Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Ərəb dili (ərəb. اللغة العربية, ərəb. عربي) — Sami dillərinin Cənub qrupunun Şimal bölməsinə daxildir. Qohum dillərdən qədim tarixi, geniş yayılması, fonetik-qramatik və leksik xüsusiyyətlərini bu günədək qoruyub saxlaması ilə fərqlənir. BMT-nin 6 rəsmi və işlək dilindən biridir. Zəngin samit sisteminə malikdir (velar, farinqal, larinqal samitlər). Sadə sait sistemi mövcuddur. Söz sırası bir qayda olaraq belədir: XMT (xəbər-mübtəda-tamamlıq).
| Ərəb dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | اللُّغَة العَرَبِيّة |
| Ölkələr |
|
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | ара 050 |
| ISO 639-1 | ar |
| ISO 639-2 | ara |
| ISO 639-3 | ara |
| ara | |
| Linguasphere | 12-AAC |
| ABS ASCL | 4202 |
| IETF | ar |
| Glottolog | arab1395 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Müasir ərəb ədəbi dili əhalisi birlikdə iki yüz milyona çatan ərəb ölkələrində dövlət dili kimi qəbul edilmişdir. Ədəbi dil ilə yanaşı, əhalinin danışdığı məhəlli (ölkələr üzrə) dialekt və şivələr də mövcuddur. Bunlar bir-birlərindən və habelə ədəbi dildən ciddi şəkildə fərqləndiyi üçün müxtəlif ölkə ərəblərinin bir-birini anlamaması, müvafiq hazırlığı olmayan ərəblərin isə çox zaman ədəbi dili başa düşməməsi adi hal hesab edilir.
Tarixi
Ərəb dili tarixən üç inkişaf mərhələsi keçmişdir: qədim (V əsrədək), klassik (V–XVIII) və müasir (XIX əsrdən indiyədək) ərəb dili kimi təmsil edilmişdir. Qədim ərəblər haqqında ilk yazılı məlumata hələ eramızdan əvvəl Assuriya şahı Sarqonun (715-ci il) kitabəsində təsadüf edilmişdir. Qədim ərəb dili əsasən Suriya ərazisində tapılmış Lihyan, Əs-Səfa, Ən-Nəmarə, Zəbəd, Hərran və s. kitabələrdə əks olunmuşdur.
Əvvəllər müxtəlif məhəlli dialektlərdən ibarət olmuş qədim dilin sonrakı inkişaf mərhələsində ədəbi dil kimi formalaşmasında Qureyş (Məkkə) dialekti mühüm rol oynamışdır. Həmin dil İslamdan bilavasitə qabaq, İslam alimlərinin cahiliyyə adlandırdıqları dövrdə yaranmış şifahi poeziya nümunələrində və habelə çox qiymətli abidə hesab olunan Quranda artıq sabitləşmiş qramatik quruluşa və zəngin söz ehtiyatına malik ilk klassik ərəb dili kimi təsbit edilir. Sonrakı inkişaf prosesində ərəb dili bir-birindən getdikcə daha çox fərqlənən ədəbi dilə və dialektlərə ayrılır. Ədəbi dil yaranmaqda olan ərəb imperiyasında yazı dili kimi hələ də işlədilməkdə olan arami və yunan dillərini sıxışdıraraq, ümumimperiya yazı dilinə çevrilir və beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edir. Təqribən XIX əsrdən başlayaraq bu günədək klassik dil əsasında inkişaf etməkdə olan müasir ərəb dili öz sələfindən arxaizmlərin atılması hesabına lüğət tərkibinin xeyli məhdudlaşması, yeni məfhumları əks etdirən söz və ifadələrin yaranması, qramatik quruluşun daha da sabitləşməsi ilə fərqlənir.
Qrammatika
Ərəb dili filektiv dillərə mənsubdur. Hər bir ilk qramatik forma əksər halda üç, bəzən də dörd samitdən ibarət olan kökə istinad edir. Kökdən daxili fileksiya yolu ilə müxtəlif formalı sözlər əmələ gətirilir. (Məsələn: hkm kökündən-hakim, həkim, hökm, ehkam, hikmət, məhkum, təhkim, möhkəm, mühakimə, məhkəmə, hökumət və s.)
İsim, sifət, say kimi ad qruplu sözlərin yalnız adlıq, yiyəlik və təsirlik halları, əsasən üçhallı və ikihallı olmaq üzrə iki növ hallanması, iki qramatik cinsi (müzəkkər və müənnəs) və üç qramatik sayı (tək, təsniyə və cəm) vardır.
Ərəb dilində müxtəlif söz birləşmələri vardır. Bunların içərisində ərəb qrammatiklərinin izafət adlandırdıqları uzlaşmayan təyini söz birləşməsi ifadə etdiyi məna çalarlıqlarının çoxluğu və ərəb dilində geniş işlədilməsi ilə başqa söz birləşmələrindən xeyli fərqlənir. Burada xəbəri ad qruplu söz və söz birləşmələri ilə ifadə edilən ismi cümlələr də çox işlənir. Xəbəri mübtədadan əvvəl gələn cüttərkibli feli cümlələrdə xəbər daim təkdə olur.
