Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlqas Mirzə (15 mart 1516, Qarabağ – 9 aprel 1550, Qəhqəhə qalası, Ərdəbil ostanı) — Səfəvi şahzadəsi, Şirvan vilayətinin bəylərbəyi, Şah təhmasibə qarşı üsyanın başçısı. Əlqas Mirzə Şah İsmayılın sağ qalmış dörd oğlundan biridir.
| Əbül Qazi Sultan Əlqas Mirzə | |
|---|---|
| القاس میرزا | |
 Əlqas Mirzə Sultan Süleyman Qanuninin hüzurunda | |
| 1532/33 – 1538 | |
| 1538 – 1547 | |
| Əvvəlki | Hüseyn bəy Şamlı |
| Sonrakı | Abdulla xan Ustaclı |
| 1546 – 1547 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Qarabağ, Səfəvilər dövləti |
| Vəfat tarixi | (34 yaşında) |
| Vəfat yeri | Qəhqəhə qalası, Səfəvilər dövləti |
| Fəaliyyəti | şair |
| Atası | Şah İsmayıl Xətai |
| Anası | Şah Sultan |
| Həyat yoldaşı | Xədicə Sultan |
| Uşağı | Sultan Əhməd Mirzə Sultan Fərrux Mirzə |
| Ailəsi | Səfəvilər |
| Dini | Şiə İslam |
| Rütbəsi | general |
Səfəvi imperiyasının qurucusu I İsmayılın oğlu olan Əlqas Mirzə ilk öncə Astrabad bəylərbəyi olmuş, Şirvan tamamilə Səfəvi imperiyasına tabe etdirildikdən sonra isə oranın bəylərbəyi təyin edilmişdir. Daha sonra böyük qardaşı I Təhmasibə qarşı üsyan qaldırmış, üsyanı yatırıldıqdan sonra da Osmanlı imperiyasına sığınmışdır.
Həyatı
Həyatının erkən dönəmi
1516-cı ildə Şah İsmayılın oğlu olaraq dünyaya gəlmişdir. Güman edilir ki, o, Sam Mirzə ilə doğma, Təhmasib və Bəhram Mirzələr ilə atabir qardaş olmuşdur.
Astarabad bəylərbəyiliyi dövrü
Əlqas Mirzə hərbi karyerasına erkən başlamış, artıq 12 yaşında özbəklərlə olmuş Cəm döyüşündə yaxşı mənada fərqlənmişdir. O, 1532-ci ildə Astarabad bəylərbəyi təyin edilmiş, qızılbaş sərkərdələrindən biri olan Bədr xan Ustaclı onun lələsi təyin edilmişdir. Bundan sonrakı iki il ərzində o, qardaşı Təhmasibi hərbi yürüşlərdə müşayiət etmiş, vətəndaş müharibəsinə qarışmış, 1534-cü ildə qardaşı tərəfindən Azərbaycana və İraqa hücum edən Osmanlı ordusuna qarşı qızılbaş ordusuna rəhbər təyin edilmişdir. 1537-ci ildə Təhmasib həm qızılbaşların müqaviməti, həm də qardaşı Sam Mirzənin üsyanı ilə mübarizə aparmaqda idi. Sam Mirzə dönük qızılbaş Qazı xan Təkəlinin təklifi əsasında Osmanlı sultanı Süleyman tərəfindən vassal kimi tanınmışdı. Bu hadisələr zamanı qaynaqlarda Əlqas Mirzədən Astarabad hakimi kimi yox, Şirvan bəylərbəyi kimi bəhs edilir.
Şirvan bəylərbəyiliyi dövrü
1538-ci ildə Təhmasib Əlqası və onun lələsi Bədr xan Ustaclını üsyan başlatmış Şirvanşahın üzərinə göndərdi. Şirvanşah məğlub edildi və Əlqas Mirzə Şirvan bəylərbəyi olaraq təyinat aldı. O, burada 8 il bəylərbiylik etdi.
Üsyan qaldırması
Birinci üsyanı
Əlqas Mirzənin 1546-cı ildə üsyan başlatmasının səbəbi qeyri-müəyyən olaraq qalmaqdadır. Qazı Əhməd bildirir ki, Təhmasib Bəyoğlu Ustaclı adlı kiməsə Əlqasın anası ilə evlənməyə icazə vermiş, Əlqas da həmin şəxsi öldürmüşdür. Məmun bəyə görə, Əlqas Mirzəni üsyan qaldırmağa Qazı xan Təkəlinin adamları təşviq etmişdir. Belə ki, Qazi xan Təkəli Osmanlılara sığındıqdan sonra yenidən Təhmasibin yanına geri dönmüş, lakin 1543/1544-cü ildə Təhmasibin əmri ilə Əlqas Mirzə tərəfindən öldürülmüşdür.
