Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Avtomobil (q.yun. αὐτός — özü, lat. mobilis – hərəkət edən) – mühərriklə hərəkətə gətirilən,sərnişin, yük və xüsusi avadanlıq daşıyan nəqliyyat vasitəsidir. Avtomobil hərəkət etdirici orqanı ilə (təkər, tırtıl, xizək) dayaq səthi (yol, torpaq) arasında yaranan ilişmə qüvvəsi nəticəsində hərəkət edir; minik avtomobili, yük avtomobili, avtobus və ayrılır. Bu avtomobil tipləri də müxtəlif əlamətlərə görə təsnif olunur. Məsələn: minik avtomobili mühərrikinin həcminə, qaabarit ölçülərinə, kuzasının (kuzovunun) tipinə (qapalı, açılabilən və açıq kuzalı) görə siniflərə ayrılır. Təyinatına görə nəqliyyat, xüsusi və yarış (idman) avtomobilləri olur. Nəqliyyat avtomobili yük, yük-sərnişin və sərnişin daşıyır. Sərnişin avtomobili minik avtomobili və avtobuslara ayrılır. Xüsusi avtomobillər üzərində quraşdırılmış müxtəlif təyinatlı (tikinti, sanitar, yanğın və s.) qurğuları daşımaq üçündür. Yarış
avtomobil xüsusi konstruksiyalı, yüksək sürətli maşınlardır.
Tarixi
İlk avtomobil cizgiləri Leonardo da Vinçiyə aid edilir. 1447-ci ildə o, əzələ gücü ilə hərəkətə gətirilə bilən zirehli arabanın layihəsini işləyir. 1600-cü ildə hollandiyalı riyaziyyatçı Simon Stevin külək enerjisi ilə işləyən 30 nəfərin daşınmasına imkan verən araba düzəldir. XVIII əsrdən başlayaraq "özügedən" (atsız, öküzsüz və başqa qoşqusuz) araba yaratmaq üçün təşəbbüslər göstərilirdi. 1769-cu ildə fransız ixtiraçısı Nikolas Yozef Kuqnot ilk dəfə olaraq buxarla işləyən hərbi avadanlıqları dartmaq üçün üç təkərli araba düzəldir. Gücü 2 a.q. olan buxar mühərriki ilə işləyən araba 3 t yükü 4 km/saat sürətlə daşıya bilirdi. Onun bu maşını nəinki avtomobilin, hətta paravozun əcdadı hesab olunur. Bir neçə ildən sonra İngiltərədə və Almaniyada da buxar arabaları meydana gəldi. ilə işləyən avtomobillər ağır və istifadə üçün rahat olmadığından geniş tətbiq edilmədi. XIX əsrin əvvəlində yığcam və güclü daxili yanma mühərriklərinin yaranması ilə avtomobilqayırmanın inkişafı üçün geniş imkanlar açılır. 1860 ildə fransalı mexanik yaratsa da, onu avtomobilin üzərinə qoymaq cəhdi baş tutmadı.
1876-cı ildə alman mühəndisi Nikolaus Otto və Y. Langen birlikdə qaz mühərrikini daha səmərəli etməyə nail oldular. İlk avtomobil yaranana qədər onun üzərində quraşdırılan aqreqat və mexanizmlərdən çoxu artıq kəşf olunmuşdu: diferensial (O. Pekker, 1828, Fransa), pnevmatik şinlər (R. Tompson, 1845; Con Denlop, 1888, İngiltərə), sapfada oturdulmuş idarəedilən qabaq təkərlər (Q. Langenşperger, 1816, Almaniya), asılı olmayan asqılar (A. Bolle, 1878, Fransa) və s. Dördtaktlı tsikl üzrə işləyən daxiliyanma mühərriki 1861-ci ildə N. Otto tərəfindən kəşf edilmişdir. Daxiliyanma mühərriki maye yanacaqla işlədildikdən və mühərrikin yığcam, yüngül tipləri yaradıldıqdan sonra nəqliyyatda geniş tətbiq edildi.
1885-ci ildə Qotlib Daymler (Almaniya) özünün motosikletini yaratmış, 1886-cı ildə isə onun həmyerlisi Karl Benz üzərində eyni tip mühərrik (0,75 a.q. gücündə) qoyulmuş üçün patent almışdır. XIX əsrin sonlarında akkumulyator batareyasından qidalanan yaradılması sahəsində təcrübələr aparılırdı. Sonrakı illər avtomobillərin sənaye istehsalının başlanğıcı oldu. 1890 ildə "Panar-Levassor" və "De Dion-Buton" (Fransa) Avtomobilləri, 1892 ildə isə Henri Fordun ilk avtomobili həyata vəsiqə aldı. O ilk dəfə olaraq sənayedə axın xəttini tətbiq etmiş və bunla da istehsalatda işin təşkilinin yeni formasını tətbiq etmişdir. Onun düzəltdiyi avtomobillər uzun müddət şöhrət qazanmışlar.