Dilin zənginliyi və Qurani Kərimin ərəb dili üzərində təsiri
Ərəb dili söz ehtiyatının genişliyi cəhətdən dünyanın zəngin dillərindən hesab edilir. Burada sinonim sözlər çox geniş təmsil olunduğundan eyni məfhum çox vaxt ən azı bir neçə söz, bəzən isə onlarla, hətta yüzlərlə sözlə ifadə edilə bilir. Bununla belə, ərəb dilində bəzən bir-birindən ciddi şəkildə fərqlənən mənaları olan polisemantik (çoxmənalı) sözlər də az deyildir. Hətta tərkibində zidd mənalar olan sözlərə də çox təsadüf edilir. Sözlərin böyük əksəriyyəti əsl ərəb mənşəli olduğu halda alınma sözlər cüzi bir miqdar təşkil edir.Bəşəriyyətin inkişafı ilə paralel olaraq inkişaf edən ibrahimi dinlərin ən sonuncusu olan İslam dininin əsas qaynağı Qurani Kərimdir. O təmsilçilərinin qəlblərini fəth, həyat tərzlərini təyin edərək, nitqlərinə təsir etmiş ve onların həyat qaynağı olmuşdur. Belə ki, müsəlmanlar onu həyatlarının hər bir sahəsində öndər bilərək, qoyduğu və göstərdiyi qaydalara görə yaşamağa çalışmışdır. Təmsilçilərinin qəlblərini təsəvvür olunmayacaq dərəcədə fəth edən bu kitab, ərəb dili ilə nazil olmuşdur. Buna görə də ədəbiyyat tarixçiləri ilk növbədə, başlanğıc mərhələdə "furqan", "küfr", "iman", "işraq", "islam", "nifaq", "səvm"(oruc), "salət"(namaz), "zəkat", "ruku", "sücud"(səcdə) kimi kəlmələr üzərində sistemləşmişlər. Bütün bunlarla yanaşı ərəb dili müəyyən bir toplumun dili olmaqdan çıxaraq, bütün müsəlmanların ortaq ibadət dili halına gəlmişdir.İndi isə Qurani Kərimin ərəb dili üzərindəki təsirlərindən bəhs edəsi olsaq, onların bir neçəsi maddələr halında qısa şəkildə belə ifadə edilir:
a.Dildə meydana gətirdiyi toplama
Qurani Kərimin bu dil üzərindəki ən əsas təsirlərindən biri şübhə yoxdur ki, dildə təmin etdiyi birlikdir. O, bütün ərəbləri Qüreyş ləhcəsi üzərində toplayaraq Qüreyş ləhcəsini ərəb dilinin lideri halına gətirdi. Halbuki Qurani Kərim nazil olmağa başlamazdan əvvəl ərəb dili Qureyş ləhcəsi ətrafında birləşmə yolunda inkişaf edir və zirvəyə yüksəlirdi. Ancaq hələ də bütün ləhcələr toplanmamışdı. Qurani Kərimin enməsi ilə birlikdə Qureyş ləhcəsinin liderliyi tamamlanmışdır. Bununla da cahiliyyə dövründən başlayan sözdə birləşmə cəhdləri hədəfinə çataraq dildə toplama təmin edilmiş oldu.
b.Yeni sözlər qazandırması
Qurani Kərim ərəb dilinə bir çox yeni dini leksikon və terminlər qazandırmışdır. (Qeyd:Lakin "namaz" və "abdəst" kimi sözlər fars mənşəli olub, ərəb sözləri kimi düşünülməməlidir)
c.Ərəb dilinin yayılmasındakı təsiri
Ərəb dili, Quran nazil olmazdan əvvəl ərəb yarımadasında yaşayan müəyyən bir millətin dili idi. Ərəb yarımadasının çərçivəsində sıxılıb qalmışdı. Qurani Kərimin ərəb dili üzərə nazil olması onu səmavi bir dinin dilinə çevirmiş və ona ibadətin bir parçası vəsfini qazandırmışdı. Beləliklə hər bir müsəlman namaz, zikr, təkbir və təşəhhüd kimi ibadətlərində ərəb dilini istifadə edirdi. Fəthlər və xilafətin böyüməsi nəticəsində insanların qrup-qrup İslam Dininə yönəlməsi ilə yanaşı ərəb dili ərəb yarımadasının xaricinə çıxmağa başlayaraq müsəlmanların çata biləcəkləri qədər yayıldı. Nəticədə ərəb dili, İslamın yayılması ilə paralel olaraq yayılmağına davam edirdi. İslam Aləmində istifadə olunan dillər arasında birinci dil halına gəlmişdi.
d.Yeni elmlərin ortaya çıxmasına səbəb olması.
Quran ərəb dilinin ədəbiyyat sahəsində zirvəyə çatdığı bir dövrdə nazil olmağa başladı.Beləliklə Qurani Kərimin enməsi ilə yanaşı yeni elmlərin doğması üçün qapılar aralanmış oldu.
Quranın icazını təyin edib, dərk etmə məqsədilə beyan, bədi və məani, səhv oxuma və təğyirdən qoruma məqsədilə sarf və nahv, qarib (mənası eşidilməyən alınma sözlər) sözlərini izah edərək mənasını başa düşmə məqsədi güdən lüğət və ədəbiyyat, insanların gündəlik həyatlarında tabe olmaları lazım olan qanun-qaydaları ondan istinbat edərək təyin etmək məqsədilə Hədis, Fiqh Üsulu və Fiqh kimi elmlər ortaya çıxmışdı. Qurani Kərim, kəlmələrin aid olduqları mənalarda yeni mənalar ifadə etmə qabiliyyəti verərək, onlara yeni məna üfüqləri açmışdı. Bundan başqa ərəb dilini müxtəlif dövrlərdə bəzi dövlətlərin rəsmi dili halına gətirmiş və müsəlmanların ona qarşı ehtiram göstərmələrinə səbəb olmuşdur.
