Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Təbriz bəylərbəyliyi haqqındadır. Digər mənalar üçün Təbriz (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın. |
Təbriz bəylərbəyliyi və ya Azərbaycan bəylərbəyiliyi — Səfəvilər dövlətinin inzibati-ərazi vahidlərindən biri. Mərkəzi Təbriz şəhəri idi.
| Əyalət | |||
| Təbriz bəylərbəyliyi | |||
|---|---|---|---|
| |||
| — 1747 | |||
| Paytaxt | Təbriz | ||
| Ən böyük şəhər | Təbriz Ərdəbil | ||
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan türkcəsi | ||
Səfəvilər dövründə xanədanlığın nəzarətində olan bütün ərazilər kimi Tarixi Azərbaycan ərazisi də inzibati-ərazi bölgüsü baxımından bəylərbəyliklərə ayrılmışdı. Azərbaycan (mərkəzi əsasən Təbriz, qısa bir müddət Ərdəbil (1590-1603) bəylərbəyliyi; Şirvan bəylərbəyliyi; Qarabağ (mərkəzi Gəncə) bəylərbəyliyi; Çuxur Səəd (mərkəzi İrəvan) bəylərbəyliyi.
Nadir şah (1736-1747) hakimiyyətə gələndən sonra bəylərbəylik sistemi ləğv edilmiş, o öldürüldükdən (1747) sonra isə Təbriz bəylərbəyliyi ərazisində bir sıra müstəqil xanlıqlar (Təbriz, Cavad, Marağa, Urmiya, Xoy, Qaradağ, Sərab) yaranmışdı.
Tarixi
XVI əsrin 1-ci yarısında yaradılmışdı. Çuxursəəd, Qarabağ, Şirvan, Fars (İran) bəylərbəylikləri və Osmanlı imperatorluğu ilə həmsərhəd olan Təbriz bəylərbəyliyinə Marağa, Urmiya, , Xoy, Səlmas, Mərənd, Naxçıvan (16 əsrin sonunadək), Maku, Qaradağ, Ərdəbil, Miyanə, Talış, , Sultaniyyə, Zəncan və s. əyalətlər daxil idi.
Təbriz bəylərbəyliyi ictimai-iqtisadi və strateji baxımdan Səfəvilər dövlətinin ən zəngin və mühüm əyalətlərindən biri idi. Burada əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlıq inkişaf etmişdi; mühüm ticarət yolları onun ərazisindən keçirdi. Səfəvilər dövlətinin paytaxtı Qəzvinə (1555), sonralar isə İsfahana (1598) köçürüləndən sonra da Təbriz bəylərbəyiliyi ölkənin siyasi və iqtisadi həyatında mühüm rol oynayırdı. Səfəvi ordusunun şəxsi heyətinin (təqr. 60 min nə fər) 5/1 hissəsi (təqr. 11-12 min) Təbriz bəylərbəyliyinin payına düşürdü.
Təbriz bəylərbəyliyinə ən nüfuzlu qızılbaş əmirləri (əsasən, təkəli və türkman tayfa başçıları) hakim təyin edilirdi.
1531-ci ilədək bəylərbəyi Üləma sultan Təkəli idi. Ondan sonra Təbriz bəylərbəyliyinə türkman əmirləri nəslinin idarəsinə keçdi. 1583/84 ildə şamlı və ustaclı əmirlərinin təkidi ilə türkman tayfa başçısı Əmir xan Türkman bəylərbəyilikdən kənar edildi. Bu, qızılbaşlar arasında qanlı toqquşmalara səbəb oldu. Əmir xana təkəlilər də yardım edirdi. Tayfalararası çəkişmələr Osmanlı imperatorluğu ilə müharibə aparan Səfəvilər dövlətinin vəziyyətini xeyli çətinləşdirdi;
XVI əsrdə Səfəvilər dövlətinin tərkibində olan Naxçıvan tüməni inzibati cəhətdən mərkəzi Təbriz şəhəri olan Azərbaycan bəylərbəyliyinə, XVI əsrin ikinci yarısında isə mərkəzi İrəvan şəhəri olan Çuxursəəd bəylərbəyliyinə daxil olmuşdur.
