Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Benedikt Spinoza (əsl adı Barux Spinoza — ivritdəברוך שפינוזה; sonralar latınca Spinoza, Benedictus Baruch; 24 noyabr 1632[…], Amsterdam, Yeddi Birləşmiş Əyalət Respublikası – 21 fevral 1677[…], Haaqa, Yeddi Birləşmiş Əyalət Respublikası) — yəhudi əsilli niderland filosofu, yeni dövr fəlsəfəsinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri, rasionalist, panteist.
| Benedikt Spinoza | |
|---|---|
| ivr. בָּרוּךְ שְׂפִּינוֹזָה lat. Benedictus de Spinoza port. Benedito de Espinosa | |
 | |
| Doğum tarixi | 24 noyabr 1632[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 21 fevral 1677[…](44 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | vərəm |
| Vətəndaşlığı | |
| Dövr | XVII əsr fəlsəfəsi |
| İstiqaməti | Rasionalizm, Avropa fəlsəfəsi |
| Əsas maraqları | fəlsəfə, etika, epistemologiya, metafizika |
| Təsirlənib | Rene Dekart, Parmenid, Maymonid, Ksenofan, Nikkolo Makiavelli, Cordano Bruno, Frensis Bekon, Tomas Hobbs, İbn Rüşd, Demokrit, Epikür, Tit Lukretsi Kar, İbn Sina, Platon, Aristotel |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Adı Tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
Həyatı
"Avropalı sufi" Benedikt Spinoza (1632–1677), Amsterdamda varlı yəhudi tacirinin ailəsində dünyaya göz açmışdır. Ordakı yəhudi icmasının nüfuzlu üzvlərindən olan ailənin bu fərdində kiçik yaşlarda etibarən kəskin zəkanı sezən icma nümayəndələri, onun gələcəkdə ravvin olmağına ümid edirdi. Elə o da, ilk təhsilini bu yöndə alır. Lakin atasının onun haqqındakı planları -atası onun özü kimi tacir olmağını istəyirdi — təhsilini yarımçıq qoymağına səbəb olur. Lakin Spinoza ruhdan düşmür, sərbəst şəkildə riyaziyyatı, tibbi, latın dilini öyrənir və antik klassiklərin əsərləri ilə tanış olur.
Atasının vəfatından sonra onun vəziyyəti pisləşir, əvvəlki inanclarını sorğulamağa başlayır. Hətta iş o yerə çatır ki, icma onun "əhdi-ətiq" təfsirinin küfri ifadələr ehtiva etdiyinə fitva verir və onu icmadan qovurlar (1656). Elə həmin il o, Amsterdamdan Haaqaya gəlir, burda öz güzəranını mikroskop və eynəklər üçün hazırlanan linzaları cilalamaqla təmin edir. Bununla yanaşı, ilk fəlsəfi-elmi əsrlərini də məhz bu dövrdə yaratmağa başlayır. Bu əsərlər elə ilk andan etibarən güclü təsir bağışlayır; hətta onu Heydelberq Universitetinə müəllim olaraq çağırırlar. Lakin o həyatı boyunca heç kimdən asılı olmaq istəmirdi; elə bu səbəbdən də bu təklifi rədd edir. "Tanrı, insan və onun xoşbəxtliyinə dair", "Ağılın təkamülü haqqında traktat", "Siyasi traktat", "Etika" və s. onun əsas əsərləridir.
Fəlsəfəsinin əsası
Spinoza fəlsəfəsinin xaraktertik xüsusiyyəti, fəlsəfəni səhih təməllər üzərində inşa etməkdir. Bu səbəbdən də riyaziyyatı özünə model olaraq seçir. O dövrdə (elə indi də) ciddi və dəqiq isbatlar riyaziyyata məxsus idi. "Etika" da məhz belə ərsəyə gətirilib.
Spinozada fəlsəfənin əsasını substansiya təşkil edir. Substansiya dedikdə nəzərdə tutulan, vahid, daimi və sonsuz təbiətdir. O öz-özünün səbəbidir.
Onun insanın idrak qabiliyyəti haqdakı təlimi də oluqca maraqlıdır. Ona görə insan idrakı üç mərtəbədən ibarətdir. Birinci, nəsnəni qeyri-adekvat əks etdirən, çox vaxt tərəddüd yaradan, lakin həqiqətin zərrəciklərindən ibarət olan hissi (sensual) idrakdır. İkinci, anlamaqdır, istinad nöqtəsi mühakimə və ağıldır. Bu mərtəbə — öz dili ilə desək — "həqiqətin etibarlı mənbəyidir". Üçüncü mərtəbə isə intuisiyadır (sezgi, bəsirət). Bu, "etibarlı (…) biliyin təməlidir". Bu yolla alınan həqiqət daha aydın olur.