Əhməd Həsən əz-Zəyyad, Tarixul Ədəbil Arabi, s.90 Yusif 12/2, Şura 42/7, Zuxruf 43/3 Şevqi Dayf, Tarixul Ədəbil Arabi, II/32 Əhməd Həsən Zəyyad, Tarixul Ədəbil Arabi,s.204 Hüseyn Küçükqalay,Quran Dili Ərəbcə, s.162, Əhməd Həsən Zeyyad, a.k.ə., s.90 Şevqi Dayf, a.k.ə.,s.31 Şahməddin Özdəmir, Qurani Kərimdə ədatlarla işlənən fellər, s.16-20, İstanbul 1999,
Əlifba
Ərəb dilində 28 samitin və müxtəlif saitlərin olmasına baxmayaraq, ərəb əlifbasında yalnız 28 hərf vardır. Qısa saitlər və habelə həmzə samiti əlifbada təmsil edilməmişdir. Əlifbada müxtəlif vəzifələr daşıyan hərflər də vardır.
Qısa saitləri göstərən hərflər olmadığına görə yazıda sözlərin yalnız samitlərdən və uzun saitlərdən ibarət "skeleti" əks etdirilir. Yazını düzgün oxumaq üçün müvafiq qrammatik və leksik qaydaları qabaqcadan, həm də praktik şəkildə bilmək lazımdır.
Ərəb hərfləri əsasən sağdan sola yazılır və oxunur. Bu istiqamətə uyğun olaraq kitab, məcmuə və qazetdə sağdan sola tərtib olunur və səhifələnir. Bununla belə, ərəb hərfləri üfqi, şaquli, maili, dairəvi və s. handəsi şəkillərdə də olduğu üçün bəzən sağdan sola deyil, yuxarıdan aşağıya və ya soldan sağa da yazılır.
Latın və rus hərflərindən fərqli olaraq ərəb hərfləri təkcə əlyazmasında deyil, çapda da bir-birilə bitişdirici xətlər vasitəsilə birləşdirilir. Belə birləşmə nəticəsində hərflərin ilkin yazılışı (qrafikası) çox vaxt ciddi dəyişikliklərə uğradığı üçün hər hərf həqiqətdə müxtəlif şəkillərdə təzahür edir ki, bunlar əlifba cədvəlində, birləşməyən, soldan birləşən, sağdan və soldan birləşən və sağdan birləşən adları altında qruplaşdırılır.
Ərəb hərflərinin altısının (ﻭ,ﺰ,ﺮ,ﺪ,ﺫ,ﺍ) iki, qalanlarının isə dörd şəkli vardır. İkişəkilli hərflər soldan birləşmədikləri üçün II və III şəkilləri yoxdur.
Ərəb əlifbasında baş hərflər yoxdur. Ümumi adlardan fərqləndirmək üçün xüsusi isimləri bəzən dırnaq və ya mötərizə içərisində yazırlar.
Hərf birləşməsində hərflərin qrafikası dəyişdiyi üçün ərəb əlifbasında sözün hissələri bir sətirdən digərinə keçirilə bilməz: sətrin sonuna sığmayan söz bütünlüklə sonrakı sətrə keçirilir, sətrin sonunda qalan boşluq irəlidəki gəlmənin bəzi hərflərinin üfqi hissəsini və ya bitişdirici xətlərini uzatmaq yolu ilə doldurulur.
Miqdar sayları
0-sıfr
1–10
Vaḥid, İṭnən, Ṭələtə, ʿArba'a , Xamsə, Sittə, Səb'a, Ṭəməniyə, Tis'a, ʿAşara
20 — Işrûn 30 — Ṭəlâtun 40 -ʿArbaun 50 — Xámsun 60 — Sittun 70 — Sa'bun 80 — Ṭəmanun 90 — Tis'un
100 — miə 200 — miəteyn 500 — Xámsa miə
1000 — Əlf 2000 — Əlfeyn (yaxud Əlfən) 5000 — Xámsa elf 10,000 -ʿAshara elf
1,000,000 — Vaḥid milyun, əl-milyun, milyun
Ərəb dilində saylar aid olduqları isimlərlə müxtəlif növ söz birləşmələri əmələ gətirir. Bu nöqteyi-nəzərdən miqdar sayları dörd qrupa bölünür: Birinci qrup (1–2): Bu qrup saylar təyin etdikləri isimdən sonra gəlir. Məsələn: Bir kitab-كتاب واحد İkinci qrup (3–10): Üç sayından etibarən miqdar sayları növlərindən asılı olmayaraq adətən sayılan isimlərdən əvvəl gəlir. İkinci növdə təkliklər sayılan isimlə əks qrammatik cinsdə olur. Həm də isim cəmdə qeyri-müəyyənlikdə olur. Məsələn: Altı gün-,ستة أيام on gün-عشر ساعات Üçüncü qrup (11–99): Bu mürəkkəb saylar tək və qeyri-müəyyənlikdə olan ismi təsirlik hal vasitəsilə idarə edir. Burada bir və ikini çıxmaq şərtilə təkliklər sayılan isimlə əks cinsdə olur. Bu qrup saylar 11–19 və 21–99 olmaq üzrə iki növə ayrılır. İkinci növdə (11–19) təkliklər sayılan isimlə əks qrammatik cinsdə olmaq şərtilə əvvəl, sonra isə onluq gəlir. Hər iki tərəfi daim [ə] saiti ilə bitir. Məsələn: on beş oğlan-خمسة عشر فتيان. İkinci növ mürəkkəb saylarda (21–99) təkliklər yenə də onluqlardan əvvəl gəlir, lakin aralarında و bağlayıcısı olur. Dördüncü qrup(100 və artıq): Bu qrup saylar isimlə uzlaşır ancaq isim təkdə olur.
