Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ulamə sultan Təkəli (?-?) — qızılbaş əmiri, 1531-ci ildə Osmanlı tərəfinə keçmişdi.
| Üləma sultan Təkəli | |
|---|---|
| 1528 – 1531 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | Musa sultan Mosullu-Türkman |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Uşağı | Bahəddin bəy |
Həyatı
O, əvvəllər Osmanlı ordusunda sipahi olmuş, 1511-ci ildə Şahqulu üsyanında iştirak edərək, Azərbaycana gəlmiş, Səfəvilərin xidmətinə keçmiş, dövlət vəzifələrinə irəli çəkilmiş və I Şah Təhmasib zamanında Azərbaycan əmirülümərası təyin olunmuşdu.
Tarixçi Əbdi bəy Şirazi yazır: "Pələng ilində (1530-cu ildə) Xorasana yürüş ortalığa çıxdıqda o (Cuhə Sultan), Azərbaycanın əmirül-ümərası idi. 300 nəfəri Xorasana cəza dəstəsi kimi göndərdi. Aləmi tutan ordu (Şah Təhmasibin ordusu) qışlamaq üçün İsfahanda olarkən, Sam mirzə və Hüseyn xan Şirazda ikən Ülamə Təbrizə gələrək, Təbrizin darğalığını ələ keçirmək istədi. Şahın Təbrizdə olan xüsusi atlarını ələ keçirdi. Bundan əlavə zərlə işləmək sənəti üçün alınıb, (M-233b) Təbriz zərlə işləyənlərinə tapşırılan şahın bəzi kənizlərini öz mülazimlərinə verdi. Təbriz fərraşxanasında olan şaha məxsus rəsmlər çəkilmiş çadırı çıxarıb öz başının [üstünə] vurdu. Şah Təhmasibin yaxın adamlarının Təbrizdə və o ətrafda qalmış sunukə mallarına yiyələndi. Bununla bərabər Özkəmər bəy Zülqədər ilə müxalifət barədə söhbət edib Təbrizdən çıxdı. Bir-birinin namusuna təcavüz etməkdə həddi-hüdudu aşan, buna təəssüflənməyən və bu səbəbdən parlər adlandırılan, dinsizlik və kafirlikdə məlum və məşhur olan Sarulu tayfasının adamlarından bəzilərinə seçmə əmirlik rütbələri verməklə hamısını öz tərəfinə çəkdi".
1531-ci ildə Təbriz bəylərbəyi Üləma sultan Təkəli xəyanət edərək öz əsgərləriylə Osmanlıya qaçdı. Daha sonra Üləma sultan Sultan I Süleymanı Azərbaycana yürüşə təhrik etdi.
İskəndər bəy Türkman yazır: "Amma ən aşağı mərtəbədən yüksək dərəcəyə çatmış Azərbaycan əmirülümərası Ülamə Təkəlü qane olmayıb, Çuxa sultanın yerinə vəkil və səltənətin idarəedicisi ("muxtarüssəltənə") olmaq fikrinə düşdü. Bu xam xəyalla o, tayfa və qoşunu ilə hökmdar ordusu tərəfə hərəkət etdi. Cənnətməkan şah onun fitnəkar xəyalından xəbərdar olub, onun üzərinə hücum etdi. Adı çəkilən (Ülamə Təkəlü) o həzrətin əzəmətindən qorxuya düşərək, ildırım və külək sürəti ilə Azərbaycana qaçıb, özünü Van qalasına saldı və [oraya] sığındı. O, orada bu dövlətdən üz çevirərək, Rum padşahı Sultan Süleymandan razılıq alıb, İstanbula getdi. O, orada fitnə-fəsadı təhrik etməyə başladı. Sultan Süleyman dörd dəfə Əcəm diyarına qoşun çəkərək, hədsiz-hesabsız ordu ilə gəldi: ilk dəfə Ülamənin təhriki ilə..."
Tarixçi Oqtay Əfəndiyev yazır: "Hicri 937 (1530-1531)-ci ildə təkəlilər Azərbaycanın cənub hissəsinin hakimi (əmir əl-üməra) Üləma bəy Təkəlinin şəxsində vəkil vəzifəsini tutmaq üçün daha bir uğursuz cəhd etdilər. Müqavimətə rast gələn Üləma şaha qarşı üsyan etdi, Təbrizi çapıb taladı və tayfasının bir hissəsi ilə Türkiyəyə getdi. Sonralar, Üləma bəy Sultan Süleymanın Azərbaycana yürüşlərində iştirak etmişdir".
Hicri 938 (1531-1532)-ci ildə Üləma bəy Diyarbəkirin Osmanlı hakimi Fil Yaqub paşanın 50 min nəfərlik qoşununun köməyilə yerli hakim Şərəf xanı Bidlisdən sıxışdırıb çıxartdı və o da yardım üçün qızılbaş sarayına müraciət etdi. "Təzkirə"də deyilir ki, Şah Təhmasib öz müvəkkili İstanbula göndərib Üləma bəyin təslim olunmasını tələb etdi. Lakin sultan rədd cavabı verdi və öz növbəsində Şərəf xanın ona təslim olunması tələbini irəli sürdü. Şah sultanı barışdırmağa daha bir dəfə cəhd göstərərək vəkil Hüseyn xan Şamlının başçılığı ilə yeni elçi heyətini onunla danışığa göndərdi. Lakin Üləma bəyi Şərəf xanla dəyişmək təklifi qəbul olunmadı. Sultan barışmaz mövqe tutdu. Belə olduqda şah Üləmaya qarşı qoşun göndərib Bidlisi geri aldı. Bundan az sonra qızılbaşların Übeydulla xana qarşı Xorasana yürüşündən istifadə edən Üləma bəy hicri 940 (1533)-cı ildə təkrarən Bidlisə hücum etdi. Şərəf xan öldürüldü, şəhər Üləmanın əlinə keçdi.
Əslində hicri 938-ci ildə Üləma sultan Təkəli Şərəf xanı öldürmür. Bunu Əbdi bəy də təsdiq edir. O, yazır: "Balıq ili (mart.1532 – mart 1533) – 938-ci ilin əvvəlləri və 939-cu ilin axırları (1531 – 1533) da Kürdüstanın Bidlis [vilayətinin] idarəsini Ruma getmiş Ülaməyə verdilər. O, Diyarbəkr bəylərbəyisi Fil paşa ilə birlikdə Bidlis və İmadiyyə hakimi Şərəf bəy Rujəki Kürdün [üstünə] gəldi. Şərəf bəy dünyanın pənahı [Şah Təhmasibin] dərgahına pənah gətirərək, nəvaziş tapdı və xanlıq vəzifəsi ilə şərəfləndi". Şərəf xan hicri 940-cı ildə öldürülür.Əbdi bəy Şirazi yazır: "940-cı ilin aylarında (23.VII.1533-12.VII.1534) Ülamə Bidlis şəhərinin üstünə gəldi. Kürd Şərəf xan Acə sultan Qacar və Şərəf xana kömək edən, onunla dost olan əmirlərlə müharibə etdi və bu vaxt Şərəf xan öldürüldü".
940-cı ilin aylarında (23.VII.1533-12.VII.1534) Ülamə Bidlis şəhərinin üstünə gəldi. 249 Kürd Şərəf xan Acə Sultan Qacar və Şərəf xana kömək edən, onunla dost olan əmirlərlə müharibə etdi və bu vaxt Şərəf xan öldürüldü.
Üləma ilə əlaqəsi olan bəzi qızılbaş əyanları Səfəvilərə xəyanət edərək düşmənin tərəfinə keçdilər. Məsələn, vəziri Xacə Şahqulu öz adamlarını sultanın yanına göndərərək onu Təbrizə dəvət etmişdi. Qəfildən yaxalanmış Musa sultan qoşunların arasında yayılmış taun xəstəliyi üzündən paytaxtı tərk etməyə məcbur oldu. Üləma bəy, Osmanlı qoşunları ilə Təbrizə daxil oldu. Bir neçə gündən sonra İbrahim paşa şəhərin yaxınlığında öz düşərgəsini saldı. Üləma Ərdəbilə, Osmanlı sərkərdəsi Xosrov paşa isə Əlincə qalasını ələ keçirməyə göndərildi. Cənubi Azərbaycanın bir çox yerləri türklər tərəfindən tutuldu.
1535-ci ildə Üləma sultan Təkəli yenidən osmanlılara öncüllük etmişdi. Tarixçi Oqtay Əfəndiyev yazır: "Qalada mühasirəyə düşmüş osmanlılara yardım göstərmək üçün sultan Diyarbəkir hakimi Məhəmməd paşanı və Üləmanı 2 min nəfərlik yeniçəri və 10 minlik süvari ilə ora göndərdi. Onlar Vostan yaxınlığında türkman tayfasından olan şah qorçiləri ilə qarşılaşdılar. Xain Üləmanın yaxınlıqda olması xəbərini alan şah 2 min nəfərlə onun üzərinə yeridi.
Üləmanın dəfələrlə xəbərdarlıq etməsinə baxmayarq, Məhəmməd paşa özünün sayca üstünlüyünə arxalanıb yenişəriləri ön sırada yerləşdirərək qızılbaşlarla döyüşə girməyi qərara aldı. Lakin Şiraz hakimi türkman və zülqədər tayfalarından olan qorçılər dəstəsi ilə düşmənə hücum etdi. Həsən bəy Rumlunun sözləri ilə desək, "bir anda dörd yüzə qədər türk qızılbaşlar tərəfindən öldürüldü və onların başları şah atının ayaqları altına atıldı". Sultanın bir neçə əyanı əsir alındı".
1548-ci ildə Azərbaycana yürüş edən I Süleymanın bələdçisi yenə Üləma sultan Təkəli idi.Tarixçi Oqtay Əfəndiyev yazır: "Xainlər- Üləma bəy və Əlqas mirzə Sultan ordusunu müşayiət edirdilər. Həsən bəy Rumlunun yazdığına görə, Süleyman Azərbaycana Ərzurum-Xoy-Təbriz yolu ilə gəlmişdi. Üləma türklərin dəstəsi ilə Van qalasını tutmaq üçün göndərildi. Sultan Mərənddə qızılbaşlara hücum etmək üçün 40 minlik qoşunla Xoydan hərəkət edəcək bir sıra paşaları (o cümlədən Əlqas mirzəni) ayırdı. Osmanlı qoşunları Abdulla xan Ustaclının, Şahverdi sultan Ziyad oğlunun və Əli sultan Təkəlinin başçılığı ilə irəlidə olan qızılbaş hissələri ilə toqquşdular. Şahverdi sultan döyüşdə böyük igidlik göstərdi. Qızılbaşlar Osmanlıların üstün qüvvələrinin təzyiqi altında şahın Eşkəmbərdə yerləşən qərargahına geri çəkilməyə məcbur oldular. Şah Eşkəmbər çayının sahillərini tərk etdi, onunla Xuzistan, Fars, Kirman və İraq əmirlərinin birləşəcəyi yerə-Əhər çayına tərəf geri çəkildi".
Ailəsi
Ülama sultanın Bahəddin bəy adlı oğlu vardı.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Təkəli eli, Bakı, "Şuşa", 2011.
İstinadlar
- F.Sümer. Safevi devletinin kuruluşu, s.32, 33,59-60,61
- Xacə Zeynalabidin Əli Əbdi bəy. Təkmilətül-əxbar (Səfəvi dövrü – Şah İsmayıl və Şah Təhmasib dövrlərinin tarixi). – Bakı: Elm, 1996-200s.
- İskəndər bəy Münşi, Tarixi-aləm-arayi-abbasi, Bakı, Təhsil,
- Oqtay Əfəndiyev, Azərbaycan Səfəvilər dövləti, Şərq-Qərb, Bakı, 2007.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ulame sultan Tekeli qizilbas emiri 1531 ci ilde Osmanli terefine kecmisdi Ulema sultan TekeliTebriz beylerbeyliyi1528 1531EvvelkiSonrakiMusa sultan Mosullu TurkmanSexsi melumatlarUsagi Baheddin beyHeyatiO evveller Osmanli ordusunda sipahi olmus 1511 ci ilde Sahqulu usyaninda istirak ederek Azerbaycana gelmis Sefevilerin xidmetine kecmis dovlet vezifelerine ireli cekilmis ve I Sah Tehmasib zamaninda Azerbaycan emirulumerasi teyin olunmusdu Tarixci Ebdi bey Sirazi yazir Peleng ilinde 1530 cu ilde Xorasana yurus ortaliga cixdiqda o Cuhe Sultan Azerbaycanin emirul umerasi idi 300 neferi Xorasana ceza destesi kimi gonderdi Alemi tutan ordu Sah Tehmasibin ordusu qislamaq ucun Isfahanda olarken Sam mirze ve Huseyn xan Sirazda iken Ulame Tebrize gelerek Tebrizin dargaligini ele kecirmek istedi Sahin Tebrizde olan xususi atlarini ele kecirdi Bundan elave zerle islemek seneti ucun alinib M 233b Tebriz zerle isleyenlerine tapsirilan sahin bezi kenizlerini oz mulazimlerine verdi Tebriz ferrasxanasinda olan saha mexsus resmler cekilmis cadiri cixarib oz basinin ustune vurdu Sah Tehmasibin yaxin adamlarinin Tebrizde ve o etrafda qalmis sunuke mallarina yiyelendi Bununla beraber Ozkemer bey Zulqeder ile muxalifet barede sohbet edib Tebrizden cixdi Bir birinin namusuna tecavuz etmekde heddi hududu asan buna teessuflenmeyen ve bu sebebden parler adlandirilan dinsizlik ve kafirlikde melum ve meshur olan Sarulu tayfasinin adamlarindan bezilerine secme emirlik rutbeleri vermekle hamisini oz terefine cekdi 1531 ci ilde Tebriz beylerbeyi Ulema sultan Tekeli xeyanet ederek oz esgerleriyle Osmanliya qacdi Daha sonra Ulema sultan Sultan I Suleymani Azerbaycana yuruse tehrik etdi Iskender bey Turkman yazir Amma en asagi mertebeden yuksek dereceye catmis Azerbaycan emirulumerasi Ulame Tekelu qane olmayib Cuxa sultanin yerine vekil ve seltenetin idareedicisi muxtarusseltene olmaq fikrine dusdu Bu xam xeyalla o tayfa ve qosunu ile hokmdar ordusu terefe hereket etdi Cennetmekan sah onun fitnekar xeyalindan xeberdar olub onun uzerine hucum etdi Adi cekilen Ulame Tekelu o hezretin ezemetinden qorxuya duserek ildirim ve kulek sureti ile Azerbaycana qacib ozunu Van qalasina saldi ve oraya sigindi O orada bu dovletden uz cevirerek Rum padsahi Sultan Suleymandan raziliq alib Istanbula getdi O orada fitne fesadi tehrik etmeye basladi Sultan Suleyman dord defe Ecem diyarina qosun cekerek hedsiz hesabsiz ordu ile geldi ilk defe Ulamenin tehriki ile Tarixci Oqtay Efendiyev yazir Hicri 937 1530 1531 ci ilde tekeliler Azerbaycanin cenub hissesinin hakimi emir el umera Ulema bey Tekelinin sexsinde vekil vezifesini tutmaq ucun daha bir ugursuz cehd etdiler Muqavimete rast gelen Ulema saha qarsi usyan etdi Tebrizi capib taladi ve tayfasinin bir hissesi ile Turkiyeye getdi Sonralar Ulema bey Sultan Suleymanin Azerbaycana yuruslerinde istirak etmisdir Hicri 938 1531 1532 ci ilde Ulema bey Diyarbekirin Osmanli hakimi Fil Yaqub pasanin 50 min neferlik qosununun komeyile yerli hakim Seref xani Bidlisden sixisdirib cixartdi ve o da yardim ucun qizilbas sarayina muraciet etdi Tezkire de deyilir ki Sah Tehmasib oz muvekkili Istanbula gonderib Ulema beyin teslim olunmasini teleb etdi Lakin sultan redd cavabi verdi ve oz novbesinde Seref xanin ona teslim olunmasi telebini ireli surdu Sah sultani barisdirmaga daha bir defe cehd gostererek vekil Huseyn xan Samlinin basciligi ile yeni elci heyetini onunla danisiga gonderdi Lakin Ulema beyi Seref xanla deyismek teklifi qebul olunmadi Sultan barismaz movqe tutdu Bele olduqda sah Ulemaya qarsi qosun gonderib Bidlisi geri aldi Bundan az sonra qizilbaslarin Ubeydulla xana qarsi Xorasana yurusunden istifade eden Ulema bey hicri 940 1533 ci ilde tekraren Bidlise hucum etdi Seref xan olduruldu seher Ulemanin eline kecdi Eslinde hicri 938 ci ilde Ulema sultan Tekeli Seref xani oldurmur Bunu Ebdi bey de tesdiq edir O yazir Baliq ili mart 1532 mart 1533 938 ci ilin evvelleri ve 939 cu ilin axirlari 1531 1533 da Kurdustanin Bidlis vilayetinin idaresini Ruma getmis Ulameye verdiler O Diyarbekr beylerbeyisi Fil pasa ile birlikde Bidlis ve Imadiyye hakimi Seref bey Rujeki Kurdun ustune geldi Seref bey dunyanin penahi Sah Tehmasibin dergahina penah getirerek nevazis tapdi ve xanliq vezifesi ile sereflendi Seref xan hicri 940 ci ilde oldurulur Ebdi bey Sirazi yazir 940 ci ilin aylarinda 23 VII 1533 12 VII 1534 Ulame Bidlis seherinin ustune geldi Kurd Seref xan Ace sultan Qacar ve Seref xana