1587-ci ildə Şah Məhəmməd Xudabəndə (1578–1587-ci illər) öldü və oğlu Abbas (1587–1629-cu illər) taxta çıxdı. I Şah Abbas 1590-cı ildə Osmanlıyla İstanbul sülh müqaviləsini imzaladı. Müqaviləyə görə Kartli, Kaxetya, Mesxetya, Şirvan, Qarabağ, Çuxursəəd bəylərbəylikləri və Təbriz bəylərbəyliyinin qərbi Osmanlıya verildi.
İstanbul sülh müqaviləsindən dərhal sonra Azərbaycan torpaqlarında 1593-cü ildə Ərdəbil mərkəz olmaqla Zəncan, Xalxal, Ərdəbil, Qaracadağ, Lənkəran vilayətləri, Qızılüzən və Kür çayları arasında yerləşən geniş ərazidə Azərbaycan bəylərbəyliyi yaratdı və Zülfüqar xan Qaramanlı hakim təyin olundu.
1590-1605-ci illərdə Təbriz bəylərbəyliyinin ərazisi (Qaradağ, Ərdəbil və Talış vilayətləri istisna olmaqla) Osmanlıların tabeliyinə keçmişdi. I Şah Abbas dövründə (1587-1629) Təbriz bəylərbəyliyi Osmanlı qoşunlarından azad edildikdən sonra onun idarəsi yenidən türkmən əmiri Pirbudaq xana tapşırıldı.
1736-cı ildə bütün İran əhlinə məktub göndərib Muğan düzündə, Kürlə Arazın qovuşduğu yer olan QalaqayındaMuğan (Suqovuşan) qurultayı böyük bir qurultay keçirir. Dünyanın bir çox yerindən qurultaya nümayəndələr dəvət edilir. 12 min çadır qurulur və qurultayda iştirak edən 100 min insana burada xidmət edilir. Qurultayda o özünü şah elan edir. Sonra o İranı dörd bəylərbəyliyinə bölür: Burada Azərbaycan bəylərbəyliyi, Fars bəylərbəyliyi, İraq bəylərbəyliyi və Şərqi Xorasan bəylərbəyliyi. Bunlardan ən böyüyü və güclüsü Azərbaycan bəylərbəyliyi olur və qardaşı İbrahim xanı bəylərbəyi təyin edir. Azərbaycan bəylərbəyliyinə Gürcüstan, Şimali Qafqaz, Dağıstan, Cənubi Azərbaycan və İranın xeyli hissəsi tabe idi.
Nadirin bibisi oğlu Əmiraslan xan Azərbaycan bəylərbəyi olur.
Təbriz bəylərbəyiləri
| Sıra | Bəylərbəyi | Hakimiyyət illəri |
|---|---|---|
Azərbaycan hakimləri
- İbrahim xan Əfşar (1736–1738)
- Əmiraslan xan Qırxlı-Avşar (1738–1747)
Həmçinin bax
İstinadlar
- Азәрбајҹан бәјләрбәјилији // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 134.
- "Azərbaycan Səfəvilər dövlətində idarəetmə sistemi". anl.az (az.). 14 yanvar 2017. 2021-06-13 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyun 2021.
- "Səfəvilər zamaninda Qarabağ bəylərbəyiliyinin yaradilmasi və onun inzibati quruluşu". anl.az (az.). 2017-12-25 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyun 2021.
- Рахмани А.А. Азербайджан в конце ХVI и в. ХVII веке. Баку, 1981.
- Şahin Fərzəliyev - tarix elmləri doktoru, professor. Quba xanlığı: əhali tarixi və azadlıq mücadiləsi. Elm. 2012. səh. 336. ISBN .Orijinal mətn (az.)
