Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Apologétika (yun. ἀπολογία, "dəf edirəm, cavabını verirəm") - rasional düşüncə ilə dini ehkamların əsaslandırılması və tənqidçilərdən müdafiə edilməsinə həsr edilən xristian ilahiyyatının bölməsidir. Geniş anlamda apologetika hər hansı təlimi rasional dəlillərlə müdafiə edənlərə də şamil edilə bilər.
| Erkən xristianlıq |
 |
| Yunandilli apologetika: Yustin • Tatian • Afinoqor • Teofil Latındilli apologetika: Minusius Feliks • Arnobius • Laktansius • Tertullian Qnostiklərə qarşı olanlar: |
Xristian ehkamlarının formalaşması Rəsmi kilsəyə qarşı duran təriqətlər: Rəsmi kilsə tərəfdarları: Atanasius • İoann Xrisostom • Saxta Dionisius Xristoloji mübahisələr səbəbilə ayrılan təriqətlər: |
Latın qərbində Kilsə Ataları Boesius • Kassiodor • Avqustin Avrelius |
Apologetlər
Apologetlər (yun. άπoλoγητέoν – müdafiə edirəm) – 2–5 əsrlərdə xristian dininin müdafiəsi və əsaslandırılması ilə çıxış edən xristian yazıçıları. Yustin, Apollinari, Miltiad və Tatian kimi yunan Apologetləri, erkən latın Apologetlərii Minusi Feliks, Tertullian və b. antik politeizmin mənasızlığını, xristianlığın Allah və Kainat haqqında yeganə doğru təlim olduğunu sübut etməyə çalışırdılar. Son dövr latın Apologetlərindən Arnobinin və Laktansinin (3 əsrin sonu – 4 əsrin əvvəlləri) yaradıcılıqlarını qeyd etmək olar. Apologetlər ellinizmin xristianlaşması, xristian ilahiyyatşünaslığının formalaşması prosesinin əsasını qoymuşlar.
Xristian apologetikası
Hal-hazırda apolofgetika bir fən kimi bütün Xristian məktəblərində tədris edilir.
II—III yüzilliklərdə, Xristianlığın antik filosofların tənqidlərindən müdafiə edilməsi üçün apologetikadan geniş istifadə edilmişdir. O dövrün xristian xadimləri bu ya digər dərəcədə apologetik əsərlər yaratmışdırlar.
Həmin dövrdə xristian apologetləri təkcə bütpərəstlərlə deyil, eyni zamanda öz sıralarında olan müxtəlif mistik təlimlərə qarşı mübarizə aparmaq məcburiyyətində də qalmışdırlar. Bu təlimlərdən formalaşmada olan xristian ortodoksiyanın ən ciddi rəqibi qnostisizm idi.
Beləliklə apologetik ədəbiyyatın erkən Xristian tarixində özəl yeri vardır. Onlar müxaliflərlə mübahisələr aparmış, Roma hakimiyyəti qarşısında Xristianlığın üstünlüklərini sübut etməyə çalışırdılar, imperatorlara məktublar yazırdılar. Bu kimi əsərlərə "apologiya" deyirlər.
İlk apologetlərin fəaliyyəti II əsrin ortalarına təsadüf edilir. O dövrdə Aristid (Aristides)və Kodrat öz apologiyalarını yunan dilində yazmışdırlar. Aristidin «Apologiyasının» bəzi fraqmentləri bizim zəmanəmizə qədər çatmışdır. Bu mətnləri Aristid imperator Antoninus Pius'a (86-161) ünvanlamış və orada monoteizmdən, imanın düşüncə üzərində üstünlüklərindən, dünya düzəninin Tanrı tərəfindən qurulmasından və bəzi başqa mövzular haqqında söhbət açmışdır. Aristid bu məsələlərə münasibətdə Xristianlığın antik bütpərəstliyindən daha üstün olduğunu sübut etməyə çalışırdı. Gələcəkdə bu kimi fikirləri digər apologetlər təkrarlaşmış və inkişaf etdirmişdir.
Erkən Xristian apologetikası Yunandilli və Latındilli apologetikasına bölünür.