1908-ci ildə "Russo-Balt" avtomobili hazırlandı. 1913-cü ildə amerikalı sahibkar H.Fordun "" avtomobilinin istehsalına başlanması avtomobillərin kütləvi istehsalının əsasını qoydu.
Avtomobillərin çoxu o zaman "Mersedes-Simplex" modeli əsasında hazırlanırdı. Bu avtomobil qabaqda yerləşdirilmiş bir mühərrikdən, ötürmə və hərəkəti çarxalara ötürən vallardan ibarət idi. 1888-ci ildə Zigfried Markus () Benz və Daimlerdən asılı olmayaraq dördtaktlı mühərriklə işləyən avtomobili düzəldir və patentləşdirir. Bu gələcək avtomobilin xüsussiyyətlərinin əksəriyyətini özündə əks etdirən bir maşın idi. İlk sürət rekordunu 1898-ci ildə fransız elektrik avtomobildə 64,14 km/saat sürətlə hərəkət edərək vurur. 1891-ci ildə Fransada Pegeot avtomobil zavodu yaradılır. 1892-ci ildə alman mühəndisi Rudolf Diezel öz yeni mühərriki üçün patent alır və bununla Otto prosesini modifikasiya etmiş olur. 1899-cu ildə Camille Jenatzy"La Jamais Contente" elektrik avtomobilində 100 km/saat sürətini əldə edir.
XIX əsrin sonunda kolbalı mühərrikin tətbiqinə qədər bir neçə müxtəlif ötürmə növləri bir-biri ilə rəqabətdə idilər. 1900-cu ildə məlum olan rəqəmdən bu aydın görünür ki, cəmi 4192 avtomobildən 1688-i buxar, 1575-i elektrik avtomobili, 929-u isə benzinlə işləyən avtomobil idi.
1920-ci ilə qədər davam edən bu rəqabətdən benzinlə işləyən avtomobillər qalib çıxır. Benzinin neftdən asan və ucuz alınması onun üstünlüyünü göstərmişdir. Daha sürətlə və uzaq məsafəni qət etmək elə ilk vaxtlardan avtomobilqayıranların qarşısında duran əsas məsələ olub və bu gün də öz aktuallığını itirməmişdir.
Konstruksiyası
Müasir avtomobillər bir neçə struktur və mexaniki sistemdə birləşdirilmiş çoxsaylı detallardan ibarətdir. Avtomobilin konstruktiv bloklarına avtomobil mühərriki, avtomobil kuzası (kabinə) və avtomobil transmissiyasını, hərəkət (gediş) hissələrini, idarəetmə sistemini, asqısını, yükdaşıyıcı sistemini birləşdirən daxildir. Avtomobil mühərriki kimi, əsasən, daxiliyanma mühərriklərindən istifadə olunur. Bəzi hallarda avtomobilə müxtəlif tipli, bir-biri ilə transmissiya ilə əla qələndirilmiş bir neçə mühərrik (məsələn: daxiliyanma mühərriki və elektrik mühərriki) quraşdırıla bilər (hibrid ). Kuza sürücü, sərnişin, yük və ya xüsusi avadanlıqlar üçündür. Bəzi hallarda kuza yüksaxlayan sistem (daşıyıcı kuza) funksiyasını da yerinə yetirir. Şassinin vəzifəsi güc qurğusunun yaratdığı burucu momenti hərəkətetdirici orqanlara ötürmək, dayaq səthi ilə əlaqə yaratmaq, avtomobilin sürətini və hərəkət istiqamətini dəyişdirməkdir. Transmissiya güc qurğusundan (mühərrikdən) aldığı ni (burucu momenti) artıraraq hərəkətetdirici orqanlara ötürür.