Spinoza fəlsəfəsində ən orijinal mövzu isə, "amor intellectualis dei"dir. Yəni, Tanrıya qarşı intellektual sevgi. Filosof israrla vurğulayır ki, "insan Tanrını zəkası ilə sevməlidir". Təmiz intellektual münasibətdə həyəcan və qorxu yox olur. İnsanın ruhu, sakit və məmnun qalır. "Yalnız intellektual-mənəvi gərginlik sayəsində, insan həqiqi xoşbəxtliyə vasil ola bilər, (…) həyatda baş verən hadisələrə əbədilik nöqteyi nəzərindən baxmağa öyrəşər, əşya və hadisələrin dərin qarşılıqlı əlaqəsini öyrənər (…) , belə olan halda, insanda Tanrıya qarşı intellektual sevgi yaranır". Bu "Rəbbin, insanı təltif etməsidir".
Karl Yaspersin, bu haqdakı şərhi də çox maraqlıdır. "Xalis ağıl, bu ən ali müdrikələri aşan tanımaq tərzi ki, onda insan ən mütləq azadlığa qovuşur , Tanrıya bəslənən sevgi ilə eynidir, lakin Spinoza Tanrıdan, bu sevgisinə hansısa bir qarşılıq gözləmir. Çünki Tanrı insani kriteriyalarla sevən bir insan varlığı deyil. Spinozanı Tanrıya məhəbbəti digərqəmdir, eynən Yeremiyanın Tanrıya bəslədiyi sevgi kimi. Tanrının varlığı onun üçün yetərlidir. Tanrıya olan sevgi onun sarsılmaz dayağıdır, (…) Spinoza və Yeremiya Tanrının onları sevdiyinə görə yaşamırlar, əksinə Tanrı var olduğu üçün yaşayırlar".
Dini fanatizmin təqibindən güclə yaxasını qurtaran Spinozanın, cəmiyyət və azadlıq haqqındakı düşüncələri də çox proqressivdir. Ona görə, Spinoza da, Hobbsla eyni fikirdə idi ki, "insanların ictimai müqavilə ilə yaratdıqları dövlətin əsas məqsədi şəxsiyyətin hüquq və azadlıqlarını təmin etməkdir (…) azadlıq dərk edilmiş zərurətdir". Fərdi və ictimai azadlıq, şəxsiyyətin yalnız hüquq və vicdan azadlığının qəbul olunduğu bir cəmiyyətdə sığınacaq tapmaq mümkündür. Bu onun, "hüquqi dövlət necə olmalıdır" sualına cavab verməklə başlayan, ictimai-hüquqi yazılarının əsas mövzusudur. İlk növbədə hər insan təbii hüquqlara malikdir. ali mövcudluq formasıdır.
Mənbə
Benedikt Spinoza [ölü keçid]
İstinadlar
- Baruch de Spinoza. 2009.
- Baruch Spinoza // Nationalencyklopedin (швед.). 1999.
- Соколов, Василий Васильевич (философ) Спиноза Бенедикт // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ECARTICO (ing.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Benedikt Spinoza esl adi Barux Spinoza ivritdeברוך שפינוזה sonralar latinca Spinoza Benedictus Baruch 24 noyabr 1632 Amsterdam Yeddi Birlesmis Eyalet Respublikasi 21 fevral 1677 Haaqa Yeddi Birlesmis Eyalet Respublikasi yehudi esilli niderland filosofu yeni dovr felsefesinin en gorkemli numayendelerinden biri rasionalist panteist Benedikt Spinozaivr ב רו ך ש פ ינו ז ה lat Benedictus de Spinoza port Benedito de EspinosaDogum tarixi 24 noyabr 1632 1632 11 24 Dogum yeri Amsterdam Yeddi Birlesmis Eyalet RespublikasiVefat tarixi 21 fevral 1677 1677 02 21 44 yasinda Vefat yeri Haaqa Yeddi Birlesmis Eyalet RespublikasiVefat sebebi veremVetendasligi Yeddi Birlesmis Eyalet RespublikasiDovr XVII esr felsefesiIstiqameti Rasionalizm Avropa felsefesiEsas maraqlari felsefe etika epistemologiya metafizikaTesirlenib Rene Dekart Parmenid Maymonid Ksenofan Nikkolo Makiavelli Cordano Bruno Frensis Bekon Tomas Hobbs Ibn Rusd Demokrit Epikur Tit Lukretsi Kar Ibn Sina Platon Aristotel Vikianbarda elaqeli mediafayllar Adi Tarixde 100 en cox oyrenilmis sexsiyyetler siyahisina daxil edilib Heyati Avropali sufi Benedikt Spinoza 1632 1677 Amsterdamda varli yehudi tacirinin ailesinde dunyaya goz acmisdir Ordaki yehudi icmasinin nufuzlu uzvlerinden olan ailenin bu ferdinde kicik yaslarda etibaren keskin zekani sezen icma numayendeleri onun gelecekde ravvin olmagina umid edirdi Ele o da ilk tehsilini bu yonde alir Lakin atasinin onun haqqindaki planlari atasi onun ozu kimi tacir olmagini isteyirdi tehsilini yarimciq qoymagina sebeb olur Lakin Spinoza ruhdan dusmur serbest sekilde