Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Naxçıvan tüməni — H.Qəzvininin “Nüzhət əl qülub” əsərində verilmiş məlumatların təhlili göstərir ki, Naxçıvanın Eldənizlər dövründə mövcud olmuş vilayət statusu Hülakülərin idarəçiliyi dövründə ləğv edilmiş və Naxçıvan Azərbaycan vilayətinin tərkibində bir tümənə çevrilmişdir . Belə ki, əsərin VIII bölümündə Azərbaycan vilayətinin tərkibindəki tümənliklər sırasında Təbriz, Ərdəbil, , Xoy, Sərab, Marağa və Mərəndlə yanaşı Naxçıvanın da adı çəkilmişdir.. Naxçıvan tüməni öz növbəsində mahallara bölünmüşdü. Tümən əmir tərəfindən, mahal isə mahal hakimi tərəfindən idarə edilirdi . Naxçıvan tüməni müasir Naxçıvan MR ərazisini, o cümlədən Naxçıvan şəhərini əhatə edirdi. Azərbaycanın 27 iri şəhərindən 5 – i – Naxçıvan, Ordubad, Azad, Əncan və Maku bu tüməndə yerləşirdi.
| Naxçıvan tüməni (Naxçıvan hakimliyi) | |
|---|---|
| Tümən-e Naxçıvan (Naxçıvan ölkəsi) | |
| Ölkə | Elxanilər dövləti |
| Daxildir | 1. Sisyan 2. Şərur 3. Dərələyəz 4. Əlincə 5. Şorlut 6. Azadciran |
| İnzibati mərkəz | Naxçıvan |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | XIII əsrin sonları |
| Ləğv edilib | 1840 |
| Müasir dövrdə |  Azərbaycan |
| |
Ərazisi
Naxçıvan tüməni Araz çayının hər iki sahilində geniş ərazini əhatə edirdi. Onun hüdudları Makudan Qafan dağlarına, Qarabağa və Göyçə gölünə qədər uzanırdı. Maku, Dvin və Qafan əraziləri Naxçıvan tüməninə daxil idi. Naxçıvanın qərb hüdudlarına Dvin (Dəbil, Dəvil) şəhərinin də daxil olduğu o dövrün tarixi mənbələrində birmənalı şəkildə əks olunmuşdur. Bu faktlar həmin ərazilərə ermənilərin iddialarının tam əsassız olduğunu sübut edir. Ərəb coğrafiyaşünası Yaqut Həməvinin (1179-1229) yazdığına görə, Dvin Arran vilayətində, Azərbaycanın ucqar hüdudlarında yerləşmişdir. Ərəb müəlliflərindən Əbu Bəkr əl-Əhəri, əl-İmarı, əl-Məkrizi, Əbu-l-Fida, İbn Xəlqun və başqaları da bədxah qonşularımızın “qədim erməni dövlətinin mərkəzi” deyə iddia etdikləri Dvin şəhərinin orta əsrlərdə Naxçıvanın, deməli, Azərbaycanın tərkibində olduğunu söyləməyə əsas verir. Fəzullah Rəşidəddinin (1247-1318) məlumatına görə, həmin dövrdə Qafan ərazisi də Naxçıvan tüməninə daxil olmuşdur.
Təhlillər və mənbələrdə verilən məlumatlara əsaslanaraq tarix üzrə fəlsəfə doktoru E. Kəlbizadə bu dövrdə Naxçıvan tüməninin sərhədlərini aşağıdakı kimi müəyyənləşdirmişdir. "Naxçıvan tüməni şimaldan və şərqdən Arran əyaləti ilə həmsərhəd idi. Arran əyaləti ilə sərhəd Göyçə gölünün cənubundan başlamış, cənub-şərqə doğru hərəkət edərək Şahbuzun şimalından Qafan və Həkəri çayının isə şimal şərqindən keçmişdir. Cənub-şərqdən və cənubdan Naxçıvan tüməni Azərbaycan vilayətinin Mərənd və Xoy tümənləri ilə həmsərhəd olmuşdur. Mərənd tüməni ilə sərhəd Araz çayı boyunca idi. Araz çayından cənubdakı Culfa istiqamətindən başlayaraq, sərhəd cənuba doğru istiqamətlənir və beləliklə Maku ərazisi də Naxçıvan tüməninin tərkibində qalmış olurdu. Xoy tüməni ilə sərhəd eyniadlı şəhərin şimalından keçirdi. Qərbdən isə sərhədlər Van gölünün şərqindəki ərazilərdən başlamış, şimala doğru uzandıqca Sürməli çuxurunun və Dəbil şəhərinin qərbindən keçmişdir..
Monqollar zamanında ərazilərinin ən geniş olduğu şərq sərhədlərinin Həkəri çayına, qərb sərhədlərinin Van gölünün şimal-şərq sahillərinə çatdığı dövrlərdə Naxçıvan tüməninin ərazisi, təqribən, 25 min 269 km2 -ə çatmışdır.. Lakin bu dəyişkən xarakter daşımış, əksər dövrlərdə Naxçıvan tüməninin qərb sərhədləri Sürməli və Dəbilin qərbindən keçmiş, Van gölünə qədər çatmamışdır. Sərhədləri belə müəyyənləşdirdiyimiz təqdirdə Naxçıvan tüməninin ərazisinin, təqribən, 23 min 408 kvadratkilometri əhatə etdiyini söyləmək olar..
Həmçinin bax
İstinadlar
- Kəlbizadə E. Naxçıvanın tarixi coğrafiyası (XII-XVIII əsrin I yarısı), Naxçıvan:Əcəmi, 2016, 200 s. 2017-07-31 at the Wayback Machine, s. 45
- Хамави Й. Муджам ал-булдан (Сведение об Азербайджане); Казвини X. Нузхат ал-кулуб (Материалы по Азербайджану). Баку: Элм, 1983, 65 с., s. 51
- Kəlbizadə E. Naxçıvanın tarixi coğrafiyası (XII-XVIII əsrin I yarısı), Naxçıvan:Əcəmi, 2016, 200 s., s. 45
- Naxçıvan tarixi. Üç cilddə I cild. Naxçıvan: Əcəmi, 2013, 452 s., s. 233
- (PDF). 2012-07-25 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-13.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-13.
- Kəlbizadə E. Naxçıvanın tarixi coğrafiyası (XII-XVIII əsrin I yarısı), Naxçıvan:Əcəmi, 2016, 200 s., s. 47
- Kəlbizadə E. Naxçıvanın tarixi coğrafiyası (XII-XVIII əsrin I yarısı), Naxçıvan:Əcəmi, 2016, 200 s. 2017-07-31 at the Wayback Machine, s. 47
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Naxcivan tumeni H Qezvininin Nuzhet el qulub eserinde verilmis melumatlarin tehlili gosterir ki Naxcivanin Eldenizler dovrunde movcud olmus vilayet statusu Hulakulerin idareciliyi dovrunde legv edilmis ve Naxcivan Azerbaycan vilayetinin terkibinde bir tumene cevrilmisdir Bele ki eserin VIII bolumunde Azerbaycan vilayetinin terkibindeki tumenlikler sirasinda Tebriz Erdebil Xoy Serab Maraga ve Merendle yanasi Naxcivanin da adi cekilmisdir Naxcivan tumeni oz novbesinde mahallara bolunmusdu Tumen emir terefinden mahal ise mahal hakimi terefinden idare edilirdi Naxcivan tumeni muasir Naxcivan MR erazisini o cumleden Naxcivan seherini ehate edirdi Azerbaycanin 27 iri seherinden 5 i Naxcivan Ordubad Azad Encan ve Maku bu tumende yerlesirdi Naxcivan tumeni Naxcivan hakimliyi Tumen e Naxcivan Naxcivan olkesi Olke Elxaniler dovletiDaxildir 1 Sisyan 2 Serur 3 Dereleyez 4 Elince 5 Sorlut 6 AzadciranInzibati merkez NaxcivanTarixi ve cografiyasiYaradilib XIII esrin sonlariLegv edilib 1840Muasir dovrde AzerbaycanDeqiq yeri melum deyil Naxcivan tumeni Naxcivan olkesi XIII esr XVIIIQarabaglar turbesiErazisiNaxcivan tumeni Araz cayinin her iki sahilinde genis erazini ehate edirdi Onun hududlari Makudan Qafan daglarina Qarabaga ve Goyce golune qeder uzanirdi Maku Dvin ve Qafan erazileri Naxcivan tumenine daxil idi Naxcivanin qerb hududlarina Dvin Debil Devil seherinin de daxil oldugu o dovrun tarixi menbelerinde birmenali sekilde eks olunmusdur Bu