Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qazma — Azərbaycaının ən qədim məskən tiplərindən biri. Mağara tipli yaşayış evlərinin sonrakı mərhələsini qazma, yarımqazma adlandırırdılar. Azərbaycanın Kiçik Qafqaz, Gəncəbasar və qərb bölgələrində bu tip evləri pəyə evlər kimi də adlandırıblar.
Qazmanın inşaatı
Planda düzbucaqlı olan bu tip evlər, onun sahibinin maddi vəziyyətindən asılı olaraq müxtəlif ölçülərdə tikilirdi. Dağlıq ərazilərdə son zamanlara qədər qalmaqda olan qazma (pəyə) tipli evlərin inşaqaydası bəsit olduğundan, onları hər kəs özü tikə bilirdi. Bunun üçün yamacın gündöyən səmtində (güney) tikiləcək ev üçün ilk növbədə yer müəyyənləşdirib kalafa qazılırdı. Kalafanın arxa və ya iki yan divarları yamacın dik çapılmış torpaq divarından, açıq qalmış qabaq tərəfi isə daş hörgüdən ibarət olur və burada giriş yolu qoyulurdu. Düzənlik yerlərdə inşa edilən belə qazmalarda divarların dördü də torpaqdan olurdu. Kalfa qazılıb başa çatdıqdan sonra qazmanın (pəyənin) dam örtüyü qurulurdu. Bunun üçün evin uzunu boyunca bir-birindən 1,5-1, 7 m aralı dirəklər basdırılır, üzərinə yoğun tir (kərən) atdıqdan sonra kalafa divarlarının üstünə "hərmə" (pasna) adlanan yastı ağaclar uzadılırdı. Hərmənin qoyulması dam örtüyünü ağırlığı altında torpaq divarın uçulub-tökülməsinin qarşısını alırdı. Bir ucu hərmənin, digər bir ucu isə kərənin üzərinə qoyulan pərdilər vasitəsi ilə dam çardağı qurulur, üstünə carcı, avar döşəndikdən sonra kalafanın içərisindəki torpaq dam örtüyünün üstünə atılıb möhkəm tapdalanırdı.
Qazma (pəyə) tipli yaşayış evləri ictimai inkişafın sonrakı mərhələrində inşaat ənənələrinin zənginləşməsi nəticəsində təkmilləşərək yeni variantlarda təzahür etmişdir. Bu təkmilləşdirilmiş formalardan biri ondan ibarətdir ki, dik çapılmış divarın qarşısında hərmə (pota) dirəkləri basdırılır, hərmə ağacları həmin dirəklərin üstünə qoyulurdu. Belə olduqda qazmanın davamlılığı artır, torpaq divara dam örtüyünü təzyiqi azalırdı.
Digər formada isə, divarboyu basdırılmış hərmə dirəklərin arası çubuq və ya qarğı ilə hörülür, üzəri suvanırdı. Sonralar onu daş hörgüsü əvəz etmişdir. Ayrımlara məxsus yaşayış evi tiplərindən qazma evlərin inkişafının sonrakı mərhələsi , daha sonra və ya qaradamolmuşdur.
Mənbə
- Azərbaycan etnoqrafiyası AMEA ARXEOLOGİYA VƏ ETNOQRAFİYA İNSTİTUTU, ŞƏRQ-QƏRB BAKI 2007,
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qazma Azerbaycainin en qedim mesken tiplerinden biri Magara tipli yasayis evlerinin sonraki merhelesini qazma yarimqazma adlandirirdilar Azerbaycanin Kicik Qafqaz Gencebasar ve qerb bolgelerinde bu tip evleri peye evler kimi de adlandiriblar Qazmanin insaatiPlanda duzbucaqli olan bu tip evler onun sahibinin maddi veziyyetinden asili olaraq muxtelif olculerde tikilirdi Dagliq erazilerde son zamanlara qeder qalmaqda olan qazma peye tipli evlerin insaqaydasi besit oldugundan onlari her kes ozu tike bilirdi Bunun ucun yamacin gundoyen semtinde guney tikilecek ev ucun ilk novbede yer mueyyenlesdirib kalafa qazilirdi Kalafanin arxa ve ya iki yan divarlari yamacin dik capilmis torpaq divarindan aciq qalmis qabaq terefi ise das horguden ibaret olur ve burada giris yolu qoyulurdu Duzenlik yerlerde insa edilen bele qazmalarda divarlarin dordu de torpaqdan olurdu Kalfa qazilib basa catdiqdan sonra qazmanin peyenin dam ortuyu qurulurdu Bunun ucun evin uzunu boyunca bir birinden 1 5 1 7 m arali direkler basdirilir uzerine yogun tir keren atdiqdan sonra kalafa divarlarinin ustune herme pasna adlanan yasti agaclar uzadilirdi Hermenin qoyulmasi dam ortuyunu agirligi altinda torpaq divarin uculub tokulmesinin qarsisini alirdi Bir ucu hermenin diger bir ucu ise kerenin uzerine qoyulan perdiler vasitesi ile dam cardagi qurulur ustune carci avar dosendikden sonra kalafanin icerisindeki torpaq dam ortuyunun ustune atilib mohkem tapdalanirdi Qazma peye tipli yasayis evleri ictimai inkisafin sonraki merhelerinde insaat enenelerinin zenginlesmesi neticesinde tekmilleserek yeni variantlarda tezahur etmisdir Bu tekmillesdirilmis formalardan biri ondan ibaretdir ki dik capilmis divarin qarsisinda herme pota direkleri basdirilir herme agaclari hemin direklerin ustune qoyulurdu Bele olduqda qazmanin davamliligi artir torpaq divara dam ortuyunu tezyiqi azalirdi Diger formada ise divarboyu basdirilmis herme direklerin arasi cubuq ve ya qargi ile horulur uzeri suvanirdi Sonralar onu das horgusu evez etmisdir Ayrimlara mexsus yasayis evi tiplerinden qazma evlerin inkisafinin sonraki merhelesi daha sonra ve ya qaradamolmusdur MenbeAzerbaycan etnoqrafiyasi AMEA ARXEOLOGIYA VE ETNOQRAFIYA INSTITUTU SERQ QERB BAKI 2007 Hemcinin baxQaradam