Ərəb dili və İslam
Ərəb dili eyni zamanda Quran dilidir. Ərəb dili İslam dini ilə sıx bağlıdır, buna baxmayaraq Xristian və Yəhudi ərəblər bu dildə danışır. Dünya müsalmanlarının əksəriyyətinın ana dili ərəb dili deyil, ancaq onlar Quranı oxuya bilirlər. Əksər hallarda Ərəb olmayan müsəlmanlar Quranın tərcüməsindən istifadə edirlər. Bəzi müsəlmanlar isə ərəb dilini Allah tərəfindən seçilmiş müqəddəs dil hesab edirlər. Bəzi İslam alimlərinə görə ərəb dili cənnətin dilidir.
Dialektlər
Müasir ərəb dili faktiki müstəqil dil hesab edilə bilən 5 dialektdən ibarətdir. Danışıq ərəb dili Ərəb dünyasında istifadə ədəbi baxımdan köklü fərqlənən müxtəlif növ ərəb dillərinin birgə terminidir. Dialektlərin arasında fərq ən çox ərəb yarımadasından kənardadır. Ərəb istilasından sonra ləhcələrin sayı xüsusilə artmışdır. Ən böyük dialekt fərqi qeyri misirli Şimali Afrika dialektləri arasındadır. Dialektlərə təsir etmiş əsas faktorlardan biri də, əvvəllər həmin ərazilərdə başqa dillərdə danışılmasıdır. Bəzi ərazilərdə hətta söz sırasıda fərqlənir. Ərəb dilindəki əsas dialektlər aşağıdakılardır:
Misir dialekti
Masri dialekti kimi də tanınır. Misir dialekti Hami-Sami dillər ailəsinin Sami qoluna aiddir. Onun kökü paytaxt Qahirə ətrafında Nil deltasından gəlir. Dilə ən çox təsiri Kopt dili etmişdir. Daha sonralar türk, fransız və ingilis dillərinin də təsiri olmuşdur. Bütün Ərəb dünyası bu dialekti başa düşür. Misirdə 52 milyon insan bu dialektlə danışır. 24 milyon insanın isə ikinci dilidir. Livanlı müğənnilər öz mahnılarını bu dialektlə ifa edirlər. Misir dialektinin heç bir rəsmi statusu yoxdur. Klassik ərəb dili (Qurana əsaslanan ərəb dili) Misirdə rəsmi dildir.
Məğrəbi dialekti
Mərakeş, Əlcəzair, Saxara, Tunis və Liviyada 75 milyon insan bu dialektlə danışır. Yaxın Şərq ərəbləri çətinliklə bu dialekti başa düşürlər. Bu dialektə danışanlar öz dillərini ərəbcə dialekt mənasını verən Əddəricə adlandırırlar. Fransız müstəmləkəsi dövründə məktəblərdə başqa dil kimi tədris edilirdi. Fransız, ispan və italyan dillərinin bu dialektə təsirləri olmuşdur.
Mesopotamiya dialekti
Bu dialekt özü də iki yerə ayrılır. İraq dialekti və Şimali Mesopotamiya dialekti.
İraq dialekti
İraq ərazisində danışılan bu dialektə özü üç yerə ayrılır (Bağdad, Mosul və Bəsrə dialektləri). Vaxtilə burada ərəbcə danışan yəhudilərin də öz dialekti olub. İraqda eyni zamanda qeyri ərəblər — kürdlər, farslar, türkmənlər, assurlar yaşayır. Bunların da dialektin formalaşmasında əhəmiyyətli rolu olmuşdur. İraqda, şərqi Suriyada və qərbi İranda 29 milyona yaxın insan bu dialektdə danışır.
Şimali Mesopotamiya dialekti
Şimali Mesopotamiya dialekti: Bu dialekt əsasən Bağdadın şimalında, uzaq şərqi Suriyada və şərqi Türkiyənin bəzi vilayətlərində danışılır. Orta əsrlərin İraq dialektindən törəmişdir və yəhudi dialektinin bəzi xüsusiyyətlərinə malikdir. 7 milyona yaxın insan bu dialektdə danışır.
Şami dialekti
Şərq dialekti də adlanır. Şərqi Aralıq dənizinin 100 kilometrlik sahili bu 35 milyon insan bu dialektdə danışır. Şami dialekti 6 müxtəlif dialektlərə ayrılır.
Körfəz dialekti
İraq, Küveyt, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirliyi, Oman, Yəmən, Qətər və Bəhreyndə 4 milyon insan bu dialektdə danışır.
İstinadlar
- ScriptSource - Egypt.
- ScriptSource - Algeria.
- ScriptSource - Sudan.
- ScriptSource - Iraq.
- ScriptSource - Morocco.
- ScriptSource - Saudi Arabia.
- ScriptSource - Yemen.
- ScriptSource - Syria.
- ScriptSource - Tunisia.
- ScriptSource - Somalia.
- ScriptSource - Chad.
- ScriptSource - United Arab Emirates.
- ScriptSource - Jordan.
- ScriptSource - Eritrea.
- ScriptSource - Libya.
- ScriptSource - Lebanon.
- ScriptSource - Palestine.
- ScriptSource - Oman.
