Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tulyaremiya (lat. tularemia) kəskin, obliqat təbi-ocaqlı zoonoz xəstəlikdir. İntoksikasiya, qızdırma, spesifik limfadenitin inkişafı və müxtəlif orqanların zədələnməsi ilə cərəyan edir.
| XBT-10 təsnifatı | ||
|---|---|---|
 | ||
| A21. | Tulyaremiya | |
| A21.0 | Anginoz-bubon forması | |
| A21.1 | Göz-bubon forması | |
| A21.2 | Ağciyər forması | |
| A21.3 | Abdominal forması | |
| A21.9 | Naməlum forma | |
| XBT-10 onlayn (ÜST — 2006-cı il versiyası) | ||
Tarixi məlumat
1910 cu uldə Q. Makkoy Kaliforniyada Tulyare bataqlıq rayonunda taunun təbii ocağını müayinə edən zaman sünbülqıranlarda taunabənzər xəstəlik tapmışdır. 1911 ci ildə o, və Ş. Çepin xəstə sünbülqıranlarda bu xəstəliyin lat. bacterium tularence (Tulyare gölü rayonunda epizootiyanın yerinə görə) törədici mikrobunu ayırmışlar. Tezliklə aydınlaşdırılmışdır ki, insanlar da həmin infeksiyaya həssasdırlar. Frensisin təklifi ilə həmin infeksiyaya tulyaremiya adı verilmişdir. Hezvanların və insanların tulyaremiya xəstəliyi Amerika, Avropa və Asiyanın bir çox ölkələrində məlumdur. Afrikada tulyaremiya infeksiyasının olması məlum deyildir. Keçmiş SSRİ ərazisində 1926 cı ildə birinci dəfə Həştərxan taunəleyhinə stansiyanın həkimləri S.V. Suvorov, A.A. Volfers və M.M. Voronkova tərəfindən Volqa çayının deltasında mqəyyən edilmişdir, lakin limfadenitlə müşahidə olunan xəstəliyin şiddətlənmələri bundan xeyli əvvəllər də müşahidə olunmuşdur.
Etiologiya
Tulyaremiyanın lat. Francisella tularensis törədici mikrobu lat. Francisella növünə, lat. Brucellaceae ailəsinə mənsubdur. Mikrob hərəkətsizdir, kokkabənzərdir, ölçüləri 0,1-0,5 mkm-dir. Spor əmələ gətirmir. Kapsulu vardır. Qrammənfidir. Karbol fuksini ilə və Romanovski-Gimza üsulu ilə boyanır. Qida mühitlərində kulturadan alınmış tulyaremiya bakteriyalarının çöpşəkilli formaları biopolyar boyana bilir. Toxumalarda rənglənmə zamanı bipolyar boyanma nəzərə çarpmır, bu da lat. Francisella tularensisi taun törədici mikrobdan fərqləndirir. Tulyaremiya bakteriyaları aerobdur, adi qidalı mühitlərdə inkişaf etmir, sistemin, qlükoza və defibrinləşmiş dovşan qanından ibarət olan ətli pepton aqarında becərilir. İçərisində yumurta sarısı olan duru mühitdə daha yaxşı inkişaf edir. son vaxtlar törədici mikrobu yetişdirmək üçün toyuq embrionundan istifadə olunur. Optimum inkişaf 37 °C, mühitin pH-ı 6,7-7,4- dür.
Tulyaremiya bakteriyalarının tərkibində iki antigen kompleksi: qılaflı (VI) və somatik (0) antigen kompleksi vardır. Törədici mikrobun virulentliyi və immunogen xassəli qılaflı antigen kompleksi ilə əlaqədardır. Tulyaremiya mikrobları xarici mühitdə 4 °C temperaturda suda və nəm torpaqda 4 aydan daha çox, tulyaremiyadan ölən donmuş heyvan cəsədlərində isə 6 ay müddətində bioloji xüsusiyyətlərini itirmir. Taxılda və samanda 20-30 °C temperaturda tulyaremiya mikrobları 20 günə yaxın yaşayır. Dizenfeksiyaedici dərman məhlullarının işçi konsentrasiyalarında (1-3%-li lizol məhlulu, 1:1000 nisbətli sulema, 1%-li sabun-krezol emulsiyası) lat. Francisella tularensis 2-5 dəq. sonra həyat fəaliyyətini itirir. Xlorlaşdırılmış su, qaynatma, bilavasitə günəş şüaları onlara ıldürücü təsir göstərir. Laboratoriya heyvanlarından tulyaremiyaya yüksək dərəcədə həssas olanları ağ siçanlar və dəniz donuzlarıdır. Onlar dərialtına inyeksiya ilə yoluxdurulduqda 4-14 gün sonra sepsisdən ölürlər. Tulyaremiya mikrobunun iki coğrafi irqi aşkar edilmişdir: Amerikan və qeyri-arktik (lat. F. tularensis neracitica) və ya Avro-Aciya, yaxud qolarktik (lat. F. tularensis nolaractica). Mikrobun qeyri arktik irqinin ştammları qolarktik ştammlardan fərqli olaraq laboratoriya heyvanları, insan üçün yüksək patogenliyi və qliserini qıcqırtmaq qabiliyyəti ilə xarakterizə olunur.