Yunandilli apologetlərin əsas nümayəndələri Aristid, Kodrat, Yustin, Tatian, Afinoqor, Teofil, İrineus Lionlu, İppolit, Klement, Origen olmuşdurlar.
Latındilli apologetikasını əsasən Tertullian, Minusius Feliks, Arnobius, Laktansius təmsil edirdilər.
İslam apologetikası
İslam dünyasında apologetik hərəkat və ədəbiyyat Xristianlıqda olduğu kimi inkişaf etməmişdir. Bunun səbəbi ondadır ki, Xristianlıq Roma imperiyasında özünə yol açmaq üçün oradakı çeşidli təlimlərlə və dövlət aparatının nümayəndələri ilə intellektual mübarizə aparırdı. Yalnız bir neçə yüzillikdən sonra dövlət dininə çevirildi.
İslam isə demək olar ki yaranandan az sonra dövlət dininə çevirilmişdir. Ona görə də dinin müxaliflərin qarşısına müdafiə edilməsi üçün ehtiyac yox idi.
Ortayüzilliklər boyu Avropada Xristian xadimlərinin bir çoxu İslama qarşı yönəlmiş ədəbiyyat yazmışdırlar. Özəlliklə də bu işi müsəlman dünyası ilə birbaşa təmasda olan xaçlılar, Bizans, İtaliya və İspaniya ilahiyyatçıları görürdülər. Ancaq o zaman müsəlman dini xadimləri onlara bəlli qədər cavablar yazsalar da, onlar bir sistemli şəkildə olmamışdırlar.
Ancaq XVIII yüzilliyin əvvəllərindən başlayaraq, Avropa inkişaf səviyyəsinə görə müsəlman dünyasını qeridə qoymağa başlamışdır. XIX-XX-ci yüzilliklərdə bu proses daha da dərinləşmişdir. Müsəlman dünyasının bir çox ölkələri Avropanın müstəmləkələrinə çevirilmişdir. Müstəqilliyini saxlaya bilənlər də Qərb dünyasının təsiri altına düşmüşdürlər.
Elə bu zaman da miqrasiyalar intensivləşmiş, bu günə kimi davam etməkdədir. Müsəlman icmaları Avropa və Amerikada yaranmağa başlamışdır. Bu da sivilizasiaların dialoquna yol açmışdır. Xristianlar müsəlmanlarla bir-birləri ilə daha yaxından tanış olmuşdurlar.
Elə bu zaman Avropalı və Amerikalı düşünürlərin, filosofların bir çoxu müsəlman xalqlarının geridə qalmasının səbəbini İslam dini ilə bağlamağa başlamışdırlar. Onların arasında Hegel kimi böyük simalar da olmuşdurlar. Bu İslamın dünyəvi tənqidi idi. Başqa tərəfdən İslamı həmən zaman bir çox xristian ilahiyyatçıları da tənqid edib, müsəlmanların arasında missioner fəaliyyətini gücləndirmişdirlər.
Bütün bu proseslərin baş verdiyinə görə müsəlman düşünürləri və dini xadimləri yeni dövrdə apologetik fəaliyyətə və apologetik əsərlərin yazılmasına başladılar. Onların əsas məqsədi İslam mədəniyyətini tənqid edənlərə qarşı rasional cavablar verməkdən ibarət olmuşdur. XIX-XX-ci yüzilliklərdə bu sahədə Cəmaləddin Əfqani və Məhəmməd İqbal kimi tanınmış düşünürər işləmişdirlər.
Çağdaş zamanda informasiya texnologiyalarının inkişafı ilə bağlı müsəlman apologetikası daha da çox İnternetin sosial şəbəkələrində inkişaf edir. Orada müsəlman istifadəçilər başqa dinlərin və fəlsəfələrin ardıcılları ilə mübahisələr aparır, İslam mədəniyyətini və ehkamlarını tənqidlərdən müdafiə edirlər.