6 il sonra — 1547-ci ilin qışında Şah Təhmasib Gürcüstana, Kaxetiya çarlığının üzərinə yeni yürüşə başladı. Görünüşə görə, bu qərarın verilməsində Şah Təhmasibin ögəy qardaşı Əlqas Mirzənin üsyan qaldırması və Osmanlının üçüncü yürüşündə iştirak etməsi faktı önəmli rol oynamışdır. Əlqas Mirzənin üsyan qaldırması xəbəri 1546-cı ildə şah Qəzvində olduğu zaman ona çatdı. Şahın elçisi Əli ağa qapıçıbaşı onu razı salmaq məqsədi ilə Alkasın iqamətgahı olan Şirvana göndərildi. Elçinin cəhdləri nəticəsiz qaldı. Bundan sonra Şah Təhmasib ordunun başında özü olmaqla birlikdə Şirvana yürüşə çıxma qərarı verdi. Şahın ordu ilə gəlməsini eşidən Əlqas Mirzə təhlükəni hiss edərək anasını və oğlu ƏhmədMirzəni şah sarayına göndərərək bağışlanmasını istədi. Şah təklifi qəbul etdi və özünün yüksəl rütbəli məmurları olan , Sevindik bəy Qorçubaşını və Bədr xan Ustaclını Əlqas Mirzənin birdə üsyan qalxmayacağı barədə Quranın üzərinə and içməsini təşkil etmək üçün Şirvana göndərdi. Əlqas Mirzə gəlinən razılığa görə ildə şahın xəzinəsinə ildə min tümən vergi verəcəyini, müharibə halında min nəfər döyüşçü göndərəcəyini və taxta ölənə qədər sadiq qalacağına and içdi. Bütün bu olanlardan Şah Təhmasib o qədər də razı qalmasa da, şimala doğru yürüşünü davam etdirərək Səhənddən Təbrizə gəldi.
İkinci üsyanı
Əlqas Təhmasibin əmirlərinin qarşısında Qurana and içdikdən və Təhmasib Gürcüstan yürüşünə çıxdıqdan sonra, ona da çərkəzlərə hücum etmək əmr edilir. Çərkəzlər tərəfindən məğlub edildikdən sonra o, Dərbənd hakimi təyin edilir. Burada o, açıq şəkildə üsyana başladı. Öz adına xütbə oxutdurub, sikkə zərb etdirməyə başladı. Bu xəbəri alan Təhmasib Şirvana qızılbaşlardan ibnarət ordu göndərdi. Əlqas Dərbəndi tərk etdi və öz ailəsini qalada buraxdı. Çox gümanki Əlaqas Mirzənin tabe olmağa razılıq verməsi sadəcə vaxt qazanmaq üçün edilən bir taktiki gedişat idi. Çünki and içməsindən qısa müddət sonra öz andından imtina etdi, öz adına sikkə zərb etdirməyə, xütbə oxutmağa başladı. Bununla o, yəqinki Osmanlı sultanının yardım edəcəyini dəqiqləşdirmək üçün vaxt qazanmaq istəyirdi. Bundan sonra Əlqas Mirzə Şamaxıya, oradan da Dərbəndə getdi. Samur çayını keçdikdən sonra onun dəstələri Şahverdi Sulan Ziyadoğlu-Qacar, Məhəmməd bəy Türkman, Süleyman bəy Çələbi və Məhəmməd bəy Şirbəxt oğlu Talışın komandanlığı altındakı qızılbaş dəstəsi ilə toqquşdular və məğlub edildilər. Onların növbəti toqquşması isə Şahqulu Xəlifənin komandanlıq etdiyi qızılbaş ordusu ilə oldu və yenə məğlub edildilər. Qızılbaşları məğlub edə bilməyəcəyini görən və döyüşdən qaçan Əlqas Mirzə Osmanlı torpalarına gedərək Sultan Süleymana sığınmaq qərarına gəldi.
Əlqas Mirzə ilk tabelik nişanələri göstərdiyi zamandan etibarən qızılbaşların əsas ordusu Təbriz şəhərində idi və döyüş üçün tam hazır vəziyyətdə idi. Əlqas tabe olacağını bildirdikdən və vergi, qoşun göndərəcəyinə and içdikdən sonra Təbrizdə hazır vəziyyətdə olan ordu ilə Kaxetiya üzərinə hücuma keçilməsi barədə qərar qəbul edildi. Lakin Şah Təhmasib öz xatirələrində Əlqas Mirzənin yenidən üsyan qaldırdığı xəbərini alan zaman artıq Gürcüstana Ləvəntin ardıyca getdiyini yazmaqdadır. Beləliklə, şah Gürcüstan üzərinə yürüş etmə qərarını hər bir halda Əlqasın bağışlanması ilə yenidən üsyan qaldırması arasında etdiyi ortaya çıxır. Şah Təhmasib qoşunları ilə 1547-ci ilin qışında Ağşəhərə çatdı. Gürcü qoşunlarının məğlubiyyəti və bölgənin viran qalması ilə nəticələnən şiddətli döyüş baş verdi. Sonra qoşun Ağşəhərdən Təbdiyə yola düşdü, Levənd-bək və onun rəqibi Baş Açıq öz sədaqətlərini ifadə edərək şahın düşərgəsinə çatdılar. Şah onları yaxşı qarşıladı və onlara fəxri paltarlar verdi. Tezliklə onlar öz mülklərinə qayıtdılar. Bu zaman ordu Gəncəyə doğru yürüş edərək Bulaq yaxınlığında müvəqqəti düşərgə saldı.
Osmanlı himayəsi altında
Təhmasib Şirvanda nizam-intizamı bərpa etdikdən sonra Təbrizə geri döndü. Təbrizə çatan Təhmasib əlqaspərəst qızılbaş əmirlərini ortadan qaldırdı. Krımda Osmanlı torpaqlarına daxil olan Əlqas Mirzə dəniz vasitəsiylə İstanbula göndərildi. Bu zaman Osmanlı hökmdarı Süleymana məktub yazan Əlqas ona öz vəziyyətini izah edib, şikayətlərini bildirdi və Səfəvi mülkünə onun vassalı olan hakim kimi dönmək istədiyini elan etdi. Bu zaman Ədirnədə olan Süleyman tez bir şəkildə onunla görüşmək üçün yola çıxdı. Görüş zamanı Əlqas Səfəvi torpaqlarında ona güclü qızılbaş dəstəyinin olduğunu bildirdi.
