Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Morfofonologiya — morfologiya və fonologiyanın kəsişmə nöqtəsində duran bir dilçilik sahəsi. Azərbaycan dilində morfofonologiya dilin morfemlərinin (sözlərin ən kiçik mənalı hissələri) müxtəlif fonoloji mühitlərdə necə dəyişməsini izah edən bir sahədir. Morfofonologiya Azərbaycan dilində həm sait ahəngi, həm də samit dəyişiklikləri kimi xüsusiyyətləri əhatə edir. Bu dəyişikliklər dilin ahəngdarlığına xidmət edir və nitqin axıcılığını təmin edir.»
Sait Ahəngi
Azərbaycan dilində morfofonologiyanın ən mühüm cəhətlərindən biri sait ahəngidir. Bu, sözün kökündəki saitlərin cəmləşdiyi tipə uyğun olaraq şəkilçidə də oxşar saitlərin işlənməsini təmin edir. Saitlər ön (incə) və arxa (qalın) olmaqla iki qrupa bölünür: Qalın saitlər: a, ı, o, u İncə saitlər: e, ə, i, ö, ü Şəkilçilər sait ahənginə uyğun olaraq dəyişir. Məsələn: Ev → Evlər Kitab → Kitablar Burada şəkilçilərin sait ahəngi qaydasına görə dəyişməsi morfofonoloji bir hadisədir.
Samit Dəyişiklikləri
Azərbaycan dilində morfofonoloji hadisələrə həm də bəzi samitlərin şəkilçi əlavə edilərkən dəyişməsi daxildir. Bu proseslərə aşağıdakılar aiddir:
Zəif samitlərin möhkəmlənməsi
Bəzi sözlərə şəkilçi əlavə edilərkən, zəif samitlər daha möhkəm səsə çevrilir. Bu, əsasən qrammatik morfemlərin fonoloji uyğunlaşmasını təmin etmək üçün baş verir. Məsələn: Kitab + ı → Kitabı (b samiti olduğu kimi qalır, zəifləmir) Dəftər + i → Dəftəri (dəyişiklik olmur, ahəngdarlıq təmin olunur)
Samitlərin dəyişməsi (Alternasiya)
Azərbaycan dilində bəzi sözlərə şəkilçi əlavə edilərkən, kökdəki samitlər dəyişə bilir. Bu, əsasən morfemlərin tələffüzünü asanlaşdırmaq məqsədilə olur. Misal üçün: Qar + ı → Qarı Çiçək + i → Çiçəyi ("k" səsi "y" səsinə çevrilir)
Morfofonoloji Asssimilyasiya (Uyğunlaşma)
Assimilyasiya, səsin qonşu səslərə uyğun dəyişməsidir. Azərbaycan dilində bu proses əsasən samitlərdə müşahidə edilir. Məsələn: Kitab + da → Kitabda ("b" ilə "d" uyumlu olduğu üçün assimilyasiya yoxdur). Əl + də → Əldə ("l" samiti ilə "d" samiti bir-birinə uyğun olur) Bu hadisələr səs uyğunlaşmasının morfofonoloji əsaslarını təşkil edir.
Morfemlərdə Sait Düşməsi
Bəzi morfofonoloji qaydalar nəticəsində saitlərin düşməsi də baş verə bilər. Saitlər müəyyən morfemlərdə zəifləyir və fonoloji baxımdan tələffüzü yüngülləşdirmək üçün aradan qaldırılır: Oyna + r → Oynar(aralıq sait düşür) Azərbaycan dilində morfofonologiya dilin fonoloji uyğunluq qaydalarını təşkil edir və ahəngdarlıq, səs uyğunluğu kimi prinsipləri təmin edir. Sait ahəngi, samit dəyişiklikləri və assimilyasiya bu sahənin əsas hissələridir. Bu proseslər dilin axıcılığını qorumaq və sözlər arasında harmoniyanı təmin etmək üçün işləyir.
İstinadlar
- Valeri Musatov, “Rus dili. Morfemiklər. Morfonologiya. Söz yaratmaq", 2013.
