Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İshaq Məmmədrza oğlu Cəfərzadə (14 avqust 1895, Yelizavetpol – 5 yanvar 1982, Bakı) — Azərbaycan arxeoloqu və etnoqrafı, tarix elmləri namizədi.
| İshaq Cəfərzadə | |
|---|---|
| İshaq Məmmədrza oğlu Cəfərzadə | |
| Doğum tarixi | 14 avqust 1895 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 5 yanvar 1982 (86 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı |  Azərbaycan |
| Elm sahələri | arxeoloq və etnoqraf |
| Elmi dərəcəsi | tarix elmləri namizədi |
| İş yeri | |
| Təhsili | ali |
| Mükafatları |  |
Həyatı
- İshaq Məmmədrza oğlu Cəfərzadə 14 avqust 1895-ci ildə Gəncədə anadan olmuşdur.
- İshaq 6 yaşında mədrəsədə oxumağa başlamış, ərəb və fars dillərini öyrənmişdir.
- 1910-1916-cı illərdə 6 illik şəhər məktəbində təhsil alıb.
- 1924-cü ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun tarix-filologiya fakültəsinə daxil olub və 1927-ci ildə oranı başa vurub.
- 1925-ci ildə Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö cəmiyyətinin tarix-etnoqrafiya bölməsinin və Azərbaycan Arxeoloji Komitəsinin üzvü olub.
- 1926-cı ildə Azərbaycan dövlət muzeyində elmi əməkdaş kimi fəaliyyətə başlamış və ömrününü sonuna kimi orada işləyib.
- 1927-ci ildə Azərbaycan dövlət Universitetinin Şərq şöbəsinin etnologiya fakültəsinə daxil olur və 1929-1930-cu təhsil illərində təhsilini başa vurur.
- 1944-cü ildə "Qədim Gəncənin tarixi-arxeoloji oçerki" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək, tarix elmləri namizədi elmi dərəcəsini almışdır.
- 1925-ci ildə Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin – Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının təməlinin üzvü seçilmişdir. O, Azərbaycan Dövlət Muzeyinin elmi əməkdaşı olmuş, SSRİ EA Azərbaycan Filialında işləmişdir.
- SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə SSRİ EA Azərbaycan Filialı 1945-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasına (indiki Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası) çevrildikdən sonra İshaq Cəfərzadə həyatının sonuna kimi bu elm ocağında çalışmışdır. O, Tarix İnstitutunun Arxeologiya şöbəsinə başçılıq etmişdir.
- 1965-ci ildə Azərbaycanın əməkdar elm xadimi fəxri adını alıb.
- 5 yanvar 1982-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.
Elmi fəaliyyəti
- İ.Cəfərzadə ilk elmi axtarışlarını Gəncədə başlamışdır. Mütəfəkkir şair Nizami Gəncəvinin 800 illik yubileyi ilə əlaqədar təşkil olunmuş qazıntı işlərinə Cəfərzadə başçılıq etmişdir. Bu elmi fəaliyyət nəticəsində Gəncənin yeri dəqiq müəyyənləşdirilmiş, qala divarları, sənətkar məhəllələri, müxtəlif məişət tikililəri aşkar edilmiş, çoxlu sayda maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdı.
- Tale İshaq Cəfərzadəyə ilk dəfə olaraq Nizami Gəncəvinin məzarını açmağı, böyük sənətkarın nəşini gün işığına çıxarmaq şərəfini nəsib etmişdi. Şairin nəşini yubiley günlərində yeni türbədə qara mərmər sənduqəyə qoymuş İ.Cəfərzadə bu elmi araşdırmaların nəticələrini ümumiləşdirən Gəncə tədqiqatlarına dair əsərini namizədlik dissertasiyası kimi 1944-cü ildə müdafiə etmişdir.
- İshaq Cəfərzadənin apardığı elmi tədqiqatlar nəticəsində Azərbaycan ərazisində 70-dən çox maddi mədəniyyət abidələri aşkara çıxarılmışdır.
- O, Xocalı, Qızılvəng, Çovdar, Yaloylutəpə, Örənqala və s. arxeoloji ekspedisiyalarında, həmçinin onlarca etnoqrafik səfərlərdə iştirak etmişdir.
- O, 1938-1940-cı illərdə Gəncə, 1939-1950-ci illərdə Abşeron, Səbayıl, Qobustan və s. arxeoloji ekspedisiyaların təşkilatçısı və rəhbəri olmuşdur.
