Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şiş (lat. oedema) — orqanlarda, orqanizmin hüceyrədənkənar toxuma boşluqlarında mayenin həddindən artıq yığılması. Çox vaxt ayaqlara və qollara təsir göstərir.
| Şiş | |
|---|---|
 | |
| XBT-10 | R60.9 |
| XBT-9 | 782.3 |
| DiseasesDB | 9148 |
| MedlinePlus | 003103 |
| MeSH | D004487 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
| Şiş | |
|---|---|
 | |
| XBT-10 | R60.9 |
| XBT-9 | 782.3 |
| DiseasesDB | 9148 |
| MedlinePlus | 003103 |
| MeSH | D004487 |
| Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şişin səbəbləri
Səbəblər arasında venoz çatışmazlığı, ürək çatışmazlığı, böyrəkdə olan problemlər, aşağı protein səviyyəsi, qaraciyər problemləri, dərin damar trombozu, infeksiyalar, anjiyoödem, bəzi dərmanlar və limfedema ola bilər. Şiş uzun müddət oturma və ya ayaq üstə durduqdan sonra olur, menstruasiya və ya hamiləlik zamanı da baş verə bilər. Vəziyyət qəfil başladıqda və ya ağrı və ya təngnəfəslik olduqda daha çox narahatlıq doğurur.
Növləri və simptomları
Şiş yerli, yəni bədənin və ya orqanın müəyyən bir sahəsində və ümumi olur.
Yerli şiş
Yerli şişdə iltihabın bir hissəsi kimi şişkinlik, tendonit və ya pankreatit müəyyən orqanlarda baş verir. Bəzi orqanlarda şiş toxumaya xas mexanizmlərə görə inkişaf edir. Ayrı-ayrı orqanların şişinə nümunələr:
- Periferik şiş — (ayaqların şişi) ayaqlarda hüceyrədənkənar mayenin yığılması. Hipervolemiya və ya uzun müddət ayaq üstə və ya oturan vəziyyətdə saxlanması səbəbindən sağlam insanlarda baş verə bilər. Bu ürək çatışmazlığı və ya ağciyər hipertenziyası ilə əlaqədar ola bilər. Şiş aşağı ətrafı drenaj edən limfatik və ya venoz damarların tıxanması səbəbindən yüksək venoz təzyiqi və ya onkotik venoz təzyiqi azalmış xəstələrdə də baş verə bilər. Bəzi dərmanlar da həmçinin (məs. amlodipin) ayağın şişməsinə səbəb ola bilər.
- Serebral şiş — beyində hüceyrədənkənar mayenin yığılması. Bu, toksik və ya anormal metabolik şəraitdə və sistemli lupus və ya yüksək hündürlükdə aşağı oksigen kimi vəziyyətlərdə baş verə bilər. Beyin yırtığına və ölümə səbəb olan yuxululuğa və ya huşunu itirməsinə səbəb olur.
- Ağciyər şişi, ağciyər damarları vasitəsilə qan axınının maneə törədilməsi səbəbindən ağciyərlərin qan damarlarında təzyiq artdıqda əmələ gəlir. Bu, adətən, ürəyin sol mədəciyinin çatışmazlığı ilə əlaqələndirilir. Bu, hündürlük xəstəliyi və ya zəhərli kimyəvi maddələrlə nəfəs alma zamanı da baş verir. Ağciyər şişi nəfəs darlığına səbəb olur. Plevra boşluğunda maye də yığıldıqda plevral efüzyon baş verə bilər.
- Şiş qlaukoma, ağır konyunktivit, keratit zamanı və ya cərrahi əməliyyatdan sonra də olur.
- Göz ətrafındakı şişkinliyə periorbital şiş (gözlərin şişməsi) deyilir. Periorbital ən nəzərəçarpacaq dərəcədə oyandıqdan dərhal sonra, ehtimal ki, mayenin üfüqi vəziyyətdə qravitasiya yenidən paylanması nəticəsində görünür.