- ScriptSource - Mauritania.
- ScriptSource - Kuwait.
- ScriptSource - Qatar.
- ScriptSource - Bahrain.
- ScriptSource - Djibouti.
- ScriptSource - Comoros.
- ScriptSource - Israel.
- ScriptSource - South Sudan.
- ScriptSource - Mali.
- ScriptSource - Niger.
- ScriptSource - Iran.
- Nationalencyklopedin (швед.). 1999.
- (ing.). 25, 19 Dallas, Texas: SIL International, 1951. ISSN 1946-9675
- Əhməd Həsən əz-Zəyyad, Tarixul Ədəbil Arabi, s.90
- Yusif 12/2, Şura 42/7, Zuxruf 43/3
- Şevqi Dayf, Tarixul Ədəbil Arabi, II/32
- Əhməd Həsən Zəyyad, Tarixul Ədəbil Arabi,s.204
- Hüseyn Küçükqalay,Quran Dili Ərəbcə, s.162
- Şahməddin Özdəmir, Qurani Kərimdə ədatlarla işlənən fellər, s.16–20, İstanbul 1999
 | Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ereb dili ereb اللغة العربية ereb عربي Sami dillerinin Cenub qrupunun Simal bolmesine daxildir Qohum dillerden qedim tarixi genis yayilmasi fonetik qramatik ve leksik xususiyyetlerini bu gunedek qoruyub saxlamasi ile ferqlenir BMT nin 6 resmi ve islek dilinden biridir Zengin samit sistemine malikdir velar farinqal larinqal samitler Sade sait sistemi movcuddur Soz sirasi bir qayda olaraq beledir XMT xeber mubteda tamamliq Ereb diliOrijinal adi الل غ ة الع ر ب ي ةOlkeler Misir Elcezair Sudan Iraq Merakes Seudiyye Erebistani Yemen Suriya Tunis Somali Cad BEE Iordaniya Eritreya Liviya Livan Felestin Dovleti Oman Mavritaniya Kuveyt Qeter Behreyn Cibuti Komor adalari Israil Cenubi Sudan Mali Niger IranQerbi Sahara Felestin milli idaresi Ispaniya Keniya Seneqal Tanzaniya Turkiye Azerbaycan Ruminiya Portuqaliya MalayziyaDanisanlarin umumi sayi 295 000 000 nef 2010 315 421 300 nef 2019 Tesnifati d sami dilleriereb dili dd dd Dil kodlariQOST 7 75 97 ara 050ISO 639 1 arISO 639 2 araISO 639 3 araaraLinguasphere 12 AACABS ASCL 4202IETF arGlottolog arab1395 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Muasir ereb edebi dili ehalisi birlikde iki yuz milyona catan ereb olkelerinde dovlet dili kimi qebul edilmisdir Edebi dil ile yanasi ehalinin danisdigi mehelli olkeler uzre dialekt ve siveler de movcuddur Bunlar bir birlerinden ve habele edebi dilden ciddi sekilde ferqlendiyi ucun muxtelif olke ereblerinin bir birini anlamamasi muvafiq hazirligi olmayan ereblerin ise cox zaman edebi dili basa dusmemesi adi hal hesab edilir TarixiEreb dili tarixen uc inkisaf merhelesi kecmisdir qedim V esredek klassik V XVIII ve muasir XIX esrden indiyedek ereb dili kimi temsil edilmisdir Qedim erebler haqqinda ilk yazili melumata hele eramizdan evvel Assuriya sahi Sarqonun 715 ci il kitabesinde tesaduf edilmisdir Qedim ereb dili esasen Suriya erazisinde tapilmis Lihyan Es Sefa En Nemare Zebed Herran ve s kitabelerde eks olunmusdur Evveller muxtelif mehelli dialektlerden ibaret olmus qedim dilin sonraki inkisaf merhelesinde edebi dil kimi formalasmasinda Qureys Mekke dialekti muhum rol oynamisdir Hemin dil Islamdan bilavasite qabaq Islam alimlerinin cahiliyye adlandirdiqlari dovrde yaranmis sifahi poeziya numunelerinde ve habele cox qiymetli abide hesab olunan Quranda artiq sabitlesmis qramatik qurulusa ve zengin soz ehtiyatina malik ilk klassik ereb dili kimi tesbit edilir Sonraki inkisaf prosesinde ereb dili bir birinden getdikce daha cox ferqlenen edebi dile ve dialektlere ayrilir Edebi dil yaranmaqda olan ereb imperiyasinda yazi dili kimi hele de isledilmekde olan arami ve yunan dillerini sixisdiraraq umumimperiya yazi diline cevrilir ve beynelxalq ehemiyyet kesb edir Teqriben XIX esrden baslayaraq bu gunedek klassik dil esasinda inkisaf etmekde olan muasir ereb dili oz selefinden arxaizmlerin atilmasi hesabina luget terkibinin xeyli mehdudlasmasi yeni mefhumlari eks etdiren soz ve ifadelerin yaranmasi qramatik qurulusun daha da sabitlesmesi ile ferqlenir QrammatikaEreb dili filektiv dillere mensubdur Her bir ilk qramatik forma ekser halda uc bezen de dord samitden ibaret olan koke istinad edir Kokden daxili fileksiya yolu ile muxtelif formali sozler emele getirilir Meselen hkm kokunden hakim hekim hokm ehkam hikmet mehkum tehkim mohkem muhakime mehkeme hokumet ve s Isim sifet say kimi ad qruplu sozlerin yalniz adliq yiyelik ve tesirlik hallari esasen uchalli