Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yohann Qotlib Fixte (alm. Johann Gottlieb Fichte; alman: ;; 19 may 1762[…] – 27 yanvar 1814[…] və ya 29 yanvar 1814, Berlin) — Alman filosofu, alman idealizminin nümayəndəsi, İmmanuel Kantın nəzəri və etik əsərlərindən yaranan fəlsəfədə cərəyanlar qrupunun yaradıcılarından biri. Fixte çox vaxt fəlsəfi fikirləri Kant və alman idealisti Georq Vilhelm Fridrix Hegelin ideyaları arasında körpü rolunu oynayan bir fiqur kimi qəbul edilir. Rene Dekart və Kant kimi obyektivlik və şüur problemi onun fəlsəfi mülahizələri üçün motiv rolunu oynayırdı. Fixte siyasi fəlsəfəyə dair də əsərlər yazır və buna görə də bəzi filosoflar onu alman millətçiliyinin atası kimi qəbul edirlər.
| Yohann Qotlib Fixte | |
|---|---|
| alm. Johann Gottlieb Fichte | |
 | |
| Doğum tarixi | 19 may 1762[…] |
| Vəfat tarixi | 27 yanvar 1814[…](51 yaşında) və ya 29 yanvar 1814(51 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | səpmə yatalaq |
| Dəfn yeri |
|
| Elm sahəsi | fəlsəfə |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Elmi rəhbəri | İmmanuel Kant |
| Tanınmış yetirmələri | Fridrix Şellinq |
| Üzvlüyü |
|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Fixte hər şeydən əvvəl Kantın dualizminə (özündə şey -hadisə, təbiət- azadlıq) qarşı çıxırdı. Onun fikrincə bu ziddiyyətlilik təfəkkürün qalığıdır. Buna görə də onu aradan qaldırmaq zəruridir. Fixte vahid bir əsasdan çıxış edən bilik sistemi yaratmağa cəhd göstərirdi. Beləliklə o, Kantın təliminə yenidən baxmaq addımını atmışdır. O da Dekart kimi göstərirdi ki, bizim şüurumuzda ən mötəbər səhih olan mənlik şüurudur: "Mən varam", "Mən, mən kimi varam".
Adı tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
Həyatı
İ. Fixte toxucu ailəsində doğulmuşdur. Maddi vəziyyətinin çətin olmasına baxmayaraq İyen və Leypsiq universitetlərində mükəmməl təhsil almışdır. Onun fəlsəfi ideyatarı əsas etibarilə 1794–1795-ci illərdə yazdığı "Ümumi elm təliminin əsası" əsərində irəli sürülmüşdür. Burada o sübut etməyə çalışmışdır ki, bütün elmlərin bünövrəsini "elm haqqında təlim" olan fəlsəfə təşkil edir.
Fəlsəfəsi
Fixte fəlsəfəsinin çıxış nöqtəsini insan "Mən"i anlayışı təşkil edir. O, "Mən"i yeganə reallıq, hər şeyə qadir yaradıcı qüvvə kimi qəbul edirdi. Bütün gerçək aləmi mütləq subyektin törəməsi hesab edərək, subyektdən asılı olmayan heç bir şeyi qəbul etmirdi. Fixtenin "Mən"i əslində təbiətdən təcrid edilmiş və başqa don geydirilmiş ruhdur. O, özünün bu idealist sistemini elmi təlim adlandırmışdı. Ona görə, bütün gerçəklik iki növ reallıqdan ibarətdir:
- 1) özü-özünü yaradan reallıq — bu, "Mən" reallığıdır;
- 2) qeyri- "Mən" reallığı — bu, "Mən" tərəfindən yaradılmış və tamamilə ondan asılıdır. Göründüyü kimi, Fixte fəlsəfəsində maddi aləm mənəvidən, obyektiv aləm isə subyektiv aləmdəm hasil edilir. Fixteyə görə, təbiət özlüyündə deyil, nə isə başqası naminə mövcuddur.
