inşa edilmiş və daxili qala divarları ilə əlaqələndirilmiş altı bastionun adı qeyd edilmişdir. Onlar Qapı, Şirəli bəy, Cəfər bəy, Yuxarı qapı, Qafar bəy və Hacı xan bastionlarıdır. Yuxarı qapı bastionu yaxınlığında Gəncə qalasının əsas giriş qapısı, Yuxarı qapı bastionu yaxınlığında isə 1797-ci il planında Tiflis qapısı adlanan qapı yerləşirdi.
XVIII əsrdə Gəncə şəhəri artıq nəhəng əraziyə malik idi və buna görə də 1797-ci il planında yalnız forştadtın bir hissəsini göstərmək mümkün olmuşdur. Gəncə qalasının forştadtı üçün yaşayış kompleksləri və evlər arasında çoxlu sayda bağların olmasıdır.
Gəncə qalasının üçüncü planı “План города Елисаветпола” adandırılan və 1804-cü ilə aid edilən tarixi plandır. Karandaşla çəkilmiş və bəzi yerlərdə tuşla işlənmiş planda şəhərin mərkəzi hissəsi göstərilməsə də, forştadtı əhatə edən çiy kərpic divarlar tam və aydın qeyd edilmişdir. Hündür olmayan həmin qala divarları bir-birindən 200-500 metr məsafədə yerləşən qüllələrlə möhkəmləndirilmişdir.
Gəncə şəhərinin cənub-şərq hissəsinin 24 fevral 1797-ci ildə işlənmiş xüsusi planı mühəndis mayor İvan Qartinq tərəfindən imzalanmışdır. Bu planın əsas diqqət çəkən cəhəti böyük ərazini tutan “Xan heyvanxanası” və “Xan bağı”nın göstərilməsidir. Ə. Salamzadə qeyd edir ki, “Xan heyvanxanası” adı altında ehtimal ki, xan ailəsi üzvlərinin vəhşi heyvanlar saxladıqları ərazi və ya xan ailəsi üzvlərinin ovlandıqları qoruq formalı vəhşi ərazi nəzərdə tutulurdu. “Xan bağı” isə dövrümüzə çatmış və qədimdə yalnız xan ailəsi və onların qonağı olan şəxslərin dincəldiyi geniş bağdır.
Qeydlər
- Yeganə nüsxəsi (ЦГВИА, ф. 349, оп. 12, д. 6055) saxlanan həmin plan Ə. Salamzadə tərəfindən ətraflı tədqiq edilmişdir.
- Rusiya Dövlət Mərkəi Hərbi-Tarixi Arxivində saxlanan bu plan (ЦГВИА, ф.349, оп. 12, д. 6057) Ə. Salamzadə tərəfindən tədqiq edilmişdir.
- Rusiya Dövlət Mərkəi Hərbi-Tarixi Arxivində saxlanan bu plan (ЦГВИА, ВУА № 21938) Ə. Salamzadə tərəfindən tədqiq edilmişdir.
İstinadlar
- Альтман М. М. Исторический очерк города Ганджи. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1949. — С. 94.
- Саламзаде, 1964. səh. 124
- Бурнашев, C. Описание областей Азербайджанских в Персии и их политического состояния. Курск. 1793. 11.
- Philippe, Avrelle. Curieuse Reis durch unterschiedene Staaten in Europa und Asia. Hamburg. 1705. 76.
- Саламзаде, 1964. səh. 128
- de Bruins, Cornelis. Reizen over Moskove door Persie en Indie. Amsterdam. 1711. 104.
- Л. Бретаницкий, А. Саламзаде. Кировабад. Москва. 1960. 24.
- Саламзаде, 1964. səh. 125
- Левиатов, В. Н. Очерки из истории Азербайджана в XVII веке. Баку. 1948. 185.
