Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mağara ya Köhül — təbii və süni olmaqla, həm də ibtidai insanların ilk sığınacaq yerləri, yaşayış evləri.
Geomorfoloji termin
Mağara — (rus. пещера, ing. cave) yer qabığının üst qatında boşluq, yer sət-hinə bir, yaxud bir neçə çıxışlarla açılır. Əsasən suda asan həll olan süxurların (əhəng daşı, dolomit, gips və b.) yuyulması və həll olması, həmçinin suffoziya, abraziya və başqa proseslər nəticəsində əmələ gəlir. Ən böyük mağaralar — karst mağaralarıdır; mürəkkəb sistemli keçidlər və zallardan ibarət olur, ümumi uzunluğu bəzən bir neçə 10 km-ə çatır (məs: ABŞ-də Flint-Mamont mağaralar sisteminin uzunluğu , RF-də Optimistik mağarasının uzunluğu). Mağaraları speleologiya öyrənir.
Ümumi məlumat
Azərbaycaının ən qədim məskən tipləri təbii və süni mağaralar kimi formalaşmışdır. Belə mağaralar həm də ibtidai insanların ilk sığınacaq yerləri-evləri olmuşdur. Məhsuldar quvvələrin inkişafı və bununla həmahəng olaraq inşaat texnikasının təkmilləşdirilməsi nəticəsində suni mağaralar qazma tipli evlərlə əvəz olunmuşdur. Daş hörgünün meydana gəlməsi isə qazma və yarımqazma evlərin yaranmasında mutərəqqi rol oynamışdır.
Karst mağaraları
Bu cür mağaralar daha çoxdur. Karst mağaraları daha uzun və dərin olur. Bü cür mağaralar süxurların su ilə yuyulmasından əmələ gəlir. Ona görə də karst mağaralarına yalnız orada rast gəlmək olur
Əhəngdaşı və deməli mərmər saf distillə olunmuş su ilə çox pis həll olunur. Suda həll olunmuş karbon qazı olduqda (təbii şəkildə suyun tərkibində həll olunmuş karbon qazı mövcud olur) isə, suyun həlledicilik qabiliyyəti bir neçə dəfə artsa da, əhəngdaşı istənilən halda ya zəif həll olur, ya da gips və ya düzla müqayisədə zəif həll olunur. Lakin, əhəngdaşınını yuyulması ilə yaranan mağaraların gips və duzun yuyulması ilə yaranan mağaralardan daha böyük olmasının səbəbi budur ki, gips və duzun yuyulması zamanı mağaralarların yaranması kimi, dağılması da sürətlə gedir.
Yer kürəsinin ən dərin mağaraları
Dərinliyi 1000 m-dən çox olan ilk mağara fransız tərəfindən müəyyən edilmişdir və 1953-cü ildən 1963-cü ilə qədər bu mağaranın ən dərin mağara olduğu hesab edilirdi.
| Mağara | Dərinliyi, m | Uzunluğu, m | Yerləşməsi | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Krubera-Voronya | -2191 | 16 058 | Abxaziya, Gürcüstan |
| 2 | -1760 | 13 000 | Abxaziya, Gürcüstan | |
| 3 | -1753 | 24 080 | Abxaziya, Gürcüstan | |
| 4 | -1632 | 50 000 | Avstriya | |
| 5 | -1626 | 13 000 | Fransa | |
| 6 | -1602 | 20 536 | Fransa | |
| 7 | -1589 | 7060 | İspaniya | |
| 8 | -1508 | 5530 | Abxaziya, Gürcüstan | |
| 9 | -1507 | 6445 | İspaniya | |
| 10 | -1502 | 5291 | Sloveniya |
Azərbaycan mağaraları haqqında
Azərbaycan Respublikası ərazisində bir çox təbii mağara aşkar edilmişdir ki, onlar Böyük və Kiçik Qafqazın dağətəyi və yüksək dağlıq sahələrində, Talış dağlarında və Naxçıvan MR-də yerləşirlər. Ölçülərinə görə mağaralar o qədər böyük olmasalar da, mənşələrinə görə çox fərqlənərək karst, abrazion, erozion, denudasion və s. formalarla təmsil edilirlər. Mağaraların bir hissəsi ibtidai insanlara sığınacaq yeri kimi xidmət göstərmiş və yəqin ki, yerli əhalinin genetik yaddaşında saxlanaraq müqəddəs "pir" statusu olan sitayiş yerlərinə çevrilmişdir. Onlardan ümumdünya əhəmiyyəti qazanmış ən məşhurları Qarabağın Azıx və Naxçıvan diyarının Əshabi-Kəf mağara abidələridir.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- PRO Speleo Speleologiya və spelestologiya
- Ural Mağaraları (Rusiya) 2007-11-18 at the Wayback Machine
- Kuqitanq mağarası(Türkmənistan) 2008-05-16 at the Wayback Machine
İstinadlar
- Mağara // Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. Bakı: "Elm". 2012. səh. 177. ISBN .
- "Worlds deepest caves, Compiled by: Bob Gulden". 2017-10-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-11-01.
- "CML#10138". 2023-07-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-11-01.