- Qobustan qaya təsvirlərinin tədqiqi və öyrənilməsi ilk dəfə İshaq Cəfərzadə tərəfindən aparılmış, 1939-cu ildə bu unikal yerlər barədə ilk dəfə dünya elminə məlumat vermişdir.
İshaq Cəfərzadə və "Qobustan dünyası"
Zəhmətkeş arxeoloqun müharibədən sonrakı illərdə apardığı tədqiqatların əsas və mühüm hissəsi Qobustanın qayaüstü rəsmləri ilə bağlıdır. Qobustan abidələri 1939-cu ildə aşkara çıxarılsa da II Dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar burada geniş tədqiqatların aparılması mümkün olmamışdır. 1947-ci ildən başlayaraq İ.Cəfərzadənin rəhbərliyi ilə Qobustanda 20 ildən artıq müddətdə ardıcıl sistemli arxeoloji tədqiqatlar aparılmışdır. Görkəmli alim Qobustanda 730 daş üzərində 5300-dən artıq müxtəlif məzmunlu qayaüstü təsvirlər qeydə almışdır. Bu rəsmlərin hamısı dəqiq qeydə alınmış və alimin həyat yoldaşı, tədqiqatlarda ən yaxın köməkçisi, Azərbaycanın ilk qadın rəssamlarından olan Səfiyyə xanım tərəfindən dəqiqliklə kağıza köçürülmüşdü. İshaq müəllim bu rəsmlər üzərində illər boyu tədqiqatlar aparmış və yuxusuz gecələr hesabına onların sirlərini öyrənə bilmişdi. Qobustanın qədim rəsmləri üzərində belə uzun və səmərəli iş İshaq müəllimi bütün dünyada qədim qayaüstü təsvirlərin ən istedadlı və təcrübəli tədqiqatçılarından biri kimi tanıtmışdı. Elə buna görə də İshaq müəllimin qayaüstü rəsmlər üzərində iş təcrübəsi nəinki yerli, hətta xarici alimlər üçün də gözəl məktəb olmuşdu. Qədim qayaüstü təsvirlər dünyanın bir çox yerlərində aşkar edilmişdir. Lakin hər yerdə Qobustanın təsvirləri qədər geniş xronoloji çərçivəli, mövzu cəhətdən rəngarəng, orijinal süjetli və bədii dəyərli təsvirlərə təsadüf olunmamışdır. İshaq müəllim Qobustan təsvirlərinin ən qədim nümunələrini orta daş - mezolit dövrünə aid etmiş, onların 9-10 min il əvvəl çəkildiyini sübuta yetirmişdi. Sonrakı dövrlərdə Qobustanın daş salnaməsində təsvirlərin sayı daha da artmış və zənginləşmişdi. Mis, tunc və dəmir dövrlərində Qobustanın bu qeyri-adi daş kitabına qədim təsərrüfat sahələrinin genişlənməsi, inkişafı, dini təsəvvürlərin mürəkkəbləşməsi ilə əlaqədar daha geniş məzmunlu və kompozisiyalı lövhələr - əsl incəsənət əsərləri əlavə edilmişdi. Ciddi axtarışlar nəticəsində İshaq müəllimə hər bir rəsmin dövrlərə görə mənasını açmaq, onların işlənmə üslubunu aydınlaşdırmaq müyəssər olmuşdur. Yer kurəsinin müxtəlif guşələrində tapılmış bütün qədim qayaüstü təsvirlərə yaxşı bələd olan İshaq Cəfərzadə Qobustan təsvirlərinin səciyyəvi xüsusiyyətini, bədii və tarixi əhəmiyyətini müəyyənləşdirə bilmişdi. Görkəmli alimin tədqiqatlarında diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri də Qobustanın qədim təbii-coğrafi şəraitinin nəzəri bərpası ilə bağlıdır. Alimə görə uzaq keçmişdə Qobustanın iqlimi rütubətli və tropik iqlimə yaxın olmuşdur. O zaman bu ərazi sulu çaylara, çoxlu bulaqlara və bol ot örtüyünə malik olduğundan burada saysız-hesabsız ov heyvanları özlərinə sığınacaq tapmış və yerli qəbilə və tayfaların böyük mal-qara sürüləri saxlanılmışdı. Qobustan təsvirlərini öyrənərkən istedadlı alim onların meydana gəlmə tarixinə xüsusi fikir vermişdi. Tədqiqatçının fikrincə, Qobustanın