Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rene Dekart (fr. René Descartes; 31 mart 1596[…], Dekart[d], Turen[d], Fransa krallığı – 11 fevral 1650[…], Stokholm) — fransız filosofu və riyaziyyatçısı, fiziki və fizioloqu.
| Rene Dekart | |
|---|---|
| fr. René Descartes lat. Renatus Cartesius | |
 | |
| Doğum tarixi | 31 mart 1596[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 11 fevral 1650[…](53 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | ağciyər iltihabı |
| Dəfn yeri |
|
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | filosof, riyaziyyatçı, musiqişünas, fizik, astronom, musiqi nəzəriyyəçisi, müxbir[d], hərbi qulluqçu, yazıçı |
| Üzvlüyü | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Adı Tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
Riyaziyyatçı və filosof
Bir çoxları tərəfindən "Müasir fəlsəfənin banisi" və ya "Müasir riyaziyyatın atası" kimi qəbul olunur. Özündən sonra Qərb fəlsəfə və elmində yazılanların əksəriyyəti onun əsərlərinə bir reaksiya olaraq yazılmışdır. Müasir həndəsə və cəbrdə istifadə olunan Kartezian koordinat sistemi onun adı ilə bağlıdır. Dekart Qərb elmi inqilabının ən nüfuzlu simalarından biridir.
Dekart XVII əsr rasionalizm fəlsəfi cərəyanın ilk və ən nüfuzlu nümayəndələrindən biridir. Sonralar Benedikt Spinoza və Qotfrid Leybnits kimi alim-filosoflarla güclənən bu cərəyan Tomas Hobbs, Con Lokk, Berkle və Hyumun tərəfdarı olduğu empirik fəlsəfi cərəyana qarşı idi. Qeyd etmək lazımdır ki, həm Spinoza, həm də Leybnits Dekart kimi həm də riyaziyyatçı idilər. Kartezian koordinat sistemini kəşf etməklə Dekart cəbr və həndəsə elmləri arasına körpü rolunu oynayacaq analitik həndəsə elminin əsasını qoymuş olur. Filosofun ən məşhur kəlamı [[Cogito, ergo sum]], yəni "Mən düşünürəmsə, deməli mövcudam" kəlamıdır.
Dekartın fikrincə, insan yalnız zəkanın köməyi ilə zəruri bilik edə bilir. O, idrakda rasional əsasın əhəmiyyətini xüsusi qeyd edirdi.
Dekart həm də cəbr və həndəsəni birləşdirən analitik həndəsənin ixtiraçısıdır. Bununla həndəsi problemlərin riyazi həlli mümkün olmuşdur. Ancaq onun adı ilə bağlı olan düzbucaqlı koordinat sistemi onun işlərinin heç birində rast gəlinmir.
Dekart teoreminin izahı
1640-cı ildə Dekart differensial tənliklərin toxunan problemləri həllini işləyir. Dekart o məsələnin həlli üçün əyriyə toxunan çevrə götürür. Bu çevrə əyrini iki nöqtədə kəsir və yaxud bir nöqtədə toxunur. Bununla ona xüsusi əyrilər üçün toxunan artımını təyin etmək nəsib olur. Bu üsul o dövr riyaziyyatçıları arasında böyük maraq doğursa da, məsələnin tam həllini mümkün etməmişdir.
İki teorem Dekartın adı ilə bağlıdır. İşarələmələrlə verilmiş polinomun yuxarı və aşağı hədlərini həqiqi ədədlərlə təyin etmək mümkündür. 1643-cü ildə dörd çevrə teoremi toxunan çevrələr problemini həll edir. Burada bir-birinə toxunan üç çevrəyə toxunan başqa birisi tapılır ki, hansı ki, daha başqa üçünə toxunur.
Əsərləri
- Musicae compendium (1618)
- Regulae ad directionem ingenii (ca. 1628)
- pour bien conduire sa raison et chercher la vérité dans les sciences. 1637 (azərbaycanca: "Dərrakədən istifadə üsulu və həqiqəti tədqiqi haqqında")
- Əlavələr: Dioptrique ("Sınan işıqlar üsulu")
- Les Météores
- La Géométrie (Yeni həndəsənin yaradılması)
- (1641) ("Həndəsənin yaranması haqqında meditisiyalar" — dövrünün əsas əsərlərindən biri.)
- Principia philosophiae. 1644 ("Fəlsəfənin prinsipləri")
- Inquisitio veritatis per lumen naturale (ca. 1647)
- Les Passions de l'âme (1649) ("Qəlbin hissləri")
- (posth. 1662) ("Dahi insan")
İstinadlar
- W. W.; X. Descartes, René (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911. Vol. 8. P. 79–90.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Renatus Cartesius (швед.). 1917.
- Декарт Рене // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- https://www.lexpress.fr/culture/art/mais-ou-etait-passee-la-tete-de-descartes_1726031.html.