«Nadir dövlətin hər bucağına,qılınc gücünə tutulmuş bütün əyalətlərə qabaqcadan fərmanlar göndərmiş,hakimlər,vilayət rəisləri,əyyan və üləmalar Quzey Azərbaycana-Muğana qurultaya çağırılmışdılar.Bir də buyurmuşdu ki,Kür ilə Arazın qovuşduğu yerdə, Cavad keçidi yaxınlığında ağac və qarğıdan 12 min ev tikilsin,ayrıca karvansara,məscid və imarətlər qurulsun.Tezliklə bura 100 minə kimi adam toplandı.Bu qurultay hal-hazırda Sabirabad rayonunun ərazisində yerləşən Qalaqayın kəndinidə keçirilmişdir. »
- "Arxivlənmiş surət". 2019-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-22.
Mənbə
- Əfəndiyev O. Ə., Azərbaycan Səfəvilər dövləti, B., 1993;
- Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.3, B., 1999;
- Петрушевский И.П., Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в ХVI – начале ХIХ вв., Л., 1949;
- Рахмани А.А., Азербайдıан в конце ХVI и в ХVII веке, Б., 1981;
- Историческая география Азербайджана, Б., 1987.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Tebriz beylerbeyliyi haqqindadir Diger menalar ucun Tebriz deqiqlesdirme sehifesine baxin Tebriz beylerbeyliyi ve ya Azerbaycan beylerbeyiliyi Sefeviler dovletinin inzibati erazi vahidlerinden biri Merkezi Tebriz seheri idi EyaletTebriz beylerbeyliyiBayraq 1747Paytaxt TebrizEn boyuk seher Tebriz ErdebilResmi dilleri Azerbaycan turkcesi Sefeviler dovrunde xanedanligin nezaretinde olan butun eraziler kimi Tarixi Azerbaycan erazisi de inzibati erazi bolgusu baximindan beylerbeyliklere ayrilmisdi Azerbaycan merkezi esasen Tebriz qisa bir muddet Erdebil 1590 1603 beylerbeyliyi Sirvan beylerbeyliyi Qarabag merkezi Gence beylerbeyliyi Cuxur Seed merkezi Irevan beylerbeyliyi Nadir sah 1736 1747 hakimiyyete gelenden sonra beylerbeylik sistemi legv edilmis o olduruldukden 1747 sonra ise Tebriz beylerbeyliyi erazisinde bir sira musteqil xanliqlar Tebriz Cavad Maraga Urmiya Xoy Qaradag Serab yaranmisdi TarixiXVI esrin 1 ci yarisinda yaradilmisdi Cuxurseed Qarabag Sirvan Fars Iran beylerbeylikleri ve Osmanli imperatorlugu ile hemserhed olan Tebriz beylerbeyliyine Maraga Urmiya Xoy Selmas Merend Naxcivan 16 esrin sonunadek Maku Qaradag Erdebil Miyane Talis Sultaniyye Zencan ve s eyaletler daxil idi Tebriz beylerbeyliyi ictimai iqtisadi ve strateji baximdan Sefeviler dovletinin en zengin ve muhum eyaletlerinden biri idi Burada ekincilik maldarliq ve senetkarliq inkisaf etmisdi muhum ticaret yollari onun erazisinden kecirdi Sefeviler dovletinin paytaxti Qezvine 1555 sonralar ise Isfahana 1598 kocurulenden sonra da Tebriz beylerbeyiliyi olkenin siyasi ve iqtisadi heyatinda muhum rol oynayirdi Sefevi ordusunun sexsi heyetinin teqr 60 min ne fer 5 1 hissesi teqr 11 12 min Tebriz beylerbeyliyinin payina dusurdu Tebriz beylerbeyliyine en nufuzlu qizilbas emirleri esasen tekeli ve turkman tayfa bascilari hakim teyin edilirdi 1531 ci iledek beylerbeyi Ulema sultan Tekeli idi Ondan sonra Tebriz beylerbeyliyine turkman emirleri neslinin idaresine kecdi 1583 84 ilde samli ve ustacli emirlerinin tekidi ile turkman tayfa bascisi Emir xan Turkman beylerbeyilikden kenar edildi Bu qizilbaslar arasinda qanli toqqusmalara sebeb oldu Emir xana tekeliler de yardim edirdi Tayfalararasi cekismeler Osmanli imperatorlugu ile muharibe aparan Sefeviler dovletinin veziyyetini xeyli cetinlesdirdi XVI esrde Sefeviler dovletinin terkibinde olan Naxcivan tumeni inzibati cehetden merkezi Tebriz seheri olan Azerbaycan beylerbeyliyine XVI esrin ikinci yarisinda ise merkezi Irevan seheri olan Cuxurseed beylerbeyliyine daxil olmusdur 1587 ci ilde Sah Mehemmed Xudabende 1578 1587 ci iller oldu ve oglu Abbas 1587 1629 cu iller taxta cixdi I Sah Abbas 1590 ci ilde Osmanliyla Istanbul sulh muqavilesini imzaladi Muqavileye gore Kartli Kaxetya Mesxetya Sirvan Qarabag Cuxurseed beylerbeylikleri ve Tebriz beylerbeyliyinin qerbi Osmanliya verildi Istanbul sulh muqavilesinden derhal sonra Azerbaycan torpaqlarinda 1593 cu ilde Erdebil merkez olmaqla Zencan Xalxal Erdebil Qaracadag Lenkeran vilayetleri Qiziluzen ve Kur caylari arasinda yerlesen genis erazide Azerbaycan beylerbeyliyi yaratdi ve Zulfuqar xan Qaramanli hakim teyin olundu 1590 1605 ci illerde Tebriz beylerbeyliyinin erazisi Qaradag Erdebil ve Talis vilayetleri istisna olmaqla Osmanlilarin tabeliyine kecmisdi I Sah Abbas dovrunde 1587 1629 Tebriz beylerbeyliyi Osmanli qosunlarindan azad edildikden sonra onun idaresi yeniden turkmen emiri Pirbudaq xana tapsirildi 1736 ci ilde butun Iran ehline mektub gonderib Mugan duzunde Kurle Arazin qovusdugu yer olan QalaqayindaMugan Suqovusan qurultayi boyuk bir qurultay kecirir Dunyanin bir cox yerinden qurultaya numayendeler devet edilir 12 min cadir qurulur ve qurultayda istirak eden 100 min insana burada xidmet edilir Qurultayda o ozunu sah elan edir Sonra o Irani dord beylerbeyliyine bolur Burada Azerbaycan beylerbeyliyi Fars beylerbeyliyi Iraq beylerbeyliyi ve Serqi Xorasan beylerbeyliyi Bunlardan en boyuyu ve guclusu Azerbaycan beylerbeyliyi olur ve qardasi Ibrahim xani beylerbeyi teyin edir Azerbaycan beylerbeyliyine Gurcustan Simali Qafqaz Dagistan Cenubi Azerbaycan ve Iranin xeyli hissesi tabe idi Nadirin bibisi oglu Emiraslan xan Azerbaycan beylerbeyi olur Tebriz beylerbeyileriEsas meqale Sefevilerin Tebriz beylerbeyilerinin siyahisiSira Beylerbeyi Hakimiyyet illeri1 Ilyas bey oglu Xinisli 1501 15032 Huseyn bey Samli 1503 15093 Mehemmed bey Ustacli 1509 15144 Durmus xan Samli 1514 15145 Mentesa sultan Ustacli 1514 15246 Mehemmed xan Tekeli 1524 15307 Musa sultan Mosullu Turkman 1530 15318 Ulema sultan Tekeli 1531 15329 Musa