ve ikihalli olmaq uzre iki nov hallanmasi iki qramatik cinsi muzekker ve muennes ve uc qramatik sayi tek tesniye ve cem vardir Ereb elifbasi ile yazilmis metn Ereb dilinde muxtelif soz birlesmeleri vardir Bunlarin icerisinde ereb qrammatiklerinin izafet adlandirdiqlari uzlasmayan teyini soz birlesmesi ifade etdiyi mena calarliqlarinin coxlugu ve ereb dilinde genis isledilmesi ile basqa soz birlesmelerinden xeyli ferqlenir Burada xeberi ad qruplu soz ve soz birlesmeleri ile ifade edilen ismi cumleler de cox islenir Xeberi mubtedadan evvel gelen cutterkibli feli cumlelerde xeber daim tekde olur Dilin zenginliyi ve Qurani Kerimin ereb dili uzerinde tesiriEreb dili soz ehtiyatinin genisliyi cehetden dunyanin zengin dillerinden hesab edilir Burada sinonim sozler cox genis temsil olundugundan eyni mefhum cox vaxt en azi bir nece soz bezen ise onlarla hetta yuzlerle sozle ifade edile bilir Bununla bele ereb dilinde bezen bir birinden ciddi sekilde ferqlenen menalari olan polisemantik coxmenali sozler de az deyildir Hetta terkibinde zidd menalar olan sozlere de cox tesaduf edilir Sozlerin boyuk ekseriyyeti esl ereb menseli oldugu halda alinma sozler cuzi bir miqdar teskil edir Beseriyyetin inkisafi ile paralel olaraq inkisaf eden ibrahimi dinlerin en sonuncusu olan Islam dininin esas qaynagi Qurani Kerimdir O temsilcilerinin qelblerini feth heyat terzlerini teyin ederek nitqlerine tesir etmis ve onlarin heyat qaynagi olmusdur Bele ki muselmanlar onu heyatlarinin her bir sahesinde onder bilerek qoydugu ve gosterdiyi qaydalara gore yasamaga calismisdir Temsilcilerinin qelblerini tesevvur olunmayacaq derecede feth eden bu kitab ereb dili ile nazil olmusdur Buna gore de edebiyyat tarixcileri ilk novbede baslangic merhelede furqan kufr iman israq islam nifaq sevm oruc salet namaz zekat ruku sucud secde kimi kelmeler uzerinde sistemlesmisler Butun bunlarla yanasi ereb dili mueyyen bir toplumun dili olmaqdan cixaraq butun muselmanlarin ortaq ibadet dili halina gelmisdir Indi ise Qurani Kerimin ereb dili uzerindeki tesirlerinden behs edesi olsaq onlarin bir necesi maddeler halinda qisa sekilde bele ifade edilir a Dilde meydana getirdiyi toplama Qurani Kerimin bu dil uzerindeki en esas tesirlerinden biri subhe yoxdur ki dilde temin etdiyi birlikdir O butun erebleri Qureys lehcesi uzerinde toplayaraq Qureys lehcesini ereb dilinin lideri halina getirdi Halbuki Qurani Kerim nazil olmaga baslamazdan evvel ereb dili Qureys lehcesi etrafinda birlesme yolunda inkisaf edir ve zirveye yukselirdi Ancaq hele de butun lehceler toplanmamisdi Qurani Kerimin enmesi ile birlikde Qureys lehcesinin liderliyi tamamlanmisdir Bununla da cahiliyye dovrunden baslayan sozde birlesme cehdleri hedefine cataraq dilde toplama temin edilmis oldu b Yeni sozler qazandirmasi Qurani Kerim ereb diline bir cox yeni dini leksikon ve terminler qazandirmisdir Qeyd Lakin namaz ve abdest kimi sozler fars menseli olub ereb sozleri kimi dusunulmemelidir c Ereb dilinin yayilmasindaki tesiri Ereb dili Quran nazil olmazdan evvel ereb yarimadasinda yasayan mueyyen bir milletin dili idi Ereb yarimadasinin cercivesinde sixilib qalmisdi Qurani Kerimin ereb dili uzere nazil olmasi onu semavi bir dinin diline cevirmis ve ona ibadetin bir parcasi vesfini qazandirmisdi Belelikle her bir muselman namaz zikr tekbir ve tesehhud kimi ibadetlerinde ereb dilini istifade edirdi Fethler ve xilafetin boyumesi neticesinde insanlarin qrup qrup Islam Dinine yonelmesi ile yanasi ereb dili ereb yarimadasinin xaricine cixmaga baslayaraq muselmanlarin cata bilecekleri qeder yayildi Neticede ereb dili Islamin yayilmasi ile paralel olaraq yayilmagina davam edirdi Islam Aleminde istifade olunan diller arasinda birinci dil halina gelmisdi d Yeni elmlerin ortaya cixmasina sebeb olmasi Quran ereb dilinin edebiyyat sahesinde zirveye catdigi bir dovrde nazil olmaga basladi Belelikle Qurani Kerimin enmesi ile yanasi yeni elmlerin dogmasi ucun qapilar aralanmis oldu Quranin icazini teyin edib derk etme meqsedile beyan bedi ve meani sehv oxuma ve tegyirden qoruma meqsedile sarf ve nahv qarib menasi esidilmeyen alinma sozler sozlerini izah ederek menasini basa dusme meqsedi