komek eden onunla dost olan emirlerle muharibe etdi ve bu vaxt Seref xan olduruldu 940 ci ilin aylarinda 23 VII 1533 12 VII 1534 Ulame Bidlis seherinin ustune geldi 249 Kurd Seref xan Ace Sultan Qacar ve Seref xana komek eden onunla dost olan emirlerle muharibe etdi ve bu vaxt Seref xan olduruldu Ulema ile elaqesi olan bezi qizilbas eyanlari Sefevilere xeyanet ederek dusmenin terefine kecdiler Meselen veziri Xace Sahqulu oz adamlarini sultanin yanina gondererek onu Tebrize devet etmisdi Qefilden yaxalanmis Musa sultan qosunlarin arasinda yayilmis taun xesteliyi uzunden paytaxti terk etmeye mecbur oldu Ulema bey Osmanli qosunlari ile Tebrize daxil oldu Bir nece gunden sonra Ibrahim pasa seherin yaxinliginda oz dusergesini saldi Ulema Erdebile Osmanli serkerdesi Xosrov pasa ise Elince qalasini ele kecirmeye gonderildi Cenubi Azerbaycanin bir cox yerleri turkler terefinden tutuldu 1535 ci ilde Ulema sultan Tekeli yeniden osmanlilara onculluk etmisdi Tarixci Oqtay Efendiyev yazir Qalada muhasireye dusmus osmanlilara yardim gostermek ucun sultan Diyarbekir hakimi Mehemmed pasani ve Ulemani 2 min neferlik yeniceri ve 10 minlik suvari ile ora gonderdi Onlar Vostan yaxinliginda turkman tayfasindan olan sah qorcileri ile qarsilasdilar Xain Ulemanin yaxinliqda olmasi xeberini alan sah 2 min neferle onun uzerine yeridi Ulemanin defelerle xeberdarliq etmesine baxmayarq Mehemmed pasa ozunun sayca ustunluyune arxalanib yeniserileri on sirada yerlesdirerek qizilbaslarla doyuse girmeyi qerara aldi Lakin Siraz hakimi turkman ve zulqeder tayfalarindan olan qorciler destesi ile dusmene hucum etdi Hesen bey Rumlunun sozleri ile desek bir anda dord yuze qeder turk qizilbaslar terefinden olduruldu ve onlarin baslari sah atinin ayaqlari altina atildi Sultanin bir nece eyani esir alindi 1548 ci ilde Azerbaycana yurus eden I Suleymanin beledcisi yene Ulema sultan Tekeli idi Tarixci Oqtay Efendiyev yazir Xainler Ulema bey ve Elqas mirze Sultan ordusunu musayiet edirdiler Hesen bey Rumlunun yazdigina gore Suleyman Azerbaycana Erzurum Xoy Tebriz yolu ile gelmisdi Ulema turklerin destesi ile Van qalasini tutmaq ucun gonderildi Sultan Merendde qizilbaslara hucum etmek ucun 40 minlik qosunla Xoydan hereket edecek bir sira pasalari o cumleden Elqas mirzeni ayirdi Osmanli qosunlari Abdulla xan Ustaclinin Sahverdi sultan Ziyad oglunun ve Eli sultan Tekelinin basciligi ile irelide olan qizilbas hisseleri ile toqqusdular Sahverdi sultan doyusde boyuk igidlik gosterdi Qizilbaslar Osmanlilarin ustun quvvelerinin tezyiqi altinda sahin Eskemberde yerlesen qerargahina geri cekilmeye mecbur oldular Sah Eskember cayinin sahillerini terk etdi onunla Xuzistan Fars Kirman ve Iraq emirlerinin birleseceyi yere Eher cayina teref geri cekildi AilesiUlama sultanin Baheddin bey adli oglu vardi MenbeEnver Cingizoglu Tekeli eli Baki Susa 2011 IstinadlarF Sumer Safevi devletinin kurulusu s 32 33 59 60 61 Xace Zeynalabidin Eli Ebdi bey Tekmiletul exbar Sefevi dovru Sah Ismayil ve Sah Tehmasib dovrlerinin tarixi Baki Elm 1996 200s Iskender bey Munsi Tarixi alem arayi abbasi Baki Tehsil Oqtay Efendiyev Azerbaycan Sefeviler dovleti Serq Qerb Baki 2007 Hemcinin baxTebriz beylerbeyliyi Tekeli eliXarici kecidler