- CML#12796 2021-09-17 at the Wayback Machine, P.Rudko, 10.10.2011.
- CML#10132 2008-10-19 at the Wayback Machine, A.Şlepin, 18.09.2007.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Magara ya Kohul tebii ve suni olmaqla hem de ibtidai insanlarin ilk siginacaq yerleri yasayis evleri Azix magarasiGeomorfoloji terminMagara rus peshera ing cave yer qabiginin ust qatinda bosluq yer set hine bir yaxud bir nece cixislarla acilir Esasen suda asan hell olan suxurlarin eheng dasi dolomit gips ve b yuyulmasi ve hell olmasi hemcinin suffoziya abraziya ve basqa prosesler neticesinde emele gelir En boyuk magaralar karst magaralaridir murekkeb sistemli kecidler ve zallardan ibaret olur umumi uzunlugu bezen bir nece 10 km e catir mes ABS de Flint Mamont magaralar sisteminin uzunlugu RF de Optimistik magarasinin uzunlugu Magaralari speleologiya oyrenir Umumi melumatKrizna Yama magarasinda gol Sloveniya Azerbaycainin en qedim mesken tipleri tebii ve suni magaralar kimi formalasmisdir Bele magaralar hem de ibtidai insanlarin ilk siginacaq yerleri evleri olmusdur Mehsuldar quvvelerin inkisafi ve bununla hemaheng olaraq insaat texnikasinin tekmillesdirilmesi neticesinde suni magaralar qazma tipli evlerle evez olunmusdur Das horgunun meydana gelmesi ise qazma ve yarimqazma evlerin yaranmasinda mutereqqi rol oynamisdir Karst magaralari Bu cur magaralar daha coxdur Karst magaralari daha uzun ve derin olur Bu cur magaralar suxurlarin su ile yuyulmasindan emele gelir Ona gore de karst magaralarina yalniz orada rast gelmek olur Ehengdasi ve demeli mermer saf distille olunmus su ile cox pis hell olunur Suda hell olunmus karbon qazi olduqda tebii sekilde suyun terkibinde hell olunmus karbon qazi movcud olur ise suyun helledicilik qabiliyyeti bir nece defe artsa da ehengdasi istenilen halda ya zeif hell olur ya da gips ve ya duzla muqayisede zeif hell olunur Lakin ehengdasinini yuyulmasi ile yaranan magaralarin gips ve duzun yuyulmasi ile yaranan magaralardan daha boyuk olmasinin sebebi budur ki gips ve duzun yuyulmasi zamani magaralarlarin yaranmasi kimi dagilmasi da suretle gedir Yer kuresinin en derin magaralari Derinliyi 1000 m den cox olan ilk magara fransiz terefinden mueyyen edilmisdir ve 1953 cu ilden 1963 cu ile qeder bu magaranin en derin magara oldugu hesab edilirdi Magara Derinliyi m Uzunlugu m Yerlesmesi1 Krubera Voronya 2191 16 058 Abxaziya Gurcustan2 1760 13 000 Abxaziya Gurcustan3 1753 24 080 Abxaziya Gurcustan4 1632 50 000 Avstriya5 1626 13 000 Fransa6 1602 20 536 Fransa7 1589 7060 Ispaniya8 1508 5530 Abxaziya Gurcustan9 1507 6445 Ispaniya10 1502 5291 Sloveniyatipik qalereya Kentukki Azerbaycan magaralari haqqindaAzerbaycan Respublikasi erazisinde bir cox tebii magara askar edilmisdir ki onlar Boyuk ve Kicik Qafqazin dageteyi ve yuksek dagliq sahelerinde Talis daglarinda ve Naxcivan MR de yerlesirler Olculerine gore magaralar o qeder boyuk olmasalar da menselerine gore cox ferqlenerek karst abrazion erozion denudasion ve s formalarla temsil edilirler Magaralarin bir hissesi ibtidai insanlara siginacaq yeri kimi xidmet gostermis ve yeqin ki yerli ehalinin genetik yaddasinda saxlanaraq muqeddes pir statusu olan sitayis yerlerine cevrilmisdir Onlardan umumdunya ehemiyyeti qazanmis en meshurlari Qarabagin Azix ve Naxcivan diyarinin Eshabi Kef magara abideleridir Hemcinin baxAzerbaycan magaralari Azix magarasi Eshabi Kef magarasi Karst Geoloji proseslerXarici kecidlerPRO Speleo Speleologiya ve spelestologiya Ural Magaralari Rusiya 2007 11 18 at the Wayback Machine Kuqitanq magarasi Turkmenistan 2008 05 16 at the Wayback MachineVikianbarda Magara ile elaqeli mediafayllar var IstinadlarMagara Geomorfoloji terminlerin izahli lugeti Baki Elm 2012 seh 177 ISBN 978 9952 453 14 0 Worlds deepest caves Compiled by Bob Gulden 2017 10 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 11 01 CML 10138 2023 07 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 11 01 CML 12796 2021 09 17 at the Wayback Machine P Rudko 10 10 2011 CML 10132 2008 10 19 at the Wayback Machine A Slepin 18 09 2007