Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Georq Vilhelm Fridrix Hegel (alm. Georg Wilhelm Friedrich Hegel; 27 avqust 1770[…], Ştutqart, Vürtemberq qraflığı[d], Müqəddəs Roma imperiyası – 14 noyabr 1831[…], Berlin, Prussiya, Almaniya ittifaqı) — alman filosofu, obyektiv idealist, klassik alman fəlsəfəsinin nümayəndəsi. Gəncliyində radikal təfəkkür tərzi ilə fərqlənmişdir.
| Georq Vilhelm Fridrix Hegel | |
|---|---|
| alm. Georg Wilhelm Friedrich Hegel | |
 | |
| Doğum tarixi | 27 avqust 1770[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 14 noyabr 1831[…](61 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | vəba |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı |
|
| Dövr | XIX əsr fəlsəfəsi |
| İstiqaməti | Alman klassik fəlsəfəsi, Hegelçilik |
| Əsas maraqları | fəlsəfə, məntiq, tarix fəlsəfəsi, estetika, din, metafizika, epistemologiya, siyasi fəlsəfə, Sosial fəlsəfə |
| Təsirlənib | Fridrix Şellinq, İmmanuel Kant, Efesli Heraklit, Benedikt Spinoza, Şarl Lui Monteskyö, Aristotel, Platon, Plotin, Prokl, Kenterberili Anselm, Nikolay Kuzanlı, Rene Dekart, Jan Jak Russo, Yakob Böhm, Yohann Qotlib Fixte, Fridrix Şleyermaher[d] |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Klassik alman fəlsəfəsi Hegelin simasında öz zirvəsinə çatır. Hegel intellektual intuisiyanı fəlsəfi biliyin ən yüksək forması olduğu haqqında Şellinqin təlimini qəbul etməmişdir. O, əksinə sübut etməyə çalışmışdır ki, vahiddən çoxluğun yaranması rasional idrakın predmeti ola bilər. Bu idrakın instrumenti məntiqi təfəkkür, əsas forması isə anlayışdır. Lakin Hegel göstərirdi ki, bu xüsusi növ məntiqi idrakdır. Onun əsasında formal məntiq deyil, dialektik məntiq durur. Hərəkətverici qüvvəsini isə ziddiyyət təşkil edir. Hegel qeyri-ziddiyyətlik haqqında Aristotelin qanununu rədd etdi. O, anlayışların təbiətinə yenidən nəzər salmağı tələb edərək göstərirdi ki, indiyə qədər anlayışları subyektiv hesab edirdilər. Əslində isə gerçəklikdə mütləq anlayış subyekt və obyektin eyniyyətidir
Georq Vilhelm Fridrix Hegel tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
Hegel fəlsəfəsi
Hegelin fəlsəfəsi burjua inqlabı ərəfəsində Almaniyanın inkişafının ziddiyətli xarakterini əks etdirmişdir, bu fəlsəfədə Hegelin ideoloqu olduğu alman burjuaziyasının ikili təbiəti ilə öz əksini tapmışdır. Buradan da Hegel fəlsəfəsinin, bir tərəfdən Almaniyada burjua inqlabının ideya cəhətdən hazırlanmasının ifadəsi olmaq etibarilə mütərəqqi və hətta inqlabi meylləri, digər tərəfdən isə alman burjuaziyasının qeyri-ardıcıllığının və qorxağlığının, onun mürtəce yunkerlərlə kompromislərə meylinin nəticəsi olmaq etibarilə mühafizəkar və mürtəce ideyaları irəli gəlmişdir.
Bu ikililik Hegelin əsərlərinin hamısında, o cümlədən "Ruhun fenomenologiyası"(1807) əsərində də öz ifadəsini tapmışdır. Bu əsərdə özünün ilk rüşeyimlərindən başlayaraq şüurlu surətdə elmə və elmi metodologiyaya sahib olunana qədər insan şüurunun keçirmiş olduğu təkamül nəzərdən keçirilir.