saysız-hesabsız təsvirləri içərisində siluet üsulu ilə çəkilmiş, çiyinlərində kaman olan kişi və qadın təsvirləri ən qədim dövrlərə aiddir və onlar bilavasitə qadınların ibtidai cəmiyyətdə hakim olduğu madərşahlıq dövründə çəkilmişdir. İshaq Cəfərzadənin dərin və geniş axtarışları ona sonrakı dövrlərin təsvirlərini də müəyyən etməyə, onların fərqləndirici xüsusiyyətlərini aydınlaşdırmağa imkan vermişdi. O, müəyyən bir dövrün təsvirlərini tədqiq edərkən çox düzgün olaraq onları həmin dövrün təsərrüfatı, dini təsəvvürləri və mədəni nailiyyətləri ilə əlaqələndirmiş, mütəxəssislərin diqqətini cəlb edən maraqlı elmi fikirlər irəli sürmüşdü. Tədqiqatçının qaya təsvirlərinin dövrlərə görə işlənmə üslubları haqqında fikirləri xüsusilə əhəmiyyətlidir. Qürurla deyə bilərik ki, dünya qayaüstü təsvirlərinin tədqiqində onların dövrlərə görə işlənmə üsulları sirlərinin açılması bilavasitə görkəmli alimimiz İshaq Cəfərzadəyə məxsusdur. İshaq müəllim tərəfindən başlanılan Qobustan arxeoloji tədqiqatlarının Azərbaycan və keçmiş Sovet arxeologiya elminin inkişafına böyük təsiri olmuşdur. Bu tədqiqatlar vaxtilə Sovet arxeologiyasının ən böyük nailiyyətlərindən biri kimi qiymətləndirilmişdi. 1973-cü ildə zəhmətkeş alimin “Qobustan” adlı böyük bir əsəri çapdan çıxmışdı. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının nəşriyyatı tərəfindən iri həcmli albom şəklində çap olunmuş bu kitab Qobustan tədqiqatlarının ilk yekunlarına həsr olunsa da, mühüm elmi əhəmiyyət kəsb edir. Ulularımızın qiymətli mirası, zəngin mədəni irsimizin ayrılmaz hissəsi olan Qobustan haqqında çoxlu şeirlər yazılmış, mahnılar bəstələnmiş, rəsm əsərləri çəkilmişdir. Lankin İshaq müəllimin “Qobustan” kitabına qədər bu qeyri-adi abidə haqqında müəyyən bir elmi əsər yazılmamışdı. Buna görə də bu kitab respublikamızın mədəni həyatında mühüm bir hadisə kimi qiymətləndirilmiş, elmi ictimaiyyət tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdı. Mənə isə bu dəyərli elmi əsər haqqında o vaxtlar “Kommunist” qəzetində çap olunan geniş rəy yazmaq şərəfi nəsib olmuşdu. Yorulmaq bilməyən qocaman alim ömrünün son illərində “Qobustanın petroqlifləri” adlı daha bir mükəmməl elmi əsəri uğurla başa çatdırmışdı. Təəssüf ki, böyük alimin ölümündən sonra əsər ayrı-ayrı adamların məkrli xislətinin qurbanı oldu, işiq üzü görmədi. Onu da qeyd etməyə dəyər ki, İsaq müəllim ömür yoldaşı Səfiyyə xanımla birlikdə “Abşeronun qəbir daşları” adlı əsər də yazmış, çap üçün Elmlər Akademiyasının nəşriyyatına təqdim etmişdi. Həyatlarını bütünlüklə elmə həsr edən İshaq müəllim və Səfiyyə xanım gecəni gündüzə qataraq həmin əsər üzərində necə də böyük şövqlə işləyirdilər. Lakin bu əsərin də taleyi acı oldu. Əsər çap olunmadı, “Elm” nəşriyyatının otaqlarında itib-batdı. İshaq müəllimlə işlədiyim müddətdə iki dəfə onun yubiley gecəsində iştirak etmişdim. Anadan olmasının 70 illiyi də, 80 illiyi də bizim üçün, respublikamızın bütün tarixçiləri və ictimaiyyəti üçün əsl bayram olmuşdu. Ümid edirdik ki, böyük alimin 90 illiyini də ona layiq dərin hörmət və minnətdarlıq hissilə, sevinc və xoş arzularla keçirəcəyik. Çox təəssüf ki, bu, bizə qismət olmadı. Görkəmli