Transmissiya mexaniki, elektromexaniki və hidromexaniki olur. Daha geniş yayılmış mexaniki transmissiya ilişmə muftası, sürətlər (ötürücülər) qutusu, ötürməsi, baş ötürücü, diferensial və yarımoxlardan ibarətdir. İlişmə muftası güc qurğusunu transmissiyadan qısa müddətdə ayırmaq və səlis birləşməsini təmin etmək üçündür. Sürətlər qutusu hərəkətetdirici orqanlara ötürülən burucu momenti (dartıcı qüvvəni) geniş diapazonda dəyişdirir və avtomobilin geriyə hərəkətini təmin edir. Kardan ötürməsi vallarının oxları bir düz xətt boyunca yerləşməyən və ya oxlarının vəziyyəti qarşılıqlı dəyişən iki mexanizm arasında burucu momenti ötürür. Baş ötürücü sürətlər qutusundan hərəkətetdirici orqanlara gələn burucu momenti artırır. Diferensial baş ötürücüdən verilən burucu momenti hərəkətetdirici orqanlar, körpülər arasında paylamaqla, yarım oxların müxtəlif bucaq sürəti ilə fırlanmasını təmin edir. Hərəkət hissələri çərçivə, körpülər, asqılar və təkərlərdən (hərəkət etdirici hissədən) ibarətdir. Çərçivə avtomobilin kuzasını, kabinəsini və bütün mexanizmlərini öz üzərində birləşdirir. Əksər minik avtomobilləri və bir sıra avtobuslarda çərçivəni kuza əvəz edir. Belə avtomobil daşıyıcı (yüksaxlayan) kuzalı avtomobil adlanır. Körpülər çərçivə və kuzadan şaquli yükləri təkərlərə və eyni zamanda itələyici, tormoz və yan qüvvələri təkərlərdən çərçivəyə ötürür.
Asqı avtomobilin çərçivəsi və ya kuzası ilə körpüləri (oxları) arasında elastik rabitə rolunu oynayır. Avtomobilin əsas hərəkətetdirici hissəsi fırlanma hərəkətini irəliləmə hərəkətinə, burucu momenti dartıcı qüvvəyə çevirən təkərlərdir. Bəzən avtomobillərdə kombinəli hərəkətetdiricilərdən istifadə olunur. Məsələn: avtomobilin keçicilik qabiliyyətini artırmaq üçün təkərli-tırtıllı, avtomobilə amfibiya xüsisiyyəti vermək üçün təkər və suatan hərəkət qurğusu tətbiq edilir.
İdarəetmə sistemləri avtomobilin hərəkət sürətini və istiqamətini dəyişməyə xidmət edir və sükan idarəetməsi və tormoz (əyləc) sistemlərindən, eləcə də mühərrikin, transmissiyanın və s. idarəetmə sistemlərindən ibarətdir. Sükan idarəetməsi avtomobilə verilən hərəkət istiqamətini saxlayır, yaxud dəyişir və onun manevrini təmin edir. Bu sistem sükan mexanizmindən (sükan çarxından vala verilən burucu momenti artırır), sükan ötürməsindən və bəzi avtomobillərdə sükan gücləndiricisindən ibarətdir. Sükan idarəetmə sistemi avtomobilin hərəkət təhlükəsizliyini təmin edən əsas mexanizm olduğu üçün onun konstruksiyası daim təkmilləşdirilir, sürücünün fizioloji vəziyyətindən (yorğunluğu, səhhəti, yaşı) və peşəkarlığından asılı olan qəza vəziyyətlərini azaltmaq üçün avtomatlaş dırılma səviyyəsi daim yüksəldilir.
Tormoz (əyləc) sisteminin vəzifəsi hərəkət edən avtomobilin sürətini azaltmaq, onu dayandırıb yerində saxlamaqdır. Avtomobilin tormoz sistemi tormoz mexanizmindən (avtomobilin hərəkətinə qarşı müqavimət yaradır), tormoz ötürməsindən (sürücünün pedalda və ya lingdə ya ratdığı qüvvəni tormoz mexanizminə ötürür) və bəzi avtomobillərdə tormoz gücləndiricisindən (sürücünün pedala göstərdiyi təsir qüvvəsini artıraraq tormoz mexanizminə ötürür) ibarətdir. Minik və kiçik tonnajlı yük avtomobillərinin hidravliki tormoz ötürmələrində, adətən, vakuum və ya pnevmatik tormoz gücləndiriciləri tətbiq edilir. Avtomobillər işçi, ehtiyat, dayanma və köməkçi (yavaşıdıcı) tormoz sistemləri ilə təchiz olunur. Tormoz sisteminin işinin etibarlılığını yüksəltmək üçün o, əla hiddə ötürmələrlə təmin edilir, yəni bir pedaldan istifadə etməklə, qabaq və arxa tormoz mexanizmləri ayrılıqda idarə edilir və ya ikikonturlu tormoz ötürməsi tətbiq edilir (tormoz sisteminin rezervləşdirilməsi).