Süleyman tez bir şəkildə yürüş təşkil etdi və Əlqas Mirzə, Üləma Paşa Təkəlinin rəhbərliyi altında şərqə göndərildi. Üləmə Təkəli də qızılbaş əmirlərindən biri idi və yenicə Ərzurum paşası təyin edilmişdi. Onlar Süleymanın ordusu ilə 1548-ci ilin iyulunda Xoyda birləşdilər və elə həmin ayda Təbrizi ələ keçirdilər. Bu zaman Təhmasib bütün ərzaq və yolları məhv edərək geri çəkilmişdi. Bu zaman aydın oldu ki, Əlqas Mirzənin iddia etdiyi kimi ona güclü qızılbaş dəstəyi yoxdur, bundan sonra onun sözlərinin doğruluğu və məsuliyyəti sorğulanmağa başladı. Təbriz ələ keçirildikdən dörd gün sonra Osmanlı ordusu Vana doğru geri çəkilməyə məcbur oldu. Sentyabrda Süleyman Diyarbəkrdə düşərgə saldı və bu zaman baş vəzir Rüstəm paşa Əlqas Mirzəni sözlərinin yalan çıxmasına görə tənqid etdi. Əlqas günahı öz sözlərini tutmayan qızılbaş əmirlərini günahlandırdı və İraq Əcəminə hücüm etməyi təklif etdi. Süleyman Əlqasa bunu həyata keçirmək üçün icazə verdi. Onun tabeliyinə Bağdaddan 6 minlik ordu verildi və öz bölmələrinə döyüşçü yığma icazəsi təmin edildi. Səfəvi tarixçiləri bu səfəri basqın kimi səciyyələndirsələr də, Osmanlı mənbələri göstərir ki, onun məqsədi Təhmasbın əsas qüvvəsi Azərbaycanda olarkən Səfəvilər ərazisində daimi əməliyyat bazası yaratmaq olub. Sülayman həmçinin rəsmi iştirakını minimuma endirməklə yanaşı, dönüklərin sədaqətsizliklərindən faydalanmaq istəyirdi. 1548-ci ildə, oktyabr ayının əvvəllərində Əlqas Mirzə Kərkükdən Qəsri Şirin və Dərtəngdəndən keçərək 8 minlik qoşunla Səfəvi torpaqlarına daxil oldu. O, Qum və Kaşanı yağmaladıqdan sonra İsfahana hücum etdi və bu hücumu uğursuz oldu. Təhmasib öz evini İsfahan şəhərinə köçürmüşdü. Bu zaman Üç Kilsədə olan Təhmasib bir digər qardaşı Bəhram Mirzəni Əlqasın ardıyca göndərdi. Əlqas bu zaman ordusunu Farsa, oradan da Xuzistana keçirməyə hazırlaşırdı. Şüştəri ələ keçirməyi bacarmayan Əlqas buranın hakimi olan qızılbaş sərkərdəsi tərəfindən məğlub edildi və Dezfula geri çəkilib, buradan da Osmanlı mülklərinə daxil oldu.
Süleyman Hələbdə qışlayarkən Əlqasın gözlənilmədən geri döndüyü xəbərini aldı. Əlqas özü isə Məndəlidə düşərgə saldı və seçimlərini dəyərləndirməyə başladı. Əlqas burada eyni vaxtda Təhmasiblə Şirvana bəylərbəyi olaraq təyinat alıb bağışlanması üçün danışıqlara başladı, həmçinin də vəkili Seyid Əzizallah Şirvanini Səfəvi mülklərində ələ keçirmiş olduğu şahlıq xəzinələri ilə birlikdə Süleymanın yanına göndərdi. Osmanlı hakimi Mehmed Paşa tərəfindən Əlqasın Bağdada daxil olması qadağan edildi. Bundan sonra o, Kazemayn, Nəcəf və Kərbəlaya müqəddəs yerləri ziyarət etməyə yönəldi. Onun yenidən şiəliyə dönməsi Osmanlılarda ona qarşı olan şübhələri daha da artırdı. Beləliklə, yazın əvvəllərində Əlqas Şəhrəzura qaçaraq oradakı Osmanlı vassalı kürd hakimi olan Biqa Ərdəlandan sığınma tələb etdi. Onun bu tələbi rədd edildi. Bu zaman Təhmasib Qəzvindəki qışlağını tərk edərək Şəhrəzura yaxınlaşdı və aparılan danışıqlar nəticəsində Bəhram Mirzənin oğlu Bədiüzzaman Mirzə geri qaytarıldı. Qısa müddət sonra Süleyman Diyarbəkrə hərəkət etdi və burada Rüstəm Paşa tərəfindən Əlqasdan ayrılmağın vacibliyi barədə məlumat verildi. Süleymanın əmri ilə Şəhrizura ordu göndərildi. Mehmed Paşanın ordusu tərəfindən hücum edilən və qızılbaşların rəhbəri Bəhram Mirzə tərəfindən izlənilən Əlqas Mərivan hakimi Söhrab Ərdalana sığındı. Söhrab Biqanın qardaşı və rəqibi idi. Beləliklə də, Əlqas Kürdüstanın ələ keçirilməsi uğrunda Səfəvi-Osmanlı mübarizəsinin mərkəzində yer almağa başladı.