guden luget ve edebiyyat insanlarin gundelik heyatlarinda tabe olmalari lazim olan qanun qaydalari ondan istinbat ederek teyin etmek meqsedile Hedis Fiqh Usulu ve Fiqh kimi elmler ortaya cixmisdi Qurani Kerim kelmelerin aid olduqlari menalarda yeni menalar ifade etme qabiliyyeti vererek onlara yeni mena ufuqleri acmisdi Bundan basqa ereb dilini muxtelif dovrlerde bezi dovletlerin resmi dili halina getirmis ve muselmanlarin ona qarsi ehtiram gostermelerine sebeb olmusdur Ehmed Hesen ez Zeyyad Tarixul Edebil Arabi s 90 Yusif 12 2 Sura 42 7 Zuxruf 43 3 Sevqi Dayf Tarixul Edebil Arabi II 32 Ehmed Hesen Zeyyad Tarixul Edebil Arabi s 204 Huseyn Kucukqalay Quran Dili Erebce s 162 Ehmed Hesen Zeyyad a k e s 90 Sevqi Dayf a k e s 31 Sahmeddin Ozdemir Qurani Kerimde edatlarla islenen feller s 16 20 Istanbul 1999 ElifbaEreb dilinde 28 samitin ve muxtelif saitlerin olmasina baxmayaraq ereb elifbasinda yalniz 28 herf vardir Qisa saitler ve habele hemze samiti elifbada temsil edilmemisdir Elifbada muxtelif vezifeler dasiyan herfler de vardir Qisa saitleri gosteren herfler olmadigina gore yazida sozlerin yalniz samitlerden ve uzun saitlerden ibaret skeleti eks etdirilir Yazini duzgun oxumaq ucun muvafiq qrammatik ve leksik qaydalari qabaqcadan hem de praktik sekilde bilmek lazimdir Ereb herfleri esasen sagdan sola yazilir ve oxunur Bu istiqamete uygun olaraq kitab mecmue ve qazetde sagdan sola tertib olunur ve sehifelenir Bununla bele ereb herfleri ufqi saquli maili dairevi ve s handesi sekillerde de oldugu ucun bezen sagdan sola deyil yuxaridan asagiya ve ya soldan saga da yazilir Latin ve rus herflerinden ferqli olaraq ereb herfleri tekce elyazmasinda deyil capda da bir birile bitisdirici xetler vasitesile birlesdirilir Bele birlesme neticesinde herflerin ilkin yazilisi qrafikasi cox vaxt ciddi deyisikliklere ugradigi ucun her herf heqiqetde muxtelif sekillerde tezahur edir ki bunlar elifba cedvelinde birlesmeyen soldan birlesen sagdan ve soldan birlesen ve sagdan birlesen adlari altinda qruplasdirilir Ereb herflerinin altisinin ﻭ ﺰ ﺮ ﺪ ﺫ ﺍ iki qalanlarinin ise dord sekli vardir Ikisekilli herfler soldan birlesmedikleri ucun II ve III sekilleri yoxdur Ereb elifbasinda bas herfler yoxdur Umumi adlardan ferqlendirmek ucun xususi isimleri bezen dirnaq ve ya moterize icerisinde yazirlar Herf birlesmesinde herflerin qrafikasi deyisdiyi ucun ereb elifbasinda sozun hisseleri bir setirden digerine kecirile bilmez setrin sonuna sigmayan soz butunlukle sonraki setre kecirilir setrin sonunda qalan bosluq irelideki gelmenin bezi herflerinin ufqi hissesini ve ya bitisdirici xetlerini uzatmaq yolu ile doldurulur Miqdar saylari0 sifr 1 10 Vaḥid Iṭnen Ṭelete ʿArba a Xamse Sitte Seb a Ṭemeniye Tis a ʿAsara 20 Isrun 30 Ṭelatun 40 ʿArbaun 50 Xamsun 60 Sittun 70 Sa bun 80 Ṭemanun 90 Tis un 100 mie 200 mieteyn 500 Xamsa mie 1000 Elf 2000 Elfeyn yaxud Elfen 5000 Xamsa elf 10 000 ʿAshara elf 1 000 000 Vaḥid milyun el milyun milyun Ereb dilinde saylar aid olduqlari isimlerle muxtelif nov soz birlesmeleri emele getirir Bu noqteyi nezerden miqdar saylari dord qrupa bolunur Birinci qrup 1 2 Bu qrup saylar teyin etdikleri isimden sonra gelir Meselen Bir kitab كتاب واحد Ikinci qrup 3 10 Uc sayindan etibaren miqdar saylari novlerinden asili olmayaraq adeten sayilan isimlerden evvel gelir Ikinci novde teklikler sayilan isimle eks qrammatik cinsde olur Hem de isim cemde qeyri mueyyenlikde olur Meselen Alti gun ستة أيام on gun عشر ساعات Ucuncu qrup 11 99 Bu murekkeb saylar tek ve qeyri mueyyenlikde olan ismi tesirlik hal vasitesile idare edir Burada bir ve ikini cixmaq sertile teklikler sayilan isimle eks cinsde olur Bu qrup saylar 11 19 ve 21 99 olmaq uzre iki nove ayrilir Ikinci novde 11 19 teklikler sayilan isimle eks qrammatik cinsde olmaq sertile evvel sonra ise onluq gelir Her iki terefi daim e saiti ile bitir Meselen on bes oglan خمسة عشر فتيان Ikinci nov murekkeb saylarda 21 99 teklikler yene de onluqlardan evvel gelir lakin aralarinda و baglayicisi olur Dorduncu qrup 100 ve artiq Bu qrup saylar isimle uzlasir ancaq isim tekde olur Ereb dili ve IslamEreb dilinin bayragi Ereb dili eyni zamanda Quran dilidir Ereb