Avtomobilin elektrik avadanlığı elektrik mənbələri (akkumulyator batareyası və generator) və işlədicilərindən ibarət olub, mühərrikin alışdırma və işəsalma sistemlərini, avtomobilin daxili və xarici işıqlandırma, siqnal cihazlarını, həmçinin əlavə avadanlıqları elektrik cərəyanı ilə qidalandırmağa xidmət edir. Sürücü və sərnişinlər üçün rahat və təhlükəsiz şərait yaratmağa xidmət edən avadanlıqlar, məsələn: avtomobil salonunun qızdırıcısı, kondisioneri, külək şüşəsini yumaq və təmizləmək üçün quruluş, şüşələrin elektrik qızdırıcısı və s. əlavə avadanlıqlara aiddir. Konstruksiyanın təkmilləşdirilməsi avtomobilin hərəkətinin və onun aqreqat və mexanizm lə rin də gedən işçi proseslərin maksimal avtomatlaşdırılması istiqamətində gedir. Hazırda mühərrikin alışdırma və qida sistemlərinin, tormoz sisteminin, baş ötürücü və diferensialın idarə olunmasında avtotron avadanlıqlar geniş tətbiq edilir.
Avtomobillərin xüsusiyyətləri
Avtomobilləri xarakterizə edən əsas xüsusiyyətlər funksional, istehlak xüsusiyyətləri və ictimai təhlükəsizlik səviyyəsidir. Avtomobillərin öz əsas funksiyasını (sərnişin, yük, avadanlıq daşımaq) səmərəli yerinə yetirməsi onların nəqliyyat vasitəsi kimi funksional xüsusiyyətidir. Bu xüsusiyyətlərə dartı-sürətlənmə və tormozlanma, idarəolunma, dayanıqlıq, yanacaq qənaətliliyi, manevretmə, keçicilik qabiliyyəti, hərəkət səlisliyi və s. daxildir.
İstehlak xüsusiyyətləri sürücü və sərnişini qane edən rahatlıq səviyyəsi (qızdırıcı, kondisioner, iqlim nəzarətçisi və s.), audiosistemin keyfiyyəti, servointiqal (elektrik şüşəqaldırıcılar, qapıların məsafədən kilidlənməsi və s.), salonun üzlük materialının keyfiyyəti, ətraf mühitlə əlaqə qurğularının (telefon, televizor, naviqasiya sistemi) olması, xarici görünüşü, dəbə uyğunluğu və s.-dir.
Avtomobilin ictimai təhlükəsizlik səviyyəsini (aktiv, passiv, qəzadan sonrakı və ekoloji) təmin edən vasitələr dövlət tərəfindən tənzimlənir və avtomobilin xəttə buraxılmasından əvvəl, eləcə də bütün istismar müddətində ona nəzarət edilir. Aktiv təhlükəsizlik vasitələri (məsələn: sükan idarəsinin gücləndiriciləri) yol-nəqliyyat hadisələrinin başvermə ehtimalının azaldılmasına, passiv təhlükəsizlik vasitələri (təhlükəsizlik kəmərləri, qəza yastıqları) isə hadisələrin nəticələrini yüngülləşdirməyə xidmət edir. Qəzadan sonrakı təhlükəsizlik qəzaya düşmüş avtomobil dayandıqdan sonra qəzanın nəticələrini tez aradan qaldırmaq və yeni qəza vəziyyətinin yaranmasının qarşısını almaq imkanı, ekoloji təhlükəsizlik avtomobilin ətraf mühitə zərərli təsir dərəcəsi ilə xarakterizə olunur.
Avtomobillərin təsnifatı
Yük
- Yükqaldırma qabiliyyətinə görə
- Xüsusi kiçik yükqaldıran — 1 tona qədər
- Kiçik yükqaldıran — 1–2 ton
- Orta yükqaldıraın — 2–5 ton
- Böyük yükqaldıran — 5 tondan yuxarı
- Xüsusi ağır yükqaldıran avtomobillər — böyük ölçüyə və çəki məhdudiyyətinə malik deyillər.
- Yükü daşıma görünüşünə görə
- Kuza xüsusiyyətinə
- Özüboşaldanlar
- Bortlu
- Bağlı
- Tentli
- Avtobeton qarışdırıcı
- Özüyükləyən avtobeton qarışdırıcı
- Avtoçənlər
- Avtorefrijator
- Avtodaşıyıcı
- Konteyner
- Dartıcı
Sərnişin
Avtobus (9 nəfərdən yuxarı)
- Uzunluğuna görə
- Xüsusi kiçik ( 5 metrə qədər)
- Kiçik (6 m — 7,6 m)
- Orta (8 m — 9,5 m)
- Böyük (10,5 m — 13,0 m)
- Xüsusi böyük (18,9 m və böyük)
- Təyinatına görə
- Şəhər
- Şəhər ətrafı
- Məktəb
- Kənd tipli
- Şəhərlər arası
- Turistik
Minik avtomobili (9 nəfərə qədər)
Xüsusi
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Fédération Internationale de l'Automobile
- Araba Nasil Kullanilir
Mənbə
- Avtomobil // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 2-ci cild: Argentina – Babilik (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2010. səh. 405–407. ISBN .
