Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arianlíq — IV—VI yüzilliklərində yaranan və İsanın təbiətinin Ata tərəfindən yaradılmış olduğunu iddia edən xristian təlimlərdən biri. Təlimin yaradıcısı İskəndəriyyə keşişi (q. yun. Ἄρειος, ö. 336) olmuşdur.
| Erkən xristianlıq |
 |
| Yunandilli apologetika: Yustin • Tatian • Afinoqor • Teofil Latındilli apologetika: Minusius Feliks • Arnobius • Laktansius • Tertullian Qnostiklərə qarşı olanlar: |
Xristian ehkamlarının formalaşması Rəsmi kilsəyə qarşı duran təriqətlər: Rəsmi kilsə tərəfdarları: Atanasius • İoann Xrisostom • Saxta Dionisius Xristoloji mübahisələr səbəbilə ayrılan təriqətlər: |
Latın qərbində Kilsə Ataları Boesius • Kassiodor • Avqustin Avrelius |
Arianlıq öncə Roma imperiyasının Şərq vilayətlərində yayılmışdır. Sonra imperator Konstantindən sonra dövrüvə qədər, daha sonra isə Alman kralıqlarında rəsmi dövlət statusunda olmuşdur. Sonda ortodoks kilsələrlə mübarizədə məğlub olmuşdur, tarixdən silinmişdir.
Yaranma öncəki olaylar
IV əsrin əvvəllərində, Roma imperiyasında Xristianlığa, əvvəlcə, başqa dinlərlə bərabər hüquqlar verilmişdi, sonra isə bu din imperiyanın rəsmi dininə çevrilmişdir. Xristianlığın dövlət dini səviyyəsinə qaldırılması imperator Konstantinusun adı ilə bağlıdır. O, bu addımı siyasi səbəblərə görə atmışdı. Məsələ bundadır ki, IV əsrin əvvəllərində xristianlar geniş xalq kütlələrinə təsir etmə imkanı olan təşkilatlar yarada bilmişdilər. Xeyriyyə işləri və axirətdə xilas olma ideyaları imperiyanın ən kasıb təbəqələri üçün cəzbedici görsənirdi. Digər tərəfdən isə, hakimiyyətə qarşı səbrli olmaq ideyaları, onları dövlət başçılarına qarşı üsyan etmə ehtimalının qarşısını alırdı. Eyni zamanda, kilsə tərəfindən müəyyən edilmiş dini qanunları və ehkamları qəbul etmək, keşişlərə tabe olmaq, Xristianlığın prinsiplərindən idi. Bu cür din monarxiya üsul-idarəsi üçün çox əlverişli idi.
Bunu başa düşən imperator Konstantin, imperiyada sabitliyə nail olmaq və öz hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün, xristian faktorundan istifadə etməyə başladı. İlk növbədə o, 313-cü ildə, Xristianlığı hüquqi nöqteyinəzərdən, başqa dinlərlə bərabərləşdirən Mediolan fərmanını imzalamışdır.
Ancaq Xristianlığın, müsbət və əlverişli cəhətləri ilə bərabər, nöqsanlı cəhətləri də var idi. Onun daxilində parçalanma hökm sürürdü və vahid, hamı tərəfindən qəbul edilən doktrinası hələ formalaşmamışdı. Xristianlığın parçalanması hətta çox təhlükəli təmayüllərin yaranmasına gətirib çıxarmışdı. O zaman xristian birliyinə ən ağır zərbəni donatçılar vurmuşdurlar. Onlardan başqa montançılar, markionçular, maniçilər, monarxiyanlar və başqa təriqətlər yayılmaqda idi.
Arian təlimi
Elə o zaman Xristianlıqda daha bir böyuk ixtilaf yaranmışdır. İsanın mahiyyətinin nədən ibarət olması haqqında xristoloji mübahisələr rəsmi Kilsəni parçalanma həddinə gətirmişdi. Bu mübahisələr İsanın Tanrı ilə eyni mahiyyətə (homousios) və ya ona bənzər mahiyyətə (homojusios) malik olması sualından yaranmışdır. Bu mübahisə İskəndəriyyədə başlanmışdı.