Mənbə
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rene Dekart fr Rene Descartes 31 mart 1596 Dekart d Turen d Fransa kralligi 11 fevral 1650 Stokholm fransiz filosofu ve riyaziyyatcisi fiziki ve fizioloqu Rene Dekartfr Rene Descartes lat Renatus CartesiusDogum tarixi 31 mart 1596 1596 03 31 Dogum yeri Dekart d Turen d Fransa kralligiVefat tarixi 11 fevral 1650 1650 02 11 53 yasinda Vefat yeri Stokholm IsvecVefat sebebi agciyer iltihabiDefn yeri Sen Jermen de Pre d Tehsili Leyden Universiteti Utrext UniversitetiFealiyyeti filosof riyaziyyatci musiqisunas fizik astronom musiqi nezeriyyecisi muxbir d herbi qulluqcu yaziciUzvluyu Fransa Elmler Akademiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Adi Tarixde 100 en cox oyrenilmis sexsiyyetler siyahisina daxil edilib Riyaziyyatci ve filosofPrincipia philosophiae 1685 Bir coxlari terefinden Muasir felsefenin banisi ve ya Muasir riyaziyyatin atasi kimi qebul olunur Ozunden sonra Qerb felsefe ve elminde yazilanlarin ekseriyyeti onun eserlerine bir reaksiya olaraq yazilmisdir Muasir hendese ve cebrde istifade olunan Kartezian koordinat sistemi onun adi ile baglidir Dekart Qerb elmi inqilabinin en nufuzlu simalarindan biridir Dekart XVII esr rasionalizm felsefi cereyanin ilk ve en nufuzlu numayendelerinden biridir Sonralar Benedikt Spinoza ve Qotfrid Leybnits kimi alim filosoflarla guclenen bu cereyan Tomas Hobbs Con Lokk Berkle ve Hyumun terefdari oldugu empirik felsefi cereyana qarsi idi Qeyd etmek lazimdir ki hem Spinoza hem de Leybnits Dekart kimi hem de riyaziyyatci idiler Kartezian koordinat sistemini kesf etmekle Dekart cebr ve hendese elmleri arasina korpu rolunu oynayacaq analitik hendese elminin esasini qoymus olur Filosofun en meshur kelami Cogito ergo sum yeni Men dusunuremse demeli movcudam kelamidir Dekartin fikrince insan yalniz zekanin komeyi ile zeruri bilik ede bilir O idrakda rasional esasin ehemiyyetini xususi qeyd edirdi Dekart hem de cebr ve hendeseni birlesdiren analitik hendesenin ixtiracisidir Bununla hendesi problemlerin riyazi helli mumkun olmusdur Ancaq onun adi ile bagli olan duzbucaqli koordinat sistemi onun islerinin hec birinde rast gelinmir Dekart teoreminin izahi1640 ci ilde Dekart differensial tenliklerin toxunan problemleri hellini isleyir Dekart o meselenin helli ucun eyriye toxunan cevre goturur Bu cevre eyrini iki noqtede kesir ve yaxud bir noqtede toxunur Bununla ona xususi eyriler ucun toxunan artimini teyin etmek nesib olur Bu usul o dovr riyaziyyatcilari arasinda boyuk maraq dogursa da meselenin tam hellini mumkun etmemisdir Iki teorem Dekartin adi ile baglidir Isarelemelerle verilmis polinomun yuxari ve asagi hedlerini heqiqi ededlerle teyin etmek mumkundur 1643 cu ilde dord cevre teoremi toxunan cevreler problemini hell edir Burada bir birine toxunan uc cevreye toxunan basqa birisi tapilir ki hansi ki daha basqa ucune toxunur EserleriVikianbarda Rene Dekart ile elaqeli mediafayllar var Vikisitatda Rene Dekart ile elaqedar sitatlar var Musicae compendium 1618 Regulae ad directionem ingenii ca 1628 pour bien conduire sa raison et chercher la verite dans les sciences 1637 azerbaycanca Derrakeden istifade usulu ve heqiqeti tedqiqi haqqinda Elaveler Dioptrique Sinan isiqlar usulu Les Meteores La Geometrie Yeni hendesenin yaradilmasi 1641 Hendesenin yaranmasi haqqinda meditisiyalar dovrunun esas eserlerinden biri Principia philosophiae 1644 Felsefenin prinsipleri Inquisitio veritatis per lumen naturale ca 1647 Les Passions de l ame 1649 Qelbin hissleri posth 1662 Dahi insan IstinadlarW W X Descartes Rene ing Encyclopaedia Britannica a dictionary of arts sciences literature and general information H Chisholm 11 New York Cambridge England University Press 1911 Vol 8 P 79 90 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Renatus Cartesius shved 1917 Dekart Rene Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 https www lexpress fr culture art mais ou etait passee la tete de descartes 1726031 html Menbe Usaqlar ucun ensiklopediya Riyaziyyat Baki Serq Qerb 2008 seh 605