Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gecikən Ağır Bombardman və ya Ay fəlakəti — Yer kürəsindəki Katarxey və Eoarxey dövrlərinə uyğun bir zamanda, təxminən 4,1 -3,8 milyard il əvvəl baş verdiyi düşünülmüş bir hadisədir. Fərziyyəyə görə bu dövr ərzində çox sayda asteroid, Günəş sistemindəki Merkuri, Venera, Yer və Mars da daxil olmaqla erkən daxili planetlərlə toqquşmuşdur. 2018-ci ildən bəri, bu fərziyyənin mövcudluğu şübhə altındadır.
Bu hadisə üçün dəlillər Apollon astronavtlarının gətirdiyi Ay nümunələrindən qaynaqlanır. Ay süxurlarının izotopik tanışlığı, xarici qüvvə təsirlərinin böyük bir qisminin zamanın dar bir intervalında meydana gəldiyini göstərir. Bir neçə fərziyyə Günəş sistemindəki cisimlərin (asteroidlər və kometlər) axınındakı aydın görünən eyni zaman dilimini izah etməyə çalışır, lakin hələlik konsensus mövcud deyil. Planetləri araşdıran alimlər arasında məşhur olan, "Yaxşı model" (ing. Nice model) adlandırılan model, nəhəng planetlərin orbital miqrasiyaya uğradığını və bu zaman asteroid və ya Koyper qurşağındakı sərbəst cisimlərin yer planetlərinin orbitinə daxil olduğunu söyləyir. Digər tədqiqatçılar isə aydan tapılan nümunələrin 3.9 milyard il yaxınlığında dağıdıcı bir toqquşma hadisəsi tələb etmədiyini, bu tarixə aid tapılmış dəlillərin hamısının eyni bir toqquşma nöqtəsindən götürülmüş nümunələr olduğunu bildirirlər. Həm də qeyd edirlər ki, toqquşmanın sürəti Günəş sisteminin xarici və daxili zonaları arasında əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər.
Sübutlar
Fərziyyənin əsas sübutu Apollo missiyaları zamanı toplanmış süxurların radiometrik yaşları ilə bağlıdır. Bu dəlilərin əksəriyyətinin onlarla kilometr genişliyində asteroid və ya kometlərin toqquşması zamanı yüzlərlə kilometr diametrində zərbə kraterləri meydana gələrək yarandığı düşünülür.
Bu formalaşmaların yaşlarının aydın bənzərliyi, təxminən 3,8 ilə 4,1 milyard il əvvəllərə aid dəlillər bu dövrdə Ayın böyük bir bombardmana məruz qaldığı fikrini yaratdı. Bu hadisəni "Ay fəlakəti" adlandırdılar və 3.9 milyard il əvvəl Aya təsir qüvvələrinin birdən-birə atdığını bildirdilər.
Xüsusilə Ay mənşəli meteoritlərdən daha çox məlumat əldə edildiyi üçün bu nəzəriyyə hələ də mübahisəli olsa da populyarlıq qazanmışdır. Çöl şpatı tərkibli meteoritlərinin bir çoxu, ehtimal ki, uzaqda yaranmışdır və bunların içərisindəki ərimələr son zamanlara təsadüf etmişdir. Fərziyyəyə uyğun olaraq, bu dəlillərin heç birinin yaşının təxminən 3,9 milyarddan böyük olduğu aşkarlanmamışdır. Buna baxmayaraq, yaşlar bu tarixdə "çoxluq" təşkil etmir, lakin əsasən 2,5 ilə 3,9 milyard il əvvəl arasına aiddir.
Mübahisələr
Son zamanlarda bu fərziyyə, xüsusilə də belə bir fenomenin mümkün səbəblərini müəyyən edən dəlillər populyarlıq qazansa da, bu hipotez hələ də mübahisəlidir və mübahisəli fərziyyələrə əsaslanır. Birinci mübahisə təsir dövrünün "çoxluğu" -nun tək bir partlayışdan və ya hadisədən qaynaqlana biləcəyini bildirir. İkinci bir mübahisə isə təxminən 4,1 milyard ildən əvvələ aid dəlillərin olmaması, bütün bu nümunələrin korlanmış olması və ya yaşlarının yenidən qurulması ilə əlaqədardır.