Epidemiologiya
Təbii ocaqlı zoonoz infeksiyalardan biri olan tulyaremiya üçün biosenozun triadası: törədici mikrob, törədici mikrobun rezervuarı qansorucu buğumayaqlılardır – xəstəliyi yayanlar xarakterikdir. Tulyaremiyanın təbii ocaqları bütün düzənlik landşaft zonalarda təsadüf edilir, bəzi yerlərdə dağlara da keçir. Tulyaremiyanın təbii ocaqlarının bir neçə landşaf tipi vardır: çaybasar-bataqlıq, dağətəyi-kiçik çay, çəmən-düzənlik meşə, çöl, tuqay. Bu cür ocaqlarda 60 növdən artıq vəhşi heyvan – infeksiyanın mənbəyi aşkar edilmişdir.
Patogenez və patoloji anatomiya
Klinik mənzərə
İnkubasiya dövrü 3-7 gündür, xəstəlik qəflətən başlayır, üşütmə, temperatur 39-400 qalxır. Davamlı baş ağrısı, halsızlıq, əzələ ağrıları, iştahasızlıq olur. Xəstənin sifəti qızarır, dili ərpli olub, ağızın selikli qişasında nöqtəvari qansızmalar ola bilər. Dəri üzərində müxtəlif səpkilərə rast gəlinir, limfadenit xəstəliyin klinikasından asılı olaraq inkişaf edir. Ürək-qan damar sistemi tərəfdən bradikardiya, hipotoniya, quru öskürək qeyd olunur, qaraciyər, dalaq böyüyür. Periferik qanda leykopeniya, limfositoz, monositoz, EÇR artır. Tulyaremiyanın qızdırmalı dövrü 5-7 gündən 30 günə kimi davam edir. Xəstəliyin 3 klinik forması ayırd edilir: I. Prosesin lokalizasiyasına görə: 1. Dəri selikli qişa, limfa düyünlərinin zədələnməsi ilə gedən tulyaremiya: a) xora-bubon b) bubon c) göz-bubon d) anginoz-bubon 2. Əsasən daxili orqanların zədələnməsi ilə gedən tulyaremiya: a) ağciyər b) abdominal II. Davametmə müddətinə görə: a) kəskin b) uzun sürən c) residiv verən III. Ağırlıq dərəcəsinə görə: a) yüngül b) orta ağır c) ağır Bubon forması – adətən infeksiyanın dəridən daxil olması zamanı meydana çıxır və regionar limfa düyünlərinin iltihabı ilə başlayır. Bubonlar tək və çox ola bilər. Ən çox qoltuqaltı, qasıq, bud limfa düyünləri zədələnir. 2-3 gündən sonra bubon inkişaf edən limfa düyünü nahiyyəsi ağrılı olur, sonra limfa düyünü böyüyür, ağrılı olması azalır. Bubonu əhatə edən dərialtı piy toxuması da prosesə cəlb olunur, sonra bubon deşilir və irin xaricə axır, irin qatı, ağ rəngli, iysiz olur, bubonun sağalması xəstələrin bəzisində 1-4 ay ləng, çapıq əmələ gəlməsilə, bəzən də bubon sklerozlaşır. Göz-bubon forma – törədicinin gözün selikli qişasına düşməsi nəticəsində inkişaf edir. Bu formada kəskin konyunktivit və zədələnmiş gözün selikli qişasında xoralı dəyişiklik və gözdən sarımtıl, qatı irin ifrazı ilə xarakterikdir. Xəstələrin ümumi vəziyyəti ağır, gedişi uzun sürür. Xoralı-bubon forma – törədicinin daxil olduğu yerdə birincili əlamət, 1-7-ci günündə isə ardıcıl olaraq ləkə, papula, qovuqcuq, irincik, sərt xora əmələ gəlir. Xora açıq rəngli qabıqlanan haşiyə ilə əhatə olunur, üzəri tünd qabıqla örtülü olur, regionar limfa düyünləri zədələnir və limfadenit baş verir. Anginoz-bubon forma – törədicinin infeksiyalaşmış su və qida ilə orqanizmə daxil