alim 1982-ci ilin yanvarın 5-də uzun illərdən bəri topladığı misilsiz zəngin mirası bizə ərməğan edərək dünyasını dəyişdi. Azərbaycanın elə bir guşəsi tapılmaz ki, oraya tanınmış alimin ayağı dəyməmiş ola. Lakin onun adı ilə daha çox dünya sənət xəzinəsini bəzəyən, milli mədəni və mənəvi qürurumuzu təşkil edən məhz Qobustanın daş naxışları, rəsmləri bağlıdır. Ulu babalarımızın hiss və duyğularını qoruyub saxlayan bu abidənin tədqiqinə o, ömrünün 40 ilə yaxın bir dövrünü həsr etmişdi. Bəlkə də elə buna görə Qobustanın yalçın qayaları uzaq minilliklərin, əsrlərin sirlərini ondan gizlətmək istəməmiş, çətin və əziyyətli axtarışlarda ona qüvvət, əzəmət vermiş, möhkəm arxa olmuşdu. Bəlkə də elə buna görə tanınmış alimin yerişində və duruşunda, söhbətlərində və yazılarında həmişə Qobustanın düşüncəsi, onun nəhəng qayalarının vüqarı, minbir səsli qədim və ecazkar mahnısı əks olunmuşdu. Uzun illər keçməsinə və Qobustan abidələri üzrə yeni-yeni kitabların, elmi məqalələrin nəşrinə baxmayaraq İ.Cəfərzadənin “Qobustan” kitabı bu gün də Qobustan barədə ən sanballı və etibarlı elmi mənbə olaraq öz aktuallığını saxlamaqdadır. Təsadüfi deyil ki, 1999-cu ildə “Dədə Qorqud” dastanlarının 1300 illiyinin qeyd edilməsi ilə bağlı tədbirlər çərçivəsində İshaq Cəfərzadənin “Qobustan” kitabı Azərbaycan və rus dillərində yenidən nəşr edilmişdir. Alimin apardığı tədqiqatlar nəticəsində Azərbaycanın qədim dövr tarixinin öyrənilməsində müstəsna əhəmiyyətə malik Qobustan abidələri bütün dünyada məşhurlaşmışdır. 2007-ci ildə isə Qobustan abidələri kompleksi UNESCO-nun ümumdünya mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir.
Mükafatları
- Elmin inkişafındakı xidmətlərinə görə SSRİ Ali sovetinin rəyasət Heyəti tərəfindən ilə təltif olunub.
- "1941-1945-ci illərdə Böyük Vətən Müharibəsində Şərəfli Əmək” medal ilə təltif olunub.
- ilə təltif olunub.
- Azərbaycan SSR-in Ali soveti tərəfindən fəxri fərman və "Əməkdar elm xadimi" adı ilə təltif olunub.
Əsas elmi əsərləri
- Azərbaycanın qədim tarixi. Azərb.SSR EA Tarix və Fəlsəfə İnstitutunun əsərləri, c.I, Bakı, 1961.
- Историко-архелогический очерк старой Ганджи (Родина Низами). Баку, 1949.
- Гобустан. Наскальные изображения. Баку, 1973.
- Qədim Gəncənin tarixi-arxeoloji oçerki. 1947
Mənbə
- Q.M.Əhmədov, F.M.Muradova. Axtarışda keçən ömür. Azərbaycan SSR EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), Bakı, 1978, № 1
- R.M.Vahidov. Görkəmli alim - Azərbaycanın maddi mədəniyyəti. t. 7, Bakı, 1973, s. 5-10.
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. X cild, Bakı, 1987. s. 430-431
- Qobustan rəsmlərinin yorulmaz tədqiqatçısı. Azərbaycan müəllimi, 2011, 21 oktyabr
- İshaq Məmmədrza oğlu Cəfərzadə - Görkəmli arxeoloq və etnoqraf - Məqalənin müəllifi Nəcəf Müseyiblidir (AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini)
- Savalan Fərəcov. Qobustanın sirrini açan alim
- İsmayılzadə Q. Azərbaycan arxeologiyasının sarbanı 2017-04-08 at the Wayback Machine
İstinadlar
- "Qobustan rəsmlərinin yorulmaz tədqiqatçısı. Azərbaycan müəllimi, 2011, 21 oktyabr, s. 8". 2017-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-07-30.