Hegel subyekt, fəal, aktiv başlanğıc olmaq etibarilə substansiya haqqında tezisi əsaslandırmışdır. Hegel fəlsəfəsinin əsas müddəasını varlıq və təfəkkürün eyniyyəti, yəni real aləmin ideyanın, anlayışın, ruhun, təzahürü kimi başa düşülməsi təşkil edir. Bu eyniyyəti Hegel mütləq ideyanın öz-özünü dərk etməsinin tarixən inkişaf edən prosesi kimi nəzərdən keçirmişdir. İnkişaf etmiş formasında Hegelin mütləq (obyektiv) idealist sistemində məzmunu aşağıdakından ibarətdir: təbiət və cəmiyyətin bütün hadisələrinin əsasında absolyut, ruhi və şürlu başlanğıc — "mütləq ideya","dünya zəkası" və yaxud "dünya ruhu" durur. Bu başlanğıc aktiv və fəaldır, həm də onun fəaliyyəti təfəkkürdən, daha dürüst deyilsə, öz-özünü dərk etməkdən ibarətdir.
Mütləq ideya
Mütləq ideya öz inkişafında üç mərhələdən keçir:
- 1)ideyanın öz xüsusi aləmində,"xalis təfəkkür stixiyasında" inkişaf etməsi-Məntiq. Burada ideyanın məzmunu bir-bir ilə bağlı və bir-birinə keçən məntiq kateqoriyaları sistemində öz məzmununu aşkara çıxarır;
- 2)ideyanın "özgə varlıq" formasında, yəni təbiət formasında inkişaf etməsi-Təbiət fəlsəfəsi;təbiət inkişaf etmir, o, təbiətin ruhi mahiyyətini təşkil edənməntiq kateqoriyalarının öz inkişafının yalnız xarici təzahürüdür;
- 3)ideyanın təfəkkürdə və tarixdə (ruhda)inkişafı-Ruh fəlsəfəsi. Bu mərhələdə mütləq ideya yenidən öz-özünə qayıdır və insan şüurunun və fəaliyyətinin müxtəlif növlərində öz məzmununu dərk edir.
Lakin, təfəkkür və varlığın idealist eyniyyət prinsipi xarici aləmin və təfəkkürün qanunlarının vəhdətinin əsaslandırılması kimi çıxış edir. Bu prinsip Kant aqnostisizminə qarşı yönəlmişdir. Hegel fəlsəfəsinin ən qiymətli nailiyyəti "Məntiq elmi" (1812–16) əsərində tam, dolğun şərh edilmiş dialektikadır . Bu əsərində Hegel dialektikanın mühüm qanunlarının və kateqoriyalarının təhlilini vermiş, dialektikanın, məntiqin və idrak nəzəriyyəsinin vəhdəti haqqında tezisi əsaslandırmış, fikir tarixində dialektik məntiqin ilk geniş sistemini yaratmışdır. Hegelin idrak nəzəriyyəsində rolu böyükdür, xüsusilə seyrçiliyin, Kantın "şey özündə" və hadisələr dualizminin tənqidi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Hegelin fundamental əsərləri
Hegelin həmçinin "Hüquq fəlsəfəsi"(1821),"Fəlsəfə tarixinə dair mühazirələr"(1833–36),"Estetikya dair mühazirələr" (1835–38),"Tarix fəlsəfəsinə dair mühazirələr"(1837) əsrində də böyük maraq doğurur. Fəlsəfənin bütün sahələrində dialektikanın tətbiqi ilə, elmin aktual problemlərini dərindən təhlil etməklə böyük iz qoymuşdur. Hegelin fəlsəfəsinin idealizmi özünün dialektik ideyalarına zidd idi: aləmin və idrakın inkişafının başa çatmasınının etiraf edilməsi, dialektikanın mistikləşdirilməsi, inkişaf prinsipinin yalnız, ideal hadisələrə şamil edilməsi, bir sıra məntiqi kateqoriyaların inkişafında sxematik və sünilik, həmin kateqoriyaların sisteminin qapalılığı, dialektikadan ardıcıl sosial nəticələr çıxarmağı bacarmamaq və istəməmək, mövcud şəraitlə barışmaq və ona bəraət qazandırmaq, Prussiya monarxiyasının cəmiyyətin inkişafının zirvəsi hesab edilməsi, millətçi düşüncələri və s.
Mənbə
- Fəlsəfə Ensklopedik Lüğəti. Bakı, 1997, səh 470–71
İstinadlar
- Friedrich Hegel // Nationalencyklopedin (швед.). 1999.