olması nəticəsində baş verir. Ümumi əlamətlərlə yanaşı xəstədə boğazda ağrılar, udmanın çətinləşməsi olur. Badamcıqlar böyümüş, ödemli, bozumtul-ağrəngli, nekrotik ərplə örtülmüş olur. Ərp çətin ayrılır, bu difteriyadakı ərpi xatırladır, lakin badamcıqların hüdudundan kənar yayılmır, nekrotik zədələnmələr badamcıqları dağıdır və onların çapıqlaşmasına səbəb olur. Abdominal forma – mezenterial limfa düyünlərinin iltihabi prosesi ilə gedir. İntoksikasiya əlamətləri ilə yanaşı qarında tutmaşəkilli daimi ağrılar, ürəkbulanma, qusma meydana çıxır. Qaraciyər, dalaq böyüyür. Ağciyər forması – infeksiyanın hava toz yolu ilə verilməsi nəticəsində inkişaf edir və iki variantda gedir: 1. Bronxotik 2. Pnevmotik Bronxitik formada – döş qəfəsinin (bronxial, paratraxeal, mediastenal) limfa düyünləri zədələnir. Xəstəlik döş sümüyü arxasında ağrılar, quru, bronxial öskürək və ümumi intoksikasiya əlamətləri ilə gedir. Xəstəlik 10-12 gün çəkib sağalma ilə nəticələnir. Pnevmotik variant – kəskin başlanğıc, intoksikasiya əlamətləri və uzun müddətli – 2 aya yaxın gedişlə xarakterizə olub quru və yaş xırıltılı öskürəklə, döş qəfəsindəki ağrılarla müşahidə olunur. Xəstəliyin generalizə olunmuş forması əsasən zəifləmiş şəxslərdə təsadüf olunur. Xəstəlik güclü baş ağrısı, əzələ ağrısı, 390 temperaturla xarakterizə olunur. Temperatur dalğavari olub, 3 həftə davam edir, yuxarı və aşağı ətraflarda, sifət, boyun, döşdə simmetrik yerləşən – “əlcək-yaxalıq” deyilən rozeolyoz səpkilər olur. Qaraciyər, dalaq böyüyür, sağalma gec olur. Bu forma ikincili pnevmoniya, meningit, meninqoensefalit, infeksion psixoz, miokardiodistrofiya ilə ağırlaşa bilər.
Diaqnostika
Bu məqsədlə seroloji reaksiyalardan və dəri-allergik sınaqdan istifadə edilir. Aqqlütinasiya reaksiyasının nəticəsi 1:100 titrində müsbət hesab edilir. Erkən diaqnostika məqsədi ilə tulyaremiya antigeni – tulyarinlə dəri-allergik sınaqdan istifadə olunur. Bu xəstəliyin 3-5-ci günündən müsbət olur.
Müalicə
Əsas yeri antibakterial preparatlar tutur. Streptomisin sutkada 2 qram – gündə 2 dəfə 1 qr əzələyə; tetrasiklin sutkada 1,5-2 qram; levomisetin 2 qr təyin olunur. Xəstəliyin gedişi uzanarsa, antibiotiklərlə yanaşı vaksin də kombinə edilmiş şəkildə aparılır. Vaksin dəridaxili, dərialtı, əzələyə, venaya hər inyeksiyaya 1-dən 15 milyon mikrob cismi dozasında 3 gündən 5 günə qədər intervalla vurulur, kurs müalicə 10-12 inyeksiyadır. Xəstəyə həm də vitaminoterapiya, intoksikasiyanı aradan qaldırmaq üçün hemodez, reopoliqlükin, qlükoza, fizioloji məhlul, antihistamin preparatlardan – pipolfen, suprastin, dimedrol təyin edilir. Dəridə xora, bubonlar olduqda yerli müalicəvi kompreslər, məlhəmli sarğılar, fizioterapiya – solyuks, diatermiya tətbiq edilir. Fluktuasiya meydana çıxdıqda bubonlar cərrahi yollla irin, nekrotik kütlələrdən azad olunmalıdır. Xəstələr xəstəxanadan klinik sağalmadan sonra evə yazılırlar.
