Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bizansda ikonoborçuluq (yun. εἰκονομαχία; εἰκόνα — təsvir, rəsm (икона) + κλάω — sındırıram, dağıdıram) — VIII — IX-cu yüzilliyin əvvəllərində ikonalara (yun. “eikon”) sitayiş edilməsinə qarşı yönəlmiş dini-siyasi hərəkat. Xristianlıqda aparılan xristoloji mübahisələrin nəticəsində yaranan dini siyasi hərəkatdır.
| Erkən xristianlıq |
 |
| Yunandilli apologetika: Yustin • Tatian • Afinoqor • Teofil Latındilli apologetika: Minusius Feliks • Arnobius • Laktansius • Tertullian Qnostiklərə qarşı olanlar: |
Xristian ehkamlarının formalaşması Rəsmi kilsəyə qarşı duran təriqətlər: Rəsmi kilsə tərəfdarları: Atanasius • İoann Xrisostom • Saxta Dionisius Xristoloji mübahisələr səbəbilə ayrılan təriqətlər: |
Latın qərbində Kilsə Ataları Boesius • Kassiodor • Avqustin Avrelius |
Olaylar öncəsi
Xristianlığın Roma imperiyasında yayılmasından sonra müqəddəslərin şəkillərinin çəkilməsi, onlara edilən ehtiram və sayğı kütləvi hal almışdı. Bu sayğı bir çox hallarda onlara sitayişə çevirilirdi.
Bu ehtiram və sitayişə qarşı etirazlar da mövcud idi. İkonalara qarşı çıxış edənlər onları bütpərəstliyin əlaməti hesab edirdilər. Onların arasında məşhur kilsə tarixçisi Qeysərili Eusebius da olmuşdur. Qərbdə isə 305-ci ildə yığılan bir Kilsə Məclisi ikonaların kilsələrdə yerləşdirilməsini yasaqlamışdı. Bundan sonra ikonalara qarşı çıxış edənlərin sayı artmışdı.
Hərəkatın başlaması və genişlənməsi
VIII yüzillikdə bu məsələ ilə bağlı ixtilaflar daha da genişlənmişdir. Bir çox araşdırmaçılar bunun səbəbini İslamın yaranması və surətlə yayılmasında görürdülər. İslamın bir olan Allaha şəriksiz və vasitəsiz ibadət edilməsi ideyaları xristian dünyasına təsir göstərmişdir. Toynbiyə görə, ərəblərin Bizans üzərində qələbələri bu problemin qabardılmasına gətirmişdir. Bundan sonra ikonaların əleyhdarlarının çıxışları daha da güclənmişdir. Onlar, Konstantinopolda 754-cü ildə öz Kilsə Məclisini yığaraq ikonaları yasaq etmişdilər. Daha sonra onlar, hətta Bizans imperatorlarının siyasətinə təsir edə bilmişdilər. İkona əleyhdarlarını dəstəkləyərək, imperatorlar xristian ruhaniyyətinin və rahiblərinin həddindən çox artmış ictimai və siyasi nüfuzuna zərbə vurmaq, onları zəiflətmək məqsədini güdürdülər. Faktiki olaraq onlar klerikalizmlə mübarizəyə qədəm qoymuşdular.
İkona əleyhdarları hərəkatına dəstək verən ilk Bizans imperatoru Lev İsavr (716-741) olmuşdur. Sonra bu siyasəti onun oğlu Konstantin Kopronim (Constantine Copronimus) (741-770) və nəvəsi Lev Xəzər (770-775) davam etmişdilər. Sonra imperatriça İrina (Eirene) (775-802) və ondan sonra gələn imperatorlar Nikiforus (Nikiphorus) (802-811) və Mixael (811-813) ikonaların tərəfdarlarının mövqeyini dəstəkləmişdirlər. Ancaq bunlardan sonra hakimiyyətə gələn imperatorlar Lev (813-820), Mixael (820-829) və Teofilos (829-842) yenidən ikona əleyhdarlarının mövqeyini dəstəkləmişdirlər. Yalnız 843-cü ildə ikona tərəfdarları, son olaraq, imperator Teodorusun zamanında qələbə çalmışdırlar.