- Georg Wilhelm Friedrich Hegel // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Гегель Георг Вильгельм Фридрих // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Zeynəddin Hacıyev. Fəlsəfə. Bakı, "Turan evi", 2012. s.82–83
- Fenomenologiya özünün tarixi inkişafında götürülmüş şüur hadisələri — fenomenlər haqqında təlimdir
- "Fəlsəfə elmləri ensklopediyası"da qısa şərh edilmiş, 1817
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Georq Vilhelm Fridrix Hegel alm Georg Wilhelm Friedrich Hegel 27 avqust 1770 Stutqart Vurtemberq qrafligi d Muqeddes Roma imperiyasi 14 noyabr 1831 Berlin Prussiya Almaniya ittifaqi alman filosofu obyektiv idealist klassik alman felsefesinin numayendesi Gencliyinde radikal tefekkur terzi ile ferqlenmisdir Georq Vilhelm Fridrix Hegelalm Georg Wilhelm Friedrich Hegel Dogum tarixi 27 avqust 1770 1770 08 27 Dogum yeri Stutqart Vurtemberq qrafligi d Muqeddes Roma imperiyasiVefat tarixi 14 noyabr 1831 1831 11 14 61 yasinda Vefat yeri Berlin Prussiya Almaniya ittifaqiVefat sebebi vebaDefn yeri Doroteenstadt qebiristanligi d Vetendasligi Vurtemberq kralligi d Dovr XIX esr felsefesiIstiqameti Alman klassik felsefesi HegelcilikEsas maraqlari felsefe mentiq tarix felsefesi estetika din metafizika epistemologiya siyasi felsefe Sosial felsefeTesirlenib Fridrix Sellinq Immanuel Kant Efesli Heraklit Benedikt Spinoza Sarl Lui Monteskyo Aristotel Platon Plotin Prokl Kenterberili Anselm Nikolay Kuzanli Rene Dekart Jan Jak Russo Yakob Bohm Yohann Qotlib Fixte Fridrix Sleyermaher d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Klassik alman felsefesi Hegelin simasinda oz zirvesine catir Hegel intellektual intuisiyani felsefi biliyin en yuksek formasi oldugu haqqinda Sellinqin telimini qebul etmemisdir O eksine subut etmeye calismisdir ki vahidden coxlugun yaranmasi rasional idrakin predmeti ola biler Bu idrakin instrumenti mentiqi tefekkur esas formasi ise anlayisdir Lakin Hegel gosterirdi ki bu xususi nov mentiqi idrakdir Onun esasinda formal mentiq deyil dialektik mentiq durur Hereketverici quvvesini ise ziddiyyet teskil edir Hegel qeyri ziddiyyetlik haqqinda Aristotelin qanununu redd etdi O anlayislarin tebietine yeniden nezer salmagi teleb ederek gosterirdi ki indiye qeder anlayislari subyektiv hesab edirdiler Eslinde ise gerceklikde mutleq anlayis subyekt ve obyektin eyniyyetidir Georq Vilhelm Fridrix Hegel tarixde 100 en cox oyrenilmis sexsiyyetler siyahisina daxil edilib Hegel felsefesiHegelin felsefesi burjua inqlabi erefesinde Almaniyanin inkisafinin ziddiyetli xarakterini eks etdirmisdir bu felsefede Hegelin ideoloqu oldugu alman burjuaziyasinin ikili tebieti ile oz eksini tapmisdir Buradan da Hegel felsefesinin bir terefden Almaniyada burjua inqlabinin ideya cehetden hazirlanmasinin ifadesi olmaq etibarile mutereqqi ve hetta inqlabi meylleri diger terefden ise alman burjuaziyasinin qeyri ardicilliginin ve qorxagliginin onun murtece yunkerlerle kompromislere meylinin neticesi olmaq etibarile muhafizekar ve murtece ideyalari ireli gelmisdir Bu ikililik Hegelin eserlerinin hamisinda o cumleden Ruhun fenomenologiyasi 1807 eserinde de oz ifadesini tapmisdir Bu eserde ozunun ilk ruseyimlerinden baslayaraq suurlu suretde elme ve elmi metodologiyaya sahib olunana qeder insan suurunun kecirmis oldugu tekamul nezerden kecirilir Hegel subyekt feal aktiv baslangic olmaq etibarile