İsanın Tanrıya bənzər mahiyyətə malik olması ideyası ilə Arius çıxış etmişdir. Onun fikrincə Loqos (İsa) Tanrı tərəfindən yaradılmışdır. Ata ilə Oğulun təbiətləri eyni deyil. Belə olmasaydı onların arasında fərq olmazdı. Ariusun fikrincə, İsa hər şeydən əvvəl yaradılmışdı, lakin əbədi deyil. O, başqa yaradılmışlara nisbətən daha üstündür, çünki Tanrı dünyanı onun vasitəsi ilə yaratmışdı. Ata ilə Oğulun arasında mütləq, Oğul ilə digər yaradılmışlar arasında isə nisbi fərqlər vardır. Əgər Oğul Ataya bərabər adlanırsa buna Atanın özü razılıq vermişdir. Deməli o doğulmuş Oğul deyil, yaradılıb, sonra Ata tərəfindən oğulluğa götürülüb. Bütün yaradılmışlar kimi, İsanın da azad iradəsi, xeyri şərdən ayırma seçimi vardır. Bu iradəni xeyrə yönəltdiyinə görə o günahsız olmuşdur.
Beləliklə, Arius deyirdi ki, İsanın təbiəti Tanrının təbiətindən fərqli olsa da, ona bənzərdir. O, birinci və ən üstün yaradılmışdır, adi insan deyil.
Ariusun bu fikirlərinə qarşı yepiskop Aleksandr və onun ardıcılı olan Afanasios çıxış etmişdirlər. Onların fikrincə, Ata ilə Oğulun təbiətləri birdir. Tanrı insan bədənində dünyaya ona görə gəlmişdir ki, insanı özünə tərəf yönəltsin. Oğulu (İsanı) tanıyan, Atanı da tanıyacaq. Onlar vəhdətdədirlər.
Beləliklə də arianlar xristianların çoxusunun qəbul etdiyi üçlük inancı rədd etmiş oldular.
Nikeya kilsə məclisi
320-ci ildə kilsə məclislərinin birində İskəndəriyyə kilsəsinin başçısı vəzifəsində olan yepiskop Aleksandr, Ariusu kilsədən aralamış, onun təlimini rədd edib, "heres" (küfr) adlandırmışdır. Lakin, buna cavab olaraq, Arius və onun tərəfdarları öz fəaliyyətlərini qətiyyətlə davam etdirib, genişləndirmişdirlər. Beləliklə vahid təlimi olmayan kilsədə parçalanma meylləri daha da artmışdır.
Olayların bu cür gəlişməsi, Xristianlıq faktorundan öz siyasi maraqları üçün istifadə etmək istəyən bütpərəst imperator Konstantinin planları ilə üst-üstə düşmürdü. Kilsənin parçalanmasına son qoymaq istəyən imperator, 325-ci ildə Nikeya şəhərində I Ekumen Kilsə Məclisini çağırmışdı. Orada o, yepiskop Aleksandrın və Atanasiosun fikirlərini dəstəklədi və, nəticədə, arianlıq pisləndi və "heres" adlandırıldı."The Seven Ecumenical Councils" . Christian Classics Ethereal Library.
Beləliklə, Nikeya məclisinin qərarı ilə Atanın Oğulla vəhdət təşkil etməsi ehkamı rəsmi şəkildə qəbul olundu. Bu qərarın arxasında imperator Kontantinusun dayanması, onu rəsmi doktrinaya çevirdi. Məsələ bundadır ki, imperator tərəfindən dəstəklənən qərara qarşı çıxmaq, dövlətə qarşı çıxmaq demək idi. Buna görə Nikeya məclisindən sonra arianlığa və başqa təriqətlərə qarşı təqiblər kompaniyası başlandı.
326-cı ildə İskəndəriyyə yepiskopu Aleksandrın ölümündən sonra bu vəzifəni Afanasios tutmuşdu. O arinanlara qarşı mübarizəni davam etmişdi. Ancaq bir qədər sonra durum dəyişmişdi. Arianlara qarşı aparılan siyasət onların etirazları ilə qarşılaşmışdı. Onların böyük nüfuzu isə Romada siyasi sabitliyi poza bilərdi. Buna görə imperator Konstantin öz seçimini dəyişərək bu dəfə arianları dəstəkləməyə başladı. Bundan sonra təqiblərə arianlar deyil, yepiskop Afanasios və onun tərəfdarları məruz qalmışdılar.