Peçevinin Süleymanın Əlqasdan imtina etməsinin sonuncunun saraya çağırışa tabe olmaqdan imtina etməsi ilə bağlı ifadəsi sadədir və yəqin ki, qeyri-dəqiqdir; digər mənbələr konkret çağırışdan bəhs etmir, lakin səbəb kimi Osmanlı sarayında, xüsusən də Rüstəm Paşanın etimadsızlığını və anti-əlqas intriqasını göstərir. Qazi Əhməd bildirir ki, Əlqas Bədiüzzaman Mirzəni və digər məhbusları Süleymana çatdırmaqdan imtina etmişdi. Bu da Süleymanın ondan üz çevirməsinə yola aça bilərdi.
Bəhram Mirzə Mərivanı mühasirəyə aldı və Əlqasın təslim edilməsini tələb etdi. Səfəvilərin dəstəyini itirməkdən qorxan Söhrab Əlqasın qaynı Şah Nemətullah Yəzdinin vasitəçi olmasını təklif etdi. 1549-cu ilin oktyabrında Əlqas özü təslim oldu. Onunla birlikdə onun 21 tərəfdarı da Bəhram Mirzəyə təslim oldular və onların hamısı növbəti gün Təhmasibin sarayına aparıldılar.{{sfn|Walsh|1976|p=73}} Təhmasib bir neçə görüşmədən sonra "Əlqas mənə güvənmirdi və davamlı beynində hesablaşmalar aparırdı" deyə qeyd etməkdədir. Bir çox qaynaq onun Təhmasibin sarayında iki gün qaldığını yazmaqdadır. Təhmasib təzkirəsində bir neçə gün deyə qeyd edir. Əlqas Təhmasib ilə bacısı olan Səltənəm Bəyim tərəfindən Həsən bəy Yüzbaşı və İbrahim xan Zülqədərə təslim edildi, onlar da onu Qəhqəhə qalasına apardılar. Məmun bəy onun Qəhqəhə qalasına Bəhram Mirzənin 11 oktyabrda öldüyü gecə aparıldığını yazmaqdadır. Əlqasın oğlanları olan Soltan Əhməd və Fərrux da onunla birlikdə həbs edildilər.
Əlqas Mirzənin üsyanının uğursuz olması Təhmasibin mərkəzləşdirmə siyasətinin uğurlu bir şəkildə davam etdirildiyinin nəticəsidir. Elə buna görədir ki, Osmanlı imperiyası daha Səfəvi problemini həll edə bilmək üçün hərbi yola əl atmadı və bundan çəkindi.
Ölümü
Həbs edilməsindən 6 ay sonra Əlqas Qəhqəhə qalasından atılaraq öldürüldü. Onun öldürülməsində Təhmasibin razılığının olub-olmaması bilinməməkdədir. Belə ki, Təhmasibin səssiz razılığı ilə vaxtı ilə ataları Əlqas Mirzə tərəfindən öldürülən bir neçə adam bu qətli həyata keçirə bilərdi. Bəzi qaynaqlarda onun qatili kimi Bəyoğlu Həsən bəyin adı keçməkdədir. Gümanki bu şəxs Həsən bəy Yüzbaşı ilə eyni şəxsdir.
İncəsənətə marağı
Sadıq bəy Əfşar Əlqas Mirzədən "məşhur bir rübai"ni yazır və onun "poetik temperamentə" sahib olduğunu yazır. Onun vizual sənətə olan marağı, ehtimal ki, Şirvanda onun üçün tamamlanan iki əla əlyazma ilə təsdiqlənir. Əlqasın əsas mədəni irsi Osmanlı imperiyasında qalmışdır. Onun Səfəvi torpaqlarından yağmaladığı mədəniyyət nümunələri İstanbula göndərilmiş və buradakı saray sənətkarları üçün nümunə təşkil etmişdir. İstanbula göndərilmiş mədəniyyət nümunələri hələ də Topqapı sarayında nümayiş etdirilməkdədir. Əlqas ilə birlikdə İstanbula getmiş, daha sonradan isə elə orada buraxılmış Fətullah Arif Çələbi bir müddət keçdikdən sonra Sultan Süleyman tərəfindən Osmanlı sarayının ilk şahnaməçisi təyin edilmişdi. Onu bu vəzifədə Əlqasın saray şairi və kitabxanaçısı olmuş əvəz etmişdi. Ədəbi və rəssamlıq olaraq şahnaməçilik və ya şahnaməguy ənənəsi Əlqasdan qalan şəxslərlər tərəfindən yaradılmış, XVI əsrin sonlarında Seyid Loqman Urməvinin "Hünərnamə" əsəri ilə özünün zirvəsinə çatmışdır.
Ailəsi
Əlqas Mirzə Xədicəsultan xanım ilə evli idi. Xədicəsultan xanım 1559-cu ildə vəfat etmişdir. Övladları:
- Sultan Əhməd Mirzə — 1568-ci ilin yanvarında Qəhqəhə qalasında öldürülmüşdür.
- Sultan Fərrux Mirzə — 1568-ci ilin yanvarında Qəhqəhə qalasında öldürülmüşdür.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Fleischer, 1989
- Dickson, 1958. səh. 282-284
- Khafipour, 2013. səh. 192
- Khafipour, 2013. səh. 193
- Khafipour, 2013. səh. 194
- Walsh, 1976. səh. 67-68, 70-71
- Kĭrẓĭoğlu, 1976. səh. 182-188
- Karatay, 1961. səh. 197-198
- Robinson, 1958. səh. 87
- Togan, 1963. səh. 35
- Babinger, 1927. səh. 87-88, 163-167
Mənbə
- Cornell Fleischer. ALQĀS MĪRZA. İranika ensiklopediyası. 1989.