Profilaktika
Qeyri-sağlam təsərrüfatda dezinfeksiya, dezinseksiya ve deratizasiya tədbirləri vaxtaşırı olaraq həyata keçirilir. Epidemioloji göstəriş əsasında planlı şəkildə əhali arasında vaksinoprofilaktika həyata keçirilməli, 5 ildən sonra isə revaksinasiya aparılmalıdır.Tuləremiyadan ölmüş heyvanları 2 metr dərinlikdə basdıraraq üstünsdən əhəngli su axıdılmalıdır. Xəstə heyvanların ətindən istifadə qadağandır. Qeyri sağlam təsərrüfatrda yem qalıqları yığılaraq yandırılır və peyin biotermiki üsullarla zərərləşdirilir. 3%-li lizol və krizol, 3%-li xlorlu əhəng məhlulları, 2%-li natrium qələvisi məhlulu ilə heyvan və quş saxlanılan binalar, ətraf dezinfeksiya edilir.
Mənbələr
- Y.P. Şuvalova, İnfeksion xəstəliklər. Ali məktəblər üçün dərslik, Baki: Maarif, 1988 359 səh.
- H. Krauss, A. Weber, M. Appel, B. Enders, A. v. Graevenitz, H. D. Isenberg, H. G. Schiefer, W. Slenczka, H. Zahner: Zoonosen. Von Tier zu Mensch übertragbare Infektionskrankheiten. 3. vollständig überarbeitete und erweiterte Auflage, 605 Seiten. Deutscher Ärzte-Verlag, Köln, 2004.
- H. Krauss, A. Weber, M. Appel, B. Enders, A. v. Graevenitz, H. D. Isenberg, H. G. Schiefer, W. Slenczka, H. Zahner: Zoonoses. Infectious Diseases Transmissible from Animals to Humans. 3rd Edition, 456 pages. ASM Press. American Society for Microbiology, Washington DC., USA. 2003.
- H. Krauss, A. Weber, B. Enders, H. G. Schiefer, W. Slenczka,H. Zahner: Zoonosen [Arabisch]. 688 Seiten. ACATAP, Damaskus, Syrien. 2001.
Xarici keçidlər
- [1]
- Beschreibung bei der deutschen Gesellschaft für Reise- und Touristikmedizin 2007-10-08 at the Wayback Machine
- Epidemiologisches Bulletin 16. Dezember 2005 / Nr. 50 2009-12-13 at the Wayback Machine (PDF-Datei; 98 kB)
- Deutsches Referenzlabor für Tularämie[ölü keçid] am Friedrich-Loeffler-Institut Greifswald mit ausführlichen Informationen
Həmçinin bax
İstinadlar
 | Xəstəlik ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tulyaremiya lat tularemia keskin obliqat tebi ocaqli zoonoz xestelikdir Intoksikasiya qizdirma spesifik limfadenitin inkisafi ve muxtelif orqanlarin zedelenmesi ile cereyan edir XBT 10 tesnifatiA21 TulyaremiyaA21 0 Anginoz bubon formasiA21 1 Goz bubon formasiA21 2 Agciyer formasiA21 3 Abdominal formasiA21 9 Namelum formaXBT 10 onlayn UST 2006 ci il versiyasi Tarixi melumat1910 cu ulde Q Makkoy Kaliforniyada Tulyare bataqliq rayonunda taunun tebii ocagini muayine eden zaman sunbulqiranlarda taunabenzer xestelik tapmisdir 1911 ci ilde o ve S Cepin xeste sunbulqiranlarda bu xesteliyin lat bacterium tularence Tulyare golu rayonunda epizootiyanin yerine gore toredici mikrobunu ayirmislar Tezlikle aydinlasdirilmisdir ki insanlar da hemin infeksiyaya hessasdirlar Frensisin teklifi ile hemin infeksiyaya tulyaremiya adi verilmisdir Hezvanlarin ve insanlarin tulyaremiya xesteliyi Amerika Avropa ve Asiyanin bir cox olkelerinde melumdur Afrikada tulyaremiya infeksiyasinin olmasi melum deyildir Kecmis SSRI erazisinde 1926 ci ilde birinci defe Hesterxan tauneleyhine stansiyanin hekimleri S V Suvorov A A Volfers ve M M Voronkova terefinden Volqa cayinin deltasinda mqeyyen edilmisdir lakin limfadenitle musahide olunan xesteliyin siddetlenmeleri bundan xeyli evveller de musahide