Azərbaycanda apologetika
Sovetlər birliyinin dağılmasından sonra 1990-cı illərin ikinci yarısından başlayaraq keçmiş Sovet məkanında ideoloji boşluq yaranmışdır. Bu boşluğu doldurmaq üçün xarici dini missionerlər postsovet ölkələrində missioner fəaliyyətinə başlamışdırlar. Bu da dini ideologiyaların bir-biri ilə, başqa tərəfdən dünyəvi dünyagörüşlə kəsişməsinə gətirib çıxartmışdır.
1995-2010-cu illər arası onların arasında aktiv mübahisələr, ideoloji mübarizələr aparılmışdır. Bu proses elektron informasiya vasitələrinin, internet-forumların, sosial şəbəkələrin inkişafı şəraitində kütləviləşmişdir. Başqa tərəfdən dinin siyasiləşdirilməsi cəhdləri də müşahidə edilmişdir.
Bütün bu proseslər Azərbaycanda da getmişdir. Bunun da nəticəsində bir qrup Azərbaycan ziyalıları sistemsiz və pərakəndə şəkildə öz təşəbbüsləri ilə milli mədəniyyətin əsaslarının müdafiəsi məqsədilə apologetik fəaliyyətə başlamışdırlar. Onların fəaliyyəti rus dilində aparılırdı, Rusiya və keçmiş sovet məkanının başqa oxucularına yönəlmişdir. Bunun da səbəbi onda idi ki, o zaman Azərbaycanda aparılan missioner fəaliyyətini əsasən keçmiş Sovet ölkələrindən gəlmiş çeşidli təriqətlərin nümayəndələri ararırdılar.
Azərbaycan apologetləri əsasən öz fəaliyyətlərini İnternetin rusdilli forumlarında keçirirdilər. Onlar öz təşəbbüsləri ilə kütləvi Rus-Ortodoks forumlarına girib, orada müsəlman mədəniyyətinə qarşı yonəlmiş çıxışlara cavablar yazırdılar.
Bu yolda ən ardıcıl və elmi cəhətdən əsaslandırılmış fəaliyyəti Aydın Əlizadə görmüşdür. O uzun illər boyu “Heretiklər” (1999—2001), “Andrey Kurayevin forumu” (İndi "Apostol Andrey" forumu adlanır) (2001—2009), “Söz-Loqos” 2016-03-05 at the Wayback Machine (2010—2011) adlı dini-fəlsəfi internet forumlarında fəal iştirak edib tanınmışdır.
Bunun nəticəsində onu 2006-cı ildə Moskvada keçirilən II-ci xristian-müsəlman disputunda iştirak etməyə dəvət etmişdirlər. Orada o müsəlman tərəfindən əsas məruzəçi olan İslamı qəbul etmiş keçmiş pravoslav keşişi Vyaçeslav Polosinin məsləhətçisi idi. O disputda Xristian tərəfindən əsas çıxışçı keşiş Daniil Sısoyev idi. Disput müsəlman tərəfindən apologetik üsulda keçirilmişdir.
2007-ci ildə A. Əlizadə apologetik mövzuda öz diskussiyalarını, disputlarını, çəkişmələrini bir araya yığmış və onları “İslam apologetikası. İslamın tənqidçilərinə cavablar” Bakı: İdrak, 2007) adı ilə kitab şəklində rus dilində dərc etmişdir. "İslam apologetikası" postsovet məkanında ilk sistemli müsəlman apologetik kitabı olmuşdur.
Daha sonra bu kitabı Vyaçeslav Polosin redaktə edib, ona əlavələr etmişdir. Bundan sonra onun təşəbbüsü ilə "İslam apologetikası" ikili müəllifliklə (Polosin-Əlizadə) "İslam siz bildiyiniz kimi deyil" adı ilə 2007-ci ildə Moskvada ("Ənsar" yayım evi tərəfindən) dərc olunmuşdur.
Azərbaycanlı düşünürlərdən İslam apologetik fəaliyyəti ilə qismən Heydər Camal da məşğul olmuşdur. O İslam tənqidçiləri ilə teledebatlar aparmış, kütləvi tədbirlər keçirtmişdir.
Mənbələr
- Aydın Əlizadə[ölü keçid] (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 40-66. ISBN 5-87459-013-7[ölü keçid]. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016-08-16 tarixində istifadə olunub.
- Али-заде А. А. Исламская апологетика. Баку: Идрак, 2007.