sultan Mosullu Turkman 1532 153410 Emir Qayaib bey Ustacli 1559 156211 Qasimeli 1562 157312 Yusif bey Ustacli 1573 157313 Allahqulu bey Efsar 1573 167714 Emir xan Mosullu Turkman 1577 158415 Allahqulu bey Feth oglu Ustacli 1584 158516 Huseynqulu xan Ustacli 158617 Mehemmed xan Ustacli 1586 158918 Mehdiqulu xan Cavuslu Ustacli 1589 159119 Haqverdi sultan 1590 159320 Ferhad xan Qaramanli 1593 159321 Lutfiyar xan Qaramanli 1593 160522 I Pirbudaq xan Pornek Turkman 1612 161723 Sahbende xan Pornek Turkman 1616 161824 Qaracaqay xan 1618 162025 Sahbende xan Pornek Turkman 1620 162526 II Pirbudaq xan Pornek Turkman 1625 163527 Rustem xan Pornek Turkman 1635 164328 II Pirbudaq xan Pornek Turkman 1643 1650 mart 29 Eliqulu xan gurcu 1650 165130 Eliqulu xan Develi 1652 165431 Murtuzaqulu xan Qacar 1655 166432 Bican bey beylerbeyi 1666 168033 Haci Eli xan 1680 169434 II Rustem xan Sipehsalar 1694 169535 Anuseh xan 1695 169636 Mehemmedtalib xan 1696 169737 Lutfeli bey 1697 170238 Musa bey 1702 171139 Mehemmedzaman xan 1711 40 Mensur xan Sahseven Mugani 171541 Sefiqulu xan Ziyadoglu Qacar 1715 171842 Mehemmed Eli xan 1719 172043 Mixri xan 1720 172144 Mehemmed bey Beydilli Samli 1721 Azerbaycan hakimleriIbrahim xan Efsar 1736 1738 Emiraslan xan Qirxli Avsar 1738 1747 Hemcinin baxAzerbaycan tarixi erazi IstinadlarAzәrbaјҹan bәјlәrbәјiliјi Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 134 Azerbaycan Sefeviler dovletinde idareetme sistemi anl az az 14 yanvar 2017 2021 06 13 tarixinde Istifade tarixi 13 iyun 2021 Sefeviler zamaninda Qarabag beylerbeyiliyinin yaradilmasi ve onun inzibati qurulusu anl az az 2017 12 25 tarixinde Istifade tarixi 13 iyun 2021 Rahmani A A Azerbajdzhan v konce HVI i v HVII veke Baku 1981 Sahin Ferzeliyev tarix elmleri doktoru professor Quba xanligi ehali tarixi ve azadliq mucadilesi Elm 2012 seh 336 ISBN 978 9952 453 43 0 Orijinal metn az Nadir dovletin her bucagina qilinc gucune tutulmus butun eyaletlere qabaqcadan fermanlar gondermis hakimler vilayet reisleri eyyan ve ulemalar Quzey Azerbaycana Mugana qurultaya cagirilmisdilar Bir de buyurmusdu ki Kur ile Arazin qovusdugu yerde Cavad kecidi yaxinliginda agac ve qargidan 12 min ev tikilsin ayrica karvansara mescid ve imaretler qurulsun Tezlikle bura 100 mine kimi adam toplandi Bu qurultay hal hazirda Sabirabad rayonunun erazisinde yerlesen Qalaqayin kendinide kecirilmisdir Arxivlenmis suret 2019 09 13 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 22 MenbeEfendiyev O E Azerbaycan Sefeviler dovleti B 1993 Azerbaycan tarixi 7 cildde c 3 B 1999 Petrushevskij I P Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii v HVI nachale HIH vv L 1949 Rahmani A A Azerbajdian v konce HVI i v HVII veke B 1981 Istoricheskaya geografiya Azerbajdzhana B 1987 Xarici kecidler