Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ağcaqanadlar (lat. Culicidae) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin i̇kiqanadlılar dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi.
| Ağcaqanadlar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Dəstəüstü: Ranqsız: Dəstə: Yarımdəstə: İnfradəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Ağcaqanadlar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Ağcaqanadlar tropiklərdən Arktikaya qədər (əksər rütubətli yerlərdə) bütün iqlim şəraitində yaşayırlar. Təxminən 3500 növü aşkar olunmuşdur.Azərbaycanda 6 cinsə mənsub 24 növü məlumdur. Bədəni uzunsov (3–10 mm), başı kiçik, ayaqları nazik və uzundur. Ağız orqanı xortum şəklində, sancıb-soran tiplidir. Bığları 15 buğumludur. Qanadları ensiz və 10 damarlıdır. Yumurtalarını suya qoyur. Sürfələri suda üzən ibtidai heyvanlar, bakteriya və yosunla qidalanır, suda puplaşır. Erkəkləri yetkinləşəndən sonra, əsasən, çiçək şirəsi ilə qidalanır. Dişiləri heyvan və insanların qanını sorur.
Ağcaqanadların Anopheles maculipennis, Anopheles plumbeus, Anopheles hircanus və s. növləri malyariya; Aedes aegupti - sarı qızdırma; Aedes vexans - tulyaremiya; Culex pipiens, Aedes japonicus və s. növləri yapon ensefaliti törədicilərini yoluxdurur.
Ağcaqanadların çoxu insana hücum etməz. İnsanların qanını soraraq yaşayan ağcaqanad növlərinin yalnız dişiləri qan sorar. Dişilər də insanların qanını öz yumurtalarını çıxara bilmək, zülalla təmin edə bilmək məqsədiylə sorarlar. Bir çox cinsin dişi nümayəndələri heç olmasa ilk yumurtalarını qana ehtiyac duymadan çıxara bilərlər, lakin sonrakı yumurtaları üçün qana ehtiyacları vardır. Bir çox növ canlının qanı ilə qidalanırlar, hətta dəniz səthinə qalxan balıqlar belə onların hücumlarına məruz qalır.
Ağcaqanad istilik, qaz, rütubət və qoxu dedektorları ilə yüklü olur. 130 metr məsafədən ovunun yerini asanlıqla müəyyən etməyə şərait yaradan xüsusi sistemlərə malikdir. Ağcaqanadın bədənində çox həssas istilik qəbuledicisi var. "Tarsi" adlı bu orqan ağcaqanadın ön ayaqlarında yerləşir. Bu qəbuledici vasitəsilə dərinin altında qanın sıx olduğu bölgələri asanlıqla tapır. Ağcaqanadı cəlb edən başqa bir faktor isə karbondioksid qazıdır. İnsan və heyvanların nəfəsində olan bu qaz ağcaqanadları cəlb edir. İstilik, qaz, nəm və ya kimyəvi sekresiya xəbərdarlıqlarından birini qəbul edən ağcaqanad dərhal ovuna yönəlir. Ovunun üzərinə o qədər yumşaq şəkildə qonur ki, bu, çox vaxt hiss edilmir. Daha sonra ağız bölgəsindəki bir cüt alətin köməyi ilə deşmək üçün ən uyğun nöqtəni tapır. İlk deşmə prosesi alt və üst çənə tərəfindən həyata keçirilir. Xortumun içində olan 4 kəsici bıçaq dərini kəsir. Açdığı dəlikdən içəri uzatdığı boru vasitəsilə qanı əmir. Ağcaqanadın iynəsinin ən əsas xüsusiyyəti müəyyən dərinlikdə əyilə bilməsidir. Bu möhtəşəm xüsusiyyəti sayəsində iynə dəri altında asanlıqla hərəkət edir. Beləliklə, ağcaqanad iynəsini damarla ən zəngin bölgəyə çatdırır.
Ağcaqanad insanı dişlədiyi anda insan bədəninin müdafiə sistemi fəaliyyətə başlayır. Bədənə mikrobların girməsinə mane olmaq və qanı dayandırmaq üçün yara bölgəsinə qanın laxtalanmasını təmin edən ferment ifraz olunmağa başlayır. Qanda laxtalanmanın başlaması isə ağcaqanadın qanı əmməsini qeyri-mümkün edir. Lakin bunu "bilən" ağcaqanad kəsici bıçaqlarının birindən yaraya maye yeridir. Bu mayenin tərkibində laxtalanmağa mane olan ferment var. Beləliklə, qandakı ferment təsirsiz hala gətirilir və laxtalanma dayanır. Həmçinin ağcaqanad bu maye sayəsində ovuna lokal anesteziya edir. Dəridə qaşınmağa səbəb olan da məhz bu mayedir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- "Arxivlənmiş surət". 2012-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-09-06.
- Ağayev B.İ. Ümumi entomologiya. Bakı: ADPU nəşriyyatı, 2004, (303 s.) səh. 219-229.
Xarici keçidlər
- European Mosquito Bulletin 2009-09-21 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Agcaqanadlar lat Culicidae heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfinin i kiqanadlilar destesine aid heyvan fesilesi AgcaqanadlarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarBudaq Infrasinif YeniqanadlilarRanqsiz Ranqsiz Tam cevrilme ile inkisaf eden heseratlarDesteustu Ranqsiz Deste IkiqanadlilarYarimdeste UzunbiglilarInfradeste Fesileustu Fesile AgcaqanadlarBeynelxalq elmi adiCulicidae Meigen 1818Sekil axtarisiITIS 125930NCBI 7157EOL 473FW 138308 Agcaqanadlar tropiklerden Arktikaya qeder ekser rutubetli yerlerde butun iqlim seraitinde yasayirlar Texminen 3500 novu askar olunmusdur Azerbaycanda 6 cinse mensub 24 novu melumdur Bedeni uzunsov 3 10 mm basi kicik ayaqlari nazik ve uzundur Agiz orqani xortum seklinde sancib soran tiplidir Biglari 15 bugumludur Qanadlari ensiz ve 10 damarlidir Yumurtalarini suya qoyur Surfeleri suda uzen ibtidai heyvanlar bakteriya ve yosunla qidalanir suda puplasir Erkekleri yetkinlesenden sonra esasen cicek siresi ile qidalanir Disileri heyvan ve insanlarin qanini sorur Agcaqanadlarin Anopheles maculipennis Anopheles plumbeus Anopheles hircanus ve s novleri malyariya Aedes aegupti sari qizdirma Aedes vexans tulyaremiya Culex pipiens Aedes japonicus ve s novleri yapon ensefaliti toredicilerini yoluxdurur Agcaqanadlarin coxu insana hucum etmez Insanlarin qanini soraraq yasayan agcaqanad novlerinin yalniz disileri qan sorar Disiler de insanlarin qanini oz yumurtalarini cixara bilmek zulalla temin ede bilmek meqsediyle sorarlar Bir cox cinsin disi numayendeleri hec olmasa ilk yumurtalarini qana ehtiyac duymadan cixara bilerler lakin sonraki yumurtalari ucun qana ehtiyaclari vardir Bir cox nov canlinin qani ile qidalanirlar hetta deniz sethine qalxan baliqlar bele onlarin hucumlarina meruz qalir Agcaqanad istilik qaz rutubet ve qoxu dedektorlari ile yuklu olur 130 metr mesafeden ovunun yerini asanliqla mueyyen etmeye serait yaradan xususi sistemlere malikdir Agcaqanadin bedeninde cox hessas istilik qebuledicisi var Tarsi adli bu orqan agcaqanadin on ayaqlarinda yerlesir Bu qebuledici vasitesile derinin altinda qanin six oldugu bolgeleri asanliqla tapir Agcaqanadi celb eden basqa bir faktor ise karbondioksid qazidir Insan ve heyvanlarin nefesinde olan bu qaz agcaqanadlari celb edir Istilik qaz nem ve ya kimyevi sekresiya xeberdarliqlarindan birini qebul eden agcaqanad derhal ovuna yonelir Ovunun uzerine o qeder yumsaq sekilde qonur ki bu cox vaxt hiss edilmir Daha sonra agiz bolgesindeki bir cut aletin komeyi ile desmek ucun en uygun noqteni tapir Ilk desme prosesi alt ve ust cene terefinden heyata kecirilir Xortumun icinde olan 4 kesici bicaq derini kesir Acdigi delikden iceri uzatdigi boru vasitesile qani emir Agcaqanadin iynesinin en esas xususiyyeti mueyyen derinlikde eyile bilmesidir Bu mohtesem xususiyyeti sayesinde iyne deri altinda asanliqla hereket edir Belelikle agcaqanad iynesini damarla en zengin bolgeye catdirir Agcaqanad insani dislediyi anda insan bedeninin mudafie sistemi fealiyyete baslayir Bedene mikroblarin girmesine mane olmaq ve qani dayandirmaq ucun yara bolgesine qanin laxtalanmasini temin eden ferment ifraz olunmaga baslayir Qanda laxtalanmanin baslamasi ise agcaqanadin qani emmesini qeyri mumkun edir Lakin bunu bilen agcaqanad kesici bicaqlarinin birinden yaraya maye yeridir Bu mayenin terkibinde laxtalanmaga mane olan ferment var Belelikle qandaki ferment tesirsiz hala getirilir ve laxtalanma dayanir Hemcinin agcaqanad bu maye sayesinde ovuna lokal anesteziya edir Deride qasinmaga sebeb olan da mehz bu mayedir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Arxivlenmis suret 2012 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2016 09 06 Agayev B I Umumi entomologiya Baki ADPU nesriyyati 2004 303 s seh 219 229 Xarici kecidlerEuropean Mosquito Bulletin 2009 09 21 at the Wayback MachineHemcinin baxTumurcuq cehrayi agcaqanadi