İxtilafın güclənməsi dövrü
335-ci ildə Fələstinin Tir şəhərində arianlar öz kilsə məclislərini yığıb Atanın Oğula bənzər olması formulasını (homosusios) qəbul edib, Afanasios tərəfindən müdafiə edilən, onların eyni mahiyyətli olması fikrini rədd etmişdilər. Nikeyada qəbul edilən qərar artıq öz qüvvəsini itirmiş olmuşdu. İmperator Konstantin də yeni formulanı dəstəkləmişdi. Rəvayətə görə o, ölümündən bir az əvvəl Xristianlığı arian formasında qəbul etmişdi.
Lakin arianların qələbəsi də gözlənilən nəticələr verməmişdir. Məsələ bundadır ki, Atanın Oğulla bir mahiyyətə malik olması ideyasının da çoxlu tərəfdarları var idi. Onlar da öz növbəsində Tir Kilsə Məclisinin qərarlarını rədd etmişdilər. Konstantinuin ölümündən sonra, onların mövqeyi daha da gücləndi. İmperiyanın Şərqində isə hakim ideologiya arianlıq idi.
Lakin arianların qələbəsi də gözlənilən nəticələr verməmişdir. Məsələ bundadır ki, Atanın Oğulla bir mahiyyətə malik olması ideyasının da çoxlu tərəfdarları var idi. Onlar da öz növbəsində Tir Kilsə Məclisinin qərarlarını rədd etmişdilər. Konstantinusun ölümündən sonra, onların mövqeyi daha da gücləndi. İmperiyanın Şərqində isə hakim ideologiya arianlıq idi.
Bu ziddiyyətlərin ortadan qaldırılması üçün, Roma yepiskopu I Yulius (Julius) (337-352) 343-cü ildə Serdik (Müasir Bolqarıstan paytaxtı Sofiya şəhərinin qədim adıdır) şəhərində Kilsə Məclisini yığmışdı. Bu məclisdə Roma imperiyasının qərbindən olan yepiskoplar çoxluq təşkil etdiyinə görə, Nikeya məclisində qəbul edilmiş qərar dəstəkləndi. Serdik məclisinin qərarı ilə, bununla razı qalmayan yepiskoplar öz etirazlarını Roma yepiskopuna çatdıra bilərdilər. Bundan sonra Roma papalarının nüfuzu artdı və onlar başqa kilsələr üzərində rəhbərlik etmək iddiasında oldular.
Arianlığın müvəqqəti qələbəsi
355-ci ildə imperator (Constantius) Mediolan (indiki Milan) şəhərində növbəti Kilsə Məclisi yığmışdı. Məclis çox gərgin şəraitdə keçmişdir. Keşişlər bir-biri ilə davaya çıxmışdırlar. İş o yerinə çatmışdır ki, İmperator Konstansius əlinə qılıncı alıb yepiskopları hədələyərək bağırmışdır:
 | Mənim buyruqlarım sizin üçün kilsə qanunudur (kanondur) |  |
Orada Sardika Kilsə Məclisinin qərarları rədd edildi, yepiskop Afanasios və onun tərəfdarlarına qarşı təqiblərə başlanıldı. Beləliklə arianlıq tam qələbə çaldı.
Sonra Roma papası Liberius (352-366) hakimiyyətin təzyiqləri altında bir barışdırıcı fikirlə çıxış etmişdi. O demişdi ki, Atanın Oğul ilə eyni mahiyyətə malik olması, ya da ona bənzər olması, insan əqli tərəfindən dərk edilməyən məsələdir, çünki bu barədə Müqəddəs Kitabda bir şey deyilmir.
Ancaq arianlığın qələbəsi müvəqqəti xarakter daşıyırdı. Onun daxilində birlik yox idi və bu cərəyan təriqətlərə bölünməyə başladı.