İlk tmübahisə Apollonun eniş yerlərindən götürülmüş süxurların mənşəyi ilə bağlıdır. Bu nümunələrin ən yaxın hövzədən əldə edildiyi bildirilsə də, bunun böyük bir hissəsinin əvəzinə İmbrium formalaşmasından əldə edilə biləcəyi iddia edildi. İmbrium krateri Ayın mərkəzi yaxınlığında tapılmış çoxhalqalı kraterlərin ən gəncidir. Bu alternativ fərziyyəyə görə, nümunələrin yaşı 3.9 milyard ilə yaxındır və bir neçə hövzədən deyil, sadəcə bir ərazidən, İmbrium hövzəsindən götürülmüşdür.
İkinci bir tənqid təxminən 4,1 milyard il yaşdan yuxarı nümunələrin mövcud olmaması ilə bağlıdır. Bu mübahisə üçün fərziyyə bu yaşda nümunələrin mövcud olması, lakin radiometrik yaşlarının hamısının son 4 milyard il ərzində kənar təsirlər ilə yenidən qurulmasıdır.
Yerdəki geoloji sübutlar
Ayda həqiqətən belə bir hadisə meydana gəlsəydi, bu Yer kürəsinə də təsir etməli idi. Bu zaman aşağıdakı sayda kraterlərin yaranacağı göstərilir.
- 20 kilometr (12 mil) diametrində 22,000 və ya daha çox təsir krateri;
- təxminən 1,000 kilometr (620 mil) diametrində 40 zərbə hövzəsi;
- təxminən 5,000 kilometr (3,100 mil) diametrində bir neçə zərbə hövzəsi;
Bu fərziyyənin formalaşmasından əvvəl, geoloqlar Yerin təxminən 3,8 milyard il əvvələ qədər ərimiş vəziyyətdə olduğunu güman edirdilər. Bu tarixə dünyanın ən qədim tanınmış süxurlarından birində rast gəlinmiş və köhnə süxurların tapılmadığı xüsusi bir zaman dilimi aşkar edilmişdir.Bu tarixlər müxtəlif tanışlıq metodlarında kifayət qədər sabit qalmışdır. Bu səbədən Yerin Katarxey və Arxey eonları arasındakı sərhədi müəyyən edən bir dövrdə xüsusi təsirlərə məruz qaldığı təxmin edilir. Buna baxmayaraq yer üzündə ən qədim məlum olan süxurun 4.031 ± 0.003 milyard il yaşı olduğu təxmin edilir və bu süxur 1999-cu ildə Kanadanın şimal-qərbindəki tapılan Akasta Qneysinin bir hissəsidir.
Bu yaşdan daha köhnə süxurlar meteorit kimi Yerə düşən asteroid parçaları şəklində tapıla bilər. Yerdəki süxurlar kimi, bu tapıntılar da təxminən 4.6 milyard il ətrafında kəskin bir nöqtə göstərir və bu tarix də gənc Günəşin ətrafında protoplanetar diskdə ilk bərk maddələrin əmələ gəldiyi vaxt olduğu güman edilən tarixə uyğun gəlir. Katarxey, bu erkən süxurların kosmosda meydana gəlməsi və təxminən 700 milyon il sonra Yer qabığının sonda bərkiməsi arasındakı dövr idi.
Gecikən Ağır Bombardman fərziyyəsi bu anomaliya üçün inadırıcı izahat təqdim edir. Bu modelə görə, 3,8 milyard il əvvələ qədər olan süxurlar yalnız qabığın çox hissəsi bu hadisə tərəfindən məhv edildikdən sonra bərkimişdir.
İstinadlar
- Taylor, G. Jeffrey. "Wandering Gas Giants and Lunar Bombardment". University of Hawaii. August 2006. 2018-01-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-22.
- Claeys, Philippe; Morbidelli, Alessandro. Late Heavy Bombardment // Gargaud, Muriel; Amils, Prof Ricardo; Quintanilla, José Cernicharo; Cleaves II, Henderson James (Jim); Irvine, William M.; Pinti, Prof Daniele L.; Viso, Michel (redaktorlar ). Encyclopedia of Astrobiology. Springer Berlin Heidelberg. 1 January 2011. 909–912. doi:10.1007/978-3-642-11274-4_869. ISBN .
- Mann, Adam. "Bashing holes in the tale of Earth's troubled youth". Nature (ingilis). 553 (7689). 2018-01-24: 393–395. doi:10.1038/d41586-018-01074-6. PMID 29368708.
- Zahnle, K.; və b. "Cratering rates in the outer Solar System". Icarus. 163 (2). 2003: 263–289. Bibcode:2003Icar..163..263Z. CiteSeerX 10.1.1.520.2964. doi:10.1016/s0019-1035(03)00048-4.
- Tera, F.; Papanastassiou, D.A.; Wasserburg, G.J. "Isotopic evidence for a terminal lunar cataclysm". Earth Planet. Sci. Lett. 22 (22). 1974: 1–21. Bibcode:1974E&PSL..22....1T. doi:10.1016/0012-821x(74)90059-4.
- Cohen, B. A.; Swindle, T. D.; Kring, D. A. "Support for the Lunar Cataclysm Hypothesis from Lunar Meteorite Impact Melt Ages". . 290 (5497). 2000: 1754–1755. Bibcode:2000Sci...290.1754C. doi:10.1126/science.290.5497.1754. PMID 11099411.
- Hartmann, William K.; Quantin, Cathy; Mangold, Nicolas. "Possible long-term decline in impact rates: 2. Lunar impact-melt data regarding impact history". Icarus. 186 (1). 2007: 11–23. Bibcode:2007Icar..186...11H. doi:10.1016/j.icarus.2006.09.009.
- L. A. Haskin, R. L. Korotev, R. L. Rockow, B. L. Jolliff, Larry A.; Korotev, Randy L.; Rockow, Kaylynn M.; Jolliff, Bradley L. "The case for an Imbrium origin of the Apollo thorium-rich impact-melt breccias". Meteorit. Planet. Sci. 33 (5). 1998: 959–979. Bibcode:1998M&PS...33..959H. doi:10.1111/j.1945-5100.1998.tb01703.x.
- Boehnke, P.; Harrison, T.M. "Illusory Late Heavy Bombardments". PNAS. 113 (39). 2016: 10802–10806. Bibcode:2016PNAS..11310802B. doi:10.1073/pnas.1611535113. PMC 5047187. PMID 27621460.
- Hartmann, W. K. "Megaregolith evolution and cratering cataclysm models – Lunar cataclysm as a misconception (28 years later)". Meteoritics & Planetary Science. 38 (4). 2003: 579–593. Bibcode:2003M&PS...38..579H. doi:10.1111/j.1945-5100.2003.tb00028.x.
- Bowring, Samuel A.; Williams, Ian S. "Priscoan (4.00–4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada". Contributions to Mineralogy and Petrology. 134 (1). 1999: 3. Bibcode:1999CoMP..134....3B. doi:10.1007/s004100050465.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Geciken Agir Bombardman ve ya Ay felaketi Yer kuresindeki Katarxey ve Eoarxey dovrlerine uygun bir zamanda texminen 4 1 3 8 milyard il evvel bas verdiyi dusunulmus bir hadisedir Ferziyyeye gore bu dovr erzinde cox sayda asteroid Gunes sistemindeki Merkuri Venera Yer ve Mars da daxil olmaqla erken daxili planetlerle toqqusmusdur 2018 ci ilden beri bu ferziyyenin movcudlugu subhe altindadir Ay olu kecid felaketi zamani yuxarida ve bugunku gunde asagida Ayin tesviri Bu hadise ucun deliller Apollon astronavtlarinin getirdiyi Ay numunelerinden qaynaqlanir Ay suxurlarinin izotopik tanisligi xarici quvve tesirlerinin boyuk bir qisminin zamanin dar bir intervalinda meydana geldiyini gosterir Bir nece ferziyye Gunes sistemindeki cisimlerin asteroidler ve kometler axinindaki aydin gorunen eyni zaman dilimini izah etmeye calisir lakin helelik konsensus movcud deyil Planetleri arasdiran alimler arasinda meshur olan Yaxsi model ing Nice model adlandirilan model neheng planetlerin orbital miqrasiyaya ugradigini ve bu zaman asteroid ve ya Koyper qursagindaki serbest cisimlerin yer planetlerinin orbitine daxil oldugunu soyleyir Diger tedqiqatcilar ise aydan tapilan numunelerin 3 9 milyard il yaxinliginda dagidici bir toqqusma hadisesi teleb etmediyini bu tarixe aid tapilmis delillerin hamisinin eyni bir toqqusma noqtesinden goturulmus numuneler oldugunu bildirirler Hem de qeyd edirler ki toqqusmanin sureti Gunes sisteminin xarici ve daxili zonalari arasinda ehemiyyetli derecede ferqlene biler SubutlarFerziyyenin esas subutu Apollo missiyalari zamani toplanmis suxurlarin radiometrik yaslari ile baglidir Bu delilerin ekseriyyetinin onlarla kilometr genisliyinde asteroid ve ya kometlerin toqqusmasi zamani yuzlerle kilometr diametrinde zerbe kraterleri meydana gelerek yarandigi dusunulur Bu formalasmalarin yaslarinin aydin benzerliyi texminen 3 8 ile 4 1 milyard il evvellere aid deliller bu dovrde Ayin boyuk bir bombardmana meruz qaldigi fikrini yaratdi Bu hadiseni Ay felaketi adlandirdilar ve 3 9 milyard il evvel Aya tesir quvvelerinin birden bire atdigini bildirdiler Xususile Ay menseli meteoritlerden daha cox melumat elde edildiyi ucun bu nezeriyye hele de mubahiseli olsa da populyarliq qazanmisdir Col spati terkibli meteoritlerinin bir coxu ehtimal ki uzaqda yaranmisdir ve bunlarin icerisindeki erimeler son zamanlara tesaduf etmisdir Ferziyyeye uygun olaraq bu delillerin hec birinin yasinin texminen 3 9 milyarddan boyuk oldugu askarlanmamisdir Buna baxmayaraq yaslar bu tarixde coxluq teskil etmir lakin esasen 2 5 ile 3 9 milyard il evvel arasina aiddir MubahiselerSon zamanlarda bu ferziyye xususile de bele bir fenomenin mumkun sebeblerini mueyyen eden deliller populyarliq qazansa da bu hipotez hele de mubahiselidir ve mubahiseli ferziyyelere esaslanir Birinci mubahise tesir dovrunun coxlugu nun tek bir partlayisdan ve ya hadiseden qaynaqlana bileceyini bildirir Ikinci bir mubahise ise texminen 4 1 milyard ilden evvele aid delillerin olmamasi butun bu numunelerin korlanmis olmasi ve ya yaslarinin yeniden qurulmasi ile elaqedardir Ilk tmubahise Apollonun enis yerlerinden goturulmus suxurlarin menseyi ile baglidir Bu numunelerin en yaxin hovzeden elde edildiyi bildirilse de bunun boyuk bir hissesinin evezine Imbrium formalasmasindan elde edile bileceyi iddia edildi Imbrium krateri Ayin merkezi yaxinliginda tapilmis coxhalqali kraterlerin en gencidir Bu alternativ ferziyyeye gore numunelerin yasi 3 9 milyard ile yaxindir ve bir nece hovzeden deyil sadece bir eraziden Imbrium hovzesinden goturulmusdur Ikinci bir tenqid texminen 4 1 milyard il yasdan yuxari numunelerin movcud olmamasi ile baglidir Bu mubahise ucun ferziyye bu yasda numunelerin movcud olmasi lakin radiometrik yaslarinin hamisinin son 4 milyard il erzinde kenar tesirler ile yeniden qurulmasidir Yerdeki geoloji subutlarAyda heqiqeten bele bir hadise meydana gelseydi bu Yer kuresine de tesir etmeli idi Bu zaman asagidaki sayda kraterlerin yaranacagi gosterilir 20 kilometr 12 mil diametrinde 22 000 ve ya daha cox tesir krateri texminen 1 000 kilometr 620 mil diametrinde 40 zerbe hovzesi texminen 5 000 kilometr 3 100 mil diametrinde bir nece zerbe hovzesi Bu ferziyyenin formalasmasindan evvel geoloqlar Yerin texminen 3 8 milyard il evvele qeder erimis veziyyetde oldugunu guman edirdiler Bu tarixe dunyanin en qedim taninmis suxurlarindan birinde rast gelinmis ve kohne suxurlarin tapilmadigi xususi bir zaman dilimi askar edilmisdir Bu tarixler muxtelif tanisliq metodlarinda kifayet qeder sabit qalmisdir Bu sebeden Yerin Katarxey ve Arxey eonlari arasindaki serhedi mueyyen eden bir dovrde xususi tesirlere meruz qaldigi texmin edilir Buna baxmayaraq yer uzunde en qedim melum olan suxurun 4 031 0 003 milyard il yasi oldugu texmin edilir ve bu suxur 1999 cu ilde Kanadanin simal qerbindeki tapilan Akasta Qneysinin bir hissesidir Bu yasdan daha kohne suxurlar meteorit kimi Yere dusen asteroid parcalari seklinde tapila biler Yerdeki suxurlar kimi bu tapintilar da texminen 4 6 milyard il etrafinda keskin bir noqte gosterir ve bu tarix de genc Gunesin etrafinda protoplanetar diskde ilk berk maddelerin emele geldiyi vaxt oldugu guman edilen tarixe uygun gelir Katarxey bu erken suxurlarin kosmosda meydana gelmesi ve texminen 700 milyon il sonra Yer qabiginin sonda berkimesi arasindaki dovr idi Geciken Agir Bombardman ferziyyesi bu anomaliya ucun inadirici izahat teqdim edir Bu modele gore 3 8 milyard il evvele qeder olan suxurlar yalniz qabigin cox hissesi bu hadise terefinden mehv edildikden sonra berkimisdir IstinadlarTaylor G Jeffrey Wandering Gas Giants and Lunar Bombardment University of Hawaii August 2006 2018 01 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 04 22 Claeys Philippe Morbidelli Alessandro Late Heavy Bombardment Gargaud Muriel Amils Prof Ricardo Quintanilla Jose Cernicharo Cleaves II Henderson James Jim Irvine William M Pinti Prof Daniele L Viso Michel redaktorlar Encyclopedia of Astrobiology Springer Berlin Heidelberg 1 January 2011 909 912 doi 10 1007 978 3 642 11274 4 869 ISBN 978 3 642 11271 3 Mann Adam Bashing holes in the tale of Earth s troubled youth Nature ingilis 553 7689 2018 01 24 393 395 doi 10 1038 d41586 018 01074 6 PMID 29368708 Zahnle K ve b Cratering rates in the outer Solar System Icarus 163 2 2003 263 289 Bibcode 2003Icar 163 263Z CiteSeerX 10 1 1 520 2964 doi 10 1016 s0019 1035 03 00048 4 Tera F Papanastassiou D A Wasserburg G J Isotopic evidence for a terminal lunar cataclysm Earth Planet Sci Lett 22 22 1974 1 21 Bibcode 1974E amp PSL 22 1T doi 10 1016 0012 821x 74 90059 4 Cohen B A Swindle T D Kring D A Support for the Lunar Cataclysm Hypothesis from Lunar Meteorite Impact Melt Ages 290 5497 2000 1754 1755 Bibcode 2000Sci 290 1754C doi 10 1126 science 290 5497 1754 PMID 11099411 Hartmann William K Quantin Cathy Mangold Nicolas Possible long term decline in impact rates 2 Lunar impact melt data regarding impact history Icarus 186 1 2007 11 23 Bibcode 2007Icar 186 11H doi 10 1016 j icarus 2006 09 009 L A Haskin R L Korotev R L Rockow B L Jolliff Larry A Korotev Randy L Rockow Kaylynn M Jolliff Bradley L The case for an Imbrium origin of the Apollo thorium rich impact melt breccias Meteorit Planet Sci 33 5 1998 959 979 Bibcode 1998M amp PS 33 959H doi 10 1111 j 1945 5100 1998 tb01703 x Boehnke P Harrison T M Illusory Late Heavy Bombardments PNAS 113 39 2016 10802 10806 Bibcode 2016PNAS 11310802B doi 10 1073 pnas 1611535113 PMC 5047187 PMID 27621460 Hartmann W K Megaregolith evolution and cratering cataclysm models Lunar cataclysm as a misconception 28 years later Meteoritics amp Planetary Science 38 4 2003 579 593 Bibcode 2003M amp PS 38 579H doi 10 1111 j 1945 5100 2003 tb00028 x Bowring Samuel A Williams Ian S Priscoan 4 00 4 03 Ga orthogneisses from northwestern Canada Contributions to Mineralogy and Petrology 134 1 1999 3 Bibcode 1999CoMP 134 3B doi 10 1007 s004100050465