- Саламзаде, 1964. səh. 126
Ədəbiyyat
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайдана XVI-XIX вв. Баку: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР. 1964.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gence qalasi Gence seherinin tarixi merkezinde yerlesen XVI esre aid tarix memarliq abidesi Qala 1588 ci ilde Osmanlilar terefinden ele kecirilmis Qedim Gence qalasina nezaret edecek herbi quvvelerin yerlesdirilmesi ucun Ferhad Pasanin gosterisi ile insa edilmisdir Sonradan I Sah Abbas ve Cavad xanin hakimiyyeti dovrunde qala genislendirilmis ve mohkemlendirilmisdir I Sah Abbasin gosterisi ile Gence seherinin merkezinin Qedim Gence qalasindan Gence qalasinin forstadtina kocurulmesinden sonra Gence qalasi seherin merkezinde yerlesen esas kompleks olmusdur Qalanin sitadelinde Gence xan sarayi yerlesmisdir Gence qalasi40 40 36 sm e 46 21 18 s u Olke AzerbaycanSeher GenceYerlesir Qala kucesi Xan baginin yaxinligiAidiyyati Osmanli imperiyasi Sefeviler Gence xanligi Rusiya imperiyasiSifarisci III Murad Ferad pasaTikilme tarixi 3 sentyabr 1588Uslubu Arran memarliq mektebiMaterial kerpic eheng mehluluAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 200KateqoriyaQalaEhemiyyetiOlke ehemiyyetliGence qalasinin 1804 cu ilde rus herbicileri terefinden cekilmis plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1804 cu ilde bir aydan artiq davam eden muhasire ve qanli doyusden sonra Gence qalasi Car Rusiyasi terefinden ele kecirilir Bundan derhal sonra daxili qalanin ozeyini teskil eden Xan sarayi talan edilerek dagidilir Dovrumuze Gence qalasinin yalniz hisseleri catdigindan onun memarliq xususiyyetleri esasen tarixi xerite ve planlar hemcinin qravur ve fotosekiller esasinda oyrenilmisdir Qalanin 1797 ci ile aid planindan gorunur ki seher boyuk bir eraziye malik idi ve onun erazisinin boyuk bir hissesini baglar tuturdu Seher erazisi qala ve forstadta bolunurdu Gence qalasi planda qeyri beraber altibucaqli formasina malik idi Gence qalasi iki qat qala divarina malik idi Qala divarlari bir birinden 70 80 metr aralida yerlesmisdi Esas qala divarlari olan daxili divarlar alti bastiona malik idi Xarici qala divarlari ise bir birinden kifayet qeder uzaq mesafede yerlesen qullelere malik idi Qala divarlarindan kenarda yerlesen genis baglar ve evler ise yalniz ciy kerpicden horulmus divarlarla mudafie olunurdu TarixiGence qalasinin insasini sifaris etmis Ferhad Pasanin 1600 cu ilde Dominik Kustos terefinden cekilmis qravur portreti XVI esrde Qedim Gence Sefevi Osmanli muharibelerinin merkezlerinden birine cevrilir 1587 ci ilde Ferhad Pasanin rehberlik etdiyi Osmanli ordusu Gence seherini ele kecirir Osmanlilar seherin mohkemlendirilmesi ucun derhal ise baslayirlar ve 1588 ci ilde yeni qala divarlarinin insasina baslanilir 1606 ci ilde I Sah Abbas terefinden muhasireye alinana kimi Gence Osmanli dovletinin terkibinde qalir 1603 1618 ci ilde bas vermis novbeti Sefevi Osmanli muharibesi zamani 1606 ci ilde Gence Sefeviler terefinden ele kecirilir Sah Abbas qedim seherin qala divarlarini dagitdirir ve seher merkezini evvelki eraziden bir fersex araliya Gence qalasinin forstadtina kocurur Sahin emri ile yeni Gence qalasinda berpa ve mohkemlendirme isleri aparilir XVIII esrin sonlarinda Gence qalasi yeni xanligin paytaxtina cevrilir Bu dovrde seher bolgenin en boyuk ticaret merkezlerinden biri idi Nadir sah Efsar Gence qalasini ele kecirmek ucun Car Rusiyasindan herbi komek istemeli olur ve ona Baki qalasindan artilleriya ve herbi heyet gonderilir XVIII esrin evvellerinde Gence seherinde olmus abbat Avril Filippa onu tesvir ederken yazir Persiyanin en yaxsi seherlerinden biri olan Gence gozel duzenlikde yerlesir Yerli ehali seher erazisinden axan coxsayli caylari seherde hedden artiq olan baglari suvarmaq ucun istifade edir ve bu da seher torpagini munbitlesdirir Farslar heqiqeten mohtesem olan bu erazini imperiyanin gulluyu adlandirirlar Seherin merkezinde yerlesen bazarlar Serqde gorduyum bazarlarin en gozel ve