faktlar hemin erazilere ermenilerin iddialarinin tam esassiz oldugunu subut edir Ereb cografiyasunasi Yaqut Hemevinin 1179 1229 yazdigina gore Dvin Arran vilayetinde Azerbaycanin ucqar hududlarinda yerlesmisdir Ereb muelliflerinden Ebu Bekr el Eheri el Imari el Mekrizi Ebu l Fida Ibn Xelqun ve basqalari da bedxah qonsularimizin qedim ermeni dovletinin merkezi deye iddia etdikleri Dvin seherinin orta esrlerde Naxcivanin demeli Azerbaycanin terkibinde oldugunu soylemeye esas verir Fezullah Resideddinin 1247 1318 melumatina gore hemin dovrde Qafan erazisi de Naxcivan tumenine daxil olmusdur Tehliller ve menbelerde verilen melumatlara esaslanaraq tarix uzre felsefe doktoru E Kelbizade bu dovrde Naxcivan tumeninin serhedlerini asagidaki kimi mueyyenlesdirmisdir Naxcivan tumeni simaldan ve serqden Arran eyaleti ile hemserhed idi Arran eyaleti ile serhed Goyce golunun cenubundan baslamis cenub serqe dogru hereket ederek Sahbuzun simalindan Qafan ve Hekeri cayinin ise simal serqinden kecmisdir Cenub serqden ve cenubdan Naxcivan tumeni Azerbaycan vilayetinin Merend ve Xoy tumenleri ile hemserhed olmusdur Merend tumeni ile serhed Araz cayi boyunca idi Araz cayindan cenubdaki Culfa istiqametinden baslayaraq serhed cenuba dogru istiqametlenir ve belelikle Maku erazisi de Naxcivan tumeninin terkibinde qalmis olurdu Xoy tumeni ile serhed eyniadli seherin simalindan kecirdi Qerbden ise serhedler Van golunun serqindeki erazilerden baslamis simala dogru uzandiqca Surmeli cuxurunun ve Debil seherinin qerbinden kecmisdir Monqollar zamaninda erazilerinin en genis oldugu serq serhedlerinin Hekeri cayina qerb serhedlerinin Van golunun simal serq sahillerine catdigi dovrlerde Naxcivan tumeninin erazisi teqriben 25 min 269 km2 e catmisdir Lakin bu deyisken xarakter dasimis ekser dovrlerde Naxcivan tumeninin qerb serhedleri Surmeli ve Debilin qerbinden kecmis Van golune qeder catmamisdir Serhedleri bele mueyyenlesdirdiyimiz teqdirde Naxcivan tumeninin erazisinin teqriben 23 min 408 kvadratkilometri ehate etdiyini soylemek olar Hemcinin bax Qarabaglar sultanligi Naxcivan xanligiIstinadlarKelbizade E Naxcivanin tarixi cografiyasi XII XVIII esrin I yarisi Naxcivan Ecemi 2016 200 s 2017 07 31 at the Wayback Machine s 45 Hamavi J Mudzham al buldan Svedenie ob Azerbajdzhane Kazvini X Nuzhat al kulub Materialy po Azerbajdzhanu Baku Elm 1983 65 s s 51 Kelbizade E Naxcivanin tarixi cografiyasi XII XVIII esrin I yarisi Naxcivan Ecemi 2016 200 s s 45 Naxcivan tarixi Uc cildde I cild Naxcivan Ecemi 2013 452 s s 233 PDF 2012 07 25 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 05 13 Arxivlenmis suret 2022 01 17 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 13 Kelbizade E Naxcivanin tarixi cografiyasi XII XVIII esrin I yarisi Naxcivan Ecemi 2016 200 s s 47 Kelbizade E Naxcivanin tarixi cografiyasi XII XVIII esrin I yarisi Naxcivan Ecemi 2016 200 s 2017 07 31 at the Wayback Machine s 47