Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Katarxey və ya Katarxey eonu — təxminən 4.6 milyard il əvvəl Yerin yaranması ilə başlamış, Yer tarixinin 4 eonundan ilki. 2016-a qədər Beynəlxalq Stratiqrafiya Komissiyası (ing. International Commission on Stratigraphy və ya ICS) bu statusu qeyri-rəsmi olaraq xarakterizə etmişdir. Bu termini ilk əvvəl 1972-ci ildə geoloq Preston Klod Yerdəki ən qədim qayalara qədərki dövrü adlandırmaq üçün işlətdi. Daha sonra Brian Harland bu dövrü adlandırmaq üçün "Priskon dövrü" (lat. priscus-qədim) ifadəsini təklif etdi. Digər köhnə mənbələrdə bu eon Pre-arxey (arxeydən əvvəl) olaraq adlandırılıb.
Süxurlar
20-ci əsrin son onilliklərində geoloqlar Qərbi Qrenlandiyadan, Kanadanın şimal-qərbindən və Qərbi Avstraliyadan Katerxeyə məxsus bir neçə süxur qalığı aşkarladılar. 2015-ci ildə Qərbi Avstraliyada 4,1 milyard illik qayalıqlarda "biotik həyat qalıqları" olaraq təsnif edilən karbon minerallarının izləri tapıldı.
Atmosfer və okeanlar
Yer kürəsini meydana gətirən materialda çox miqdarda su vardı. Su molekulları meydana gəlməsi zamanı daha az kütləyə sahib olsaydı, Yerin cazibə qüvvəsindən daha asanlıqla qurtula bilərdi. Kosmik sürət səbəbindən hidrogen və heliumun daima (bu günə də) kosmosa axdığı düşünülür.
Qədim planetin bir hissəsinin Yerin bir və ya iki böyük bölgəsinin əriməsinə səbəb ola biləck proses, Ayı meydana gətirən toqquşma nəticəsində dəyişdiyi düşünülür. Bununla birlikdə,maddə bu toqquşma ilə buxarlanmalı, gənc planetin ətrafında süxur tərkibli buxar atmosferi yaratmalı idi. Bu buxar, ehtimal ki, iki min il ərzində yoğunlaşıb, hidrogen və su buxarından ibarət atmosfer yaratdı. Maye sudan ibarət okeanlar 230 °C (446 °F) səth istiliyinə baxmayaraq mövcud idi, çünki ağır CO2 atmosferinin səbəb olduğu 27 atmosferdən yuxarı bir atmosfer təzyiqində su hələ də maye halında olur.
Zirkonlar üzərində aparılan tədqiqatlar maye suyun 4.4 milyard il əvvəl, Yer meydana gəldikdən çox qısa müddət sonra mövcud olduğunu aşkara çıxardı. Bunun üçün bir atmosferin olması tələb olunurdu. Yerin soyuması təxminən 4.4 ilə 4.1 milyard il arasındakı bir dövrü əhatə edir.
2008-ci ilin sentyabr ayında Avstraliyanın Katarxey mənşəli süxurlarında aparılan araşdırma, 4 milyard il əvvəl (Yer yaranmasından təxminən 600 milyon il sonra) tektonik pltələrin mövcudluğuna işarə edən dəlillər tapdı. Əgər bu həqiqətdirsə, Yer kürəsinin isti, əridilmiş bir səthə və dəm qazı ilə dolu atmosferə sahib olduğu dövrdən bugünkü kimi olmasına keçid dövrünü təxminən 4.0 milyard il əvvəl olduğunu demək olar. Tektonik plitələrin və okeanların hərəkətləri çox miqdarda karbon qazını sıxışdıraraq, istixana təsirini azaldır və daha sərin səth istiliyinə, bərk süxurların meydana gəlməsinə və bəlkə də həyatın yaranmasına səbəb olur.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Palaeos.org: Katarxey eonu
- Paleontologiya.az: Geoloji dövrlər və paleontologiya
- Katarxey (xronostratiqrafiya cədvəli)
İstinadlar
- "International Chronostratigraphic Chart 2015" (PDF). International Commission on Stratigraphy. 2 April 2015 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 23 January 2016.
- Ogg, J. G.; Ogg, G.; Gradstein, F. M. A Concise Geologic Time Scale: 2016. Elsevier. 2016. səh. 20. ISBN .
- Cloud, Preston. "A working model of the primitive Earth". American Journal of Science. 272 (6). 1972: 537–548. Bibcode:1972AmJS..272..537C. doi:10.2475/ajs.272.6.537.
- Bleeker, W. 10. Toward a "natural" Precambrian time scale // Gradstein, Felix M.; Ogg, James G.; Smith, Alan G. (redaktorlar ). A Geologic Time Scale 2004. Cambridge, England, UK: Cambridge University Press. 2004. səh. 145. 2016-05-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-18.
- "Oxford Dictionary, "Priscoan"". 2018-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-18.
- Borenstein, Seth. "Hints of life on what was thought to be desolate early Earth". . Yonkers, NY: . Associated Press. 19 October 2015. 2015-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-20.
- Bell, Elizabeth A.; Boehnike, Patrick; Harrison, T. Mark; və b. (PDF). Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. Washington, D.C.: . 112. 19 October 2015: 14518–21. Bibcode:2015PNAS..11214518B. doi:10.1073/pnas.1517557112. ISSN 1091-6490. PMC 4664351. PMID 26483481. 2015-11-06 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-20.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Geoxronoloji skala milyon il evvelEon Era Dovr 0F a n e r o z o y Kaynozoy Dorduncu dovr 2 58Neogen 23Paleogen 66Mezozoy Tebasir 145Yura 201Trias 252Paleozoy Perm 299Karbon 359Devon 419Silur 444Ordovik 485Kembri 541K e m r i d e n e v v e l Proterozoy Neoproterozoy Ediakar 635Kriogen 720Toni 1000Mezoproterozoy Steni 1200Ektaz 1400Kalim 1600Paleoproterozoy Stater 1800Orozir 2050Rias 2300Sider 2500Arxey Neoarxey 2800Mezoarxey 3200Paleoarxey 3600Eoarxey 4000Katarxey 4600Menbe Katarxey ve ya Katarxey eonu texminen 4 6 milyard il evvel Yerin yaranmasi ile baslamis Yer tarixinin 4 eonundan ilki 2016 a qeder Beynelxalq Stratiqrafiya Komissiyasi ing International Commission on Stratigraphy ve ya ICS bu statusu qeyri resmi olaraq xarakterize etmisdir Bu termini ilk evvel 1972 ci ilde geoloq Preston Klod Yerdeki en qedim qayalara qederki dovru adlandirmaq ucun isletdi Daha sonra Brian Harland bu dovru adlandirmaq ucun Priskon dovru lat priscus qedim ifadesini teklif etdi Diger kohne menbelerde bu eon Pre arxey arxeyden evvel olaraq adlandirilib Suxurlar20 ci esrin son onilliklerinde geoloqlar Qerbi Qrenlandiyadan Kanadanin simal qerbinden ve Qerbi Avstraliyadan Katerxeye mexsus bir nece suxur qaligi askarladilar 2015 ci ilde Qerbi Avstraliyada 4 1 milyard illik qayaliqlarda biotik heyat qaliqlari olaraq tesnif edilen karbon minerallarinin izleri tapildi Atmosfer ve okeanlarYer kuresini meydana getiren materialda cox miqdarda su vardi Su molekullari meydana gelmesi zamani daha az kutleye sahib olsaydi Yerin cazibe quvvesinden daha asanliqla qurtula bilerdi Kosmik suret sebebinden hidrogen ve heliumun daima bu gune de kosmosa axdigi dusunulur Qedim planetin bir hissesinin Yerin bir ve ya iki boyuk bolgesinin erimesine sebeb ola bileck proses Ayi meydana getiren toqqusma neticesinde deyisdiyi dusunulur Bununla birlikde madde bu toqqusma ile buxarlanmali genc planetin etrafinda suxur terkibli buxar atmosferi yaratmali idi Bu buxar ehtimal ki iki min il erzinde yogunlasib hidrogen ve su buxarindan ibaret atmosfer yaratdi Maye sudan ibaret okeanlar 230 C 446 F seth istiliyine baxmayaraq movcud idi cunki agir CO2 atmosferinin sebeb oldugu 27 atmosferden yuxari bir atmosfer tezyiqinde su hele de maye halinda olur Zirkonlar uzerinde aparilan tedqiqatlar maye suyun 4 4 milyard il evvel Yer meydana geldikden cox qisa muddet sonra movcud oldugunu askara cixardi Bunun ucun bir atmosferin olmasi teleb olunurdu Yerin soyumasi texminen 4 4 ile 4 1 milyard il arasindaki bir dovru ehate edir 2008 ci ilin sentyabr ayinda Avstraliyanin Katarxey menseli suxurlarinda aparilan arasdirma 4 milyard il evvel Yer yaranmasindan texminen 600 milyon il sonra tektonik pltelerin movcudluguna isare eden deliller tapdi Eger bu heqiqetdirse Yer kuresinin isti eridilmis bir sethe ve dem qazi ile dolu atmosfere sahib oldugu dovrden bugunku kimi olmasina kecid dovrunu texminen 4 0 milyard il evvel oldugunu demek olar Tektonik plitelerin ve okeanlarin hereketleri cox miqdarda karbon qazini sixisdiraraq istixana tesirini azaldir ve daha serin seth istiliyine berk suxurlarin meydana gelmesine ve belke de heyatin yaranmasina sebeb olur Hemcinin baxYerin tarixi Prekembri dovruXarici kecidlerPalaeos org Katarxey eonu Paleontologiya az Geoloji dovrler ve paleontologiya Katarxey xronostratiqrafiya cedveli Istinadlar International Chronostratigraphic Chart 2015 PDF International Commission on Stratigraphy 2 April 2015 tarixinde PDF Istifade tarixi 23 January 2016 Ogg J G Ogg G Gradstein F M A Concise Geologic Time Scale 2016 Elsevier 2016 seh 20 ISBN 978 0 444 63771 0 Cloud Preston A working model of the primitive Earth American Journal of Science 272 6 1972 537 548 Bibcode 1972AmJS 272 537C doi 10 2475 ajs 272 6 537 Bleeker W 10 Toward a natural Precambrian time scale Gradstein Felix M Ogg James G Smith Alan G redaktorlar A Geologic Time Scale 2004 Cambridge England UK Cambridge University Press 2004 seh 145 2016 05 15 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 18 Oxford Dictionary Priscoan 2018 11 29 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 18 Borenstein Seth Hints of life on what was thought to be desolate early Earth Yonkers NY Associated Press 19 October 2015 2015 10 23 tarixinde Istifade tarixi 2015 10 20 Bell Elizabeth A Boehnike Patrick Harrison T Mark ve b PDF Proc Natl Acad Sci U S A Washington D C 112 19 October 2015 14518 21 Bibcode 2015PNAS 11214518B doi 10 1073 pnas 1517557112 ISSN 1091 6490 PMC 4664351 PMID 26483481 2015 11 06 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 20 Vikianbarda Katarxey ile elaqeli mediafayllar var