Ədəbiyyat
- Новейший философский словарь. — Минск: Книжный Дом. А. А. Грицанов. 1999.
- Али-заде А. А. Исламская апологетика. Баку: Идрак, 2007.
- Полосин А. В., Али-заде А. А. Ислам не такой. А какой? 2014-07-01 at the Wayback Machine М.: Ансар, 2007.
İstinadlar
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 576. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Apologetika yun ἀpologia def edirem cavabini verirem rasional dusunce ile dini ehkamlarin esaslandirilmasi ve tenqidcilerden mudafie edilmesine hesr edilen xristian ilahiyyatinin bolmesidir Genis anlamda apologetika her hansi telimi rasional delillerle mudafie edenlere de samil edile biler Erken xristianliqXristianligin yaranmasiPatristikaApologetika Yunandilli apologetika Yustin Tatian Afinoqor Teofil Latindilli apologetika Minusius Feliks Arnobius Laktansius Tertullian Qnostiklere qarsi olanlar Irineus Lionlu Ippolit Romali Iskenderiyye ilahiyyat mektebi Klement OrigenXristian ehkamlarinin formalasmasi Resmi kilseye qarsi duran teriqetler Arianliq Donatizm Resmi kilse terefdarlari Atanasius Ioann Xrisostom Saxta Dionisius Kappadokiyali kilse atalari Basil Qeyseriyyeli Qriqor Nazianzen Nissali Qriqori Xristoloji mubahiseler sebebile ayrilan teriqetler Nestorianliq Monofizitizm Monofelitlik Ikonomaxiya Ekumenik Kilse Meclisleri Latin qerbinde Kilse Atalari Boesius Kassiodor Avqustin Avrelius Iyeronim Stridonlu Ilarius PiktaviyaliXristian mistisizmi Xristian rahibliyi IsihazmSerq ve Qerb kilselerinin aralanmasiXristian simvolikasiApologetlerApologetler yun apologhteon mudafie edirem 2 5 esrlerde xristian dininin mudafiesi ve esaslandirilmasi ile cixis eden xristian yazicilari Yustin Apollinari Miltiad ve Tatian kimi yunan Apologetleri erken latin Apologetlerii Minusi Feliks Tertullian ve b antik politeizmin menasizligini xristianligin Allah ve Kainat haqqinda yegane dogru telim oldugunu subut etmeye calisirdilar Son dovr latin Apologetlerinden Arnobinin ve Laktansinin 3 esrin sonu 4 esrin evvelleri yaradiciliqlarini qeyd etmek olar Apologetler ellinizmin xristianlasmasi xristian ilahiyyatsunasliginin formalasmasi prosesinin esasini qoymuslar Xristian apologetikasiHal hazirda apolofgetika bir fen kimi butun Xristian mekteblerinde tedris edilir II III yuzilliklerde Xristianligin antik filosoflarin tenqidlerinden mudafie edilmesi ucun apologetikadan genis istifade edilmisdir O dovrun xristian xadimleri bu ya diger derecede apologetik eserler yaratmisdirlar Hemin dovrde xristian apologetleri tekce butperestlerle deyil eyni zamanda oz siralarinda olan muxtelif mistik telimlere qarsi mubarize aparmaq mecburiyyetinde de qalmisdirlar Bu telimlerden formalasmada olan xristian ortodoksiyanin en ciddi reqibi qnostisizm idi Belelikle apologetik edebiyyatin erken Xristian tarixinde ozel yeri vardir Onlar muxaliflerle mubahiseler aparmis Roma hakimiyyeti qarsisinda Xristianligin ustunluklerini subut etmeye calisirdilar imperatorlara mektublar yazirdilar Bu kimi eserlere apologiya deyirler Ilk apologetlerin fealiyyeti II esrin ortalarina tesaduf edilir O dovrde Aristid Aristides ve Kodrat oz apologiyalarini yunan dilinde yazmisdirlar Aristidin Apologiyasinin bezi fraqmentleri bizim zemanemize qeder catmisdir Bu metnleri Aristid imperator Antoninus Pius a 86 161 unvanlamis ve orada monoteizmden imanin dusunce uzerinde ustunluklerinden dunya duzeninin Tanri terefinden qurulmasindan ve bezi basqa movzular haqqinda sohbet acmisdir Aristid bu meselelere munasibetde Xristianligin antik butperestliyinden daha ustun oldugunu subut etmeye calisirdi Gelecekde bu kimi fikirleri diger apologetler tekrarlasmis ve inkisaf etdirmisdir Erken Xristian apologetikasi Yunandilli ve Latindilli apologetikasina bolunur Yunandilli apologetlerin esas numayendeleri Aristid Kodrat Yustin Tatian Afinoqor Teofil Irineus Lionlu Ippolit Klement Origen olmusdurlar Latindilli apologetikasini esasen Tertullian Minusius Feliks Arnobius Laktansius temsil edirdiler Islam apologetikasiIslam dunyasinda apologetik herekat ve edebiyyat Xristianliqda oldugu kimi inkisaf etmemisdir Bunun sebebi ondadir ki Xristianliq Roma imperiyasinda ozune yol acmaq ucun oradaki cesidli telimlerle ve dovlet aparatinin numayendeleri ile intellektual mubarize aparirdi Yalniz bir nece yuzillikden sonra dovlet dinine cevirildi Islam ise demek olar ki yaranandan az sonra dovlet dinine cevirilmisdir Ona gore de dinin muxaliflerin qarsisina mudafie edilmesi ucun ehtiyac yox idi Ortayuzillikler boyu Avropada Xristian xadimlerinin bir coxu Islama qarsi yonelmis edebiyyat yazmisdirlar Ozellikle de bu isi muselman dunyasi ile birbasa temasda olan xaclilar Bizans Italiya ve Ispaniya ilahiyyatcilari gorurduler Ancaq o zaman muselman dini xadimleri onlara belli qeder cavablar yazsalar da onlar bir sistemli sekilde olmamisdirlar Ancaq XVIII yuzilliyin evvellerinden baslayaraq Avropa inkisaf seviyyesine gore muselman dunyasini qeride qoymaga baslamisdir XIX XX ci yuzilliklerde bu proses daha da derinlesmisdir Muselman dunyasinin bir cox olkeleri Avropanin mustemlekelerine cevirilmisdir Musteqilliyini saxlaya bilenler de Qerb dunyasinin tesiri altina dusmusdurler Ele bu zaman da miqrasiyalar intensivlesmis bu gune kimi davam etmekdedir Muselman icmalari Avropa ve Amerikada yaranmaga baslamisdir Bu da sivilizasialarin dialoquna yol acmisdir Xristianlar muselmanlarla bir birleri ile daha yaxindan tanis olmusdurlar Ele bu zaman Avropali ve Amerikali dusunurlerin filosoflarin bir coxu muselman xalqlarinin geride qalmasinin sebebini Islam dini ile baglamaga baslamisdirlar Onlarin arasinda Hegel kimi boyuk simalar da olmusdurlar Bu Islamin dunyevi tenqidi idi Basqa terefden Islami hemen zaman bir cox xristian ilahiyyatcilari da tenqid edib muselmanlarin arasinda missioner fealiyyetini guclendirmisdirler Butun bu proseslerin bas verdiyine gore muselman dusunurleri ve dini xadimleri yeni dovrde apologetik fealiyyete ve apologetik eserlerin yazilmasina basladilar Onlarin esas meqsedi Islam medeniyyetini tenqid edenlere qarsi rasional cavablar vermekden ibaret olmusdur XIX XX ci yuzilliklerde bu sahede Cemaleddin Efqani ve Mehemmed Iqbal kimi taninmis dusunurer islemisdirler Cagdas zamanda informasiya texnologiyalarinin inkisafi ile bagli muselman apologetikasi daha da cox Internetin sosial sebekelerinde inkisaf edir Orada muselman istifadeciler basqa dinlerin ve felsefelerin ardicillari ile mubahiseler aparir Islam medeniyyetini ve ehkamlarini tenqidlerden mudafie edirler Azerbaycanda apologetikaSovetler birliyinin dagilmasindan sonra 1990 ci illerin ikinci yarisindan baslayaraq kecmis Sovet mekaninda ideoloji bosluq yaranmisdir Bu boslugu doldurmaq ucun xarici dini missionerler postsovet olkelerinde missioner fealiyyetine baslamisdirlar Bu da dini ideologiyalarin bir biri ile basqa terefden dunyevi dunyagorusle kesismesine getirib cixartmisdir 1995 2010 cu iller arasi onlarin arasinda aktiv mubahiseler ideoloji mubarizeler aparilmisdir Bu proses elektron informasiya vasitelerinin internet forumlarin sosial sebekelerin inkisafi seraitinde kutlevilesmisdir Basqa terefden dinin siyasilesdirilmesi cehdleri de musahide edilmisdir Butun bu prosesler Azerbaycanda da getmisdir Bunun da neticesinde bir qrup Azerbaycan ziyalilari sistemsiz ve perakende sekilde oz tesebbusleri ile milli medeniyyetin esaslarinin mudafiesi meqsedile apologetik fealiyyete baslamisdirlar Onlarin fealiyyeti rus dilinde aparilirdi Rusiya ve kecmis sovet mekaninin basqa oxucularina yonelmisdir Bunun da sebebi onda idi ki o zaman Azerbaycanda aparilan missioner fealiyyetini esasen kecmis Sovet olkelerinden gelmis cesidli teriqetlerin numayendeleri ararirdilar Azerbaycan apologetleri esasen oz fealiyyetlerini Internetin rusdilli forumlarinda kecirirdiler Onlar oz tesebbusleri ile kutlevi Rus Ortodoks forumlarina girib orada muselman medeniyyetine qarsi yonelmis cixislara cavablar yazirdilar Bu yolda en ardicil ve elmi cehetden esaslandirilmis fealiyyeti Aydin Elizade gormusdur O uzun iller boyu Heretikler 1999 2001 Andrey Kurayevin forumu Indi Apostol Andrey forumu adlanir 2001 2009 Soz Loqos 2016 03 05 at the Wayback Machine 2010 2011 adli dini felsefi internet forumlarinda feal istirak edib taninmisdir Bunun neticesinde onu 2006 ci ilde Moskvada kecirilen II ci xristian muselman disputunda istirak etmeye devet etmisdirler Orada o muselman terefinden esas meruzeci olan Islami qebul etmis kecmis pravoslav kesisi Vyaceslav Polosinin meslehetcisi idi O disputda Xristian terefinden esas cixisci kesis Daniil Sisoyev idi Disput muselman terefinden apologetik usulda kecirilmisdir 2007 ci ilde A Elizade apologetik movzuda oz diskussiyalarini disputlarini cekismelerini bir araya yigmis ve onlari Islam apologetikasi Islamin tenqidcilerine cavablar Baki Idrak 2007 adi ile kitab seklinde rus dilinde derc etmisdir Islam apologetikasi postsovet mekaninda ilk sistemli muselman apologetik kitabi olmusdur Daha sonra bu kitabi Vyaceslav Polosin redakte edib ona elaveler etmisdir Bundan sonra onun tesebbusu ile Islam apologetikasi ikili muelliflikle Polosin Elizade Islam siz bildiyiniz kimi deyil adi ile 2007 ci ilde Moskvada Ensar yayim evi terefinden derc olunmusdur Azerbaycanli dusunurlerden Islam apologetik fealiyyeti ile qismen Heyder Camal da mesgul olmusdur O Islam tenqidcileri ile teledebatlar aparmis kutlevi tedbirler kecirtmisdir MenbelerAydin Elizade olu kecid 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 40 66 ISBN 5 87459 013 7 olu kecid 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub Ali zade A A Islamskaya apologetika Baku Idrak 2007 EdebiyyatNovejshij filosofskij slovar Minsk Knizhnyj Dom A A Gricanov 1999 Ali zade A A Islamskaya apologetika Baku Idrak 2007 Polosin A V Ali zade A A Islam ne takoj A kakoj 2014 07 01 at the Wayback Machine M Ansar 2007 IstinadlarAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 1 ci cild A Argelander 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2009 seh 576 ISBN 978 9952 441 02 4