riyaziyyati tibbi latin dilini oyrenir ve antik klassiklerin eserleri ile tanis olur Atasinin vefatindan sonra onun veziyyeti pislesir evvelki inanclarini sorgulamaga baslayir Hetta is o yere catir ki icma onun ehdi etiq tefsirinin kufri ifadeler ehtiva etdiyine fitva verir ve onu icmadan qovurlar 1656 Ele hemin il o Amsterdamdan Haaqaya gelir burda oz guzeranini mikroskop ve eynekler ucun hazirlanan linzalari cilalamaqla temin edir Bununla yanasi ilk felsefi elmi esrlerini de mehz bu dovrde yaratmaga baslayir Bu eserler ele ilk andan etibaren guclu tesir bagislayir hetta onu Heydelberq Universitetine muellim olaraq cagirirlar Lakin o heyati boyunca hec kimden asili olmaq istemirdi ele bu sebebden de bu teklifi redd edir Tanri insan ve onun xosbextliyine dair Agilin tekamulu haqqinda traktat Siyasi traktat Etika ve s onun esas eserleridir Felsefesinin esasiSpinoza felsefesinin xaraktertik xususiyyeti felsefeni sehih temeller uzerinde insa etmekdir Bu sebebden de riyaziyyati ozune model olaraq secir O dovrde ele indi de ciddi ve deqiq isbatlar riyaziyyata mexsus idi Etika da mehz bele erseye getirilib Spinozada felsefenin esasini substansiya teskil edir Substansiya dedikde nezerde tutulan vahid daimi ve sonsuz tebietdir O oz ozunun sebebidir Onun insanin idrak qabiliyyeti haqdaki telimi de oluqca maraqlidir Ona gore insan idraki uc mertebeden ibaretdir Birinci nesneni qeyri adekvat eks etdiren cox vaxt tereddud yaradan lakin heqiqetin zerreciklerinden ibaret olan hissi sensual idrakdir Ikinci anlamaqdir istinad noqtesi muhakime ve agildir Bu mertebe oz dili ile desek heqiqetin etibarli menbeyidir Ucuncu mertebe ise intuisiyadir sezgi besiret Bu etibarli biliyin temelidir Bu yolla alinan heqiqet daha aydin olur Spinoza felsefesinde en orijinal movzu ise amor intellectualis dei dir Yeni Tanriya qarsi intellektual sevgi Filosof israrla vurgulayir ki insan Tanrini zekasi ile sevmelidir Temiz intellektual munasibetde heyecan ve qorxu yox olur Insanin ruhu sakit ve memnun qalir Yalniz intellektual menevi gerginlik sayesinde insan heqiqi xosbextliye vasil ola biler heyatda bas veren hadiselere ebedilik noqteyi nezerinden baxmaga oyreser esya ve hadiselerin derin qarsiliqli elaqesini oyrener bele olan halda insanda Tanriya qarsi intellektual sevgi yaranir Bu Rebbin insani teltif etmesidir Karl Yaspersin bu haqdaki serhi de cox maraqlidir Xalis agil bu en ali mudrikeleri asan tanimaq terzi ki onda insan en mutleq azadliga qovusur Tanriya beslenen sevgi ile eynidir lakin Spinoza Tanridan bu sevgisine hansisa bir qarsiliq gozlemir Cunki Tanri insani kriteriyalarla seven bir insan varligi deyil Spinozani Tanriya mehebbeti digerqemdir eynen Yeremiyanin Tanriya beslediyi sevgi kimi Tanrinin varligi onun ucun yeterlidir Tanriya olan sevgi onun sarsilmaz dayagidir Spinoza ve Yeremiya Tanrinin onlari sevdiyine gore yasamirlar eksine Tanri var oldugu ucun yasayirlar Dini fanatizmin teqibinden gucle yaxasini qurtaran Spinozanin cemiyyet ve azadliq haqqindaki dusunceleri de cox proqressivdir Ona gore Spinoza da Hobbsla eyni fikirde idi ki insanlarin ictimai muqavile ile yaratdiqlari dovletin esas meqsedi sexsiyyetin huquq ve azadliqlarini temin etmekdir azadliq derk edilmis zeruretdir Ferdi ve ictimai azadliq sexsiyyetin yalniz huquq ve vicdan azadliginin qebul olundugu bir cemiyyetde siginacaq tapmaq mumkundur Bu onun huquqi dovlet nece olmalidir sualina cavab vermekle baslayan ictimai huquqi yazilarinin esas movzusudur Ilk novbede her insan tebii huquqlara malikdir ali movcudluq formasidir MenbeBenedikt Spinoza olu kecid IstinadlarBaruch de Spinoza 2009 Baruch Spinoza Nationalencyklopedin shved 1999 Sokolov Vasilij Vasilevich filosof Spinoza Benedikt Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 ECARTICO ing