- Qibbon, Dafid; Mur, Rocer; Vinski, Riçard. Danışıq Dil Sistemləri üçün Standartlar və Resurslar Təlimatları: Danışıq dilinin xarakteristikası (ingilis). Berlin; Nyu York: Valter de Gruyter. 1998. 61–62. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Morfofonologiya morfologiya ve fonologiyanin kesisme noqtesinde duran bir dilcilik sahesi Azerbaycan dilinde morfofonologiya dilin morfemlerinin sozlerin en kicik menali hisseleri muxtelif fonoloji muhitlerde nece deyismesini izah eden bir sahedir Morfofonologiya Azerbaycan dilinde hem sait ahengi hem de samit deyisiklikleri kimi xususiyyetleri ehate edir Bu deyisiklikler dilin ahengdarligina xidmet edir ve nitqin axiciligini temin edir DilcilikDunya dilleriFonologiya Morfologiya Sintaksis Semantika Praqmatika Koqnitiv dilcilik Generativ linqvistikaDeskriptiv linqvistikaAntropoloji linqvistika Tekamul linqvistikasi etimologiya Fonetika SosiolinqvistikaTetbiqi dilcilikKomputer dilciliyi Kriminalistika Dilin menimsenilmesi Dil qiymetlendirmesi Dil inkisafi Antropoloji linqvistika PsixolinqvistikaDigerleriEdebiyyat Dunya dilleribrSait AhengiAzerbaycan dilinde morfofonologiyanin en muhum cehetlerinden biri sait ahengidir Bu sozun kokundeki saitlerin cemlesdiyi tipe uygun olaraq sekilcide de oxsar saitlerin islenmesini temin edir Saitler on ince ve arxa qalin olmaqla iki qrupa bolunur Qalin saitler a i o u Ince saitler e e i o u Sekilciler sait ahengine uygun olaraq deyisir Meselen Ev Evler Kitab Kitablar Burada sekilcilerin sait ahengi qaydasina gore deyismesi morfofonoloji bir hadisedir Samit DeyisiklikleriAzerbaycan dilinde morfofonoloji hadiselere hem de bezi samitlerin sekilci elave edilerken deyismesi daxildir Bu proseslere asagidakilar aiddir Zeif samitlerin mohkemlenmesi Bezi sozlere sekilci elave edilerken zeif samitler daha mohkem sese cevrilir Bu esasen qrammatik morfemlerin fonoloji uygunlasmasini temin etmek ucun bas verir Meselen Kitab i Kitabi b samiti oldugu kimi qalir zeiflemir Defter i Defteri deyisiklik olmur ahengdarliq temin olunur Samitlerin deyismesi Alternasiya Azerbaycan dilinde bezi sozlere sekilci elave edilerken kokdeki samitler deyise bilir Bu esasen morfemlerin teleffuzunu asanlasdirmaq meqsedile olur Misal ucun Qar i Qari Cicek i Ciceyi k sesi y sesine cevrilir Morfofonoloji Asssimilyasiya Uygunlasma Assimilyasiya sesin qonsu seslere uygun deyismesidir Azerbaycan dilinde bu proses esasen samitlerde musahide edilir Meselen Kitab da Kitabda b ile d uyumlu oldugu ucun assimilyasiya yoxdur El de Elde l samiti ile d samiti bir birine uygun olur Bu hadiseler ses uygunlasmasinin morfofonoloji esaslarini teskil edir Morfemlerde Sait DusmesiBezi morfofonoloji qaydalar neticesinde saitlerin dusmesi de bas vere biler Saitler mueyyen morfemlerde zeifleyir ve fonoloji baximdan teleffuzu yungullesdirmek ucun aradan qaldirilir Oyna r Oynar araliq sait dusur Azerbaycan dilinde morfofonologiya dilin fonoloji uygunluq qaydalarini teskil edir ve ahengdarliq ses uygunlugu kimi prinsipleri temin edir Sait ahengi samit deyisiklikleri ve assimilyasiya bu sahenin esas hisseleridir Bu prosesler dilin axiciligini qorumaq ve sozler arasinda harmoniyani temin etmek ucun isleyir IstinadlarValeri Musatov Rus dili Morfemikler Morfonologiya Soz yaratmaq 2013 Qibbon Dafid Mur Rocer Vinski Ricard Danisiq Dil Sistemleri ucun Standartlar ve Resurslar Telimatlari Danisiq dilinin xarakteristikasi ingilis Berlin Nyu York Valter de Gruyter 1998 61 62 ISBN 9783110157345