- Долматовский Ю. А. Автомобиль за 100 лет. М, 1986
- Məmmədov Y. Ə. Avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin istismar xüsusiyyətləri nəzəriyyəsi və hesabatı. Bakı, 2005
- Автомобил // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 75.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Avtomobil q yun aὐtos ozu lat mobilis hereket eden muherrikle herekete getirilen sernisin yuk ve xususi avadanliq dasiyan neqliyyat vasitesidir Avtomobil hereket etdirici orqani ile teker tirtil xizek dayaq sethi yol torpaq arasinda yaranan ilisme quvvesi neticesinde hereket edir minik avtomobili yuk avtomobili avtobus ve ayrilir Bu avtomobil tipleri de muxtelif elametlere gore tesnif olunur Meselen minik avtomobili muherrikinin hecmine qaabarit olculerine kuzasinin kuzovunun tipine qapali acilabilen ve aciq kuzali gore siniflere ayrilir Teyinatina gore neqliyyat xususi ve yaris idman avtomobilleri olur Neqliyyat avtomobili yuk yuk sernisin ve sernisin dasiyir Sernisin avtomobili minik avtomobili ve avtobuslara ayrilir Xususi avtomobiller uzerinde qurasdirilmis muxtelif teyinatli tikinti sanitar yangin ve s qurgulari dasimaq ucundur YarisHer 1000 nefere dusen minik avtomobillerinin sixligi xeritesi avtomobil xususi konstruksiyali yuksek suretli masinlardir TarixiEsas meqale Avtomobilin tarixiKarl Benz muasir avtomobilin yaradicisiIlk buxar avtomobili 1886 Ilk avtomobil cizgileri Leonardo da Vinciye aid edilir 1447 ci ilde o ezele gucu ile herekete getirile bilen zirehli arabanin layihesini isleyir 1600 cu ilde hollandiyali riyaziyyatci Simon Stevin kulek enerjisi ile isleyen 30 neferin dasinmasina imkan veren araba duzeldir XVIII esrden baslayaraq ozugeden atsiz okuzsuz ve basqa qosqusuz araba yaratmaq ucun tesebbusler gosterilirdi 1769 cu ilde fransiz ixtiracisi Nikolas Yozef Kuqnot ilk defe olaraq buxarla isleyen herbi avadanliqlari dartmaq ucun uc tekerli araba duzeldir Gucu 2 a q olan buxar muherriki ile isleyen araba 3 t yuku 4 km saat suretle dasiya bilirdi Onun bu masini neinki avtomobilin hetta paravozun ecdadi hesab olunur Bir nece ilden sonra Ingilterede ve Almaniyada da buxar arabalari meydana geldi ile isleyen avtomobiller agir ve istifade ucun rahat olmadigindan genis tetbiq edilmedi XIX esrin evvelinde yigcam ve guclu daxili yanma muherriklerinin yaranmasi ile avtomobilqayirmanin inkisafi ucun genis imkanlar acilir 1860 ilde fransali mexanik yaratsa da onu avtomobilin uzerine qoymaq cehdi bas tutmadi 1876 ci ilde alman muhendisi Nikolaus Otto ve Y Langen birlikde qaz muherrikini daha semereli etmeye nail oldular Ilk avtomobil yaranana qeder onun uzerinde qurasdirilan aqreqat ve mexanizmlerden coxu artiq kesf olunmusdu diferensial O Pekker 1828 Fransa pnevmatik sinler R Tompson 1845 Con Denlop 1888 Ingiltere sapfada oturdulmus idareedilen qabaq tekerler Q Langensperger 1816 Almaniya asili olmayan asqilar A Bolle 1878 Fransa ve s Dordtaktli tsikl uzre isleyen daxiliyanma muherriki 1861 ci ilde N Otto terefinden kesf edilmisdir Daxiliyanma muherriki maye yanacaqla isledildikden ve muherrikin yigcam yungul tipleri yaradildiqdan sonra neqliyyatda genis tetbiq edildi 1885 ci ilde Qotlib Daymler Almaniya ozunun motosikletini yaratmis 1886 ci ilde ise onun hemyerlisi Karl Benz uzerinde eyni tip muherrik 0 75 a q gucunde qoyulmus ucun patent almisdir XIX esrin sonlarinda akkumulyator batareyasindan qidalanan yaradilmasi sahesinde tecrubeler aparilirdi Sonraki iller avtomobillerin senaye istehsalinin baslangici oldu 1890 ilde Panar Levassor ve De Dion Buton Fransa Avtomobilleri 1892 ilde ise Henri Fordun ilk avtomobili heyata vesiqe aldi O ilk defe olaraq senayede axin xettini tetbiq etmis ve bunla da istehsalatda isin teskilinin yeni formasini tetbiq etmisdir Onun duzeltdiyi avtomobiller uzun muddet sohret qazanmislar Mersedes Simplex 1906 1908 ci ilde Russo Balt avtomobili hazirlandi 1913 cu ilde amerikali sahibkar H Fordun avtomobilinin istehsalina baslanmasi avtomobillerin kutlevi istehsalinin esasini qoydu Avtomobillerin coxu o zaman Mersedes Simplex modeli esasinda hazirlanirdi Bu avtomobil qabaqda yerlesdirilmis bir muherrikden oturme ve hereketi carxalara oturen vallardan ibaret idi 1888 ci ilde Zigfried Markus Benz ve Daimlerden asili olmayaraq dordtaktli muherrikle isleyen avtomobili duzeldir ve patentlesdirir Bu gelecek avtomobilin xusussiyyetlerinin ekseriyyetini ozunde eks etdiren bir masin idi Ilk suret rekordunu 1898 ci ilde fransiz elektrik avtomobilde 64 14 km saat suretle hereket ederek vurur 1891 ci ilde Fransada Pegeot avtomobil zavodu yaradilir 1892 ci ilde alman muhendisi Rudolf Diezel oz yeni muherriki ucun patent alir ve bununla Otto prosesini modifikasiya etmis olur 1899 cu ilde Camille Jenatzy La Jamais Contente elektrik avtomobilinde 100 km saat suretini elde edir XIX esrin sonunda kolbali muherrikin tetbiqine qeder bir nece muxtelif oturme novleri bir biri ile reqabetde idiler 1900 cu ilde melum olan reqemden bu aydin gorunur ki cemi 4192 avtomobilden 1688 i buxar 1575 i elektrik avtomobili 929 u ise benzinle isleyen avtomobil idi 1920 ci ile qeder davam eden bu reqabetden benzinle isleyen avtomobiller qalib cixir Benzinin neftden asan ve ucuz alinmasi onun ustunluyunu gostermisdir Daha suretle ve uzaq mesafeni qet etmek ele ilk vaxtlardan avtomobilqayiranlarin qarsisinda duran esas mesele olub ve bu gun de oz aktualligini itirmemisdir KonstruksiyasiMinik avtomobilinin sassisi 8 tekerli avtomobil Muasir avtomobiller bir nece struktur ve mexaniki sistemde birlesdirilmis coxsayli detallardan ibaretdir Avtomobilin konstruktiv bloklarina avtomobil muherriki avtomobil kuzasi kabine ve avtomobil transmissiyasini hereket gedis hisselerini idareetme sistemini asqisini yukdasiyici sistemini birlesdiren daxildir Avtomobil muherriki kimi esasen daxiliyanma muherriklerinden istifade olunur Bezi hallarda avtomobile muxtelif tipli bir biri ile transmissiya ile ela qelendirilmis bir nece muherrik meselen daxiliyanma muherriki ve elektrik muherriki qurasdirila biler hibrid Kuza surucu sernisin yuk ve ya xususi avadanliqlar ucundur Bezi hallarda kuza yuksaxlayan sistem dasiyici kuza funksiyasini da yerine yetirir Sassinin vezifesi guc qurgusunun yaratdigi burucu momenti hereketetdirici orqanlara oturmek dayaq sethi ile elaqe yaratmaq avtomobilin suretini ve hereket istiqametini deyisdirmekdir Transmissiya guc qurgusundan muherrikden aldigi ni burucu momenti artiraraq hereketetdirici orqanlara oturur Transmissiya mexaniki elektromexaniki ve hidromexaniki olur Daha genis yayilmis mexaniki transmissiya ilisme muftasi suretler oturuculer qutusu oturmesi bas oturucu diferensial ve yarimoxlardan ibaretdir Ilisme muftasi guc qurgusunu transmissiyadan qisa muddetde ayirmaq ve selis birlesmesini temin etmek ucundur Suretler qutusu hereketetdirici orqanlara oturulen burucu momenti dartici quvveni genis diapazonda deyisdirir ve avtomobilin geriye hereketini temin edir Kardan oturmesi vallarinin oxlari bir duz xett boyunca yerlesmeyen ve ya oxlarinin veziyyeti qarsiliqli deyisen iki mexanizm arasinda burucu momenti oturur Bas oturucu suretler qutusundan hereketetdirici orqanlara gelen burucu momenti artirir Diferensial bas oturucuden verilen burucu momenti hereketetdirici orqanlar korpuler arasinda paylamaqla yarim oxlarin muxtelif bucaq sureti ile firlanmasini temin edir Hereket hisseleri cercive korpuler asqilar ve tekerlerden hereket etdirici hisseden ibaretdir Cercive avtomobilin kuzasini kabinesini ve butun mexanizmlerini oz uzerinde birlesdirir Ekser minik avtomobilleri ve bir sira avtobuslarda cerciveni kuza evez edir Bele avtomobil dasiyici yuksaxlayan kuzali avtomobil adlanir Korpuler cercive ve kuzadan saquli yukleri tekerlere ve eyni zamanda iteleyici tormoz ve yan quvveleri tekerlerden cerciveye oturur Muasir avtomobil asqisi Asqi avtomobilin cercivesi ve ya kuzasi ile korpuleri oxlari arasinda elastik rabite rolunu oynayir Avtomobilin esas hereketetdirici hissesi firlanma hereketini irelileme hereketine burucu momenti dartici quvveye ceviren tekerlerdir Bezen avtomobillerde kombineli hereketetdiricilerden istifade olunur Meselen avtomobilin kecicilik qabiliyyetini artirmaq ucun tekerli tirtilli avtomobile amfibiya xusisiyyeti vermek ucun teker ve suatan hereket qurgusu tetbiq edilir Idareetme sistemleri avtomobilin hereket suretini ve istiqametini deyismeye xidmet edir ve sukan idareetmesi ve tormoz eylec sistemlerinden elece de muherrikin transmissiyanin ve s idareetme sistemlerinden ibaretdir Sukan idareetmesi avtomobile verilen hereket istiqametini saxlayir yaxud deyisir ve onun manevrini temin edir Bu sistem sukan mexanizminden sukan carxindan vala verilen burucu momenti artirir sukan oturmesinden ve bezi avtomobillerde sukan guclendiricisinden ibaretdir Sukan idareetme sistemi avtomobilin hereket tehlukesizliyini temin eden esas mexanizm oldugu ucun onun konstruksiyasi daim tekmillesdirilir surucunun fizioloji veziyyetinden yorgunlugu sehheti yasi ve pesekarligindan asili olan qeza veziyyetlerini azaltmaq ucun avtomatlas dirilma seviyyesi daim yukseldilir Diskli eylec Tormoz eylec sisteminin vezifesi hereket eden avtomobilin suretini azaltmaq onu dayandirib yerinde saxlamaqdir Avtomobilin tormoz sistemi tormoz mexanizminden avtomobilin hereketine qarsi muqavimet yaradir tormoz oturmesinden surucunun pedalda ve ya lingde ya ratdigi quvveni tormoz mexanizmine oturur ve bezi avtomobillerde tormoz guclendiricisinden surucunun pedala gosterdiyi tesir quvvesini artiraraq tormoz mexanizmine oturur ibaretdir Minik ve kicik tonnajli yuk avtomobillerinin hidravliki tormoz oturmelerinde adeten vakuum ve ya pnevmatik tormoz guclendiricileri tetbiq edilir Avtomobiller isci ehtiyat dayanma ve komekci yavasidici tormoz sistemleri ile techiz olunur Tormoz sisteminin isinin etibarliligini yukseltmek ucun o ela hidde oturmelerle temin edilir yeni bir pedaldan istifade etmekle qabaq ve arxa tormoz mexanizmleri ayriliqda idare edilir ve ya ikikonturlu tormoz oturmesi tetbiq edilir tormoz sisteminin rezervlesdirilmesi Avtomobilin elektrik avadanligi elektrik menbeleri akkumulyator batareyasi ve generator ve isledicilerinden ibaret olub muherrikin alisdirma ve isesalma sistemlerini avtomobilin daxili ve xarici isiqlandirma siqnal cihazlarini hemcinin elave avadanliqlari elektrik cereyani ile qidalandirmaga xidmet edir Surucu ve sernisinler ucun rahat ve tehlukesiz serait yaratmaga xidmet eden avadanliqlar meselen avtomobil salonunun qizdiricisi kondisioneri kulek susesini yumaq ve temizlemek ucun qurulus suselerin elektrik qizdiricisi ve s elave avadanliqlara aiddir Konstruksiyanin tekmillesdirilmesi avtomobilin hereketinin ve onun aqreqat ve mexanizm le rin de geden isci proseslerin maksimal avtomatlasdirilmasi istiqametinde gedir Hazirda muherrikin alisdirma ve qida sistemlerinin tormoz sisteminin bas oturucu ve diferensialin idare olunmasinda avtotron avadanliqlar genis tetbiq edilir Avtomobillerin xususiyyetleriAvtomobilleri xarakterize eden esas xususiyyetler funksional istehlak xususiyyetleri ve ictimai tehlukesizlik seviyyesidir Avtomobillerin oz esas funksiyasini sernisin yuk avadanliq dasimaq semereli yerine yetirmesi onlarin neqliyyat vasitesi kimi funksional xususiyyetidir Bu xususiyyetlere darti suretlenme ve tormozlanma idareolunma dayaniqliq yanacaq qenaetliliyi manevretme kecicilik qabiliyyeti hereket selisliyi ve s daxildir Istehlak xususiyyetleri surucu ve sernisini qane eden rahatliq seviyyesi qizdirici kondisioner iqlim nezaretcisi ve s audiosistemin keyfiyyeti servointiqal elektrik suseqaldiricilar qapilarin mesafeden kilidlenmesi ve s salonun uzluk materialinin keyfiyyeti etraf muhitle elaqe qurgularinin telefon televizor naviqasiya sistemi olmasi xarici gorunusu debe uygunlugu ve s dir Avtomobilin ictimai tehlukesizlik seviyyesini aktiv passiv qezadan sonraki ve ekoloji temin eden vasiteler dovlet terefinden tenzimlenir ve avtomobilin xette buraxilmasindan evvel elece de butun istismar muddetinde ona nezaret edilir Aktiv tehlukesizlik vasiteleri meselen sukan idaresinin guclendiricileri yol neqliyyat hadiselerinin basverme ehtimalinin azaldilmasina passiv tehlukesizlik vasiteleri tehlukesizlik kemerleri qeza yastiqlari ise hadiselerin neticelerini yungullesdirmeye xidmet edir Qezadan sonraki tehlukesizlik qezaya dusmus avtomobil dayandiqdan sonra qezanin neticelerini tez aradan qaldirmaq ve yeni qeza veziyyetinin yaranmasinin qarsisini almaq imkani ekoloji tehlukesizlik avtomobilin etraf muhite zererli tesir derecesi ile xarakterize olunur Avtomobillerin tesnifatiMinik avtomobiliYuk avtomobili idman avtomobili baqqiYuk Toyota Hulix SurfAvtofurqon Avtomobil amfibiyaYukqaldirma qabiliyyetine gore Xususi kicik yukqaldiran 1 tona qeder Kicik yukqaldiran 1 2 ton Orta yukqaldirain 2 5 ton Boyuk yukqaldiran 5 tondan yuxari Xususi agir yukqaldiran avtomobiller boyuk olcuye ve ceki mehdudiyyetine malik deyiller Yuku dasima gorunusune gore Kuza xususiyyetine Ozubosaldanlar Bortlu Bagli Tentli Avtobeton qarisdirici Ozuyukleyen avtobeton qarisdirici Avtocenler Avtorefrijator Avtodasiyici Konteyner DarticiSernisin Avtobus 9 neferden yuxari Uzunluguna gore Xususi kicik 5 metre qeder Kicik 6 m 7 6 m Orta 8 m 9 5 m Boyuk 10 5 m 13 0 m Xususi boyuk 18 9 m ve boyuk Teyinatina gore Seher Seher etrafi Mekteb Kend tipli Seherler arasi TuristikMinik avtomobili 9 nefere qeder Esas meqale Minik avtomobiliKuzasina gore Sedan Hetcbek Limuzin Kupe Kabriolet Fayton KrossoverXususi Avtomobil krani Mafe Traktor Qreyder Ekskavator BuldozerVikianbarda Avtomobil ile elaqeli mediafayllar var Hemcinin baxAvtomobilin tarixi Avtomobil kuzasi Avtomobil muherriki Avtomobil istehsalina gore olkeler siyahisi Azerbaycanda masinqayirma senayesiXarici kecidlerFederation Internationale de l Automobile Araba Nasil KullanilirMenbeAvtomobil Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 2 ci cild Argentina Babilik 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2010 seh 405 407 ISBN 978 9952 441 05 5 Dolmatovskij Yu A Avtomobil za 100 let M 1986 Memmedov Y E Avtomobil neqliyyati vasitelerinin istismar xususiyyetleri nezeriyyesi ve hesabati Baki 2005Avtomobil Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 75