- [1] 2018-07-10 at the Wayback Machineİshaq Məmmədrza oğlu Cəfərzadə - Görkəmli arxeoloq və etnoqraf - Məqalənin müəllifi Nəcəf Müseyiblidir (AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini)[ölü keçid]
- Керимова Т.С. Из истории Национальной Академии наук Азербайджана. Баку: Тахсил, 2005, с. 372-373
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. X cild, Bakı, 1987. s. 430-431
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ishaq Memmedrza oglu Ceferzade 14 avqust 1895 Yelizavetpol 5 yanvar 1982 Baki Azerbaycan arxeoloqu ve etnoqrafi tarix elmleri namizedi Ishaq CeferzadeIshaq Memmedrza oglu CeferzadeDogum tarixi 14 avqust 1895 1895 08 14 Dogum yeri Yelizavetpol Yelizavetpol quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 5 yanvar 1982 1982 01 05 86 yasinda Vefat yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIVetendasligi AzerbaycanElm saheleri arxeoloq ve etnoqrafElmi derecesi tarix elmleri namizediIs yeri Milli Azerbaycan Tarixi MuzeyiTehsili aliMukafatlariHeyatiIshaq Memmedrza oglu Ceferzade 14 avqust 1895 ci ilde Gencede anadan olmusdur Ishaq 6 yasinda medresede oxumaga baslamis ereb ve fars dillerini oyrenmisdir 1910 1916 ci illerde 6 illik seher mektebinde tehsil alib 1924 cu ilde Azerbaycan Pedaqoji Institutunun tarix filologiya fakultesine daxil olub ve 1927 ci ilde orani basa vurub 1925 ci ilde Azerbaycani Tedqiq ve Tetebbo cemiyyetinin tarix etnoqrafiya bolmesinin ve Azerbaycan Arxeoloji Komitesinin uzvu olub 1926 ci ilde Azerbaycan dovlet muzeyinde elmi emekdas kimi fealiyyete baslamis ve omrununu sonuna kimi orada isleyib 1927 ci ilde Azerbaycan dovlet Universitetinin Serq sobesinin etnologiya fakultesine daxil olur ve 1929 1930 cu tehsil illerinde tehsilini basa vurur 1944 cu ilde Qedim Gencenin tarixi arxeoloji ocerki movzusunda dissertasiya mudafie ederek tarix elmleri namizedi elmi derecesini almisdir 1925 ci ilde Azerbaycani Tedqiq ve Tetebbo Cemiyyetinin Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin temelinin uzvu secilmisdir O Azerbaycan Dovlet Muzeyinin elmi emekdasi olmus SSRI EA Azerbaycan Filialinda islemisdir SSRI Xalq Komissarlari Sovetinin qerari ile SSRI EA Azerbaycan Filiali 1945 ci ilde Azerbaycan Elmler Akademiyasina indiki Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi cevrildikden sonra Ishaq Ceferzade heyatinin sonuna kimi bu elm ocaginda calismisdir O Tarix Institutunun Arxeologiya sobesine basciliq etmisdir 1965 ci ilde Azerbaycanin emekdar elm xadimi fexri adini alib 5 yanvar 1982 ci ilde Bakida vefat etmisdir Elmi fealiyyetiI Ceferzade ilk elmi axtarislarini Gencede baslamisdir Mutefekkir sair Nizami Gencevinin 800 illik yubileyi ile elaqedar teskil olunmus qazinti islerine Ceferzade basciliq etmisdir Bu elmi fealiyyet neticesinde Gencenin yeri deqiq mueyyenlesdirilmis qala divarlari senetkar mehelleleri muxtelif meiset tikilileri askar edilmis coxlu sayda maddi medeniyyet numuneleri tapilmisdi Tale Ishaq Ceferzadeye ilk defe olaraq Nizami Gencevinin mezarini acmagi boyuk senetkarin nesini gun isigina cixarmaq serefini nesib etmisdi Sairin nesini yubiley gunlerinde yeni turbede qara mermer senduqeye qoymus I Ceferzade bu elmi arasdirmalarin neticelerini umumilesdiren Gence tedqiqatlarina dair eserini namizedlik dissertasiyasi kimi 1944 cu ilde mudafie etmisdir Ishaq Ceferzadenin