- M. B. Dickson. Shāh Ṭahmāsb and the Ūzbeks (The Duel for Khurāsān with ʿUbayd Khān: 930-946/1524-1540), Ph.D. dissertation. Princeton University. 1958.
- M. F. Kĭrẓĭoğlu. Osmanḷĭlar’in Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-J590). Ankara. 1976.
- J. R. Walsh. The Revolt of Alqās Mirza. 1976.
- Fedhi Ethem Karatay. Topkapĭ Sarayĭ Müzesi Kütüphanesi Farsca Yazmalar Kataloğu. İstanbul. 1961.
- B. W. Robinson. A Descriptive Catalogue of the Persian Paintings in the Bodleian Library. Oxford. 1958.
- Z. V. Togan, , Istanbul, 1963,. On the Miniatures in Istanbul Libraries. İstanbul: Istanbul University Press. 1963.
- Babinger, Franz. Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke. Leipzig : Harrassowitz: Harrassowitz. 1927.
- Hani Khafipour. The Foundations of Safavid State: fealty, patronage, and ideals of authority (1501-1576). Chicago: The University of Chicago. 2013. 254.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elqas Mirze 15 mart 1516 Qarabag 9 aprel 1550 Qehqehe qalasi Erdebil ostani Sefevi sahzadesi Sirvan vilayetinin beylerbeyi Sah tehmasibe qarsi usyanin bascisi Elqas Mirze Sah Ismayilin sag qalmis dord oglundan biridir Ebul Qazi Sultan Elqas Mirzeالقاس میرزاElqas Mirze Sultan Suleyman Qanuninin huzurundaAstrabad beylerbeyliyi1532 33 1538Sirvan beylerbeyliyinin II hakimi1538 1547EvvelkiHuseyn bey SamliSonrakiAbdulla xan UstacliDerbend beylerbeyliyi1546 1547Sexsi melumatlarDogum tarixi 15 mart 1516Dogum yeri Qarabag Sefeviler dovletiVefat tarixi 9 aprel 1550 34 yasinda Vefat yeri Qehqehe qalasi Sefeviler dovletiFealiyyeti sairAtasi Sah Ismayil XetaiAnasi Sah SultanHeyat yoldasi Xedice SultanUsagi Sultan Ehmed Mirze Sultan Ferrux MirzeAilesi SefevilerDini Sie IslamRutbesi general Sefevi imperiyasinin qurucusu I Ismayilin oglu olan Elqas Mirze ilk once Astrabad beylerbeyi olmus Sirvan tamamile Sefevi imperiyasina tabe etdirildikden sonra ise oranin beylerbeyi teyin edilmisdir Daha sonra boyuk qardasi I Tehmasibe qarsi usyan qaldirmis usyani yatirildiqdan sonra da Osmanli imperiyasina siginmisdir HeyatiHeyatinin erken donemi 1516 ci ilde Sah Ismayilin oglu olaraq dunyaya gelmisdir Guman edilir ki o Sam Mirze ile dogma Tehmasib ve Behram Mirzeler ile atabir qardas olmusdur Astarabad beylerbeyiliyi dovru Elqas Mirze herbi karyerasina erken baslamis artiq 12 yasinda ozbeklerle olmus Cem doyusunde yaxsi menada ferqlenmisdir O 1532 ci ilde Astarabad beylerbeyi teyin edilmis qizilbas serkerdelerinden biri olan Bedr xan Ustacli onun lelesi teyin edilmisdir Bundan sonraki iki il erzinde o qardasi Tehmasibi herbi yuruslerde musayiet etmis vetendas muharibesine qarismis 1534 cu ilde qardasi terefinden Azerbaycana ve Iraqa hucum eden Osmanli ordusuna qarsi qizilbas ordusuna rehber teyin edilmisdir 1537 ci ilde Tehmasib hem qizilbaslarin muqavimeti hem de qardasi Sam Mirzenin usyani ile mubarize aparmaqda idi Sam Mirze donuk qizilbas Qazi xan Tekelinin teklifi esasinda Osmanli sultani Suleyman terefinden vassal kimi taninmisdi Bu hadiseler zamani qaynaqlarda Elqas Mirzeden Astarabad hakimi kimi yox Sirvan beylerbeyi kimi behs edilir Sirvan beylerbeyiliyi dovru 1538 ci ilde Tehmasib Elqasi ve onun lelesi Bedr xan Ustaclini usyan baslatmis Sirvansahin uzerine gonderdi Sirvansah meglub edildi ve Elqas Mirze Sirvan beylerbeyi olaraq teyinat aldi O burada 8 il beylerbiylik etdi Usyan qaldirmasi Birinci usyani Elqas Mirzenin 1546 ci ilde usyan baslatmasinin sebebi qeyri mueyyen olaraq qalmaqdadir Qazi Ehmed bildirir ki Tehmasib Beyoglu Ustacli adli kimese Elqasin anasi ile evlenmeye icaze vermis Elqas da hemin sexsi oldurmusdur Memun beye gore Elqas Mirzeni usyan qaldirmaga Qazi xan Tekelinin adamlari tesviq etmisdir Bele ki Qazi xan Tekeli Osmanlilara sigindiqdan sonra yeniden Tehmasibin yanina geri donmus lakin 1543 1544 cu ilde Tehmasibin emri ile Elqas Mirze terefinden oldurulmusdur 6 il sonra 1547 ci ilin qisinda Sah Tehmasib Gurcustana Kaxetiya carliginin uzerine yeni yuruse basladi Gorunuse gore bu qerarin verilmesinde Sah Tehmasibin