Fixte insanın təyini, əxlaqi və ictimai tərəqqi məsələlərinə xüsusi diqqət yetirmişdi. Gələcəkdə zəkanın hökm sürəcəyini bəyan edən Fixte "qapalı ticarət dövləti" utopiyasını yaratmışdı. Fixteyə görə, dövlətin nəzarət funksiyaları geniş olmalıdır. O, istehsalı və bölgünü planlaşdırmalıdır. Planlı iqtisadiyyata maneə olan yalnız öz qanunlarına əsasən inkişaf edən beynəlxalq ticarət ola bilər. Buna görə də Fixte başqa ölkələrlə kommersiya münasibətlərinə tam nəzarət edən qapalı ticarət dövlətini yaratmağı təklif edir. Fixtenin fəlsəfi maraqlarının rəngarəng olmasına baxmayaraq, o, naturfəlsəfə mövzularına elə də böyük maraq göstərmirdi. Fridrix Vilhelm Yozef Şellinq (1775–1854) Fixtenin yaradıcılığının əsas qüsurunu bunda görürdü. Öz fəlsəfi sistemini Şellinq "Təbiətin fəlsəfəsi ideyalarına dair", Transsendental idealizm sistemi" adlı əsərlərində əks etdirmişdir. Öz fəlsəfi fəaliyyətində Fixte mövcud olanın rasional rekonstruksiyasına cəhd göstərmişdir.
Şellinqə görə, əgər Fixte kimi, "Mən"dən başlasaq, onda təbiət haqqında mülahizələr qurarkən geriyə qayıtmalı olacağıq. Ona görə də əvvəlcə təbiətdən, onun xassələrindən başlamalı və yalnız sonra insanın şüurunun təhlilinə keçid etməlidir. Şellinqə görə, təbiət sadəcə maddi obyektlərin cəmi deyil. O, mütləq subyektdir. Bütün dünyanın ruhu var. Aləmin müxtəlif formaları ruhun, ağılın ifadəsi və əyani təzahürüdür. Mütləq əqil, mənəvi və maddinin, subyektiv və obyektivin ilkin əsası və mənbəyidir.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Kroner R. Johann Gottlieb Fichte // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Johann Gottlieb Fichte // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- The Fine Art Archive. 2003.
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
- Фихте Иоганн Готлиб // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- https://www.deutschlandfunk.de/johann-gottlieb-fichte-unter-den-gesetzen-der-kausalitaet-100.html.
- "Duden | Johann | Rechtschreibung, Bedeutung, Definition". (alman). 28 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 20 October 2018.
Johann
- "Duden | Gottlieb | Rechtschreibung, Bedeutung, Definition". Duden (alman). 4 February 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 20 October 2018.
Gọttlieb
- "Duden | Fichte | Rechtschreibung, Bedeutung, Definition". Duden (alman). 11 April 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 20 October 2018.
Fịchte
- Zeynəddin Hacıyev. Fəlsəfə. Bakı, "Turan evi", 2012. s.81
- Zeynəddin Hacıyev. Fəlsəfə. Bakı, "Turan evi", 2012. s.81
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yohann Qotlib Fixte alm Johann Gottlieb Fichte alman 19 may 1762 27 yanvar 1814 ve ya 29 yanvar 1814 Berlin Alman filosofu alman idealizminin numayendesi Immanuel Kantin nezeri ve etik eserlerinden yaranan felsefede cereyanlar qrupunun yaradicilarindan biri Fixte cox vaxt felsefi fikirleri Kant ve alman idealisti Georq Vilhelm Fridrix Hegelin ideyalari arasinda korpu rolunu oynayan bir fiqur kimi qebul edilir Rene Dekart ve Kant kimi obyektivlik ve suur problemi onun felsefi mulahizeleri ucun motiv rolunu oynayirdi Fixte siyasi felsefeye dair de eserler yazir ve buna gore de bezi filosoflar onu alman milletciliyinin atasi kimi qebul edirler Yohann Qotlib Fixtealm Johann Gottlieb Fichte Dogum tarixi 19 may 1762 1762 05 19 Vefat tarixi 27 yanvar 1814 1814 01 27 51 yasinda ve ya 29 yanvar 1814 1814 01 29 51 yasinda Vefat yeri Berlin PrussiyaVefat sebebi sepme yatalaqDefn yeri Doroteenstadt qebiristanligi d Elm sahesi felsefeIs yerleri Yena Universiteti Humboldt adina Berlin Universiteti Erlangen Nurnberq Universiteti d Tehsili Yena Universiteti Leypsiq Universiteti Koniqsberq Universiteti d Pforta Land mektebi d Elmi rehberi Immanuel KantTaninmis yetirmeleri Fridrix SellinqUzvluyu Bavariya Elmler Akademiyasi d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Fixte her seyden evvel Kantin dualizmine ozunde sey hadise tebiet azadliq qarsi cixirdi Onun fikrince bu ziddiyyetlilik tefekkurun qaligidir Buna gore de onu aradan qaldirmaq zeruridir Fixte vahid bir esasdan cixis eden bilik sistemi yaratmaga cehd gosterirdi Belelikle o Kantin telimine yeniden baxmaq addimini atmisdir O da Dekart kimi gosterirdi ki bizim suurumuzda en moteber sehih olan menlik suurudur Men varam Men men kimi varam Adi tarixde 100 en cox oyrenilmis sexsiyyetler siyahisina daxil edilib HeyatiI Fixte toxucu ailesinde dogulmusdur Maddi veziyyetinin cetin olmasina baxmayaraq Iyen ve Leypsiq universitetlerinde mukemmel tehsil almisdir Onun felsefi ideyatari esas etibarile 1794 1795 ci illerde yazdigi Umumi elm teliminin esasi eserinde ireli surulmusdur Burada o subut etmeye calismisdir ki butun elmlerin bunovresini elm haqqinda telim olan felsefe teskil edir FelsefesiFixte felsefesinin cixis noqtesini insan Men i anlayisi teskil edir O Men i yegane realliq her seye qadir yaradici quvve kimi qebul edirdi Butun gercek alemi mutleq subyektin toremesi hesab ederek subyektden asili olmayan hec bir seyi qebul etmirdi Fixtenin Men i eslinde tebietden tecrid edilmis ve basqa don geydirilmis ruhdur O ozunun bu idealist sistemini elmi telim adlandirmisdi Ona gore butun gerceklik iki nov realliqdan ibaretdir 1 ozu ozunu yaradan realliq bu Men realligidir 2 qeyri Men realligi bu Men terefinden yaradilmis ve tamamile ondan asilidir Gorunduyu kimi Fixte felsefesinde maddi alem meneviden obyektiv alem ise subyektiv alemdem hasil edilir Fixteye gore tebiet ozluyunde deyil ne ise basqasi namine movcuddur Fixte insanin teyini exlaqi ve ictimai tereqqi meselelerine xususi diqqet yetirmisdi Gelecekde zekanin hokm sureceyini beyan eden Fixte qapali ticaret dovleti utopiyasini yaratmisdi Fixteye gore dovletin nezaret funksiyalari genis olmalidir O istehsali ve bolgunu planlasdirmalidir Planli iqtisadiyyata manee olan yalniz oz qanunlarina esasen inkisaf eden beynelxalq ticaret ola biler Buna gore de Fixte basqa olkelerle kommersiya munasibetlerine tam nezaret eden qapali ticaret dovletini yaratmagi teklif edir Fixtenin felsefi maraqlarinin rengareng olmasina baxmayaraq o naturfelsefe movzularina ele de boyuk maraq gostermirdi Fridrix Vilhelm Yozef Sellinq 1775 1854 Fixtenin yaradiciliginin esas qusurunu bunda gorurdu Oz felsefi sistemini Sellinq Tebietin felsefesi ideyalarina dair Transsendental idealizm sistemi adli eserlerinde eks etdirmisdir Oz felsefi fealiyyetinde Fixte movcud olanin rasional rekonstruksiyasina cehd gostermisdir Sellinqe gore eger Fixte kimi Men den baslasaq onda tebiet haqqinda mulahizeler qurarken geriye qayitmali olacagiq Ona gore de evvelce tebietden onun xasselerinden baslamali ve yalniz sonra insanin suurunun tehliline kecid etmelidir Sellinqe gore tebiet sadece maddi obyektlerin cemi deyil O mutleq subyektdir Butun dunyanin ruhu var Alemin muxtelif formalari ruhun agilin ifadesi ve eyani tezahurudur Mutleq eqil menevi ve maddinin subyektiv ve obyektivin ilkin esasi ve menbeyidir IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Kroner R Johann Gottlieb Fichte Encyclopaedia Britannica ing Johann Gottlieb Fichte Gran Enciclopedia Catalana kat Grup Enciclopedia 1968 The Fine Art Archive 2003 Mathematics Genealogy Project ing 1997 Fihte Iogann Gotlib Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 https www deutschlandfunk de johann gottlieb fichte unter den gesetzen der kausalitaet 100 html Duden Johann Rechtschreibung Bedeutung Definition alman 28 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 20 October 2018 Johann Duden Gottlieb Rechtschreibung Bedeutung Definition Duden alman 4 February 2022 tarixinde Istifade tarixi 20 October 2018 Gọttlieb Duden Fichte Rechtschreibung Bedeutung Definition Duden alman 11 April 2022 tarixinde Istifade tarixi 20 October 2018 Fịchte Zeyneddin Haciyev Felsefe Baki Turan evi 2012 s 81 Zeyneddin Haciyev Felsefe Baki Turan evi 2012 s 81Hemcinin baxAlman milletine muracietler