mohtesem olanlaridir Onlar qeyri adi iri olculere malik olmaqla yanasi boyuk taglarla ortulmusdur ve her nov mehsul xususi sirada teqdim edilir Gencenin yerlesdiyi erazi ticaret baximindan cox elverisli oldugundan burda ilin her feslinde coxlu xarici tacirleri gormek mumkundur E Salamzade qeyd edir ki bu tarixi tesvirde qeyd edilen coxsayli caylar elbette ki tebii caylar yox bir coxu dovrumuze catmis Gencenin murekkeb kehriz arx sistemidir Gence qalasinin 1797 ci ile aid planinda muxtelf istiqametlere yoneldilmis bir nece kana ve ya arx gosterilmisdir Planda hemin arxlardan yalniz birine izahat yazilaraq onun daxili qalanin icinden kecdiyi gosterilmisdir E Salamzade ehtimal edir ki hemin kanal mehz Xan sarayi ve xan ailesinin suya olan telebatin odemek Xan sarayinin heyetlerindeki fontanlari su ile temin etmek ucun istifade olunmusdur Gence qalasinin acari Azerbaycan Tarix Muzeyi Holland seyyahi Kornelius de Bruin XVIII esrin evvellerinde Gence seherini tesvir ederken yazir Samaxidan 50 lye aralida yerlesen Kandja seheri ondan dord defe boyukdur Seherde ekseri iki mertebeli olan coxlu das evler gozel geni kuceler zengin bazarlar gozel karvansaraylar hemcinin qubernatorun genis sarayi vardir seherin icinden gozel cay axir seherde coxlu baglar hedden artiq meyveler vardir Buna gore de onu butun Persiyanin en gozel seherlerinden biri hesab etmek olar XVIII esrin sonu XIX esrin evvellerinde Gence Rusiya Iran muharibesinin merkezinde qalir 1796 ci ilde rus herbicilerinin qisa muddetli hakimiyyetinden sonra daha cox Qacarlara meyl eden Gence xani seherin qala divarlarini berpa ederek mohkemlendirir 1804 cu ilde bir aydan artiq davam eden muhasire ve qanli doyusden sonra Gence qalasi Car Rusiyasi terefinden ele kecirilir Bundan derhal sonra daxili qalanin ozeyini teskil eden Xan sarayi talan edilerek dagidilir Rusiya Imperiyasi ordusuna rehberlik eden P Sisianov Gence adini istifade edenlerin 1 gumus rubl mebleginde cerime olunmasina gosteris verir Memarliq xususiyyetleriRessam Adolf Sarlemanin 1804 cu il yanvarin 3 de Gence qalasina hucum u tesvir eden qravurunde qalanin daxili divarlarinn bastionlarindan biri gorunur Dovrumuze Gence qalasinin yalniz hisseleri catdigindan onun memarliq xususiyyetleri esasen tarixi xerite ve planlar hemcinin qravur ve fotosekiller esasinda oyrenilmisdir Gence qalasinin en erken plani Etraf eraziler ve forstadtin bir hissesi ile Gence qalasinin plani rus Plan kreposti Gyandzhi s pokazaniem okolo lezhashej eksplanady i chasti forshtadta adlanir Plan uzerindeki qeydde gosterilir Muhendis mayor Ivan Qartinq Gence qalasi 24 fevral 1797 E Salamzade qeyd edir ki planin uzerinde qeyd edilmis tarxden belli olur ki o qraf V A Zubovun korpusunun 1796 ci ilden 1797 ci ilin martina kimi davam eden yurusu zamani tertib edilmisdir 1797 ci ilin martinda car I Pavelin emri ile V A Zubovun Cenubi Qafqaza yurusu basa catdirilmisdir Qalanin 1797 ci ile aid planindan gorunur ki seher boyuk bir eraziye malik idi ve onun erazisinin boyuk bir hissesini baglar tuturdu Seher erazisi qala ve forstadta bolunurdu Lakin Baki qalasinin forstadti tesadufen sepelenmis mudafie sisteminden mehrum forstadtindan ferqli olaraq Gence qalasinin forstadti merkezi memarliq ansamblina coxsayli yasayis ve ictimai tikililere ve baglara malik idi Gence qalasinin forstadti ciy kerpic ve gil mehlulundan horulmus qala divarlari ile ehate olunmusdu Gence qalasi planda qeyri beraber altibucaqli formasina malik idi Qalanin icine aparan iki yol onun serq ve qerb tereflerinde yerlesirdi Qaladan xarice uc yol cixirdi ki onlar da Irevan yolu Susa yolu Kur ve ya Tiflis yolu adlandirilirdi Qala divarinin simalindan kecen yol ise hemin uc yolu birlesdirirdi Gence qalasinin ikinci xarici divarlari XIX esre fotoda 1871 ci ilde cekilmis foto Muellif Yemakovdur Seklin neqativi Tbilisi Tarix Muzeyinde Yermakovun sexsi arxivindedir Fotonun azaciq ferqli bir nusxesi ise Bakida Elyazmalar Institunda saxlanilir Her iki yerde seklin altinda rusca yazilmisdir Nuha Mechet i banya Lakin Qala divarlarina bitisik tikilinin uzerinde lovhe var ve o lovhede rusca yazilmisdir Cejhgauz elicavetpolskogo mestnogo batalona Yelisavetpolun yerli batalionunun silah anbari buna gore de sekildeki qala Gence qalasi da ola biler Gence qalasi iki qat qala divarina malik idi Qala divarlari bir birinden 70 80 metr aralida yerlesmisdi Esas qala divarlari olan daxili divarlar alti bastiona malik idi Xarici qala divarlari ise bir birinden kifayet qeder uzaq mesafede yerlesen qullelere malik idi Qala divarlarindan kenarda yerlesen genis baglar ve evler ise yalniz ciy kerpicden horulmus divarlarla mudafie olunurdu Ikiqat qala divarlari aasinda 1797 ci il planinda Sakinler terefinden qalanin Gurcustan cari ve Susa xani terefinden muhasiresi zamani insa edilmis qazmalar kimi qeyd edilmis tikililer olmusdur E Salamzade qeyd edir ki doyusler zamani forstadt sakinleri iki qala divari arasindaki bu eraziye siginir ve muveqqeti olaraq bu qazma evlerde yasayirdi Gence qalasinin diger bir plani ise 1804 cu ile aiddir E Salamzade qeyd edir ki Gence qalasinin 1804 cu ile aid plani 1797 ci il planinin elave ve qeydler edilmis yeni nusxesidir 1804 cu il planinda Gence qalasinin xarici divarina birlesik insa edilmis ve daxili qala divarlari ile elaqelendirilmis alti bastionun adi qeyd edilmisdir Onlar Qapi Sireli bey Cefer bey Yuxari qapi Qafar bey ve Haci xan bastionlaridir Yuxari qapi bastionu yaxinliginda Gence qalasinin esas giris qapisi Yuxari qapi bastionu yaxinliginda ise 1797 ci il planinda Tiflis qapisi adlanan qapi yerlesirdi XIX esrin ikinci yarisinda Gence xanlarinin sarayinin xarabaliqlari Muellif Yermakovdur XVIII esrde Gence seheri artiq neheng eraziye malik idi ve buna gore de 1797 ci il planinda yalniz forstadtin bir hissesini gostermek mumkun olmusdur Gence qalasinin forstadti ucun yasayis kompleksleri ve evler arasinda coxlu sayda baglarin olmasidir Gence qalasinin ucuncu plani Plan goroda Elisavetpola adandirilan ve 1804 cu ile aid edilen tarixi plandir Karandasla cekilmis ve bezi yerlerde tusla islenmis planda seherin merkezi hissesi gosterilmese de forstadti ehate eden ciy kerpic divarlar tam ve aydin qeyd edilmisdir Hundur olmayan hemin qala divarlari bir birinden 200 500 metr mesafede yerlesen qullelerle mohkemlendirilmisdir Gence seherinin cenub serq hissesinin 24 fevral 1797 ci ilde islenmis xususi plani muhendis mayor Ivan Qartinq terefinden imzalanmisdir Bu planin esas diqqet ceken ceheti boyuk erazini tutan Xan heyvanxanasi ve Xan bagi nin gosterilmesidir E Salamzade qeyd edir ki Xan heyvanxanasi adi altinda ehtimal ki xan ailesi uzvlerinin vehsi heyvanlar saxladiqlari erazi ve ya xan ailesi uzvlerinin ovlandiqlari qoruq formali vehsi erazi nezerde tutulurdu Xan bagi ise dovrumuze catmis ve qedimde yalniz xan ailesi ve onlarin qonagi olan sexslerin dinceldiyi genis bagdir QeydlerYegane nusxesi CGVIA f 349 op 12 d 6055 saxlanan hemin plan E Salamzade terefinden etrafli tedqiq edilmisdir Rusiya Dovlet Merkei Herbi Tarixi Arxivinde saxlanan bu plan CGVIA f 349 op 12 d 6057 E Salamzade terefinden tedqiq edilmisdir Rusiya Dovlet Merkei Herbi Tarixi Arxivinde saxlanan bu plan CGVIA VUA 21938 E Salamzade terefinden tedqiq edilmisdir IstinadlarAltman M M Istoricheskij ocherk goroda Gandzhi B Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1949 S 94 Salamzade 1964 seh 124 Burnashev C Opisanie oblastej Azerbajdzhanskih v Persii i ih politicheskogo sostoyaniya Kursk 1793 11 Philippe Avrelle Curieuse Reis durch unterschiedene Staaten in Europa und Asia Hamburg 1705 76 Salamzade 1964 seh 128 de Bruins Cornelis Reizen over Moskove door Persie en Indie Amsterdam 1711 104 L Bretanickij A Salamzade Kirovabad Moskva 1960 24 Salamzade 1964 seh 125 Leviatov V N Ocherki iz istorii Azerbajdzhana v XVII veke Baku 1948 185 Salamzade 1964 seh 126EdebiyyatSalamzade A V Arhitektura Azerbajdana XVI XIX vv Baku Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1964 Vikianbarda Gence qalasi ile elaqeli mediafayllar var