apardigi elmi tedqiqatlar neticesinde Azerbaycan erazisinde 70 den cox maddi medeniyyet abideleri askara cixarilmisdir O Xocali Qizilveng Covdar Yaloylutepe Orenqala ve s arxeoloji ekspedisiyalarinda hemcinin onlarca etnoqrafik seferlerde istirak etmisdir O 1938 1940 ci illerde Gence 1939 1950 ci illerde Abseron Sebayil Qobustan ve s arxeoloji ekspedisiyalarin teskilatcisi ve rehberi olmusdur Qobustan qaya tesvirlerinin tedqiqi ve oyrenilmesi ilk defe Ishaq Ceferzade terefinden aparilmis 1939 cu ilde bu unikal yerler barede ilk defe dunya elmine melumat vermisdir Ishaq Ceferzade ve Qobustan dunyasi Zehmetkes arxeoloqun muharibeden sonraki illerde apardigi tedqiqatlarin esas ve muhum hissesi Qobustanin qayaustu resmleri ile baglidir Qobustan abideleri 1939 cu ilde askara cixarilsa da II Dunya muharibesinin baslanmasi ile elaqedar burada genis tedqiqatlarin aparilmasi mumkun olmamisdir 1947 ci ilden baslayaraq I Ceferzadenin rehberliyi ile Qobustanda 20 ilden artiq muddetde ardicil sistemli arxeoloji tedqiqatlar aparilmisdir Gorkemli alim Qobustanda 730 das uzerinde 5300 den artiq muxtelif mezmunlu qayaustu tesvirler qeyde almisdir Bu resmlerin hamisi deqiq qeyde alinmis ve alimin heyat yoldasi tedqiqatlarda en yaxin komekcisi Azerbaycanin ilk qadin ressamlarindan olan Sefiyye xanim terefinden deqiqlikle kagiza kocurulmusdu Ishaq muellim bu resmler uzerinde iller boyu tedqiqatlar aparmis ve yuxusuz geceler hesabina onlarin sirlerini oyrene bilmisdi Qobustanin qedim resmleri uzerinde bele uzun ve semereli is Ishaq muellimi butun dunyada qedim qayaustu tesvirlerin en istedadli ve tecrubeli tedqiqatcilarindan biri kimi tanitmisdi Ele buna gore de Ishaq muellimin qayaustu resmler uzerinde is tecrubesi neinki yerli hetta xarici alimler ucun de gozel mekteb olmusdu Qedim qayaustu tesvirler dunyanin bir cox yerlerinde askar edilmisdir Lakin her yerde Qobustanin tesvirleri qeder genis xronoloji cerciveli movzu cehetden rengareng orijinal sujetli ve bedii deyerli tesvirlere tesaduf olunmamisdir Ishaq muellim Qobustan tesvirlerinin en qedim numunelerini orta das mezolit dovrune aid etmis onlarin 9 10 min il evvel cekildiyini subuta yetirmisdi Sonraki dovrlerde Qobustanin das salnamesinde tesvirlerin sayi daha da artmis ve zenginlesmisdi Mis tunc ve demir dovrlerinde Qobustanin bu qeyri adi das kitabina qedim teserrufat sahelerinin genislenmesi inkisafi dini tesevvurlerin murekkeblesmesi ile elaqedar daha genis mezmunlu ve kompozisiyali lovheler esl incesenet eserleri elave edilmisdi Ciddi axtarislar neticesinde Ishaq muellime her bir resmin dovrlere gore menasini acmaq onlarin islenme uslubunu aydinlasdirmaq muyesser olmusdur Yer kuresinin muxtelif guselerinde tapilmis butun qedim qayaustu tesvirlere yaxsi beled olan Ishaq Ceferzade Qobustan tesvirlerinin seciyyevi xususiyyetini bedii ve tarixi ehemiyyetini mueyyenlesdire bilmisdi Gorkemli alimin tedqiqatlarinda diqqeti celb eden cehetlerden biri de Qobustanin qedim tebii cografi seraitinin nezeri berpasi ile baglidir Alime gore uzaq kecmisde Qobustanin iqlimi rutubetli ve tropik iqlime yaxin olmusdur O zaman bu erazi sulu caylara coxlu bulaqlara ve bol ot ortuyune malik oldugundan burada saysiz hesabsiz ov heyvanlari ozlerine siginacaq tapmis ve yerli qebile ve tayfalarin boyuk mal qara suruleri saxlanilmisdi Qobustan tesvirlerini oyrenerken istedadli alim onlarin meydana gelme tarixine xususi fikir vermisdi Tedqiqatcinin fikrince Qobustanin saysiz hesabsiz tesvirleri icerisinde siluet usulu ile cekilmis ciyinlerinde kaman olan kisi ve qadin tesvirleri en qedim dovrlere aiddir ve onlar bilavasite qadinlarin ibtidai cemiyyetde hakim oldugu madersahliq dovrunde cekilmisdir Ishaq Ceferzadenin derin ve genis axtarislari ona sonraki dovrlerin tesvirlerini de mueyyen etmeye onlarin ferqlendirici xususiyyetlerini aydinlasdirmaga imkan vermisdi O mueyyen bir dovrun tesvirlerini tedqiq ederken cox duzgun olaraq onlari hemin dovrun teserrufati dini tesevvurleri ve medeni nailiyyetleri ile elaqelendirmis mutexessislerin diqqetini celb eden maraqli elmi fikirler ireli surmusdu Tedqiqatcinin qaya tesvirlerinin dovrlere gore islenme uslublari haqqinda fikirleri xususile ehemiyyetlidir Qururla deye bilerik ki dunya qayaustu tesvirlerinin tedqiqinde onlarin dovrlere gore islenme usullari sirlerinin acilmasi bilavasite gorkemli alimimiz Ishaq Ceferzadeye mexsusdur Ishaq muellim terefinden baslanilan Qobustan arxeoloji tedqiqatlarinin Azerbaycan ve kecmis Sovet arxeologiya elminin inkisafina boyuk tesiri olmusdur Bu tedqiqatlar vaxtile Sovet arxeologiyasinin en boyuk nailiyyetlerinden biri kimi qiymetlendirilmisdi 1973 cu ilde zehmetkes alimin Qobustan adli boyuk bir eseri capdan cixmisdi Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin nesriyyati terefinden iri hecmli albom seklinde cap olunmus bu kitab Qobustan tedqiqatlarinin ilk yekunlarina hesr olunsa da muhum elmi ehemiyyet kesb edir Ulularimizin qiymetli mirasi zengin medeni irsimizin ayrilmaz hissesi olan Qobustan haqqinda coxlu seirler yazilmis mahnilar bestelenmis resm eserleri cekilmisdir Lankin Ishaq muellimin Qobustan kitabina qeder bu qeyri adi abide haqqinda mueyyen bir elmi eser yazilmamisdi Buna gore de bu kitab respublikamizin medeni heyatinda muhum bir hadise kimi qiymetlendirilmis elmi ictimaiyyet terefinden boyuk maraqla qarsilanmisdi Mene ise bu deyerli elmi eser haqqinda o vaxtlar Kommunist qezetinde cap olunan genis rey yazmaq serefi nesib olmusdu Yorulmaq bilmeyen qocaman alim omrunun son illerinde Qobustanin petroqlifleri adli daha bir mukemmel elmi eseri ugurla basa catdirmisdi Teessuf ki boyuk alimin olumunden sonra eser ayri ayri adamlarin mekrli xisletinin qurbani oldu isiq uzu gormedi Onu da qeyd etmeye deyer ki Isaq muellim omur yoldasi Sefiyye xanimla birlikde Abseronun qebir daslari adli eser de yazmis cap ucun Elmler Akademiyasinin nesriyyatina teqdim etmisdi Heyatlarini butunlukle elme hesr eden Ishaq muellim ve Sefiyye xanim geceni gunduze qataraq hemin eser uzerinde nece de boyuk sovqle isleyirdiler Lakin bu eserin de taleyi aci oldu Eser cap olunmadi Elm nesriyyatinin otaqlarinda itib batdi Ishaq muellimle islediyim muddetde iki defe onun yubiley gecesinde istirak etmisdim Anadan olmasinin 70 illiyi de 80 illiyi de bizim ucun respublikamizin butun tarixcileri ve ictimaiyyeti ucun esl bayram olmusdu Umid edirdik ki boyuk alimin 90 illiyini de ona layiq derin hormet ve minnetdarliq hissile sevinc ve xos arzularla kecireceyik Cox teessuf ki bu bize qismet olmadi Gorkemli alim 1982 ci ilin yanvarin 5 de uzun illerden beri topladigi misilsiz zengin mirasi bize ermegan ederek dunyasini deyisdi Azerbaycanin ele bir gusesi tapilmaz ki oraya taninmis alimin ayagi deymemis ola Lakin onun adi ile daha cox dunya senet xezinesini bezeyen milli medeni ve menevi qururumuzu teskil eden mehz Qobustanin das naxislari resmleri baglidir Ulu babalarimizin hiss ve duygularini qoruyub saxlayan bu abidenin tedqiqine o omrunun 40 ile yaxin bir dovrunu hesr etmisdi Belke de ele buna gore Qobustanin yalcin qayalari uzaq minilliklerin esrlerin sirlerini ondan gizletmek istememis cetin ve eziyyetli axtarislarda ona quvvet ezemet vermis mohkem arxa olmusdu Belke de ele buna gore taninmis alimin yerisinde ve durusunda sohbetlerinde ve yazilarinda hemise Qobustanin dusuncesi onun neheng qayalarinin vuqari minbir sesli qedim ve ecazkar mahnisi eks olunmusdu Uzun iller kecmesine ve Qobustan abideleri uzre yeni yeni kitablarin elmi meqalelerin nesrine baxmayaraq I Ceferzadenin Qobustan kitabi bu gun de Qobustan barede en sanballi ve etibarli elmi menbe olaraq oz aktualligini saxlamaqdadir Tesadufi deyil ki 1999 cu ilde Dede Qorqud dastanlarinin 1300 illiyinin qeyd edilmesi ile bagli tedbirler cercivesinde Ishaq Ceferzadenin Qobustan kitabi Azerbaycan ve rus dillerinde yeniden nesr edilmisdir Alimin apardigi tedqiqatlar neticesinde Azerbaycanin qedim dovr tarixinin oyrenilmesinde mustesna ehemiyyete malik Qobustan abideleri butun dunyada meshurlasmisdir 2007 ci ilde ise Qobustan abideleri kompleksi UNESCO nun umumdunya medeni irs siyahisina daxil edilmisdir MukafatlariElmin inkisafindaki xidmetlerine gore SSRI Ali sovetinin reyaset Heyeti terefinden Qirmizi Bayraq ordeni ile teltif olunub 1941 1945 ci illerde Boyuk Veten Muharibesinde Serefli Emek medal ile teltif olunub Qafqazin mudafiesine gore medali ile teltif olunub Azerbaycan SSR in Ali soveti terefinden fexri ferman ve Emekdar elm xadimi adi ile teltif olunub Esas elmi eserleriAzerbaycanin qedim tarixi Azerb SSR EA Tarix ve Felsefe Institutunun eserleri c I Baki 1961 Istoriko arhelogicheskij ocherk staroj Gandzhi Rodina Nizami Baku 1949 Gobustan Naskalnye izobrazheniya Baku 1973 Qedim Gencenin tarixi arxeoloji ocerki 1947MenbeQ M Ehmedov F M Muradova Axtarisda kecen omur Azerbaycan SSR EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi Baki 1978 1 R M Vahidov Gorkemli alim Azerbaycanin maddi medeniyyeti t 7 Baki 1973 s 5 10 Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi X cild Baki 1987 s 430 431 Qobustan resmlerinin yorulmaz tedqiqatcisi Azerbaycan muellimi 2011 21 oktyabr Ishaq Memmedrza oglu Ceferzade Gorkemli arxeoloq ve etnoqraf Meqalenin muellifi Necef Museyiblidir AMEA Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutunun elmi isler uzre direktor muavini Savalan Ferecov Qobustanin sirrini acan alim Ismayilzade Q Azerbaycan arxeologiyasinin sarbani 2017 04 08 at the Wayback MachineIstinadlar Qobustan resmlerinin yorulmaz tedqiqatcisi Azerbaycan muellimi 2011 21 oktyabr s 8 2017 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2017 07 30 1 2018 07 10 at the Wayback MachineIshaq Memmedrza oglu Ceferzade Gorkemli arxeoloq ve etnoqraf Meqalenin muellifi Necef Museyiblidir AMEA Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutunun elmi isler uzre direktor muavini olu kecid Kerimova T S Iz istorii Nacionalnoj Akademii nauk Azerbajdzhana Baku Tahsil 2005 s 372 373 Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi X cild Baki 1987 s 430 431