substansiya haqqinda tezisi esaslandirmisdir Hegel felsefesinin esas muddeasini varliq ve tefekkurun eyniyyeti yeni real alemin ideyanin anlayisin ruhun tezahuru kimi basa dusulmesi teskil edir Bu eyniyyeti Hegel mutleq ideyanin oz ozunu derk etmesinin tarixen inkisaf eden prosesi kimi nezerden kecirmisdir Inkisaf etmis formasinda Hegelin mutleq obyektiv idealist sisteminde mezmunu asagidakindan ibaretdir tebiet ve cemiyyetin butun hadiselerinin esasinda absolyut ruhi ve surlu baslangic mutleq ideya dunya zekasi ve yaxud dunya ruhu durur Bu baslangic aktiv ve fealdir hem de onun fealiyyeti tefekkurden daha durust deyilse oz ozunu derk etmekden ibaretdir Mutleq ideyaMutleq ideya oz inkisafinda uc merheleden kecir 1 ideyanin oz xususi aleminde xalis tefekkur stixiyasinda inkisaf etmesi Mentiq Burada ideyanin mezmunu bir bir ile bagli ve bir birine kecen mentiq kateqoriyalari sisteminde oz mezmununu askara cixarir 2 ideyanin ozge varliq formasinda yeni tebiet formasinda inkisaf etmesi Tebiet felsefesi tebiet inkisaf etmir o tebietin ruhi mahiyyetini teskil edenmentiq kateqoriyalarinin oz inkisafinin yalniz xarici tezahurudur 3 ideyanin tefekkurde ve tarixde ruhda inkisafi Ruh felsefesi Bu merhelede mutleq ideya yeniden oz ozune qayidir ve insan suurunun ve fealiyyetinin muxtelif novlerinde oz mezmununu derk edir Lakin tefekkur ve varligin idealist eyniyyet prinsipi xarici alemin ve tefekkurun qanunlarinin vehdetinin esaslandirilmasi kimi cixis edir Bu prinsip Kant aqnostisizmine qarsi yonelmisdir Hegel felsefesinin en qiymetli nailiyyeti Mentiq elmi 1812 16 eserinde tam dolgun serh edilmis dialektikadir Bu eserinde Hegel dialektikanin muhum qanunlarinin ve kateqoriyalarinin tehlilini vermis dialektikanin mentiqin ve idrak nezeriyyesinin vehdeti haqqinda tezisi esaslandirmis fikir tarixinde dialektik mentiqin ilk genis sistemini yaratmisdir Hegelin idrak nezeriyyesinde rolu boyukdur xususile seyrciliyin Kantin sey ozunde ve hadiseler dualizminin tenqidi boyuk ehemiyyet kesb edir Hegelin fundamental eserleriHegelin hemcinin Huquq felsefesi 1821 Felsefe tarixine dair muhazireler 1833 36 Estetikya dair muhazireler 1835 38 Tarix felsefesine dair muhazireler 1837 esrinde de boyuk maraq dogurur Felsefenin butun sahelerinde dialektikanin tetbiqi ile elmin aktual problemlerini derinden tehlil etmekle boyuk iz qoymusdur Hegelin felsefesinin idealizmi ozunun dialektik ideyalarina zidd idi alemin ve idrakin inkisafinin basa catmasininin etiraf edilmesi dialektikanin mistiklesdirilmesi inkisaf prinsipinin yalniz ideal hadiselere samil edilmesi bir sira mentiqi kateqoriyalarin inkisafinda sxematik ve sunilik hemin kateqoriyalarin sisteminin qapaliligi dialektikadan ardicil sosial neticeler cixarmagi bacarmamaq ve istememek movcud seraitle barismaq ve ona beraet qazandirmaq Prussiya monarxiyasinin cemiyyetin inkisafinin zirvesi hesab edilmesi milletci dusunceleri ve s MenbeFelsefe Ensklopedik Lugeti Baki 1997 seh 470 71IstinadlarFriedrich Hegel Nationalencyklopedin shved 1999 Georg Wilhelm Friedrich Hegel Brockhauz Ensiklopediyasi alm Gegel Georg Vilgelm Fridrih Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Zeyneddin Haciyev Felsefe Baki Turan evi 2012 s 82 83 Fenomenologiya ozunun tarixi inkisafinda goturulmus suur hadiseleri fenomenler haqqinda telimdir Felsefe elmleri ensklopediyasi da qisa serh edilmis 1817