Arianlığın yenilməsi və ortalıqdan çıxması
İmperator Feodosiusun (Theodosius) dövründə (379-395) arianlıq məğlub edilib, ortalıqdan çıxarılmışdır. 381-ci ildə imperator Konstantinopolda yeni Kilsə Məclisini çağırıb, mövcud olan bütün xristian dininin əsas etiqad prinsiplərini yenidən nəzərdən keçirmişdi. Son olaraq o, yalnız Atanın Oğulla bir mahiyyətə malik olması formulasını bəyənərək, başqalarını qanundan kənar elan etmişdi. Bu qərar imperatorun əmri idi. Bunu qəbul etməyənlər ağır işgəncə və təqiblərə məruz qalmışdılar. Arius isə yenə də "heretik" elan olunmuşdur.
Beləliklə zor gücü ilə sonda vahid kilsənin yaradılması mümkün olmuşdur. O zaman, Roma papası Damasus isə, Hiyeronim (Hieronimus) (342-420) tərəfindən edilmiş Bibliyanın latın dilinə tərcüməsini bəyənərək, Müqəddəs Kitabın başqa variantlarını qanundan kənar vəziyyətində qoymuşdur.
Bütün bu hadisələrə baxmayaraq müxtəlif xristian təriqətləri öz fəaliyyətlərini müxtəlif formalarda, əksər hallarda gizli halda, davam etdirirdilər. Vaxtaşırı onlara qarşı müxtəlif tədbirlər həyata keçirilirdi.
Xristianlığın dövlət dininə çevrilməsi prosesində yeganə maneə imperator Yulian (Julianus) (361-363) olmuşdur. O bütpərəstliyi dirçəltmək istəyirdi və bütün dinlərə bərabər hüquqların verilməsinin tərəfdarı idi. Ancaq Yulian Sasanilərlə savaş zamanı öldürülmüş və onun ölümündən sonra Xristianlığın dövlət dininə çevrilməsi prosesi bitmişdi.
Təsiri
Arianlığın müddəaları zaman-zaman başqa xristian təlimlərində təkrar olunurdu. Xristian tarixinə çox böyük təsir göstərmişdir. Bütün İsanı Tanrı tərəfindən yaradılmış hesab edən təriqətlərin mənşəyi arianlıqdan gəlir. Çağdaş zamanda bu inanc "Yehovanın şahidlərində", Mormonlarda və bəzi başqa təriqətlərdə vardır.
Mənbə
- Aydın Əlizadə[ölü keçid] (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 70-73. ISBN 5-87459-013-7[ölü keçid]. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016-08-16 tarixində istifadə olunub.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə[ölü keçid] (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 70-73. ISBN 5-87459-013-7[ölü keçid]. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016-08-16 tarixində istifadə olunub.
- Christian Cyclopedia: Arianism 2009-10-18 at the Wayback Machine
- Jewish Encyclopedia: Arianism
- Concordia Cyclopedia: Arianism (page 1) 2016-04-14 at the Wayback Machine (page 2) 2016-04-14 at the Wayback Machine (page 3) 2016-04-14 at the Wayback Machine
- The Arians of the fourth century by John Henry "Cardinal" Newman in "btm" format 2013-03-03 at the Wayback Machine
- Concise Summary of the Arian Controversy
- English translations of all extant letters relating to early Arianism 2008-09-25 at the Wayback Machine
- A map of early sympathizers with Arius
- Сократ Схоластик, Церковная история, Книга 1.
- Григорий Назианзин, Слово 3, Защитительное при бегстве в Понт.
- Рудоквас А. Д., Очерки религиозной политики Римской империи времени императора Константина Великого 2005-04-28 at the Wayback Machine.
Həmdə bax
İstinadlar
- Heather and Matthews. Goths in the Fourth Century. p. 143.
- Williams, Rowan (2002). Arius: heresy and tradition 2021-09-22 at the Wayback Machine. Wm. B. Eerdmans Publishing Co. p. 98.
- Catholic Encyclopedia: Athanasius 2020-12-11 at the Wayback Machine.
- Newton, Sir Issac. "Newton's Arian beliefs 2019-10-26 at the Wayback Machine"
- Socrates of Constantinople, Church History, book 1, chapter 33 2020-12-09 at the Wayback Machine. Anthony F. Beavers, Chronology of the Arian Controversy.
- Карташев А.В. Вселенские соборы 2018-12-03 at the Wayback Machine. М., 1994. С. 76.
- "Sacred Texts, Early Church Fathers – Chapter XX Of the Council at Sardica". 2022-06-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-11-09.
- First Council of Constantinople, Canon 1 2022-03-19 at the Wayback Machine" . ccel.org.
Xarici keçidlər
- Faiq Rəsulzadə. "Arianlar (Araşdırma)" ( (az.)). faiqrasulzade.blogspot.com. 2014-06-20. 2015-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-09.[1] 2015-08-26 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Arianliq IV VI yuzilliklerinde yaranan ve Isanin tebietinin Ata terefinden yaradilmis oldugunu iddia eden xristian telimlerden biri Telimin yaradicisi Iskenderiyye kesisi q yun Ἄreios o 336 olmusdur Erken xristianliqXristianligin yaranmasiPatristikaApologetika Yunandilli apologetika Yustin Tatian Afinoqor Teofil Latindilli apologetika Minusius Feliks Arnobius Laktansius Tertullian Qnostiklere qarsi olanlar Irineus Lionlu Ippolit Romali Iskenderiyye ilahiyyat mektebi Klement OrigenXristian ehkamlarinin formalasmasi Resmi kilseye qarsi duran teriqetler Arianliq Donatizm Resmi kilse terefdarlari Atanasius Ioann Xrisostom Saxta Dionisius Kappadokiyali kilse atalari Basil Qeyseriyyeli Qriqor Nazianzen Nissali Qriqori Xristoloji mubahiseler sebebile ayrilan teriqetler Nestorianliq Monofizitizm Monofelitlik Ikonomaxiya Ekumenik Kilse Meclisleri Latin qerbinde Kilse Atalari Boesius Kassiodor Avqustin Avrelius Iyeronim Stridonlu Ilarius PiktaviyaliXristian mistisizmi Xristian rahibliyi IsihazmSerq ve Qerb kilselerinin aralanmasiXristian simvolikasi Arianliq once Roma imperiyasinin Serq vilayetlerinde yayilmisdir Sonra imperator Konstantinden sonra dovruve qeder daha sonra ise Alman kraliqlarinda resmi dovlet statusunda olmusdur Sonda ortodoks kilselerle mubarizede meglub olmusdur tarixden silinmisdir Yaranma onceki olaylarIV esrin evvellerinde Roma imperiyasinda Xristianliga evvelce basqa dinlerle beraber huquqlar verilmisdi sonra ise bu din imperiyanin resmi dinine cevrilmisdir Xristianligin dovlet dini seviyyesine qaldirilmasi imperator Konstantinusun adi ile baglidir O bu addimi siyasi sebeblere gore atmisdi Mesele bundadir ki IV esrin evvellerinde xristianlar genis xalq kutlelerine tesir etme imkani olan teskilatlar yarada bilmisdiler Xeyriyye isleri ve axiretde xilas olma ideyalari imperiyanin en kasib tebeqeleri ucun cezbedici gorsenirdi Diger terefden ise hakimiyyete qarsi sebrli olmaq ideyalari onlari dovlet bascilarina qarsi usyan etme ehtimalinin qarsisini alirdi Eyni zamanda kilse terefinden mueyyen edilmis dini qanunlari ve ehkamlari qebul etmek kesislere tabe olmaq Xristianligin prinsiplerinden idi Bu cur din monarxiya usul idaresi ucun cox elverisli idi Bunu basa dusen imperator Konstantin imperiyada sabitliye nail olmaq ve oz hakimiyyetini mohkemlendirmek ucun xristian faktorundan istifade etmeye basladi Ilk novbede o 313 cu ilde Xristianligi huquqi noqteyinezerden basqa dinlerle beraberlesdiren Mediolan fermanini imzalamisdir Ancaq Xristianligin musbet ve elverisli cehetleri ile beraber noqsanli cehetleri de var idi Onun daxilinde parcalanma hokm sururdu ve vahid hami terefinden qebul edilen doktrinasi hele formalasmamisdi Xristianligin parcalanmasi hetta cox tehlukeli temayullerin yaranmasina getirib cixarmisdi O zaman xristian birliyine en agir zerbeni donatcilar vurmusdurlar Onlardan basqa montancilar markioncular maniciler monarxiyanlar ve basqa teriqetler yayilmaqda idi Arian telimiEle o zaman Xristianliqda daha bir boyuk ixtilaf yaranmisdir Isanin mahiyyetinin neden ibaret olmasi haqqinda xristoloji mubahiseler resmi Kilseni parcalanma heddine getirmisdi Bu mubahiseler Isanin Tanri ile eyni mahiyyete homousios ve ya ona benzer mahiyyete homojusios malik olmasi sualindan yaranmisdir Bu mubahise Iskenderiyyede baslanmisdi Isanin Tanriya benzer mahiyyete malik olmasi ideyasi ile Arius cixis etmisdir Onun fikrince Loqos Isa Tanri terefinden yaradilmisdir Ata ile Ogulun tebietleri eyni deyil Bele olmasaydi onlarin arasinda ferq olmazdi Ariusun fikrince Isa her seyden evvel yaradilmisdi lakin ebedi deyil O basqa yaradilmislara nisbeten daha ustundur cunki Tanri dunyani onun vasitesi ile yaratmisdi Ata ile Ogulun arasinda mutleq Ogul ile diger yaradilmislar arasinda ise nisbi ferqler vardir Eger Ogul Ataya beraber adlanirsa buna Atanin ozu raziliq vermisdir Demeli o dogulmus Ogul deyil yaradilib sonra Ata terefinden ogulluga goturulub Butun yaradilmislar kimi Isanin da azad iradesi xeyri serden ayirma secimi vardir Bu iradeni xeyre yoneltdiyine gore o gunahsiz olmusdur Belelikle Arius deyirdi ki Isanin tebieti Tanrinin tebietinden ferqli olsa da ona benzerdir O birinci ve en ustun yaradilmisdir adi insan deyil Ariusun bu fikirlerine qarsi yepiskop Aleksandr ve onun ardicili olan Afanasios cixis etmisdirler Onlarin fikrince Ata ile Ogulun tebietleri birdir Tanri insan bedeninde dunyaya ona gore gelmisdir ki insani ozune teref yoneltsin Ogulu Isani taniyan Atani da taniyacaq Onlar vehdetdedirler Belelikle de arianlar xristianlarin coxusunun qebul etdiyi ucluk inanci redd etmis oldular Nikeya kilse meclisi320 ci ilde kilse meclislerinin birinde Iskenderiyye kilsesinin bascisi vezifesinde olan yepiskop Aleksandr Ariusu kilseden aralamis onun telimini redd edib heres kufr adlandirmisdir Lakin buna cavab olaraq Arius ve onun terefdarlari oz fealiyyetlerini qetiyyetle davam etdirib genislendirmisdirler Belelikle vahid telimi olmayan kilsede parcalanma meylleri daha da artmisdir Konstantin arian kitablarini yandirir Kilse huqiqi kitabindan sekil Teqr 825 ci il Olaylarin bu cur gelismesi Xristianliq faktorundan oz siyasi maraqlari ucun istifade etmek isteyen butperest imperator Konstantinin planlari ile ust uste dusmurdu Kilsenin parcalanmasina son qoymaq isteyen imperator 325 ci ilde Nikeya seherinde I Ekumen Kilse Meclisini cagirmisdi Orada o yepiskop Aleksandrin ve Atanasiosun fikirlerini destekledi ve neticede arianliq pislendi ve heres adlandirildi The Seven Ecumenical Councils Christian Classics Ethereal Library Belelikle Nikeya meclisinin qerari ile Atanin Ogulla vehdet teskil etmesi ehkami resmi sekilde qebul olundu Bu qerarin arxasinda imperator Kontantinusun dayanmasi onu resmi doktrinaya cevirdi Mesele bundadir ki imperator terefinden desteklenen qerara qarsi cixmaq dovlete qarsi cixmaq demek idi Buna gore Nikeya meclisinden sonra arianliga ve basqa teriqetlere qarsi teqibler kompaniyasi baslandi 326 ci ilde Iskenderiyye yepiskopu Aleksandrin olumunden sonra bu vezifeni Afanasios tutmusdu O arinanlara qarsi mubarizeni davam etmisdi Ancaq bir qeder sonra durum deyismisdi Arianlara qarsi aparilan siyaset onlarin etirazlari ile qarsilasmisdi Onlarin boyuk nufuzu ise Romada siyasi sabitliyi poza bilerdi Buna gore imperator Konstantin oz secimini deyiserek bu defe arianlari desteklemeye basladi Bundan sonra teqiblere arianlar deyil yepiskop Afanasios ve onun terefdarlari meruz qalmisdilar Ixtilafin guclenmesi dovru335 ci ilde Felestinin Tir seherinde arianlar oz kilse meclislerini yigib Atanin Ogula benzer olmasi formulasini homosusios qebul edib Afanasios terefinden mudafie edilen onlarin eyni mahiyyetli olmasi fikrini redd etmisdiler Nikeyada qebul edilen qerar artiq oz quvvesini itirmis olmusdu Imperator Konstantin de yeni formulani desteklemisdi Revayete gore o olumunden bir az evvel Xristianligi arian formasinda qebul etmisdi Lakin arianlarin qelebesi de gozlenilen neticeler vermemisdir Mesele bundadir ki Atanin Ogulla bir mahiyyete malik olmasi ideyasinin da coxlu terefdarlari var idi Onlar da oz novbesinde Tir Kilse Meclisinin qerarlarini redd etmisdiler Konstantinuin olumunden sonra onlarin movqeyi daha da guclendi Imperiyanin Serqinde ise hakim ideologiya arianliq idi Lakin arianlarin qelebesi de gozlenilen neticeler vermemisdir Mesele bundadir ki Atanin Ogulla bir mahiyyete malik olmasi ideyasinin da coxlu terefdarlari var idi Onlar da oz novbesinde Tir Kilse Meclisinin qerarlarini redd etmisdiler Konstantinusun olumunden sonra onlarin movqeyi daha da guclendi Imperiyanin Serqinde ise hakim ideologiya arianliq idi Bu ziddiyyetlerin ortadan qaldirilmasi ucun Roma yepiskopu I Yulius Julius 337 352 343 cu ilde Serdik Muasir Bolqaristan paytaxti Sofiya seherinin qedim adidir seherinde Kilse Meclisini yigmisdi Bu meclisde Roma imperiyasinin qerbinden olan yepiskoplar coxluq teskil etdiyine gore Nikeya meclisinde qebul edilmis qerar desteklendi Serdik meclisinin qerari ile bununla razi qalmayan yepiskoplar oz etirazlarini Roma yepiskopuna catdira bilerdiler Bundan sonra Roma papalarinin nufuzu artdi ve onlar basqa kilseler uzerinde rehberlik etmek iddiasinda oldular Arianligin muveqqeti qelebesi355 ci ilde imperator Constantius Mediolan indiki Milan seherinde novbeti Kilse Meclisi yigmisdi Meclis cox gergin seraitde kecmisdir Kesisler bir biri ile davaya cixmisdirlar Is o yerine catmisdir ki Imperator Konstansius eline qilinci alib yepiskoplari hedeleyerek bagirmisdir Menim buyruqlarim sizin ucun kilse qanunudur kanondur Orada Sardika Kilse Meclisinin qerarlari redd edildi yepiskop Afanasios ve onun terefdarlarina qarsi teqiblere baslanildi Belelikle arianliq tam qelebe caldi Sonra Roma papasi Liberius 352 366 hakimiyyetin tezyiqleri altinda bir barisdirici fikirle cixis etmisdi O demisdi ki Atanin Ogul ile eyni mahiyyete malik olmasi ya da ona benzer olmasi insan eqli terefinden derk edilmeyen meseledir cunki bu barede Muqeddes Kitabda bir sey deyilmir Ancaq arianligin qelebesi muveqqeti xarakter dasiyirdi Onun daxilinde birlik yox idi ve bu cereyan teriqetlere bolunmeye basladi Arianligin yenilmesi ve ortaliqdan cixmasiImperator Feodosiusun Theodosius dovrunde 379 395 arianliq meglub edilib ortaliqdan cixarilmisdir 381 ci ilde imperator Konstantinopolda yeni Kilse Meclisini cagirib movcud olan butun xristian dininin esas etiqad prinsiplerini yeniden nezerden kecirmisdi Son olaraq o yalniz Atanin Ogulla bir mahiyyete malik olmasi formulasini beyenerek basqalarini qanundan kenar elan etmisdi Bu qerar imperatorun emri idi Bunu qebul etmeyenler agir isgence ve teqiblere meruz qalmisdilar Arius ise yene de heretik elan olunmusdur Belelikle zor gucu ile sonda vahid kilsenin yaradilmasi mumkun olmusdur O zaman Roma papasi Damasus ise Hiyeronim Hieronimus 342 420 terefinden edilmis Bibliyanin latin diline tercumesini beyenerek Muqeddes Kitabin basqa variantlarini qanundan kenar veziyyetinde qoymusdur Butun bu hadiselere baxmayaraq muxtelif xristian teriqetleri oz fealiyyetlerini muxtelif formalarda ekser hallarda gizli halda davam etdirirdiler Vaxtasiri onlara qarsi muxtelif tedbirler heyata kecirilirdi Xristianligin dovlet dinine cevrilmesi prosesinde yegane manee imperator Yulian Julianus 361 363 olmusdur O butperestliyi dirceltmek isteyirdi ve butun dinlere beraber huquqlarin verilmesinin terefdari idi Ancaq Yulian Sasanilerle savas zamani oldurulmus ve onun olumunden sonra Xristianligin dovlet dinine cevrilmesi prosesi bitmisdi TesiriArianligin muddealari zaman zaman basqa xristian telimlerinde tekrar olunurdu Xristian tarixine cox boyuk tesir gostermisdir Butun Isani Tanri terefinden yaradilmis hesab eden teriqetlerin menseyi arianliqdan gelir Cagdas zamanda bu inanc Yehovanin sahidlerinde Mormonlarda ve bezi basqa teriqetlerde vardir MenbeAydin Elizade olu kecid 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 70 73 ISBN 5 87459 013 7 olu kecid 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub EdebiyyatAydin Elizade olu kecid 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 70 73 ISBN 5 87459 013 7 olu kecid 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub Christian Cyclopedia Arianism 2009 10 18 at the Wayback Machine Jewish Encyclopedia Arianism Concordia Cyclopedia Arianism page 1 2016 04 14 at the Wayback Machine page 2 2016 04 14 at the Wayback Machine page 3 2016 04 14 at the Wayback Machine The Arians of the fourth century by John Henry Cardinal Newman in btm format 2013 03 03 at the Wayback Machine Concise Summary of the Arian Controversy English translations of all extant letters relating to early Arianism 2008 09 25 at the Wayback Machine A map of early sympathizers with Arius Sokrat Sholastik Cerkovnaya istoriya Kniga 1 Grigorij Nazianzin Slovo 3 Zashititelnoe pri begstve v Pont Rudokvas A D Ocherki religioznoj politiki Rimskoj imperii vremeni imperatora Konstantina Velikogo 2005 04 28 at the Wayback Machine Hemde baxXristologiya Xristoloji mubahiselerIstinadlarHeather and Matthews Goths in the Fourth Century p 143 Williams Rowan 2002 Arius heresy and tradition 2021 09 22 at the Wayback Machine Wm B Eerdmans Publishing Co p 98 Catholic Encyclopedia Athanasius 2020 12 11 at the Wayback Machine Newton Sir Issac Newton s Arian beliefs 2019 10 26 at the Wayback Machine Socrates of Constantinople Church History book 1 chapter 33 2020 12 09 at the Wayback Machine Anthony F Beavers Chronology of the Arian Controversy Kartashev A V Vselenskie sobory 2018 12 03 at the Wayback Machine M 1994 S 76 Sacred Texts Early Church Fathers Chapter XX Of the Council at Sardica 2022 06 10 tarixinde Istifade tarixi 2014 11 09 First Council of Constantinople Canon 1 2022 03 19 at the Wayback Machine ccel org Xarici kecidlerFaiq Resulzade Arianlar Arasdirma az faiqrasulzade blogspot com 2014 06 20 2015 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2015 08 09 1 2015 08 26 at the Wayback Machine