dili Islam dini ile six baglidir buna baxmayaraq Xristian ve Yehudi erebler bu dilde danisir Dunya musalmanlarinin ekseriyyetinin ana dili ereb dili deyil ancaq onlar Qurani oxuya bilirler Ekser hallarda Ereb olmayan muselmanlar Quranin tercumesinden istifade edirler Bezi muselmanlar ise ereb dilini Allah terefinden secilmis muqeddes dil hesab edirler Bezi Islam alimlerine gore ereb dili cennetin dilidir DialektlerEreb dunyasinda dialekt ferqleri Muasir ereb dili faktiki musteqil dil hesab edile bilen 5 dialektden ibaretdir Danisiq ereb dili Ereb dunyasinda istifade edebi baximdan koklu ferqlenen muxtelif nov ereb dillerinin birge terminidir Dialektlerin arasinda ferq en cox ereb yarimadasindan kenardadir Ereb istilasindan sonra lehcelerin sayi xususile artmisdir En boyuk dialekt ferqi qeyri misirli Simali Afrika dialektleri arasindadir Dialektlere tesir etmis esas faktorlardan biri de evveller hemin erazilerde basqa dillerde danisilmasidir Bezi erazilerde hetta soz sirasida ferqlenir Ereb dilindeki esas dialektler asagidakilardir Misir dialekti Masri dialekti kimi de taninir Misir dialekti Hami Sami diller ailesinin Sami qoluna aiddir Onun koku paytaxt Qahire etrafinda Nil deltasindan gelir Dile en cox tesiri Kopt dili etmisdir Daha sonralar turk fransiz ve ingilis dillerinin de tesiri olmusdur Butun Ereb dunyasi bu dialekti basa dusur Misirde 52 milyon insan bu dialektle danisir 24 milyon insanin ise ikinci dilidir Livanli mugenniler oz mahnilarini bu dialektle ifa edirler Misir dialektinin hec bir resmi statusu yoxdur Klassik ereb dili Qurana esaslanan ereb dili Misirde resmi dildir Megrebi dialekti Merakes Elcezair Saxara Tunis ve Liviyada 75 milyon insan bu dialektle danisir Yaxin Serq erebleri cetinlikle bu dialekti basa dusurler Bu dialekte danisanlar oz dillerini erebce dialekt menasini veren Edderice adlandirirlar Fransiz mustemlekesi dovrunde mekteblerde basqa dil kimi tedris edilirdi Fransiz ispan ve italyan dillerinin bu dialekte tesirleri olmusdur Mesopotamiya dialekti Bu dialekt ozu de iki yere ayrilir Iraq dialekti ve Simali Mesopotamiya dialekti Iraq dialekti Iraq erazisinde danisilan bu dialekte ozu uc yere ayrilir Bagdad Mosul ve Besre dialektleri Vaxtile burada erebce danisan yehudilerin de oz dialekti olub Iraqda eyni zamanda qeyri erebler kurdler farslar turkmenler assurlar yasayir Bunlarin da dialektin formalasmasinda ehemiyyetli rolu olmusdur Iraqda serqi Suriyada ve qerbi Iranda 29 milyona yaxin insan bu dialektde danisir Simali Mesopotamiya dialekti Simali Mesopotamiya dialekti Bu dialekt esasen Bagdadin simalinda uzaq serqi Suriyada ve serqi Turkiyenin bezi vilayetlerinde danisilir Orta esrlerin Iraq dialektinden toremisdir ve yehudi dialektinin bezi xususiyyetlerine malikdir 7 milyona yaxin insan bu dialektde danisir Sami dialekti Serq dialekti de adlanir Serqi Araliq denizinin 100 kilometrlik sahili bu 35 milyon insan bu dialektde danisir Sami dialekti 6 muxtelif dialektlere ayrilir Korfez dialekti Iraq Kuveyt Seudiyye Erebistani Birlesmis Ereb Emirliyi Oman Yemen Qeter ve Behreynde 4 milyon insan bu dialektde danisir IstinadlarScriptSource Egypt ScriptSource Algeria ScriptSource Sudan ScriptSource Iraq ScriptSource Morocco ScriptSource Saudi Arabia ScriptSource Yemen ScriptSource Syria ScriptSource Tunisia ScriptSource Somalia ScriptSource Chad ScriptSource United Arab Emirates ScriptSource Jordan ScriptSource Eritrea ScriptSource Libya ScriptSource Lebanon ScriptSource Palestine ScriptSource Oman ScriptSource Mauritania ScriptSource Kuwait ScriptSource Qatar ScriptSource Bahrain ScriptSource Djibouti ScriptSource Comoros ScriptSource Israel ScriptSource South Sudan ScriptSource Mali ScriptSource Niger ScriptSource Iran Nationalencyklopedin shved 1999 ing 25 19 Dallas Texas SIL International 1951 ISSN 1946 9675 Ehmed Hesen ez Zeyyad Tarixul Edebil Arabi s 90 Yusif 12 2 Sura 42 7 Zuxruf 43 3 Sevqi Dayf Tarixul Edebil Arabi II 32 Ehmed Hesen Zeyyad Tarixul Edebil Arabi s 204 Huseyn Kucukqalay Quran Dili Erebce s 162 Sahmeddin Ozdemir Qurani Kerimde edatlarla islenen feller s 16 20 Istanbul 1999 Dil ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin