Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kembridən əvvəl və ya Prekembri (ing. Precambrian) — Yer tarixinin hal-hazırda dəvam edən Fanerozoy eonundan əvvəlki, erkən dövrünü əhatə edən zaman dilimi üçün istifadə edilən terimdir. Bu dövr Fanerozoy eonunun ilk dövrü olan Kembridən əvvəl gəldiyi üçün belə adlandırılmışdır. Prekembri çağı Yer kürəsinin geoloji tarixinin 88%-ni təşkil edir.
Prekembri geoloji zamanın qeyri-rəsmi bir vahididir və 3 eonun: Katarxey, Arxey və Proterozoyun ümumiləşdirilmiş adıdır. Dövr 4.6 milyard il əvvəl Yerin yaranmasından, 541 milyon il əvvəl Kembrinin başlanmasına qədər olan zaman dilimini əhatə edir.
Xüsusiyyətləri
Yer tarixinin təxminən səkkizdə yeddisini təşkil etməsinə baxmayaraq, Prekembri haqqında nisbətən az şey məlumdur və məlum olanlar əsasən 1960-cı illərdən bəri aşkar edilmişdir. Prekembriyə aid fosil tapıntıları sonrakı Fanerozoy erası ilə müqayisədə daha kasıbdır və bu qalıqlar məhdud biostratiqrafik istifadəyə malikdir. Bunun səbəbi, bir çox Prekembri süxurları ağır metamorfozlaşmış, mənşələrini gizlətmiş, digər qismi eroziya nəticəsində məhv olmuş və ya Fanerozoy təbəqələrinin altında dərin basdırılmışdır.
Yerin 4,543 milyon il əvvəl Günəş orbitindəki materialllardan yarandığı və yaranmasından qısa müddət sonra çox böyük (Mars ölçülü) bir planet tərəfindən vurularaq Ayı meydana gətirən materiallara parçalandığı düşünülür (bax:Böyük toqquşma fərziyyəsi). Qərbi Avstraliyadakı zirkon kristallarının 4,404 ± 8 milyon il yaşı olduğundan, yerin sabit bir qabığının 4,433 milyon il əvvəl yarandığı qəbul edilmişdir.
"Prekembri" termini Stratiqrafiya üzrə Beynəlxalq Komissiya tərəfindən bu dövrə Katarxey, Arxey və Proterozoy eonları daxil olduğu üçün yerin geoloji tarixində yeganə "supereon" olaraq tanınıb. Lakin prekembri dəqiq eon adlarını tələb etməyən ümumi müzakirələr üçün geoloqlar və paleontoloqlar tərəfindən istifadə olunur. 2010-cu ildən etibarən Birləşmiş Ştatların Geoloji Tədqiqatı termini stratiqrafik dərəcəsi olmayan, qeyri-rəsmi olaraq qəbul edir.
Həyat formaları
Həyatın mənşəyi üçün müəyyən bir tarix müəyyənləşdirilməyib. Qərbi Qrenlandiya yaxınlığında yerləşən adalardakı 3,8 milyard illik (Arxeyə aid) süxurlarda tapılan karbon üzvi mənşəli ola bilər. Qərbi Avstraliyada 3.46 milyard yaşdan yuxarı bakteriyaların yaxşı qorunmuş mikroskopik qalıqları tapılmışdır. Eyni ərazidə 100 milyon yaşdan yuxarı olduğu ehtimal olunan fosillər də aşkar edilmişdir. Bununla birlikdə, 4.280 milyard il əvvəl həyatın inkişaf edə biləcəyinə dair dəlillər var. Prekembrinin qalan hissəsi (Proterozoy eonu) boyunca kifayət qədər davamlı bir bakteriya həyatı mövcud olmuşdur.
Şimali Amerika və Hindistandan tapılan daha köhnə formalara aid bir neçə mübahisəli hesabat istisna olmaqla, ilk mürəkkəb çoxhüceyrəli həyat formalarının Proterozoy eonunun Mezoproterozoy erasında, təxminən 1500 milyon il əvvəl meydana gəldiyi düşünülür. Yumşaq bədənli həyat formaların kolleksiyası dünyanın müxtəlif yerlərində tapılıb və 635 ilə 542 milyon il əvvəllər arasında tarixə təsadüf edir. Bunlara Ediakar və ya Vend biotası deyilir. Fanerozoy eonunun başlanğıcını qeyd edən bu dövrün sonuna doğru sərt quruluşlu canlılar meydana gəldi. Erkən Kembri dövründə həyat formalarının müxtəlifliyinin birdən-birə artmasına Kembri partlayışı deyilir.
551 milyon il əvvələ aid palçıq qalığı üzərində hər hansı bir heyvanın ətraflarının izlərinə bənzər tapıntı aşkar edildi.
Planetar mühit və oksigen fəlakəti
Kembridən əvvəl tektonik plitələrin və digər tektonik fəaliyyətlərin varlığına dair sübutlar zəif qorunub saxlanılmışdır. Ümumiyyətlə, kiçik proto-qitələrin 4280 milyon il əvvəldən mövcud olduğu və Yerin quru hissələrinin çoxunun 1130 milyon il əvvəl ətrafında vahid toplandığı güman edilir. Rodiniya olaraq bilinən superqitə 750 milyon il əvvəl ətrafında dağıldı. 2400-2100 milyon il əvvələ qədər bir neçə buz dövrü ard-arda dünyanı buzla örtdü. Ən yaxşı araşdırılanlardan biri, "Qartopu Yer" ilə nəticələnən, buzların ekvatora qədər yayıldığı düşünülən 850–635 milyon il əvvəl baş vermiş Sturt-Varanq buzlaşmasıdır.Erkən
Yerin atmosferi yaxşı başa düşülmür. Əksər geoloqlar bunun ilk növbədə azot, karbon dioksid və digər qazlardan ibarət olduğunu, sərbəst oksigenin olmadığını düşünürlər. Ancaq erkən Arxeydən bəri oksigenlə zəngin bir atmosferin mövcud olduğuna dair sübut var.
Hal-hazırda, fotosintetik həyat formaları inkişaf etdikdən və maddələr mübadiləsinin bir məhsulu olaraq onu çox miqdarda istehsal etməyə başlayana qədər molekulyar oksigenin Yer atmosferinin əhəmiyyətli bir hissəsi olmadığı güman edilir. Kimyəvi inertdən oksigenli bir atmosferə bu radikal keçid oksigen fəlakəti adlandırılan ekoloji böhrana səbəb oldu. Əvvəlcə oksigen Yer qabığındakı digər elementlərlə, ilk növbədə dəmir ilə birləşərək bu elementləri atmosferdən çıxardı. Bu prosesdən sonra atmosferdə oksigen yığılmağa başlamış və müasir oksigenli atmosfer yaranmış ola bilər.
Superqitələr
Yerdəki tektonik plitələrin hərəkəti zaman keçdikcə qitələrin yaranmasına və parçalanmasına, o cümlədən təsadüfi quru hissəsinin çoxunu və ya hamısını əhatə edən superqitələrin meydana gəlməsinə səbəb oldu. Ən erkən məlum superkontinent Vaalbara idi. Vaalbara 3.636 milyard il əvvəl yaranan bir super qitə idi. Vaalbara təxminən 2.845–2.803 milyon il əvvəl dağılmışdır. Superqitə Kenorland 2.72 milyard il əvvəl meydana gəlmiş və sonra 2.45-2.1 milyard il əvvəldən sonrakı dövrdə parçalanmışdır. Superqitə Kolumbiya və ya Nuna 2.06-1.82 milyard il əvvəl meydana gəlmiş və təxminən 1.5-1.35 milyard il əvvəl dağılmışdı. Superqitə Rodiniyanın təxminən 1.13-1.071 milyard il əvvəl meydana gəldiyi, yer kürəsinin çoxunu və ya hamısını əhatə etdiyi və 750-600 milyon il əvvəl səkkiz qitəyə parçalandığı düşünülür.
İstinadlar
- Gradstein, F.M.; Ogg, J.G.; Schmitz, M.D.; Ogg, G.M. (editors). The Geologic Timescale 2012 (volume 1). Elsevier. 2012. səh. 301. ISBN . ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- Monroe, James S.; Wicander, Reed. The Changing Earth: Exploring Geology and Evolution (2nd). Belmont: . 1997. səh. 492. ISBN . 2020-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-24.
- Levin, Harold L. The Earliest Earth: 2,100,000,000 years of the Archean Eon // Gore, Pamela J.W. (redaktor). The Earth Through Time. 25 October 2005. səh. 1. 5 December 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 24 April 2020.
- Davis, C.M. The Precambrian Era // Readings in the Geography of Michigan. . 1964. 2019-02-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-24.
- . Department of Geoscience. 2005. 18 May 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 April 2007.
- Fan, Junxuan; Hou, Xudong. "Chart". . . February 2017. 30 May 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 10 May 2018.
- U.S. Geological Survey Geologic Names Committee, "Divisions of geologic time—major chronostratigraphic and geochronologic units", U.S. Geological Survey Fact Sheet 2010–3059, , 2010, 2, 20 June 2018 tarixində , İstifadə tarixi: 20 June 2018
- ; Shimkets, Lawrence J. Prokaryotic development. . January 2000. səh. 114. ISBN . 2018-07-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-24.
- Dodd, Matthew S.; Papineau, Dominic; Grenne, Tor; slack, John F.; Rittner, Martin; Pirajno, Franco; O'Neil, Jonathan; Little, Crispin T. S. "Evidence for early life in Earth's oldest hydrothermal vent precipitates". Nature. 543 (7643). 2 March 2017: 60–64. Bibcode:2017Natur.543...60D. doi:10.1038/nature21377. PMID 28252057.
- . "Scientists Say Canadian Bacteria Fossils May Be Earth's Oldest". The New York Times. 1 March 2017. 14 June 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 2 March 2017.
- Ghosh, Pallab. "Earliest evidence of life on Earth 'found'". BBC News. 1 March 2017. 12 May 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 2 March 2017.
- Dunham, Will. "Canadian bacteria-like fossils called oldest evidence of life". Reuters. 1 March 2017. 2 March 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 1 March 2017.
- ; Gehling, James G.; Grey, Kathleen; Narbonne, Guy M.; . The Rise of Animals: Evolution and Diversification of the Kingdom Animalia. . 2007. 326. doi:10.1086/598305. ISBN .
- ; Wong, Yan. The Ancestor's Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Evolution. . 2005. 673. ISBN .
- Scientists discover 'oldest footprints on Earth' in southern China dating back 550 million years 2019-05-22 at the Wayback Machine The Independent
- Clemmey, Harry; Badham, Nick. "Oxygen in the Precambrian Atmosphere". . 10 (3). 1982: 141–146. Bibcode:1982Geo....10..141C. doi:10.1130/0091-7613(1982)10<141:OITPAA>2.0.CO;2.
- Zhao, Guochun; Cawood, Peter A.; Wilde, Simon A.; Sun, M. "Review of global 2.1–1.8 Ga orogens: implications for a pre-Rodinia super-continent". Earth-Science Reviews. 59 (1). 2002: 125–162. Bibcode:2002ESRv...59..125Z. doi:10.1016/S0012-8252(02)00073-9.
- Zhao, Guochun; Sun, M.; Wilde, Simon A.; Li, S.Z. "A Paleo-Mesoproterozoic super-continent: assembly, growth and breakup". Earth-Science Reviews (Submitted manuscript). 67 (1). 2004: 91–123. Bibcode:2004ESRv...67...91Z. doi:10.1016/j.earscirev.2004.02.003. 2019-04-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-24.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Geoxronoloji skala milyon il evvelEon Era Dovr 0F a n e r o z o y Kaynozoy Dorduncu dovr 2 58Neogen 23Paleogen 66Mezozoy Tebasir 145Yura 201Trias 252Paleozoy Perm 299Karbon 359Devon 419Silur 444Ordovik 485Kembri 541K e m r i d e n e v v e l Proterozoy Neoproterozoy Ediakar 635Kriogen 720Toni 1000Mezoproterozoy Steni 1200Ektaz 1400Kalim 1600Paleoproterozoy Stater 1800Orozir 2050Rias 2300Sider 2500Arxey Neoarxey 2800Mezoarxey 3200Paleoarxey 3600Eoarxey 4000Katarxey 4600Menbe Kembriden evvel ve ya Prekembri ing Precambrian Yer tarixinin hal hazirda devam eden Fanerozoy eonundan evvelki erken dovrunu ehate eden zaman dilimi ucun istifade edilen terimdir Bu dovr Fanerozoy eonunun ilk dovru olan Kembriden evvel geldiyi ucun bele adlandirilmisdir Prekembri cagi Yer kuresinin geoloji tarixinin 88 ni teskil edir Prekembri geoloji zamanin qeyri resmi bir vahididir ve 3 eonun Katarxey Arxey ve Proterozoyun umumilesdirilmis adidir Dovr 4 6 milyard il evvel Yerin yaranmasindan 541 milyon il evvel Kembrinin baslanmasina qeder olan zaman dilimini ehate edir XususiyyetleriYer tarixinin texminen sekkizde yeddisini teskil etmesine baxmayaraq Prekembri haqqinda nisbeten az sey melumdur ve melum olanlar esasen 1960 ci illerden beri askar edilmisdir Prekembriye aid fosil tapintilari sonraki Fanerozoy erasi ile muqayisede daha kasibdir ve bu qaliqlar mehdud biostratiqrafik istifadeye malikdir Bunun sebebi bir cox Prekembri suxurlari agir metamorfozlasmis menselerini gizletmis diger qismi eroziya neticesinde mehv olmus ve ya Fanerozoy tebeqelerinin altinda derin basdirilmisdir Yerin 4 543 milyon il evvel Gunes orbitindeki materialllardan yarandigi ve yaranmasindan qisa muddet sonra cox boyuk Mars olculu bir planet terefinden vurularaq Ayi meydana getiren materiallara parcalandigi dusunulur bax Boyuk toqqusma ferziyyesi Qerbi Avstraliyadaki zirkon kristallarinin 4 404 8 milyon il yasi oldugundan yerin sabit bir qabiginin 4 433 milyon il evvel yarandigi qebul edilmisdir Prekembri termini Stratiqrafiya uzre Beynelxalq Komissiya terefinden bu dovre Katarxey Arxey ve Proterozoy eonlari daxil oldugu ucun yerin geoloji tarixinde yegane supereon olaraq taninib Lakin prekembri deqiq eon adlarini teleb etmeyen umumi muzakireler ucun geoloqlar ve paleontoloqlar terefinden istifade olunur 2010 cu ilden etibaren Birlesmis Statlarin Geoloji Tedqiqati termini stratiqrafik derecesi olmayan qeyri resmi olaraq qebul edir Heyatin xronologiyasiSablon baxredakte 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 suIbtidai heyatIlkin fotosintezNuvelilerCoxhuceyreli orqanizmlerBugumayaqlilar MolyuskBitkilerDinozavrlar MemelilerCiceklerQuslarPrimatlar Yer 4540 Suyun menseyi Erken heyat Ay felaketi Erken oksigen Atmosferik oksigen Oksigen felaketi Erken bitkiler Erken heyvanlar Kembri partlayisi Dordayaqlilar AntropomorfidlerF a n e r o z o yP r o t e r o z o yA r x e yK a t a r x e y Milyon il evvel Heyat formalariHeyatin menseyi ucun mueyyen bir tarix mueyyenlesdirilmeyib Qerbi Qrenlandiya yaxinliginda yerlesen adalardaki 3 8 milyard illik Arxeye aid suxurlarda tapilan karbon uzvi menseli ola biler Qerbi Avstraliyada 3 46 milyard yasdan yuxari bakteriyalarin yaxsi qorunmus mikroskopik qaliqlari tapilmisdir Eyni erazide 100 milyon yasdan yuxari oldugu ehtimal olunan fosiller de askar edilmisdir Bununla birlikde 4 280 milyard il evvel heyatin inkisaf ede bileceyine dair deliller var Prekembrinin qalan hissesi Proterozoy eonu boyunca kifayet qeder davamli bir bakteriya heyati movcud olmusdur Simali Amerika ve Hindistandan tapilan daha kohne formalara aid bir nece mubahiseli hesabat istisna olmaqla ilk murekkeb coxhuceyreli heyat formalarinin Proterozoy eonunun Mezoproterozoy erasinda texminen 1500 milyon il evvel meydana geldiyi dusunulur Yumsaq bedenli heyat formalarin kolleksiyasi dunyanin muxtelif yerlerinde tapilib ve 635 ile 542 milyon il evveller arasinda tarixe tesaduf edir Bunlara Ediakar ve ya Vend biotasi deyilir Fanerozoy eonunun baslangicini qeyd eden bu dovrun sonuna dogru sert quruluslu canlilar meydana geldi Erken Kembri dovrunde heyat formalarinin muxtelifliyinin birden bire artmasina Kembri partlayisi deyilir 551 milyon il evvele aid palciq qaligi uzerinde her hansi bir heyvanin etraflarinin izlerine benzer tapinti askar edildi Planetar muhit ve oksigen felaketiKembriden evvel tektonik plitelerin ve diger tektonik fealiyyetlerin varligina dair subutlar zeif qorunub saxlanilmisdir Umumiyyetle kicik proto qitelerin 4280 milyon il evvelden movcud oldugu ve Yerin quru hisselerinin coxunun 1130 milyon il evvel etrafinda vahid toplandigi guman edilir Rodiniya olaraq bilinen superqite 750 milyon il evvel etrafinda dagildi 2400 2100 milyon il evvele qeder bir nece buz dovru ard arda dunyani buzla ortdu En yaxsi arasdirilanlardan biri Qartopu Yer ile neticelenen buzlarin ekvatora qeder yayildigi dusunulen 850 635 milyon il evvel bas vermis Sturt Varanq buzlasmasidir Erken Yerin atmosferi yaxsi basa dusulmur Ekser geoloqlar bunun ilk novbede azot karbon dioksid ve diger qazlardan ibaret oldugunu serbest oksigenin olmadigini dusunurler Ancaq erken Arxeyden beri oksigenle zengin bir atmosferin movcud olduguna dair subut var Hal hazirda fotosintetik heyat formalari inkisaf etdikden ve maddeler mubadilesinin bir mehsulu olaraq onu cox miqdarda istehsal etmeye baslayana qeder molekulyar oksigenin Yer atmosferinin ehemiyyetli bir hissesi olmadigi guman edilir Kimyevi inertden oksigenli bir atmosfere bu radikal kecid oksigen felaketi adlandirilan ekoloji bohrana sebeb oldu Evvelce oksigen Yer qabigindaki diger elementlerle ilk novbede demir ile birleserek bu elementleri atmosferden cixardi Bu prosesden sonra atmosferde oksigen yigilmaga baslamis ve muasir oksigenli atmosfer yaranmis ola biler SuperqitelerYerdeki tektonik plitelerin hereketi zaman kecdikce qitelerin yaranmasina ve parcalanmasina o cumleden tesadufi quru hissesinin coxunu ve ya hamisini ehate eden superqitelerin meydana gelmesine sebeb oldu En erken melum superkontinent Vaalbara idi Vaalbara 3 636 milyard il evvel yaranan bir super qite idi Vaalbara texminen 2 845 2 803 milyon il evvel dagilmisdir Superqite Kenorland 2 72 milyard il evvel meydana gelmis ve sonra 2 45 2 1 milyard il evvelden sonraki dovrde parcalanmisdir Superqite Kolumbiya ve ya Nuna 2 06 1 82 milyard il evvel meydana gelmis ve texminen 1 5 1 35 milyard il evvel dagilmisdi Superqite Rodiniyanin texminen 1 13 1 071 milyard il evvel meydana geldiyi yer kuresinin coxunu ve ya hamisini ehate etdiyi ve 750 600 milyon il evvel sekkiz qiteye parcalandigi dusunulur IstinadlarGradstein F M Ogg J G Schmitz M D Ogg G M editors The Geologic Timescale 2012 volume 1 Elsevier 2012 seh 301 ISBN 978 0 44 459390 0 Category link Category Monroe James S Wicander Reed The Changing Earth Exploring Geology and Evolution 2nd Belmont 1997 seh 492 ISBN 9781285981383 2020 01 24 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 24 Levin Harold L The Earliest Earth 2 100 000 000 years of the Archean Eon Gore Pamela J W redaktor The Earth Through Time 25 October 2005 seh 1 5 December 2017 tarixinde Istifade tarixi 24 April 2020 Davis C M The Precambrian Era Readings in the Geography of Michigan 1964 2019 02 05 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 24 Department of Geoscience 2005 18 May 2019 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 April 2007 Fan Junxuan Hou Xudong Chart February 2017 30 May 2014 tarixinde Istifade tarixi 10 May 2018 U S Geological Survey Geologic Names Committee Divisions of geologic time major chronostratigraphic and geochronologic units U S Geological Survey Fact Sheet 2010 3059 2010 2 20 June 2018 tarixinde Istifade tarixi 20 June 2018 Shimkets Lawrence J Prokaryotic development January 2000 seh 114 ISBN 978 1 55581 158 7 2018 07 22 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 24 Dodd Matthew S Papineau Dominic Grenne Tor slack John F Rittner Martin Pirajno Franco O Neil Jonathan Little Crispin T S Evidence for early life in Earth s oldest hydrothermal vent precipitates Nature 543 7643 2 March 2017 60 64 Bibcode 2017Natur 543 60D doi 10 1038 nature21377 PMID 28252057 Scientists Say Canadian Bacteria Fossils May Be Earth s Oldest The New York Times 1 March 2017 14 June 2018 tarixinde Istifade tarixi 2 March 2017 Ghosh Pallab Earliest evidence of life on Earth found BBC News 1 March 2017 12 May 2019 tarixinde Istifade tarixi 2 March 2017 Dunham Will Canadian bacteria like fossils called oldest evidence of life Reuters 1 March 2017 2 March 2017 tarixinde Istifade tarixi 1 March 2017 Gehling James G Grey Kathleen Narbonne Guy M The Rise of Animals Evolution and Diversification of the Kingdom Animalia 2007 326 doi 10 1086 598305 ISBN 9780801886799 Wong Yan The Ancestor s Tale A Pilgrimage to the Dawn of Evolution 2005 673 ISBN 9780618619160 Scientists discover oldest footprints on Earth in southern China dating back 550 million years 2019 05 22 at the Wayback Machine The Independent Clemmey Harry Badham Nick Oxygen in the Precambrian Atmosphere 10 3 1982 141 146 Bibcode 1982Geo 10 141C doi 10 1130 0091 7613 1982 10 lt 141 OITPAA gt 2 0 CO 2 Zhao Guochun Cawood Peter A Wilde Simon A Sun M Review of global 2 1 1 8 Ga orogens implications for a pre Rodinia super continent Earth Science Reviews 59 1 2002 125 162 Bibcode 2002ESRv 59 125Z doi 10 1016 S0012 8252 02 00073 9 Zhao Guochun Sun M Wilde Simon A Li S Z A Paleo Mesoproterozoic super continent assembly growth and breakup Earth Science Reviews Submitted manuscript 67 1 2004 91 123 Bibcode 2004ESRv 67 91Z doi 10 1016 j earscirev 2004 02 003 2019 04 09 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 24