ogey qardasi Elqas Mirzenin usyan qaldirmasi ve Osmanlinin ucuncu yurusunde istirak etmesi fakti onemli rol oynamisdir Elqas Mirzenin usyan qaldirmasi xeberi 1546 ci ilde sah Qezvinde oldugu zaman ona catdi Sahin elcisi Eli aga qapicibasi onu razi salmaq meqsedi ile Alkasin iqametgahi olan Sirvana gonderildi Elcinin cehdleri neticesiz qaldi Bundan sonra Sah Tehmasib ordunun basinda ozu olmaqla birlikde Sirvana yuruse cixma qerari verdi Sahin ordu ile gelmesini esiden Elqas Mirze tehlukeni hiss ederek anasini ve oglu EhmedMirzeni sah sarayina gondererek bagislanmasini istedi Sah teklifi qebul etdi ve ozunun yuksel rutbeli memurlari olan Sevindik bey Qorcubasini ve Bedr xan Ustaclini Elqas Mirzenin birde usyan qalxmayacagi barede Quranin uzerine and icmesini teskil etmek ucun Sirvana gonderdi Elqas Mirze gelinen raziliga gore ilde sahin xezinesine ilde min tumen vergi vereceyini muharibe halinda min nefer doyuscu gondereceyini ve taxta olene qeder sadiq qalacagina and icdi Butun bu olanlardan Sah Tehmasib o qeder de razi qalmasa da simala dogru yurusunu davam etdirerek Sehendden Tebrize geldi Ikinci usyani Elqas Tehmasibin emirlerinin qarsisinda Qurana and icdikden ve Tehmasib Gurcustan yurusune cixdiqdan sonra ona da cerkezlere hucum etmek emr edilir Cerkezler terefinden meglub edildikden sonra o Derbend hakimi teyin edilir Burada o aciq sekilde usyana basladi Oz adina xutbe oxutdurub sikke zerb etdirmeye basladi Bu xeberi alan Tehmasib Sirvana qizilbaslardan ibnaret ordu gonderdi Elqas Derbendi terk etdi ve oz ailesini qalada buraxdi Cox gumanki Elaqas Mirzenin tabe olmaga raziliq vermesi sadece vaxt qazanmaq ucun edilen bir taktiki gedisat idi Cunki and icmesinden qisa muddet sonra oz andindan imtina etdi oz adina sikke zerb etdirmeye xutbe oxutmaga basladi Bununla o yeqinki Osmanli sultaninin yardim edeceyini deqiqlesdirmek ucun vaxt qazanmaq isteyirdi Bundan sonra Elqas Mirze Samaxiya oradan da Derbende getdi Samur cayini kecdikden sonra onun desteleri Sahverdi Sulan Ziyadoglu Qacar Mehemmed bey Turkman Suleyman bey Celebi ve Mehemmed bey Sirbext oglu Talisin komandanligi altindaki qizilbas destesi ile toqqusdular ve meglub edildiler Onlarin novbeti toqqusmasi ise Sahqulu Xelifenin komandanliq etdiyi qizilbas ordusu ile oldu ve yene meglub edildiler Qizilbaslari meglub ede bilmeyeceyini goren ve doyusden qacan Elqas Mirze Osmanli torpalarina gederek Sultan Suleymana siginmaq qerarina geldi Elqas Mirze ilk tabelik nisaneleri gosterdiyi zamandan etibaren qizilbaslarin esas ordusu Tebriz seherinde idi ve doyus ucun tam hazir veziyyetde idi Elqas tabe olacagini bildirdikden ve vergi qosun gondereceyine and icdikden sonra Tebrizde hazir veziyyetde olan ordu ile Kaxetiya uzerine hucuma kecilmesi barede qerar qebul edildi Lakin Sah Tehmasib oz xatirelerinde Elqas Mirzenin yeniden usyan qaldirdigi xeberini alan zaman artiq Gurcustana Leventin ardiyca getdiyini yazmaqdadir Belelikle sah Gurcustan uzerine yurus etme qerarini her bir halda Elqasin bagislanmasi ile yeniden usyan qaldirmasi arasinda etdiyi ortaya cixir Sah Tehmasib qosunlari ile 1547 ci ilin qisinda Agsehere catdi Gurcu qosunlarinin meglubiyyeti ve bolgenin viran qalmasi ile neticelenen siddetli doyus bas verdi Sonra qosun Agseherden Tebdiye yola dusdu Levend bek ve onun reqibi Bas Aciq oz sedaqetlerini ifade ederek sahin dusergesine catdilar Sah onlari yaxsi qarsiladi ve onlara fexri paltarlar verdi Tezlikle onlar oz mulklerine qayitdilar Bu zaman ordu Genceye dogru yurus ederek Bulaq yaxinliginda muveqqeti duserge saldi Osmanli himayesi altinda Tehmasib Sirvanda nizam intizami berpa etdikden sonra Tebrize geri dondu Tebrize catan Tehmasib elqasperest qizilbas emirlerini ortadan qaldirdi Krimda Osmanli torpaqlarina daxil olan Elqas Mirze deniz vasitesiyle Istanbula gonderildi Bu zaman Osmanli hokmdari Suleymana mektub yazan Elqas ona oz veziyyetini izah edib sikayetlerini bildirdi ve Sefevi mulkune onun vassali olan hakim kimi donmek istediyini elan etdi Bu zaman Edirnede olan Suleyman tez bir sekilde onunla gorusmek ucun yola cixdi Gorus zamani Elqas Sefevi torpaqlarinda ona guclu qizilbas desteyinin oldugunu bildirdi Suleyman tez bir sekilde yurus teskil etdi ve Elqas Mirze Ulema Pasa Tekelinin rehberliyi altinda serqe gonderildi Uleme Tekeli de qizilbas emirlerinden biri idi ve yenice Erzurum pasasi teyin edilmisdi Onlar Suleymanin ordusu ile 1548 ci ilin iyulunda Xoyda birlesdiler ve ele hemin ayda Tebrizi ele kecirdiler Bu zaman Tehmasib butun erzaq ve yollari mehv ederek geri cekilmisdi Bu zaman aydin oldu ki Elqas Mirzenin iddia etdiyi kimi ona guclu qizilbas desteyi yoxdur bundan sonra onun sozlerinin dogrulugu ve mesuliyyeti sorgulanmaga basladi Tebriz ele kecirildikden dord gun sonra Osmanli ordusu Vana dogru geri cekilmeye mecbur oldu Sentyabrda Suleyman Diyarbekrde duserge saldi ve bu zaman bas vezir Rustem pasa Elqas Mirzeni sozlerinin yalan cixmasina gore tenqid etdi Elqas gunahi oz sozlerini tutmayan qizilbas emirlerini gunahlandirdi ve Iraq Ecemine hucum etmeyi teklif etdi Suleyman Elqasa bunu heyata kecirmek ucun icaze verdi Onun tabeliyine Bagdaddan 6 minlik ordu verildi ve oz bolmelerine doyuscu yigma icazesi temin edildi Sefevi tarixcileri bu seferi basqin kimi seciyyelendirseler de Osmanli menbeleri gosterir ki onun meqsedi Tehmasbin esas quvvesi Azerbaycanda olarken Sefeviler erazisinde daimi emeliyyat bazasi yaratmaq olub Sulayman hemcinin resmi istirakini minimuma endirmekle yanasi donuklerin sedaqetsizliklerinden faydalanmaq isteyirdi 1548 ci ilde oktyabr ayinin evvellerinde Elqas Mirze Kerkukden Qesri Sirin ve Dertengdenden kecerek 8 minlik qosunla Sefevi torpaqlarina daxil oldu O Qum ve Kasani yagmaladiqdan sonra Isfahana hucum etdi ve bu hucumu ugursuz oldu Tehmasib oz evini Isfahan seherine kocurmusdu Bu zaman Uc Kilsede olan Tehmasib bir diger qardasi Behram Mirzeni Elqasin ardiyca gonderdi Elqas bu zaman ordusunu Farsa oradan da Xuzistana kecirmeye hazirlasirdi Susteri ele kecirmeyi bacarmayan Elqas buranin hakimi olan qizilbas serkerdesi terefinden meglub edildi ve Dezfula geri cekilib buradan da Osmanli mulklerine daxil oldu Suleyman Helebde qislayarken Elqasin gozlenilmeden geri donduyu xeberini aldi Elqas ozu ise Mendelide duserge saldi ve secimlerini deyerlendirmeye basladi Elqas burada eyni vaxtda Tehmasible Sirvana beylerbeyi olaraq teyinat alib bagislanmasi ucun danisiqlara basladi hemcinin de vekili Seyid Ezizallah Sirvanini Sefevi mulklerinde ele kecirmis oldugu sahliq xezineleri ile birlikde Suleymanin yanina gonderdi Osmanli hakimi Mehmed Pasa terefinden Elqasin Bagdada daxil olmasi qadagan edildi Bundan sonra o Kazemayn Necef ve Kerbelaya muqeddes yerleri ziyaret etmeye yoneldi Onun yeniden sieliye donmesi Osmanlilarda ona qarsi olan subheleri daha da artirdi Belelikle yazin evvellerinde Elqas Sehrezura qacaraq oradaki Osmanli vassali kurd hakimi olan Biqa Erdelandan siginma teleb etdi Onun bu telebi redd edildi Bu zaman Tehmasib Qezvindeki qislagini terk ederek Sehrezura yaxinlasdi ve aparilan danisiqlar neticesinde Behram Mirzenin oglu Bediuzzaman Mirze geri qaytarildi Qisa muddet sonra Suleyman Diyarbekre hereket etdi ve burada Rustem Pasa terefinden Elqasdan ayrilmagin vacibliyi barede melumat verildi Suleymanin emri ile Sehrizura ordu gonderildi Mehmed Pasanin ordusu terefinden hucum edilen ve qizilbaslarin rehberi Behram Mirze terefinden izlenilen Elqas Merivan hakimi Sohrab Erdalana sigindi Sohrab Biqanin qardasi ve reqibi idi Belelikle de Elqas Kurdustanin ele kecirilmesi ugrunda Sefevi Osmanli mubarizesinin merkezinde yer almaga basladi Pecevinin Suleymanin Elqasdan imtina etmesinin sonuncunun saraya cagirisa tabe olmaqdan imtina etmesi ile bagli ifadesi sadedir ve yeqin ki qeyri deqiqdir diger menbeler konkret cagirisdan behs etmir lakin sebeb kimi Osmanli sarayinda xususen de Rustem Pasanin etimadsizligini ve anti elqas intriqasini gosterir Qazi Ehmed bildirir ki Elqas Bediuzzaman Mirzeni ve diger mehbuslari Suleymana catdirmaqdan imtina etmisdi Bu da Suleymanin ondan uz cevirmesine yola aca bilerdi Behram Mirze Merivani muhasireye aldi ve Elqasin teslim edilmesini teleb etdi Sefevilerin desteyini itirmekden qorxan Sohrab Elqasin qayni Sah Nemetullah Yezdinin vasiteci olmasini teklif etdi 1549 cu ilin oktyabrinda Elqas ozu teslim oldu Onunla birlikde onun 21 terefdari da Behram Mirzeye teslim oldular ve onlarin hamisi novbeti gun Tehmasibin sarayina aparildilar sfn Walsh 1976 p 73 Tehmasib bir nece gorusmeden sonra Elqas mene guvenmirdi ve davamli beyninde hesablasmalar aparirdi deye qeyd etmekdedir Bir cox qaynaq onun Tehmasibin sarayinda iki gun qaldigini yazmaqdadir Tehmasib tezkiresinde bir nece gun deye qeyd edir Elqas Tehmasib ile bacisi olan Seltenem Beyim terefinden Hesen bey Yuzbasi ve Ibrahim xan Zulqedere teslim edildi onlar da onu Qehqehe qalasina apardilar Memun bey onun Qehqehe qalasina Behram Mirzenin 11 oktyabrda olduyu gece aparildigini yazmaqdadir Elqasin oglanlari olan Soltan Ehmed ve Ferrux da onunla birlikde hebs edildiler Elqas Mirzenin usyaninin ugursuz olmasi Tehmasibin merkezlesdirme siyasetinin ugurlu bir sekilde davam etdirildiyinin neticesidir Ele buna goredir ki Osmanli imperiyasi daha Sefevi problemini hell ede bilmek ucun herbi yola el atmadi ve bundan cekindi OlumuHebs edilmesinden 6 ay sonra Elqas Qehqehe qalasindan atilaraq olduruldu Onun oldurulmesinde Tehmasibin raziliginin olub olmamasi bilinmemekdedir Bele ki Tehmasibin sessiz raziligi ile vaxti ile atalari Elqas Mirze terefinden oldurulen bir nece adam bu qetli heyata kecire bilerdi Bezi qaynaqlarda onun qatili kimi Beyoglu Hesen beyin adi kecmekdedir Gumanki bu sexs Hesen bey Yuzbasi ile eyni sexsdir Incesenete maragiSadiq bey Efsar Elqas Mirzeden meshur bir rubai ni yazir ve onun poetik temperamente sahib oldugunu yazir Onun vizual senete olan maragi ehtimal ki Sirvanda onun ucun tamamlanan iki ela elyazma ile tesdiqlenir Elqasin esas medeni irsi Osmanli imperiyasinda qalmisdir Onun Sefevi torpaqlarindan yagmaladigi medeniyyet numuneleri Istanbula gonderilmis ve buradaki saray senetkarlari ucun numune teskil etmisdir Istanbula gonderilmis medeniyyet numuneleri hele de Topqapi sarayinda numayis etdirilmekdedir Elqas ile birlikde Istanbula getmis daha sonradan ise ele orada buraxilmis Fetullah Arif Celebi bir muddet kecdikden sonra Sultan Suleyman terefinden Osmanli sarayinin ilk sahnamecisi teyin edilmisdi Onu bu vezifede Elqasin saray sairi ve kitabxanacisi olmus evez etmisdi Edebi ve ressamliq olaraq sahnamecilik ve ya sahnameguy enenesi Elqasdan qalan sexslerler terefinden yaradilmis XVI esrin sonlarinda Seyid Loqman Urmevinin Hunername eseri ile ozunun zirvesine catmisdir AilesiElqas Mirze Xedicesultan xanim ile evli idi Xedicesultan xanim 1559 cu ilde vefat etmisdir Ovladlari Sultan Ehmed Mirze 1568 ci ilin yanvarinda Qehqehe qalasinda oldurulmusdur Sultan Ferrux Mirze 1568 ci ilin yanvarinda Qehqehe qalasinda oldurulmusdur Hemcinin baxSefevi sulalesiIstinadlarFleischer 1989 Dickson 1958 seh 282 284 Khafipour 2013 seh 192 Khafipour 2013 seh 193 Khafipour 2013 seh 194 Walsh 1976 seh 67 68 70 71 Kĭrẓĭoglu 1976 seh 182 188 Karatay 1961 seh 197 198 Robinson 1958 seh 87 Togan 1963 seh 35 Babinger 1927 seh 87 88 163 167MenbeCornell Fleischer ALQAS MiRZA Iranika ensiklopediyasi 1989 M B Dickson Shah Ṭahmasb and the uzbeks The Duel for Khurasan with ʿUbayd Khan 930 946 1524 1540 Ph D dissertation Princeton University 1958 M F Kĭrẓĭoglu Osmanḷĭlar in Kafkas Elleri ni Fethi 1451 J590 Ankara 1976 J R Walsh The Revolt of Alqas Mirza 1976 Fedhi Ethem Karatay Topkapĭ Sarayĭ Muzesi Kutuphanesi Farsca Yazmalar Katalogu Istanbul 1961 B W Robinson A Descriptive Catalogue of the Persian Paintings in the Bodleian Library Oxford 1958 Z V Togan Istanbul 1963 On the Miniatures in Istanbul Libraries Istanbul Istanbul University Press 1963 Babinger Franz Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke Leipzig Harrassowitz Harrassowitz 1927 Hani Khafipour The Foundations of Safavid State fealty patronage and ideals of authority 1501 1576 Chicago The University of Chicago 2013 254