olunmusdur EtiologiyaTulyaremiyanin lat Francisella tularensis toredici mikrobu lat Francisella novune lat Brucellaceae ailesine mensubdur Mikrob hereketsizdir kokkabenzerdir olculeri 0 1 0 5 mkm dir Spor emele getirmir Kapsulu vardir Qrammenfidir Karbol fuksini ile ve Romanovski Gimza usulu ile boyanir Qida muhitlerinde kulturadan alinmis tulyaremiya bakteriyalarinin copsekilli formalari biopolyar boyana bilir Toxumalarda renglenme zamani bipolyar boyanma nezere carpmir bu da lat Francisella tularensis i taun toredici mikrobdan ferqlendirir Tulyaremiya bakteriyalari aerobdur adi qidali muhitlerde inkisaf etmir sistemin qlukoza ve defibrinlesmis dovsan qanindan ibaret olan etli pepton aqarinda becerilir Icerisinde yumurta sarisi olan duru muhitde daha yaxsi inkisaf edir son vaxtlar toredici mikrobu yetisdirmek ucun toyuq embrionundan istifade olunur Optimum inkisaf 37 C muhitin pH i 6 7 7 4 dur Tulyaremiya bakteriyalarinin terkibinde iki antigen kompleksi qilafli VI ve somatik 0 antigen kompleksi vardir Toredici mikrobun virulentliyi ve immunogen xasseli qilafli antigen kompleksi ile elaqedardir Tulyaremiya mikroblari xarici muhitde 4 C temperaturda suda ve nem torpaqda 4 aydan daha cox tulyaremiyadan olen donmus heyvan cesedlerinde ise 6 ay muddetinde bioloji xususiyyetlerini itirmir Taxilda ve samanda 20 30 C temperaturda tulyaremiya mikroblari 20 gune yaxin yasayir Dizenfeksiyaedici derman mehlullarinin isci konsentrasiyalarinda 1 3 li lizol mehlulu 1 1000 nisbetli sulema 1 li sabun krezol emulsiyasi lat Francisella tularensis 2 5 deq sonra heyat fealiyyetini itirir Xlorlasdirilmis su qaynatma bilavasite gunes sualari onlara ildurucu tesir gosterir Laboratoriya heyvanlarindan tulyaremiyaya yuksek derecede hessas olanlari ag sicanlar ve deniz donuzlaridir Onlar derialtina inyeksiya ile yoluxdurulduqda 4 14 gun sonra sepsisden olurler Tulyaremiya mikrobunun iki cografi irqi askar edilmisdir Amerikan ve qeyri arktik lat F tularensis neracitica ve ya Avro Aciya yaxud qolarktik lat F tularensis nolaractica Mikrobun qeyri arktik irqinin stammlari qolarktik stammlardan ferqli olaraq laboratoriya heyvanlari insan ucun yuksek patogenliyi ve qliserini qicqirtmaq qabiliyyeti ile xarakterize olunur EpidemiologiyaTebii ocaqli zoonoz infeksiyalardan biri olan tulyaremiya ucun biosenozun triadasi toredici mikrob toredici mikrobun rezervuari qansorucu bugumayaqlilardir xesteliyi yayanlar xarakterikdir Tulyaremiyanin tebii ocaqlari butun duzenlik landsaft zonalarda tesaduf edilir bezi yerlerde daglara da kecir Tulyaremiyanin tebii ocaqlarinin bir nece landsaf tipi vardir caybasar bataqliq dageteyi kicik cay cemen duzenlik mese col tuqay Bu cur ocaqlarda 60 novden artiq vehsi heyvan infeksiyanin menbeyi askar edilmisdir Patogenez ve patoloji anatomiyaKlinik menzereInkubasiya dovru 3 7 gundur xestelik qefleten baslayir usutme temperatur 39 400 qalxir Davamli bas agrisi halsizliq ezele agrilari istahasizliq olur Xestenin sifeti qizarir dili erpli olub agizin selikli qisasinda noqtevari qansizmalar ola biler Deri uzerinde muxtelif sepkilere rast gelinir limfadenit xesteliyin klinikasindan asili olaraq inkisaf edir Urek qan damar sistemi terefden bradikardiya hipotoniya quru oskurek qeyd olunur