İkona əleyhdarlarının mövqeyi
İkona əleyhdarları üç qrupa bölünmüşdürlər: 1. Bəziləri ikonaları kilsədə saxlamaq şərti ilə, onlara sitayişə qarşı çıxış edirdilər.
2. Digərləri ikonaları rədd edərək, başqa müqəddəs kilsə əşyalarını inkar etmirdilər.
3. Üçüncü qrup isə, ikonalarla birlikdə bütün müqəddəs əşyaları rədd edirdilər.
İkona əleyhdarların Müqəddəs Kitabdan gətirdikləri dəlillər aşağıdakılardır: - "Özün üçün heç bir oyma büt, nə yuxarıda – səmada və ya aşağıda – yerdə, nə də yerdən aşağıya yığılan sulardakı şeylərin heç birinin surətini düzəltmə" (Qanunun təkrarı, 5: 8).
- "Və fani olmayan Tanrının izzətini, fani olan insana, quşlara, dördayaqlılara və yerdə sürünənlərə bənzəyən bütlərə əvəz etdilər" (Romalılara, 1: 23).
- "Onlar Tanrının həqiqətini yalana dəyişdirdilər və Xaliq əvəzinə məxluqa pərəstiş və ibadət etdilər. O Tanrı ki, əbədi olaraq mübarəkdir" (Romalılara, 1: 25).
İkona tərəfdarlarının mövqeyi
Buna cavab olaraq, ikonaları müdafiə edən, Dəməşqli Yohannes (Ioannes Damaskenos) kimi məşhur xristian ilahiyyatçıları deyirdilər ki, İlahilik insan şüurundan və hissiyyatından xaric olsa belə, o müəyyən qədər maddi aləmdə özünü göstərir və görünməyən şeyin obrazı, təcəssümü ola bilər. İnsan isə həm maddi və həmdə ruhi bir varlıq olduğu üçün, duyulan İlahi simvollara onun ehtiyacı vardır.Onların vasitəsi ilə o, Tanrıya yüksələ bilər. İsanın isə İlahi mahiyyətindən başqa insani mahiyyəti də vardır və buna görə də onu təsvir etmək olar. Əgər o öz tələbələrinə görsənibsə, deməli şəkil vasitəsi ilə başqa adamlara da görsənə bilər. Ancaq onların opponentləri ikonalara sitayişi bütpərəstliyin əlaməti sayaraq onların dəlillərini rədd edirdilər.
Çəkişmələr dövrü
754-ci ildə keçirilən Kilsə Məclisindən sonra ikona tərəfdarlarına qarşı təqiblər başlanmışdı. Bu hadisələr imperiyada hətta vətəndaş qarşıdurmasına gətirib çıxarmışdı. Bizans imperiatorları tərəfindən dəstəklənən ikona əleyhdarlarını Roma papazları II Qreqorios və ondan sonra III Qreqorios pisləmişdir. Onlar artıq Bizans imperatorlarına tabe olmamaları haqqında bəyanatlarla çıxış etmişdilər və onları bütün İtaliya dəstəkləmişdi.
VIII yüzilliyin axırlarında ikona əleyhdarlarının hərəkatı zəifləmişdir. Bundan istifadə edən Bizans imperatriçası İrena (Eirene) ikona tərəfdarlarını dəstəkləyərək VII Ekumenik Kilsə Məclisinin yığılması haqqında təşəbbüslə çıxış etmişdir. Bu məclis 786-cı ildə Konstantinopolisdə yığılmışdır. Orada ikona tərəfdarları ilə əleyhdarları arasında şiddətli ixtilaflar baş vermişdi. Buna görə Məclis öz işini dayandırıb, növbəti iclaslarını yalnız bir ildən sonra davam etdirə bilmişdir. Nəticədə ikona tərəfdarları qalib gəldilər. İkona əleyhdarlarının mövqeyi heres (küfr) elan edildi.
İkona əleyhdarlarının məğlubiyyəti
802-ci ildə İrena hakimiyyətdən devrilib sürgün edildi. Bundan sonra patriarx Feodotus (Theodotus) yenidən ikona əleyhdarlarının mövqeyini dəstəklədi. Bundan sonra yenidən ikona tərəfdarları təqib edildi. Bu olaylara son qoyan növbəti patriarx Mefodius (Methodius) oldu. 843-cü ildə o, yeni Kilsə Məclisini yığmışdır və orada VII Ekumenik Kilsə Məclisinin qərarları təsdiq edildi.
Mənbə
- Aydın Əlizadə[ölü keçid] (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 92-94. ISBN 5-87459-013-7[ölü keçid]. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016-08-16 tarixində istifadə olunub.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə[ölü keçid] (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 92-94. ISBN 5-87459-013-7[ölü keçid]. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016-08-16 tarixində istifadə olunub.
- Beckwith, John, Early Christian and Byzantine Art, Penguin History of Art (now Yale), 2nd edn. 1979.
- Brubaker, L. and Haldon, J. (2001), Byzantium in the Iconoclast Era, c. 680-850: the Sources Birmingham.
- Cormack, Robin, Writing in Gold, Byzantine Society and its Icons, 1985, George Philip, London,.
- Kitzinger, Ernst (1977), Byzantine art in the making: main lines of stylistic development in Mediterranean art, 3rd-7th century, Faber & Faber.
- Mango, Cyril (1977), "Historical Introduction," in Bryer & Herrin, eds., Iconoclasm, Centre for Byzantine Studies, University of Birmingham.
- Mango, Cyril (2002), The Oxford History of Byzantium.
- Noble, Thomas F. X., Images, Iconoclasm, and the Carolingians, 2011, University of Pennsylvania Press.
- Иконоборчество // Православная Богословская Энциклопедия. Том 5. Издание Петроград. Приложение к духовному журналу «Странник» за 1904 г.
- Баранов В.А. Иконоборчество // Православная энциклопедия. Том XXII. — М.: Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2009. — 752 с.
- Лурье В. М., при участии Баранова В. А. История византийской философии. Формативный период . — СПб.: Axioma, 2006. — С. 407—486.
- Карташёв А. В. VII Вселенский собор 787 года. Иконоборческий собор 754 года // Вселенские соборы . — Клин, 2004.
Həmdə bax
İstinadlar
- A Study of History: Abridgement of volumes VII-X by Arnold Joseph Toynbee p.259
- Volcanism on Santorini 2017-05-30 at the Wayback Machine / eruptive history at decadevolcano.net.
- David Knowles – Dimitri Oblensky, "The Christian Centuries: Volume 2, The Middle Ages", Darton, Longman & Todd, 1969, p. 108-109.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bizansda ikonoborculuq yun eἰkonomaxia eἰkona tesvir resm ikona klaw sindiriram dagidiram VIII IX cu yuzilliyin evvellerinde ikonalara yun eikon sitayis edilmesine qarsi yonelmis dini siyasi herekat Xristianliqda aparilan xristoloji mubahiselerin neticesinde yaranan dini siyasi herekatdir Erken xristianliqXristianligin yaranmasiPatristikaApologetika Yunandilli apologetika Yustin Tatian Afinoqor Teofil Latindilli apologetika Minusius Feliks Arnobius Laktansius Tertullian Qnostiklere qarsi olanlar Irineus Lionlu Ippolit Romali Iskenderiyye ilahiyyat mektebi Klement OrigenXristian ehkamlarinin formalasmasi Resmi kilseye qarsi duran teriqetler Arianliq Donatizm Resmi kilse terefdarlari Atanasius Ioann Xrisostom Saxta Dionisius Kappadokiyali kilse atalari Basil Qeyseriyyeli Qriqor Nazianzen Nissali Qriqori Xristoloji mubahiseler sebebile ayrilan teriqetler Nestorianliq Monofizitizm Monofelitlik Ikonomaxiya Ekumenik Kilse Meclisleri Latin qerbinde Kilse Atalari Boesius Kassiodor Avqustin Avrelius Iyeronim Stridonlu Ilarius PiktaviyaliXristian mistisizmi Xristian rahibliyi IsihazmSerq ve Qerb kilselerinin aralanmasiXristian simvolikasiOlaylar oncesiXristianligin Roma imperiyasinda yayilmasindan sonra muqeddeslerin sekillerinin cekilmesi onlara edilen ehtiram ve saygi kutlevi hal almisdi Bu saygi bir cox hallarda onlara sitayise cevirilirdi Bu ehtiram ve sitayise qarsi etirazlar da movcud idi Ikonalara qarsi cixis edenler onlari butperestliyin elameti hesab edirdiler Onlarin arasinda meshur kilse tarixcisi Qeyserili Eusebius da olmusdur Qerbde ise 305 ci ilde yigilan bir Kilse Meclisi ikonalarin kilselerde yerlesdirilmesini yasaqlamisdi Bundan sonra ikonalara qarsi cixis edenlerin sayi artmisdi Herekatin baslamasi ve genislenmesiVIII yuzillikde bu mesele ile bagli ixtilaflar daha da genislenmisdir Bir cox arasdirmacilar bunun sebebini Islamin yaranmasi ve suretle yayilmasinda gorurduler Islamin bir olan Allaha seriksiz ve vasitesiz ibadet edilmesi ideyalari xristian dunyasina tesir gostermisdir Toynbiye gore ereblerin Bizans uzerinde qelebeleri bu problemin qabardilmasina getirmisdir Bundan sonra ikonalarin eleyhdarlarinin cixislari daha da guclenmisdir Onlar Konstantinopolda 754 cu ilde oz Kilse Meclisini yigaraq ikonalari yasaq etmisdiler Daha sonra onlar hetta Bizans imperatorlarinin siyasetine tesir ede bilmisdiler Ikona eleyhdarlarini destekleyerek imperatorlar xristian ruhaniyyetinin ve rahiblerinin heddinden cox artmis ictimai ve siyasi nufuzuna zerbe vurmaq onlari zeifletmek meqsedini gudurduler Faktiki olaraq onlar klerikalizmle mubarizeye qedem qoymusdular Ikona eleyhdarlari herekatina destek veren ilk Bizans imperatoru Lev Isavr 716 741 olmusdur Sonra bu siyaseti onun oglu Konstantin Kopronim Constantine Copronimus 741 770 ve nevesi Lev Xezer 770 775 davam etmisdiler Sonra imperatrica Irina Eirene 775 802 ve ondan sonra gelen imperatorlar Nikiforus Nikiphorus 802 811 ve Mixael 811 813 ikonalarin terefdarlarinin movqeyini desteklemisdirler Ancaq bunlardan sonra hakimiyyete gelen imperatorlar Lev 813 820 Mixael 820 829 ve Teofilos 829 842 yeniden ikona eleyhdarlarinin movqeyini desteklemisdirler Yalniz 843 cu ilde ikona terefdarlari son olaraq imperator Teodorusun zamaninda qelebe calmisdirlar Ikona eleyhdarlarinin movqeyiIkona eleyhdarlari uc qrupa bolunmusdurler 1 Bezileri ikonalari kilsede saxlamaq serti ile onlara sitayise qarsi cixis edirdiler 2 Digerleri ikonalari redd ederek basqa muqeddes kilse esyalarini inkar etmirdiler 3 Ucuncu qrup ise ikonalarla birlikde butun muqeddes esyalari redd edirdiler Ikona eleyhdarlarin Muqeddes Kitabdan getirdikleri deliller asagidakilardir Ozun ucun hec bir oyma but ne yuxarida semada ve ya asagida yerde ne de yerden asagiya yigilan sulardaki seylerin hec birinin suretini duzeltme Qanunun tekrari 5 8 Ve fani olmayan Tanrinin izzetini fani olan insana quslara dordayaqlilara ve yerde surunenlere benzeyen butlere evez etdiler Romalilara 1 23 Onlar Tanrinin heqiqetini yalana deyisdirdiler ve Xaliq evezine mexluqa perestis ve ibadet etdiler O Tanri ki ebedi olaraq mubarekdir Romalilara 1 25 Ikona terefdarlarinin movqeyiBuna cavab olaraq ikonalari mudafie eden Demesqli Yohannes Ioannes Damaskenos kimi meshur xristian ilahiyyatcilari deyirdiler ki Ilahilik insan suurundan ve hissiyyatindan xaric olsa bele o mueyyen qeder maddi alemde ozunu gosterir ve gorunmeyen seyin obrazi tecessumu ola biler Insan ise hem maddi ve hemde ruhi bir varliq oldugu ucun duyulan Ilahi simvollara onun ehtiyaci vardir Onlarin vasitesi ile o Tanriya yuksele biler Isanin ise Ilahi mahiyyetinden basqa insani mahiyyeti de vardir ve buna gore de onu tesvir etmek olar Eger o oz telebelerine gorsenibse demeli sekil vasitesi ile basqa adamlara da gorsene biler Ancaq onlarin opponentleri ikonalara sitayisi butperestliyin elameti sayaraq onlarin delillerini redd edirdiler Cekismeler dovru754 ci ilde kecirilen Kilse Meclisinden sonra ikona terefdarlarina qarsi teqibler baslanmisdi Bu hadiseler imperiyada hetta vetendas qarsidurmasina getirib cixarmisdi Bizans imperiatorlari terefinden desteklenen ikona eleyhdarlarini Roma papazlari II Qreqorios ve ondan sonra III Qreqorios pislemisdir Onlar artiq Bizans imperatorlarina tabe olmamalari haqqinda beyanatlarla cixis etmisdiler ve onlari butun Italiya desteklemisdi VIII yuzilliyin axirlarinda ikona eleyhdarlarinin herekati zeiflemisdir Bundan istifade eden Bizans imperatricasi Irena Eirene ikona terefdarlarini destekleyerek VII Ekumenik Kilse Meclisinin yigilmasi haqqinda tesebbusle cixis etmisdir Bu meclis 786 ci ilde Konstantinopolisde yigilmisdir Orada ikona terefdarlari ile eleyhdarlari arasinda siddetli ixtilaflar bas vermisdi Buna gore Meclis oz isini dayandirib novbeti iclaslarini yalniz bir ilden sonra davam etdire bilmisdir Neticede ikona terefdarlari qalib geldiler Ikona eleyhdarlarinin movqeyi heres kufr elan edildi Ikona eleyhdarlarinin meglubiyyeti802 ci ilde Irena hakimiyyetden devrilib surgun edildi Bundan sonra patriarx Feodotus Theodotus yeniden ikona eleyhdarlarinin movqeyini destekledi Bundan sonra yeniden ikona terefdarlari teqib edildi Bu olaylara son qoyan novbeti patriarx Mefodius Methodius oldu 843 cu ilde o yeni Kilse Meclisini yigmisdir ve orada VII Ekumenik Kilse Meclisinin qerarlari tesdiq edildi MenbeAydin Elizade olu kecid 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 92 94 ISBN 5 87459 013 7 olu kecid 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub EdebiyyatAydin Elizade olu kecid 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 92 94 ISBN 5 87459 013 7 olu kecid 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub Beckwith John Early Christian and Byzantine Art Penguin History of Art now Yale 2nd edn 1979 Brubaker L and Haldon J 2001 Byzantium in the Iconoclast Era c 680 850 the Sources Birmingham Cormack Robin Writing in Gold Byzantine Society and its Icons 1985 George Philip London Kitzinger Ernst 1977 Byzantine art in the making main lines of stylistic development in Mediterranean art 3rd 7th century Faber amp Faber Mango Cyril 1977 Historical Introduction in Bryer amp Herrin eds Iconoclasm Centre for Byzantine Studies University of Birmingham Mango Cyril 2002 The Oxford History of Byzantium Noble Thomas F X Images Iconoclasm and the Carolingians 2011 University of Pennsylvania Press Ikonoborchestvo Pravoslavnaya Bogoslovskaya Enciklopediya Tom 5 Izdanie Petrograd Prilozhenie k duhovnomu zhurnalu Strannik za 1904 g Baranov V A Ikonoborchestvo Pravoslavnaya enciklopediya Tom XXII M Cerkovno nauchnyj centr Pravoslavnaya enciklopediya 2009 752 s Lure V M pri uchastii Baranova V A Istoriya vizantijskoj filosofii Formativnyj period SPb Axioma 2006 S 407 486 Kartashyov A V VII Vselenskij sobor 787 goda Ikonoborcheskij sobor 754 goda Vselenskie sobory Klin 2004 Hemde baxXristologiya Arianliq Nestorianliq Monofizitizm MonofelitlikIstinadlarA Study of History Abridgement of volumes VII X by Arnold Joseph Toynbee p 259 Volcanism on Santorini 2017 05 30 at the Wayback Machine eruptive history at decadevolcano net David Knowles Dimitri Oblensky The Christian Centuries Volume 2 The Middle Ages Darton Longman amp Todd 1969 p 108 109