- Dəri şişi ağcaqanad, hörümçək dişləmələri, arı sancmaları və zəhərli sarmaşıq və ya qərb zəhərli palıd kimi bəzi bitkilərlə dəri təması ilə müşahidə olunur, sonuncusu kontakt dermatit adlanır.
- Şişin başqa bir dəri forması birləşdirici toxumanın çökməsinin artması nəticəsində yaranan miksödemdir. Miksödemdə (və bir sıra digər nadir hallarda) şiş toxumanın hüceyrədənkənar boşluqda su saxlamağa meylinin artması ilə əlaqədardır. Miksödemdə bu, toxuma matrisində yığılmış karbohidratla zəngin hidrofilik molekulların (əsasən hialuronin) sayının artması ilə əlaqədardır. Yaşlı insanlarda (evdə və ya təyyarədə oturacaqda oturarkən) ayaqlarda şiş daha asan inkişaf edir. Estrogenlər toxumalarda suyun tərkibini dəyişdirərək bədən çəkisi qismən dəyişilir. Suyun toxuma matrisindən limfa damarlarına ötürülməsinin toxumanın hidrofilliyindəki dəyişikliklər və ya terminal limfa kapilyarlarının "uducu" funksiyasının pozulması səbəbindən pozulduğu bir çox zəif başa düşülən vəziyyətlər ola bilər.
- Limfedem interstisial mayenin anormal şəkildə çıxarılması limfa sisteminin zədələnməsi ilə əlaqədardır. Bu, məsələn, xərçəng xəstəliyin təzyiqi və ya genişlənmiş limfa düyünləri, radiasiya terapiyası ilə limfatik damarların məhv edilməsi və ya infeksiya ilə limfa düyünlərinin infiltrasiyası (məsələn, fil xəstəliyi) səbəbiylə əlaqədar ola bilər. Bəzən hərəkətsizlik səbəbindən, xüsusən dağınıq skleroz və ya paraplegiya kimi xəstəliklərdə müşaidə olunur. Bəzi insanların ibuprofen və ya indometazin kimi aspirinə bənzər sikloksigenaz inhibitorlarını istifadə etdikdən sonra yaşadıqları şişin ürək limfa fəaliyyətinin inhibəsi ilə bağlı ola biləcəyi irəli sürülür.
-
![image]()
100 kilometrdən çox getdikdən sonra hər iki ayağın şişi -
![image]()
Əməliyyatdan iki həftə sonra ayaq -
![image]()
Eyni şəxsin sol və sağ adsız barmaqları. Sağ barmaqda distal falanksında kəskin paronixiya səbəbindən şiş var. -
![image]()
85 yaşlı kişidə ayağın şiddətli şişi.
Ümumi şiş
Hidrostatik təzyiqin artması ürək çatışmazlığı zamanı baş verir. Nefrotik sindromda və qaraciyər çatışmazlığında osmotik təzyiqin azalması müşahidə olunur.
Bütün bədənə yayılan şişin səbəbləri bir çox orqanlarda və periferiyada şiş əmələ gətirə bilər. Məsələn, ağır ürək çatışmazlığı ağciyər ödemi, plevral efüzyon, assit və periferik şişə səbəb ola bilər. Bu ağır sistemik ödemə anasarka deyilir. Nadir hallarda parvovirus B19 infeksiyası ümumi şişə səbəb ola bilər.
Plazma onkotik təzyiqinin aşağı olması tez-tez nefrotik sindromda şişin səbəbi kimi göstərilsə də, əksər həkimlər qeyd edirlər ki, şiş sidikdə hər hansı əhəmiyyətli miqdarda zülal görünməzdən (proteinuriya) və ya plazma zülalının səviyyəsi aşağı düşməzdən əvvəl baş verə bilər. Nefrotik sindromun əksər formaları böyrək yumaqcıqlarının kapilyarlarının bazal membranında biokimyəvi və struktur dəyişiklikləri ilə əlaqədardır və bu dəyişikliklər az da olsa, orqanizmin əksər digər toxumalarının damarlarında baş verir. Beləliklə, sidikdə zülala səbəb olan keçiriciliyin artması, bütün digər damarlar da daha keçirici olsa, şişin səbəbini izah etmək olar.
Şiş tez-tez bəzi qadınlarda hamiləliyin son vaxtlarında baş verir. Bu, ağciyər problemləri və ya zəif qan dövranı olanlarda daha çox rast gəlinir və həmin qadında artrit artıq varsa, daha da şiddətlənir. Artıq artrit problemi olan qadınlar, həddindən artıq şişkinlikdən qaynaqlanan ağrı üçün həkimə müraciət edirlər. Hamiləlik zamanı əmələ gələn şiş adətən ayağın aşağı hissəsində olur.
Müalicəsi
Mümkünsə, müalicə şişin əsas səbəbini aradan qaldırmağı əhatə edir. Ürək və ya böyrək xəstəlikləri bir çox hallarda diuretiklərlə müalicə olunur. Xəstənin çarpayıda uzanması və ya ayaqlarını yastığa qaldıraraq oturması ilə ayaqların və ya topuqların şişməsi azaldıla bilər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Causes and signs of edema. Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG). 2016. 2021-08-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-08.
- "Edema - Cardiovascular Disorders". Merck Manuals Professional Edition. 13 October 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 8 December 2019.
- C.Michael Hogan (2008) "Western poison-oak: Toxicodendron diversilobum" iyul 21, 2009, at the Wayback Machine, GlobalTwitcher, ed. Nicklas Strömberg
- Renkin EM. "Cellular aspects of transvascular exchange: a 40-year perspective". Microcirculation. 1 (3). 1994: 157–67. doi:10.3109/10739689409148270. PMID 8790586.
- Wiggli B, Imhof E, Meier CA, Laifer G. "Water, water, everywhere. Acute parvovirus B19 infection". Lancet. 381 (9868). 2013: 776. doi:10.1016/S0140-6736(12)61894-7. PMID 23472922.
- Palmer BF, Alpern RJ. "Pathogenesis of edema formation in the nephrotic syndrome". Kidney Int. Suppl. 59. 1997: S21–7. PMID 9185099.
Xarici keçidlər
- Отёки при беременности Arxiv surəti 21 noyabr 2010 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- Отеки во время беременности Arxiv surəti 5 may 2018 tarixindən (Wayback Machine) saytında
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sis lat oedema orqanlarda orqanizmin huceyredenkenar toxuma bosluqlarinda mayenin heddinden artiq yigilmasi Cox vaxt ayaqlara ve qollara tesir gosterir SisXBT 10 R60 9XBT 9 782 3DiseasesDB 9148MedlinePlus 003103MeSH D004487 Vikianbarda elaqeli mediafayllarSisXBT 10 R60 9XBT 9 782 3DiseasesDB 9148MedlinePlus 003103MeSH D004487 Vikianbarda elaqeli mediafayllarSisin sebebleriSebebler arasinda venoz catismazligi urek catismazligi boyrekde olan problemler asagi protein seviyyesi qaraciyer problemleri derin damar trombozu infeksiyalar anjiyoodem bezi dermanlar ve limfedema ola biler Sis uzun muddet oturma ve ya ayaq uste durduqdan sonra olur menstruasiya ve ya hamilelik zamani da bas vere biler Veziyyet qefil basladiqda ve ya agri ve ya tengnefeslik olduqda daha cox narahatliq dogurur Novleri ve simptomlariSis yerli yeni bedenin ve ya orqanin mueyyen bir sahesinde ve umumi olur Yerli sis Yerli sisde iltihabin bir hissesi kimi siskinlik tendonit ve ya pankreatit mueyyen orqanlarda bas verir Bezi orqanlarda sis toxumaya xas mexanizmlere gore inkisaf edir Ayri ayri orqanlarin sisine numuneler Periferik sis ayaqlarin sisi ayaqlarda huceyredenkenar mayenin yigilmasi Hipervolemiya ve ya uzun muddet ayaq uste ve ya oturan veziyyetde saxlanmasi sebebinden saglam insanlarda bas vere biler Bu urek catismazligi ve ya agciyer hipertenziyasi ile elaqedar ola biler Sis asagi etrafi drenaj eden limfatik ve ya venoz damarlarin tixanmasi sebebinden yuksek venoz tezyiqi ve ya onkotik venoz tezyiqi azalmis xestelerde de bas vere biler Bezi dermanlar da hemcinin mes amlodipin ayagin sismesine sebeb ola biler Serebral sis beyinde huceyredenkenar mayenin yigilmasi Bu toksik ve ya anormal metabolik seraitde ve sistemli lupus ve ya yuksek hundurlukde asagi oksigen kimi veziyyetlerde bas vere biler Beyin yirtigina ve olume sebeb olan yuxululuga ve ya husunu itirmesine sebeb olur Agciyer sisi agciyer damarlari vasitesile qan axininin manee toredilmesi sebebinden agciyerlerin qan damarlarinda tezyiq artdiqda emele gelir Bu adeten ureyin sol medeciyinin catismazligi ile elaqelendirilir Bu hundurluk xesteliyi ve ya zeherli kimyevi maddelerle nefes alma zamani da bas verir Agciyer sisi nefes darligina sebeb olur Plevra boslugunda maye de yigildiqda plevral efuzyon bas vere biler Sis qlaukoma agir konyunktivit keratit zamani ve ya cerrahi emeliyyatdan sonra de olur Goz etrafindaki siskinliye periorbital sis gozlerin sismesi deyilir Periorbital en nezerecarpacaq derecede oyandiqdan derhal sonra ehtimal ki mayenin ufuqi veziyyetde qravitasiya yeniden paylanmasi neticesinde gorunur Deri sisi agcaqanad horumcek dislemeleri ari sancmalari ve zeherli sarmasiq ve ya qerb zeherli palid kimi bezi bitkilerle deri temasi ile musahide olunur sonuncusu kontakt dermatit adlanir Sisin basqa bir deri formasi birlesdirici toxumanin cokmesinin artmasi neticesinde yaranan miksodemdir Miksodemde ve bir sira diger nadir hallarda sis toxumanin huceyredenkenar bosluqda su saxlamaga meylinin artmasi ile elaqedardir Miksodemde bu toxuma matrisinde yigilmis karbohidratla zengin hidrofilik molekullarin esasen hialuronin sayinin artmasi ile elaqedardir Yasli insanlarda evde ve ya teyyarede oturacaqda oturarken ayaqlarda sis daha asan inkisaf edir Estrogenler toxumalarda suyun terkibini deyisdirerek beden cekisi qismen deyisilir Suyun toxuma matrisinden limfa damarlarina oturulmesinin toxumanin hidrofilliyindeki deyisiklikler ve ya terminal limfa kapilyarlarinin uducu funksiyasinin pozulmasi sebebinden pozuldugu bir cox zeif basa dusulen veziyyetler ola biler Limfedem interstisial mayenin anormal sekilde cixarilmasi limfa sisteminin zedelenmesi ile elaqedardir Bu meselen xerceng xesteliyin tezyiqi ve ya genislenmis limfa duyunleri radiasiya terapiyasi ile limfatik damarlarin mehv edilmesi ve ya infeksiya ile limfa duyunlerinin infiltrasiyasi meselen fil xesteliyi sebebiyle elaqedar ola biler Bezen hereketsizlik sebebinden xususen daginiq skleroz ve ya paraplegiya kimi xesteliklerde musaide olunur Bezi insanlarin ibuprofen ve ya indometazin kimi aspirine benzer sikloksigenaz inhibitorlarini istifade etdikden sonra yasadiqlari sisin urek limfa fealiyyetinin inhibesi ile bagli ola bileceyi ireli surulur 100 kilometrden cox getdikden sonra her iki ayagin sisi Emeliyyatdan iki hefte sonra ayaq Eyni sexsin sol ve sag adsiz barmaqlari Sag barmaqda distal falanksinda keskin paronixiya sebebinden sis var 85 yasli kiside ayagin siddetli sisi Umumi sis Hidrostatik tezyiqin artmasi urek catismazligi zamani bas verir Nefrotik sindromda ve qaraciyer catismazliginda osmotik tezyiqin azalmasi musahide olunur Butun bedene yayilan sisin sebebleri bir cox orqanlarda ve periferiyada sis emele getire biler Meselen agir urek catismazligi agciyer odemi plevral efuzyon assit ve periferik sise sebeb ola biler Bu agir sistemik odeme anasarka deyilir Nadir hallarda parvovirus B19 infeksiyasi umumi sise sebeb ola biler Plazma onkotik tezyiqinin asagi olmasi tez tez nefrotik sindromda sisin sebebi kimi gosterilse de ekser hekimler qeyd edirler ki sis sidikde her hansi ehemiyyetli miqdarda zulal gorunmezden proteinuriya ve ya plazma zulalinin seviyyesi asagi dusmezden evvel bas vere biler Nefrotik sindromun ekser formalari boyrek yumaqciqlarinin kapilyarlarinin bazal membraninda biokimyevi ve struktur deyisiklikleri ile elaqedardir ve bu deyisiklikler az da olsa orqanizmin ekser diger toxumalarinin damarlarinda bas verir Belelikle sidikde zulala sebeb olan keciriciliyin artmasi butun diger damarlar da daha kecirici olsa sisin sebebini izah etmek olar Sis tez tez bezi qadinlarda hamileliyin son vaxtlarinda bas verir Bu agciyer problemleri ve ya zeif qan dovrani olanlarda daha cox rast gelinir ve hemin qadinda artrit artiq varsa daha da siddetlenir Artiq artrit problemi olan qadinlar heddinden artiq siskinlikden qaynaqlanan agri ucun hekime muraciet edirler Hamilelik zamani emele gelen sis adeten ayagin asagi hissesinde olur MualicesiMumkunse mualice sisin esas sebebini aradan qaldirmagi ehate edir Urek ve ya boyrek xestelikleri bir cox hallarda diuretiklerle mualice olunur Xestenin carpayida uzanmasi ve ya ayaqlarini yastiga qaldiraraq oturmasi ile ayaqlarin ve ya topuqlarin sismesi azaldila biler Hemcinin baxAg ciyerin odemiIstinadlarCauses and signs of edema Institute for Quality and Efficiency in Health Care IQWiG 2016 2021 08 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 08 Edema Cardiovascular Disorders Merck Manuals Professional Edition 13 October 2019 tarixinde Istifade tarixi 8 December 2019 C Michael Hogan 2008 Western poison oak Toxicodendron diversilobum iyul 21 2009 at the Wayback Machine GlobalTwitcher ed Nicklas Stromberg Renkin EM Cellular aspects of transvascular exchange a 40 year perspective Microcirculation 1 3 1994 157 67 doi 10 3109 10739689409148270 PMID 8790586 Wiggli B Imhof E Meier CA Laifer G Water water everywhere Acute parvovirus B19 infection Lancet 381 9868 2013 776 doi 10 1016 S0140 6736 12 61894 7 PMID 23472922 Palmer BF Alpern RJ Pathogenesis of edema formation in the nephrotic syndrome Kidney Int Suppl 59 1997 S21 7 PMID 9185099 Xarici kecidlerOtyoki pri beremennosti Arxiv sureti 21 noyabr 2010 tarixinden Wayback Machine saytinda Oteki vo vremya beremennosti Arxiv sureti 5 may 2018 tarixinden Wayback Machine saytinda