qaraciyer dalaq boyuyur Periferik qanda leykopeniya limfositoz monositoz ECR artir Tulyaremiyanin qizdirmali dovru 5 7 gunden 30 gune kimi davam edir Xesteliyin 3 klinik formasi ayird edilir I Prosesin lokalizasiyasina gore 1 Deri selikli qisa limfa duyunlerinin zedelenmesi ile geden tulyaremiya a xora bubon b bubon c goz bubon d anginoz bubon 2 Esasen daxili orqanlarin zedelenmesi ile geden tulyaremiya a agciyer b abdominal II Davametme muddetine gore a keskin b uzun suren c residiv veren III Agirliq derecesine gore a yungul b orta agir c agir Bubon formasi adeten infeksiyanin deriden daxil olmasi zamani meydana cixir ve regionar limfa duyunlerinin iltihabi ile baslayir Bubonlar tek ve cox ola biler En cox qoltuqalti qasiq bud limfa duyunleri zedelenir 2 3 gunden sonra bubon inkisaf eden limfa duyunu nahiyyesi agrili olur sonra limfa duyunu boyuyur agrili olmasi azalir Bubonu ehate eden derialti piy toxumasi da prosese celb olunur sonra bubon desilir ve irin xarice axir irin qati ag rengli iysiz olur bubonun sagalmasi xestelerin bezisinde 1 4 ay leng capiq emele gelmesile bezen de bubon sklerozlasir Goz bubon forma toredicinin gozun selikli qisasina dusmesi neticesinde inkisaf edir Bu formada keskin konyunktivit ve zedelenmis gozun selikli qisasinda xorali deyisiklik ve gozden sarimtil qati irin ifrazi ile xarakterikdir Xestelerin umumi veziyyeti agir gedisi uzun surur Xorali bubon forma toredicinin daxil oldugu yerde birincili elamet 1 7 ci gununde ise ardicil olaraq leke papula qovuqcuq irincik sert xora emele gelir Xora aciq rengli qabiqlanan hasiye ile ehate olunur uzeri tund qabiqla ortulu olur regionar limfa duyunleri zedelenir ve limfadenit bas verir Anginoz bubon forma toredicinin infeksiyalasmis su ve qida ile orqanizme daxil olmasi neticesinde bas verir Umumi elametlerle yanasi xestede bogazda agrilar udmanin cetinlesmesi olur Badamciqlar boyumus odemli bozumtul agrengli nekrotik erple ortulmus olur Erp cetin ayrilir bu difteriyadaki erpi xatirladir lakin badamciqlarin hududundan kenar yayilmir nekrotik zedelenmeler badamciqlari dagidir ve onlarin capiqlasmasina sebeb olur Abdominal forma mezenterial limfa duyunlerinin iltihabi prosesi ile gedir Intoksikasiya elametleri ile yanasi qarinda tutmasekilli daimi agrilar urekbulanma qusma meydana cixir Qaraciyer dalaq boyuyur Agciyer formasi infeksiyanin hava toz yolu ile verilmesi neticesinde inkisaf edir ve iki variantda gedir 1 Bronxotik 2 Pnevmotik Bronxitik formada dos qefesinin bronxial paratraxeal mediastenal limfa duyunleri zedelenir Xestelik dos sumuyu arxasinda agrilar quru bronxial oskurek ve umumi intoksikasiya elametleri ile gedir Xestelik 10 12 gun cekib sagalma ile neticelenir Pnevmotik variant keskin baslangic intoksikasiya elametleri ve uzun muddetli 2 aya yaxin gedisle xarakterize olub quru ve yas xiriltili oskurekle dos qefesindeki agrilarla musahide olunur Xesteliyin generalize olunmus formasi esasen zeiflemis sexslerde tesaduf olunur Xestelik guclu bas agrisi ezele agrisi 390 temperaturla xarakterize olunur Temperatur dalgavari olub 3 hefte davam edir yuxari ve asagi etraflarda sifet boyun dosde simmetrik yerlesen elcek yaxaliq deyilen rozeolyoz sepkiler olur Qaraciyer dalaq boyuyur sagalma gec olur Bu forma ikincili pnevmoniya meningit meninqoensefalit infeksion psixoz miokardiodistrofiya ile agirlasa biler DiaqnostikaBu meqsedle seroloji reaksiyalardan ve deri allergik sinaqdan istifade edilir Aqqlutinasiya reaksiyasinin neticesi 1 100 titrinde musbet hesab edilir Erken diaqnostika meqsedi ile tulyaremiya antigeni tulyarinle deri allergik sinaqdan istifade olunur Bu xesteliyin 3 5 ci gununden musbet olur MualiceEsas yeri antibakterial preparatlar tutur Streptomisin sutkada 2 qram gunde 2 defe 1 qr ezeleye tetrasiklin sutkada 1 5 2 qram levomisetin 2 qr teyin olunur Xesteliyin gedisi uzanarsa antibiotiklerle yanasi vaksin de kombine edilmis sekilde aparilir Vaksin deridaxili derialti ezeleye venaya her inyeksiyaya 1 den 15 milyon mikrob cismi dozasinda 3 gunden 5 gune qeder intervalla vurulur kurs mualice 10 12 inyeksiyadir Xesteye hem de vitaminoterapiya intoksikasiyani aradan qaldirmaq ucun hemodez reopoliqlukin qlukoza fizioloji mehlul antihistamin preparatlardan pipolfen suprastin dimedrol teyin edilir Deride xora bubonlar olduqda yerli mualicevi kompresler melhemli sargilar fizioterapiya solyuks diatermiya tetbiq edilir Fluktuasiya meydana cixdiqda bubonlar cerrahi yollla irin nekrotik kutlelerden azad olunmalidir Xesteler xestexanadan klinik sagalmadan sonra eve yazilirlar ProfilaktikaQeyri saglam teserrufatda dezinfeksiya dezinseksiya ve deratizasiya tedbirleri vaxtasiri olaraq heyata kecirilir Epidemioloji gosteris esasinda planli sekilde ehali arasinda vaksinoprofilaktika heyata kecirilmeli 5 ilden sonra ise revaksinasiya aparilmalidir Tuleremiyadan olmus heyvanlari 2 metr derinlikde basdiraraq ustunsden ehengli su axidilmalidir Xeste heyvanlarin etinden istifade qadagandir Qeyri saglam teserrufatrda yem qaliqlari yigilaraq yandirilir ve peyin biotermiki usullarla zererlesdirilir 3 li lizol ve krizol 3 li xlorlu eheng mehlullari 2 li natrium qelevisi mehlulu ile heyvan ve qus saxlanilan binalar etraf dezinfeksiya edilir MenbelerY P Suvalova Infeksion xestelikler Ali mektebler ucun derslik Baki Maarif 1988 359 seh H Krauss A Weber M Appel B Enders A v Graevenitz H D Isenberg H G Schiefer W Slenczka H Zahner Zoonosen Von Tier zu Mensch ubertragbare Infektionskrankheiten 3 vollstandig uberarbeitete und erweiterte Auflage 605 Seiten Deutscher Arzte Verlag Koln 2004 ISBN 3 7691 0406 4 H Krauss A Weber M Appel B Enders A v Graevenitz H D Isenberg H G Schiefer W Slenczka H Zahner Zoonoses Infectious Diseases Transmissible from Animals to Humans 3rd Edition 456 pages ASM Press American Society for Microbiology Washington DC USA 2003 ISBN 1 55581 236 8 H Krauss A Weber B Enders H G Schiefer W Slenczka H Zahner Zoonosen Arabisch 688 Seiten ACATAP Damaskus Syrien 2001 Xarici kecidler 1 Beschreibung bei der deutschen Gesellschaft fur Reise und Touristikmedizin 2007 10 08 at the Wayback Machine Epidemiologisches Bulletin 16 Dezember 2005 Nr 50 2009 12 13 at the Wayback Machine PDF Datei 98 kB Deutsches Referenzlabor fur Tularamie olu kecid am Friedrich Loeffler Institut Greifswald mit ausfuhrlichen InformationenHemcinin baxTulyaremiya bakteriyasiIstinadlarVikilugetde Tulyaremiya movzusuna dair melumatlar var Xestelik ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin