Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kioto protokolu (yaponca: 京都議定書, Hepbörn: Kyōto Giteisho) qlobal istiləşmə və iqlim dəyişiqliyi mövzüsünda mübarizə aparmağa yönəlik beynəlxalq tək protokol. Müqavilə, 1992-ci il BMT-nin İqlim Dəyişmələri haqqında Çərçivə Konvensiyasını (UN FCCC) genişləndirən beynəlxalq müqavilə idi və iştirakçı dövlətlər qlobal istiləşmənin baş verdiyi və insan tərəfindən törədilən CO2 emissiyalarının buna təkan verdiyinə dair elmi konsensusa əsaslanaraq, istixana qazları emissiyalarını azaltmağı öhdəsinə götürmüşdür. Kioto protokolu 11 dekabr 1997-ci ildə Yaponiyanın Kioto şəhərində qəbul edilmiş və 16 fevral 2005-ci ildə qüvvəyə minmişdir. 2020-ci ildə Protokola 192 tərəf (Kanada 2012-ci ilin dekabrından qüvvəyə minmiş protokoldan çıxdı) qoşulmuşdu.
| Kioto protokolu | |
|---|---|
| BMT-nin İqlim Dəyişmələri haqqında Çərçivə Konvensiyasının Kioto protokolu | |
 İkinci dövrdə məcburi hədəfləri ilə Əlavə B tərəfdarları Birinci dövrdə məcburi hədəfləri ilə Əlavə B tərəfdarları Məcburi hədəfləri olmayan Əlavə B tərəfləri Birinci dövrdə məcburi hədəfləri olan, lakin Protokoldan çıxmış Əlavə B tərəfdarları Protokolu ratifikasiya etmədən imzalayanlar BMT-nin digər üzv dövlətləri və Protokolun iştirakçısı olmayan müşahidəçilər | |
| İmzalanma tarixi | 11 dekabr 1997 |
| İmzalanma yeri | Kioto, Yaponiya |
| Qüvvəyə minməsi | 16 fevral, 2005 |
| • şərtləri | Konvensiyanı ən azı 55 dövlətin ratifikasiyası |
| İmzalayanlar | 84 (1998–1999 imzalanma dövrü) |
| Tərəflər | 192 (Avropa İttifaqı, Kuk adaları, Niue və 2022-ci ilə qədər Andorra, Kanada, Cənubi Sudan və ABŞ istisna olmaqla, bütün BMT-yə üzv dövlətləri) |
| Dili | çex dili |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
 Kioto protokolu Vikimənbədə | |
| Kyoto protokolunun uzadılması (2012–2020) | |
|---|---|
| Kyoto protokoluna Doha düzəlişi | |
 | |
| Müqavilənin tipi | Beynəlxalq müqaviləyə dəyişiklik |
| Hazırlanma tarixi | 8 dekabr, 2012 |
| İmzalanma tarixi | 11 dekabr 1997 |
| İmzalanma yeri | Doha, Qətər |
| Qüvvəyə minməsi | 31 dekabr, 2020 |
| • şərtləri | 144 iştirakçı dövlət tərəfindən ratifikasiyası tələb olunur |
| İmzalayanlar | 147 |
| Tərəflər | Antiqua və Barbuda, Argentina, Avstraliya, Avstriya, Belçika, Boliviya, Braziliya, Bolqarıstan, Kanada, Çili, Çin, Kosta-Rika, Xorvatiya, Kuba, Çexiya |
| Dili | çex dili |
| Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
| Kioto protokolu Vikimənbədə | |
Kioto protokolu UNFCCC-nin atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyalarını “iqlim sisteminə təhlükəli antropogen müdaxilənin qarşısını alacaq səviyyəyə” endirməklə qlobal istiləşmənin başlanğıcda azaltmaq məqsədini reallaşdırdı. Kioto protokolu Əlavə A-da sadalanan yeddi istixana qazına: karbon qazı (CO2), metan (CH4), azot oksidi (N2O), hidroftorkarbonlar (HFCs), perfluorokarbonlar (PFC), kükürd heksaflorid (SF6), azot trifluorid (NF3) tətbiq edilib.Doha raundu zamanı ikinci uyğunluq dövrü üçün azot trifluorid da əlavə edilib.
Protokol ümumi, lakin fərqli öhdəliklər prinsipinə əsaslanırdı. O, ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadi inkişaf sayəsində iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə müxtəlif imkanlara malik olduğunu qəbul edir və buna görə də atmosferdəki istixana qazlarının hazırkı səviyyələrinə cavabdeh olduqlarını əsas götürərək, cari emissiyaları azaltmaq öhdəliyini inkişaf etmiş ölkələrin üzərinə qoyurdu.
Protokolun ilk öhdəlik dövrü 2008-ci ildə başlayaraq, 2012-ci ildə sona çatıb. Birinci öhdəlik müddətində tam şəkildə iştirak edən 36 ölkənin hamısı Protokola əməl etmişdir. Bununla belə, doqquz ölkə digər ölkələrdə emissiyaların azaldılmasını maliyyələşdirməklə çeviklik mexanizmlərinə müraciət etməli olub, çünki onların milli emissiyaları hədəflərindən bir qədər çox idi. 2007-2008-ci illərin maliyyə böhranı emissiyalara da təsirsiz ötüşməyib. Ən böyük emissiya azalmaları keçmiş Şərq bloku ölkələrində müşahidə edilirdi, çünki Sovet İttifaqının dağılması 1990-cı illərin əvvəllərində onların emissiyalarını da azaltmışdı. 36 inkişaf etmiş ölkə emissiyalarını azaltsa da, 1990-cı ildən 2010-cu ilə qədər qlobal emissiyalar 32% artıb.
2012-ci ildə 37 ölkənin məcburi hədəfləri olan Kioto protokoluna Doha dəyişikliyi kimi tanınan sazişin müddətini 2020-ci ilə qədər uzatmaq üçün ikinci öhdəlik dövrü: Avstraliya, Avropa Birliyi (və o vaxtkı 28 üzv dövlət), Belarus, İslandiya, Qazaxıstan, Lixtenşteyn, Norveç, İsveçrə və Ukrayna ilə razılaşdırıldı. Belarus, Qazaxıstan və Ukrayna Kioto protokolundan çıxa biləcəklərini bəyan etdilər.Yaponiya, Yeni Zelandiya və Rusiya Kiotonun birinci mərhələsində iştirak etmişdilər, lakin ikinci öhdəlik dövründə yeni hədəflər götürmədilər. İkinci mərhələ hədəfləri olmayan digər inkişaf etmiş ölkələr: Kanada (2012-ci ildə Kioto protokolundan çıxıb) və ABŞ (ratifikasiya etməyib) olub. Kanadanın geri çəkilmək qərarı nazir Piter Kenti narahat etdi. 2020-ci ilin oktyabr ayına olan məlumata görə, 147 dövlət Doha dəyişikliyi qəbul edib. As of October 2020, 147 İkinci öhdəlik müddəti eyni gündə başa çatsa da, minimum 144 dövlət tərəfindən qəbul edildikdən sonra o, 31 dekabr 2020-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Məcburi öhdəlikləri olan 37 tərəfdən, 34-ü ratifikasiya etmişdi.
2020-ci ildə başa çatan ikinci öhdəlik müddətindən sonra görüləcək tədbirlərə dair BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə illik konfransları çərçivəsində danışıqlar aparılıb. Bu, 2015-ci ildə, Kioto protokoluna düzəliş deyil, UNFCCC çərçivəsində ayrıca sənəd olan Paris sazişinin qəbulu ilə nəticələndi.
Azərbaycan 9 dekabr 2003-cü ildə «Gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və uzlaşdırılması haqqında» Beynəlxalq Konvensiyanın dəyişdirilməsi haqqında Protokola və «Gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və uzlaşdırılması haqqında» Beynəlxalq Konvensiyaya (dəyişdirilmiş redaksiyada) qoşulmaq barəsində Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə Kioto konvensiyasına qoşulmuşdur.
Xronologiya
1992 — Rio-de-Janeyroda BMT-nin Ətraf Mühit və İnkişaf Konfransı keçirilib. Bu, digər sazişlər arasında İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC) ilə nəticələnir.
1995 — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi Konfransı tərəfləri emissiyalarla bağlı konkret hədəfləri müəyyən etmək üçün Berlində (UNFCCC-in Tərəflərin 1-ci Konfransı (COP) keçirilir.
1997 — dekabr ayında tərəflər Yaponiyanın Kioto şəhərində Kioto protokolunu imzalayırlar və orada emissiya hədəflərinin geniş konturları ilə razılaşırlar.
2004 — Rusiya və Kanada 16 fevral 2005-ci ildə müqaviləni ratifikasiya etdilər.
2011 – Kanada Kioto protokolundan çıxdığını elan edən ilk ölkə oldu.
2012 – 31 dekabr 2012-ci il tarixində Protokol üzrə ilk öhdəlik müddəti başa çatdı.
Kioto protokolunun iştirakçısı olan bütün dövlətlərin rəsmi görüşü hər il tərəflərin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi Konfransında keçirilir. İlk konfrans 1995-ci ildə Berlində keçirilmişdir (COP1). Kioto protokolu Tərəflərinin ilk iclası 2005-ci ildə COP11 ilə birlikdə keçirilmişdir.
Məqsədlər
Kioto protokolunun əsas məqsədi antropogen (insan tərəfindən buraxılan) istixana qazlarının (İQ) emissiyalarına nəzarət etməkdir. Müqavilə ilkin olaraq, 1992-ci il BMT Çərçivə Konvensiyasında razılaşdırılmış əsas prinsiplərə əməl edir. Müqaviləyə əsasən, 2012-ci ildə müqaviləni ratifikasiya etmiş Əlavə I Tərəfləri, Kioto protokolunun birinci öhdəlik dövrü (2008-2012) üçün müəyyən edilmiş istixana qazları emissiyalarına məhdudiyyətlər üzrə öhdəliklərini yerinə yetirmiş olmalıdırlar. Emissiyaların məhdudlaşdırılması üzrə bu öhdəliklər Protokolun B Əlavəsində verilmişdir.
Kioto protokolunun birinci mərhələsi öhdəlikləri BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası çərçivəsində atılan ilk geniş çaplı addımdır. Protokol emissiyaların azaldılması üzrə öhdəlik müddətlərinin strukturunu müəyyən edir. O, 2006-cı ildən başlayaraq ikinci öhdəlik dövründə emissiyaların azaldılması üzrə öhdəliklərin müəyyən edilməsi üçün danışıqların təqvimini müəyyən etdi. Emissiyaların azaldılması üzrə birinci dövr öhdəliklərinin müddəti 31 dekabr 2012-ci ildə başa çatıb.
Kioto emissiyalarının məhdudlaşdırılması üzrə birinci mərhələsi öhdəlikləri istixana qazlarının atmosferdəki konsentrasiyasını sabitləşdirmək üçün kifayət etməmişdir. Atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyalarının sabitləşməsi 2012-ci ildə birinci dövr Kioto öhdəlik dövrü başa çatdıqdan sonra emissiyaların daha da azaldılmasını tələbi irəli sürülmüşdür.
UNFCCC-nin son məqsədi “atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyalarının iqlim sisteminə təhlükəli antropogen müdaxiləni dayandıracaq səviyyədə sabitləşdirilməsi”dir. Əlavə I Tərəfləri birinci dövr öhdəliklərini yerinə yetirməkdə uğur qazansalar belə, atmosferdə istixana konsentrasiyalarını sabitləşdirmək üçün gələcəkdə emissiyaların daha çox azaldılması tələb etmişdir.
Müxtəlif antropogen istixana qazlarının hər biri üçün atmosfer konsentrasiyalarının sabitləşdirilməsi məqsədinə çatmaq üçün müxtəlif səviyyələrdə emissiyaların azaldılması tələb olunub.Karbon qazı (CO2) ən vacib antropogen istixana qazıdır. Atmosferdə CO2 konsentrasiyasının sabitləşdirilməsi son nəticədə antropogen CO2 emissiyalarının effektiv şəkildə aradan qaldırılmasını tələb edəcəkdir.
Stabilləşməyə nail olmaq üçün qlobal istixana qazı emissiyaları pik həddə çatmalı, sonra isə azalmalıdır. İstənilən sabitləşmə səviyyəsi nə qədər aşağı olarsa, bu zirvə və eniş bir o qədər tez baş verməlidir. Verilmiş sabitləşmə səviyyəsi üçün yaxın müddətdə emissiyaların daha böyük azaldılması sonradan emissiyaların daha az azaldılmasına imkan verir. Digər tərəfdən, müəyyən bir sabitləşmə səviyyəsi üçün emissiyaların daha az azaldılması, sonradan emissiyaların daha ciddi azaldılmasını tələb edəcəkdir.
Birinci dövr Kioto emissiyalarına məhdudiyyətlər istixana qazlarının atmosferdə sabitləşməsinə nail olmaq üçün ilk addım kimi baxıla bilər. Bu mənada, ilk dövr Kioto öhdəlikləri gələcək atmosfer sabitləşmə səviyyəsinə hansı səviyyədə nail ola biləcəyinə təsir göstərə bilər.
Əsas anlayışlar
Kioto protokolunun bəzi əsas konsepsiyaları bunlardır:
- Əlavə I Tərəflər üçün məcburi öhdəliklər. Protokolun əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o, Əlavə I Tərəflər üçün istixana qazlarının emissiyalarını azaltması istiqamətində hüquqi cəhətdən məcburi öhdəliklər müəyyən etmişdir. Öhdəliklər Berlin mandatına əsaslanırdı.:290
- İcra. Protokolun məqsədlərinə çatması üçün Əlavə I Tərəflərdən öz ölkələrində istixana qazlarının azaldılması istiqamətində xüsusi tədbirlərin hazırlaması tələb olunur. Bundan əlavə, onlardan bu qazların udulmasını artırmaq, təmiz inkişaf mexanizmi və emissiya ticarəti kimi bütün mövcud mexanizmlərdən istifadə etmələri tələb olunur.
- İqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma fondu yaratmaqla inkişaf etməkdə olan ölkələrə təsirlərin minimuma endirilməsi.
- Protokolun bütövlüyünü təmin etmək üçün mühasibat Uçotu, hesabat və baxışın tələb edilməsi.
- Uyğunluq. Protokol üzrə öhdəliklərə əməl olunmasını təmin etmək üçün Uyğunluq komitəsinin yaradılması.
Beynəlxalq emissiya ticarəti
Karbon emissiya ticarəti (həmçinin karbon bazarı, emissiya ticarəti sxemi (ETS) və ya ticarət adlanır) karbon qazı (CO2) və digər istixana qazları (İXQ) üçün nəzərdə tutulmuş emissiya ticarəti sxeminin bir növüdür. Bu, karbon qiymətlərinin bir formasıdır. Onun məqsədi emissiyalar üçün məhdud ehtiyatlarla bazar yaratmaqla iqlim dəyişikliyini məhdudlaşdırmaqdır. Bu, qalıq yanacaqların rəqabət qabiliyyətini aşağı sala və külək enerjisi və fotovoltaiklər kimi aşağı karbonlu enerji mənbələrinə investisiyaları sürətləndirə bilər. Qalıq yanacaqlar iqlim dəyişikliyinin əsas sürücüsüdür. Onlar bütün CO2 emissiyalarının 89%-ni və bütün istixana emissiyalarının 68%-ni təşkil edir.
Emissiya ticarəti bütün iştirakçı emitentlər tərəfindən istehsal olunan emissiyalara ümumi limit təyin etməklə işləyir. Nəticədə qiymət avtomatik olaraq bu hədəfə uyğunlaşır. Bu, sabit karbon vergisi ilə müqayisədə əsas üstünlükdür. Daha az emissiyaya malik olan müəssisə karbon emissiya hüququnu digər müəssisələrə satır. Nəticə etibarı ilə, ilk növbədə ən sərfəli karbon azaldılması üsullarından istifadə ediləcəkdir. Karbon emissiyalarının ticarəti və karbon vergiləri, Paris sazişi istiqamətində öz öhdəliklərini yerinə yetirmək məqasədilə, ölkələr üçün ümumi üsuldur.
Çin, Avropa İttifaqı və digər ölkələrdə karbon emissiyalarının ticarəti sxemləri fəaliyyət göstərir. Bununla belə, onlar adətən qlobal istiləşməni kritik həddən 1,5 °C və ya 2 °C-dən "daha aşağı" saxlamaq üçün tələb olunan hər hansı müəyyən edilmiş karbon büdcələri ilə uyğunlaşdırılmır. Mövcud sxemlər yalnız emissiyaların məhdud dairəsini əhatə edir. Avropa İttifaqının Emissiya Ticarət Sistemi nəqliyyat və şəxsi istehlak üçün əlavə sxemlərin tətbiqini üzv dövlətlərə buraxaraq sənaye və böyük enerji istehsalına diqqət yetirir. Vahidlər tonlarla karbon dioksid ekvivalentində hesablansa da, kənd təsərrüfatından gələn metan (CH4) və ya azot-1 oksidi (N2O) kimi digər güclü istixana qazları demək olar ki,bu sxemlərin bir hissəsi deyil. Bundan əlavə, həddən artıq tədarük, qalıq yanacağın yanmasına demək olar ki, heç bir təsiri olmayan müavinətlərin aşağı qiymətlərinə gətirib çıxarır. 2021-ci ilin sentyabr ayında emissiya ticarəti müavinətləri Çinin yeni milli karbon bazarında €7/tCO2-dən Aİ-ETS-də €63/tCO2-ə qədər geniş qiymət diapazonunu əhatə edib. Karbonun sosial dəyərinin ən son modelləri iqtisadiyyatın rəyləri və qlobal ÜDM artım templərinin aşağı düşməsi nəticəsində hər ton CO2 üçün 3000 dollardan çox zərəri hesablayır, siyasət tövsiyələri isə təxminən 50-200 dollar arasında dəyişir.
“Yaşıl investisiya sxemləri”
"Yaşıl İnvestisiya Sxemi" Kioto protokolu çərçivəsində ticarət profisiti müavinətlərindən ekoloji fayda əldə etmək üçün plandır. Beynəlxalq emissiya ticarəti çərçivəsində mexanizm olan Yaşıl İnvestisiya sxemi, IET-in ekoloji bütövlüyünü qoruyarkən Kioto protokolunun hədəflərinə daha tez çatmaqda nail olmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bununla belə, Kioto protokoluna əsasən YİS-dən istifadə tələb olunmur və terminin rəsmi tərifi yoxdur.
YİS-ə əsasən, iqtisadi inkişafının Kioto kvotasının tükənməyəcəyini gözləyən protokol tərəfi, Kioto kvotası vahidlərindən artıq hissəsini başqa tərəfə sata bilər. Bu satışlardan əldə edilən gəlirlər "yaşıllaşdırılmalı", yəni ya istixana qazlarının emissiyasının azaldılmasına nail olmaq, ya da bu proses üçün lazımi çərçivə yaratmaq layihələrinin hazırlanması və həyata keçirilməsinə yönəldilməlidir.
Müqavilənin təfərrüatları
Müqavilə 1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda keçirilən Yer Sammitində qəbul edilmiş və emissiyalara və ya icra mexanizmlərinə hüquqi cəhətdən məcburi məhdudiyyətlər qoymayan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının (UNFCCC) protokoludur. Yalnız UNFCCC-nin üzv dövlətləri Kioto protokolunun tərəfləri ola bilər. Kioto protokolu 1997-ci ildə Yaponiyanın Kioto şəhərində keçirilən UNFCCC-in tərəflər Konfransının üçüncü sessiyasında qəbul edilmişdir.
Kioto protokolunda müəyyən edilmiş milli emissiya hədəfləri beynəlxalq aviasiya və gəmiçiliyi bura aid etmir. Kioto Tərəfləri öz məqsədlərinə çatmaq üçün torpaqdan istifadə, torpaqdan istifadənin dəyişdirilməsi və meşə təsərrüfatından (LULUCF) istifadə edə bilərlər. LULUCF fəaliyyətlərinə "batmaq" fəaliyyətləri də deyilir. İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panelin torpaqdan istifadə, torpaqdan istifadə dəyişikliyi və meşə təsərrüfatına dair xüsusi hesabatı vacib hesab edir ki, məhz, 1750-ci ildən bəri qlobal istiləşmənin üçdə biri torpaqdan istifadənin dəyişməsindən qaynaqlanır. Kioto protokoluna əsasən meşə təsərrüfatı təyinatlarına xüsusi meyarlar tətbiq edilir.
Meşələrin idarə edilməsi, əkin sahələrinin idarə edilməsi, otlaqların idarə edilməsi və bitkilərin bərpası Protokol çərçivəsindəki LULUUCF fəaliyyətləridir. Əlavə I tərəfləri öz məqsədlərinə çatmaq üçün meşə idarəçiliyindən istifadə edə bilərlər.
Ölkələr və onların emissiyaları
Əlavə I ölkələri
ABŞ da daxil olmaqla, bütün Əlavə I tərəflər üçün torpaqdan istifadə, torpaqdan istifadə dəyişikliyi və meşə təsərrüfatı ilə bağlı emissiyalar/tutulmalar istisna olmaqla ümumi məcmu istixana qazları emissiyaları 19,0-dan 17,8 min teraqram CO2 ekvivalentinə düşüb, 1990-2008-ci illər ərzində 6,0% azalma müşahidə olunub.:3 Bu azalmaya bir neçə amil təsir edib.:14 Birincisi, Transitioda iqtisadiyyatlar Əlavə I-dəki iqtisadi restrukturizasiya ilə bağlıdır.:14 1990-1999-cu illər ərzində keçmiş Sovet İttifaqı və Şərqi Avropa ölkələrində mərkəzi planlaşdırmanın dağılmasından sonra Hökumətlərarası Emissiya Ticarətində (HET) emissiyalar 40% azaldı. Bu, onların ağır sənayeyə əsaslanan iqtisadiyyatlarının kütləvi şəkildə daralmasına, yanacaq istehlakının və emissiyaların azalmasına səbəb oldu.
Əlavə I tərəflərdə emissiyaların artımı da siyasət və tədbirlər səbəbindən məhdudlaşdırılıb.:14 Xüsusilə, bu, 2000-ci ildən sonra gücləndirilmiş, enerji səmərəliliyinin artırılmasına və bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafına kömək etmişdir.:14 2007-2008-ci illərdə iqtisadi böhran zamanı enerjidən istifadə də azalmışdır.:14
Hədəfləri olan Əlavə I tərəflər
| Ölkə | Kioto Hədəf 2008–2012 | Kioto Hədəf 2013–2020 | İstixana qazları (GHG) emissiyalar 2008–2012 daxil olmaqla Torpaqdan istifadə, dəyişiklik və meşə təsərrüfatı (LULUCF) | İstixana qazları (GHG) emissiyalar 2008–2012 istisna olmaqla LULUCF |
|---|---|---|---|---|
| Avstraliya | +8 | −0.5 | +3.2 | +30.3 |
| Avstriya | −13 | −20 | +3.2 | +4.9 |
| Belçika | −8 | −20 | −13.9 | −14.0 |
| Bolqarıstan | −8 | −20 | −53.4 | −52.8 |
| Kanada (geri çəkilib) | −6 | N/A | +18.5 | +18.5 |
| Xorvatiya | −5 | −20 | −10.8 | −7.5 |
| Çexiya | −8 | −20 | −30.6 | −30.0 |
| Danimarka | −21 | −20 | −17.3 | −14.8 |
| Estoniya | −8 | −20 | −54.2 | −55.3 |
| Finlandiya | 0 | −20 | −5.5 | −4.7 |
| Fransa | 0 | −20 | −10.5 | −10.0 |
| Almaniya | −21 | −20 | −24.3 | −23.6 |
| Yunanıstan | +25 | −20 | +11.5 | +11.9 |
| Macarıstan | −6 | −20 | −43.7 | −41.8 |
| İslandiya | +10 | −20 | +10.2 | +19.4 |
| İrlandiya | +13 | −20 | +11.0 | +5.1 |
| İtaliya | −6 | −20 | −7.0 | −4.0 |
| Yaponiya | −6 | N/A | −2.5 | +1.4 |
| Latviya | −8 | −20 | −61.2 | −56.4 |
| Lixtenşteyn | −8 | −16 | +4.1 | +2.4 |
| Litva | −8 | −20 | −57.9 | −55.6 |
| Lüksemburq | −28 | −20 | −9.3 | −8.7 |
| Monako | −8 | −22 | −12.5 | −12.5 |
| Niderland | −6 | −20 | −6.2 | −6.4 |
| Yeni Zelandiya | 0 | N/A | −2.7 | +20.4 |
| Norveç | +1 | −16 | +4.6 | +7.5 |
| Polşa | −6 | −20 | −29.7 | −28.8 |
| Portuqaliya | +27 | −20 | +5.5 | +22.4 |
| Rumıniya | −8 | −20 | −57.0 | −55.7 |
| Rusiya | 0 | N/A | −36.3 | −32.7 |
| Slovakiya | −8 | −20 | −37.2 | −36.8 |
| Sloveniya | −8 | −20 | −9.7 | −3.2 |
| İspaniya | +15 | −20 | +20.0 | +23.7 |
| İsveç | +4 | −20 | −18.2 | −15.3 |
| İsveçrə | −8 | −15.8 | −3.9 | −0.8 |
| Ukrayna | 0 | −24 | −57.1 | −56.6 |
| Birləşmiş Krallıq | −13 | −20 | −23.0 | −22.6 |
| ABŞ (ratifikasiya etməyib) | −7 | N/A | +9.5 | +9.5 |
ABŞ istisna olmaqla, Əlavə I ölkələri, əksər hallarda 1990-cı ilə aid olan ili ilə müqayisədə 2008-2012-ci illər ərzində istixana qazları emissiyalarını orta hesabla 4,2% azaltmağı hədəfləmişdilər.:24
Qeyd edildiyi kimi, 1990-1999-cu illər arasında Hökumətlərarası Emissiya ticarətlərinin emissiyalarında böyük azalma olmuşdur.:25 HET-lərində azalma, ABŞ istisna olmaqla, Əlavə I ölkələrinin emissiyalarının ümumi (məcmu) azalmasına (LULUCF istisna olmaqla) cavabdehdir.:25 Əlavə II ölkələrin emissiyalarında (Əlavə I mənfi HET-i ölkələri) 1990-cı ildən 2006-cı ilə qədər emissiyalarda məhdud artım, ardınca stabilləşmə və 2007-ci ildən daha nəzərəçarpacaq dərəcədə azalma müşahidə edilmişdir.:25 90-cı illərin əvvəllərində AB-yə üzv olan 12 HET ölkəsi tərəfindən emissiyaların azaldılması hazırkı AB-27yə kollektiv Kioto hədəfinə çatmaqda kömək edir.:25
2011-ci ilin dekabrında Kanadanın naziri Peter Kent 2011-ci il BMT-nin İqlim Dəyişikliyi Konfransının bitməsindən bir gün sonra Kanadanın Kioto sazişindən çıxacağını rəsmən elan etdi.
Kioto hədəfləri olmayan Əlavə I tərəflər
Belarus, Malta və Türkiyə Əlavə I Tərəflərdir, lakin birinci mərhələdə onların Kioto hədəfləri yox idi.ABŞ-ın Kiotoda 1990-cı il səviyyəsinə nisbətən 7% azalma hədəfi var idi, lakin müqaviləni ratifikasiya etmədi. Əgər ABŞ Kioto protokolunu ratifikasiya etsəydi, Əlavə I qrupu üçün ümumi istixana qazları emissiyalarının orta faiz azalması əsas illə müqayisədə 5,2% göstəricisində olardı.:26
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə emissiya meylləri
Bir sıra iri inkişaf etməkdə olan ölkələrdə və sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyatlarda (Çin, Hindistan, Tayland, İndoneziya, Misir və İran) istixana qazları emissiyaları sürətlə artmışdır. Məsələn, Çində tullantıların faizi 1990-2005-ci illər arasında xeyli, çox vaxt ildə 10%-dən çox artmışdır. Əlavə I-ə daxil olmayan ölkələrdə adambaşına düşən emissiyalar hələ də sənayeləşmiş ölkələrlə müqayisədə xeyli aşağıdır. Əlavə I-ə daxil olmayan ölkələrdə tullantıların azaldılması üzrə kəmiyyət öhdəlikləri yoxdur, lakin onlar təsirin azaldılması tədbirlərinə sadiqdirlər. Məsələn, Çinin köhnə, daha az səmərəli kömürlə işləyən elektrik stansiyalarının bağlanmasını ehtiva edən emissiya artımını azaltmaq üçün milli siyasət proqramı fəaliyyət göstərir.
Dəyişiklik və varisi
16 fevral 2007-ci ildə Kanada, Fransa, Almaniya, İtaliya, Yaponiya, Rusiya, Böyük Britaniya, ABŞ, Braziliya, Çin, Hindistan, Meksika və Cənubi Afrikanın hökumət başçıları prinsipcə Kioto protokolunun davamı olan “Vaşinqton Bəyannaməsi”ndə razılaşdılar. Onlar həm sənayeləşmiş ölkələrə, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrə şamil ediləcək qlobal qapaq və ticarət sistemini nəzərdə tuturdular və ilkin olaraq onun 2009-cu ilə qədər qüvvəyə minəcəyinə ümid edirdilər.
2009-cu ilin dekabrında Kopenhagendə keçirilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi Konfransı, 1992-ci ildə Rioda keçirilən Yer Sammitindən sonra keçirilən BMT-nin illik iclaslarından biri idi. 1997-ci ildə danışıqlar Kioto protokoluna gətirib çıxardı və Kopenhagen konfransı karbon qazının əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasına səbəb olacaq Kioto varisinin əldə edilməsi üçün bir fürsət oldu.
2010-cu il Kankun müqavilələrinə, 76 inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkə tərəfindən istixana qazlarının emissiyalarına nəzarət etmək üçün könüllü öhdəliklər daxildir. 2010-cu ildə bu 76 ölkə illik qlobal tullantıların 85%-nə görə məsuliyyət daşıyırdı.
2012-ci ilin may ayına qədər ABŞ, Yaponiya, Rusiya və Kanada ikinci Kyoto öhdəliyinə imza atmayacaqlarını bildirmişdilər. 2012-ci ilin noyabrında Avstraliya Kioto protokolu çərçivəsində ikinci öhdəlik müddətində iştirak edəcəyini, lakin Yeni Zelandiya bunu etməyəcəyini təsdiqlədi.
Yeni Zelandiyanın Ekologiya naziri Tim Groser, 15 illik Kioto protokolunun köhnəldiyini və Yeni Zelandiyanın inkişaf etməkdə olan ölkələri əhatə edəcək bir əvəz axtarışında olduğunu bildirdi.Ümumdünya Təbiəti Mühafizə Fondu kimi qeyri-kommersiya ətraf mühit təşkilatları Yeni Zelandiyanın təşkilatdan çıxmaq qərarını tənqid etdi.
8 dekabr 2012-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 2012-ci il İqlim Dəyişikliyi Konfransının sonunda Protokolun müddətini 2020-ci ilə qədər uzatmaq və 2020-ci ildən həyata keçiriləcək davamçı sənədin hazırlanması üçün 2015-ci il tarixinin təyin edilməsi barədə razılıq əldə edildi.Doha danışıqlarının nəticəsi uğurlu olmadı, kiçik ada dövlətləri ümumi paketi tənqid etdi. Kioto ikinci öhdəlik dövrü istixana qazlarının illik qlobal emissiyalarının təxminən 11%-nə şamil edilir. Konfransın digər nəticələrinə 2015-ci ilə qədər bütün ölkələri əhatə edən qlobal sazişin təqvimi də daxildir. 2012-ci il dekabrın 8-də UNFCCC tərəflərinin Doha görüşündə Avropa İttifaqının baş iqlim müzakirəçisi Artur Range-Metzger 27 Avropa üzv dövləti üçün məcburi olan müqaviləni daxili ratifikasiyaya qədər 2020-ci ilə qədər uzadacağını vəd etdi.
BMT baş katibi Pan Gi Mun dünya liderlərini 23 sentyabr 2014-cü ildə Nyu-Yorkda keçirilən BMT Baş Assambleyasının 69-cu Sessiyası zamanı qlobal istiləşmənin dayandırılması ilə bağlı razılığa gəlməyə çağırıb. Növbəti iqlim sammiti 2015-ci ildə Parisdə keçirildi və bu sammitdən Kioto protokolunun davamçısı olan Paris sazişi imzalandı.
İstinadlar
- "Status of Ratification". unfccc.int. United Nations Framework Convention on Climate Change. 2020-09-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-02-06.
- . UN Treaty Database. 8 October 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 November 2014.
- "7 .c Doha Amendment to the Kyoto Protocol". UN Treaty Database. 4 February 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 April 2015.
- "Birləşmiş Millətlər Təşkilatının "İqlim dəyişmələri haqqında" Çərçivə Konvensiyasına dair Kioto Protokolunun B Əlavəsinə edilmiş əlavənin təsdiq olunması barədə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-02-21.
- "Overview of greenhouse gases - Defra, UK". Naei.beis.gov.uk. 23 January 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 2 March 2022.
- "Doha amendment to the Kyoto Protocol" (PDF). Unfcc.int. 24 December 2022 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2 March 2022.
- Shishlov, Igor; Morel, Romain; Bellassen, Valentin. "Compliance of the Parties to the Kyoto Protocol in the first commitment period" (PDF). Climate Policy. 16 (6). 2016: 768–782. Bibcode:2016CliPo..16..768S. doi:10.1080/14693062.2016.1164658. 2023-01-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2024-02-06.
- "The Emissions Gap Report 2012" (PDF). United Nations Environment Programme. 2012. səh. 2. 2023-01-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-12-07.
- Figueres, C., "Environmental issues: Time to abandon blame-games and become proactive - Economic Times", The Economic Times / Indiatimes.com, Times Internet, 15 December 2012, 2023-01-23 tarixində , İstifadə tarixi: 2012-12-18
- "Canada pulls out of Kyoto Protocol". CBC News. December 12, 2011. 11 January 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 11 January 2023.
- "United Nations Framework Convention on Climate Change". United Nations Framework Convention on Climate Change. 8 December 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 23 July 2016.
- "A Climate Change Plan for the Purposes of the Kyoto Protocol Implementation Act 2012: Canada's Withdrawal from the Kyoto Protocol". 11 February 2015. 11 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2 March 2022.
- Granger Morgan *, M.; Dowlatabadi, H.; Henrion, M.; Keith, D.; Lempert, R.; McBride, S.; Small, M.; Wilbanks, T. BOX NT.1 Summary of Climate Change Basics // . Synthesis and Assessment Product 5.2: Best practice approaches for characterizing, communicating, and incorporating scientific uncertainty in decision making. A Report by the U.S. and the Subcommittee on Global Change Research. Washington D.C., USA.: National Oceanic and Atmospheric Administration. 2009. səh. 11. 27 may 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
(* is Lead Author)
- Grubb, M. (PDF). International Review for Environmental Strategies. 5 (1). 2004: 2 (PDF version). 11 yanvar 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- Grubb, Depledge, 2001. səh. 269
- Question 7 // Stabilizing atmospheric concentrations would depend upon emissions reductions beyond those agreed to in the Kyoto Protocol, 30 oktyabr 2012 tarixində , p.122, in IPCC TAR SYR, 2001
- . The United Nations Framework Convention on Climate Change. 28 October 2005 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 November 2005.
Such a level should be achieved within a time-frame sufficient to allow ecosystems to adapt naturally to climate change, to ensure that food production is not threatened and to enable economic development to proceed in a sustainable manner
- Meehl, G. A.; və b. FAQ 10.3 If Emissions of Greenhouse Gases are Reduced, How Quickly do Their Concentrations in the Atmosphere Decrease? // Solomon, S.; və b. (redaktorlar ). . Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press. 2007. 24 dekabr 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 dekabr 2011.
- Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Human and Natural Drivers of Climate Change // Solomon, S.; və b. (redaktorlar ). . Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the IPCC. Cambridge University Press. 2007. 2 November 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 December 2011.
- // 5.4 Emission trajectories for stabilisation, 27 noyabr 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 17 iyul 2012 , in IPCC AR4 SYR, 2007
- (PDF) // Sec 8.5 Pathways to stabilisation, 6 oktyabr 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, in Stern, 2006. səh. 199
- Gupta, S.; və b., // Box 13.7 The range of the difference between emissions in 1990 and emission allowances in 2020/2050 for various GHG concentration levels for Annex I and non-Annex I countries as a group, 10 dekabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 17 iyul 2012 , in IPCC AR4 WG3, 2007
- Höhne, N., Impact of the Kyoto Protocol on Stabilization of Carbon Dioxide Concentration (PDF), Cologne, Germany: ECOFYS energy & environment, 2020-01-13 tarixində (PDF), İstifadə tarixi: 2024-02-09
- United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), Kyoto Protocol, UNFCCC, 2011, 2011-05-16 tarixində , İstifadə tarixi: 2024-02-12
- Depledge, 2000. səh. 6
- Liverman, D. M. (PDF). Journal of Historical Geography. 35 (2). 2008: 279–296. doi:10.1016/j.jhg.2008.08.008. 12 sentyabr 2014 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 may 2011.
- Carbon Trust, 2009. səh. 24
- Carbon Trust, 2009. səh. 24–25
- "Emissions Trading Worldwide: Status Report 2021". Berlin: International Carbon Action Partnership (ICAP). 8 August 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 8 August 2021.
- . Mercator Research Institute on Global Commons and Climate Change. March 2, 2022 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 August 2021.
- Yuan, Lin. "China's national carbon market exceeds expectations". July 22, 2021. November 4, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 8 August 2021.
- "Carbon Price Viewer". EMBER. March 2, 2023 tarixində . İstifadə tarixi: August 8, 2021.
- Kikstra, Jarmo S; Waidelich, Paul; Rising, James; Yumashev, Dmitry; Hope, Chris; Brierley, Chris M. "The social cost of carbon dioxide under climate-economy feedbacks and temperature variability". Environmental Research Letters. 16 (9). 2021-09-06: 094037. Bibcode:2021ERL....16i4037K. doi:10.1088/1748-9326/ac1d0b.
- Carbon Finance at the World Bank, Carbon Finance - Glossary of Terms: Definition of "Green Investment Scheme" (GIS), Washington, DC, US: World Bank Carbon Finance Unit (CFU), 2011, 17 August 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 15 December 2011
- Carbon Trust, 2009. səh. 25
- Baede, A.P.M. (redaktor), // Glossary: Land use and Land-use change, 1 may 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 28 may 2010, in IPCC AR4 SYR, 2007
- Dessai, 2001. səh. 9
- United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), Compilation and synthesis of fifth national communications. Executive summary. Note by the secretariat. (PDF), Geneva (Switzerland): United Nations Office at Geneva, 2011, 2022-04-23 tarixində (PDF), İstifadə tarixi: 2024-02-12
- Olivier, J. G. J.; və b., (PDF), The Hague, Netherlands: PBL Netherlands Environmental Assessment Agency; Institute for Environment and Sustainability (IES) of the European Commission’s Joint Research Centre (JRC), 21 September 2011, ISBN , 21 December 2011 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 December 2011
- "Doha amendment to the Kyoto Protocol" (PDF). United Nations Framework Convention on Climate Change. 2012. 2022-12-24 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-12-13.
- Vaughan, A. "What does Canada's withdrawal from Kyoto protocol mean?". The Guardian. 13 December 2011. 19 April 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 17 December 2011.
- International Energy Agency (IEA), (PDF), Paris, France: IEA, 2011, səh. 13, 2 February 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 9 December 2011
- PBL. . Netherlands Environmental Assessment Agency (PBL) website. 16 October 2009. 9 April 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 April 2010.
- "Politicians sign new climate pact". BBC. 16 February 2007. 5 May 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 28 May 2007.
- "Global leaders reach climate change agreement". The Guardian. UK. 16 February 2007. 5 June 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 28 May 2007.
- Adam, David. "Why the Copenhagen climate change cliffhanger could drag on a little longer". The Guardian. 25 March 2009. 6 September 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 14 April 2009.
- Adam, David. "World will not meet 2C warming target, climate change experts agree". The Guardian. 14 April 2009. 6 September 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 14 April 2009.
The poll comes as UN negotiations to agree a new global treaty to regulate carbon pollution gather pace in advance of a key meeting in Copenhagen in December. Officials will try to agree a successor to the Kyoto protocol, the first phase of which expires in 2012.
- King, D.; və b., Copenhagen and Cancun // (PDF), Oxford, UK: Smith School of Enterprise and the Environment, University of Oxford, July 2011, səh. 12, 13 January 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib
- United Nations Environment Programme (UNEP), The Emissions Gap Report 2012 (PDF), Nairobi, Kenya: UNEP, November 2012, 14–18, 13 May 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 10 December 2012 Executive summary in other languages Arxivləşdirilib 13 may 2016 at the Portuguese Web Archive
- Murray, James. "Bonn climate talks: EU plays down talk of Kyoto protocol rift". The Guardian. 16 May 2012. 19 April 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 21 November 2012.
A number of large emitters, including the US, Japan, Russia, and Canada, have signalled they will not sign up to Kyoto or to a second commitment period of Kyoto, while large emerging economies will only sign up to an agreement that does not impose binding emission reduction targets on them.
- Harvey, Fiona. "Kyoto protocol: Australia signs up to second phase". The Guardian. 9 November 2012. 3 September 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 21 November 2012.
- . 3 News NZ. 3 dekabr 2012. 1 iyul 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 dekabr 2018.
- . 3 News NZ. 10 dekabr 2012. 1 iyul 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 dekabr 2018.
- "UN climate talks extend Kyoto Protocol, promise compensation". BBC News. 8 December 2012. 16 July 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 13 February 2024.
- UN Climate Change Secretariat, (PDF), Bonn, Germany: UN Climate Change Secretariat, 8 December 2012, 30 March 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, p.2.
- . Sd.iisd.org. 10 March 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 October 2014.
Xarici keçidlər
- Protocol text (HTML and PDF), 2007 and 2012 amendment[daimi ölü keçid]
- List of countries who have ratified, accepted, approved, or accessed the Kyoto Protocol, its first amendment (Targets for Belarus) and its second amendment (extension period 2012–2020)
- – fully indexed and crosslinked with other documents
- The layman's guide to the Kyoto Protocol
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kioto protokolu yaponca 京都議定書 Hepborn Kyōto Giteisho qlobal istilesme ve iqlim deyisiqliyi movzusunda mubarize aparmaga yonelik beynelxalq tek protokol Muqavile 1992 ci il BMT nin Iqlim Deyismeleri haqqinda Cercive Konvensiyasini UN FCCC genislendiren beynelxalq muqavile idi ve istirakci dovletler qlobal istilesmenin bas verdiyi ve insan terefinden toredilen CO2 emissiyalarinin buna tekan verdiyine dair elmi konsensusa esaslanaraq istixana qazlari emissiyalarini azaltmagi ohdesine goturmusdur Kioto protokolu 11 dekabr 1997 ci ilde Yaponiyanin Kioto seherinde qebul edilmis ve 16 fevral 2005 ci ilde quvveye minmisdir 2020 ci ilde Protokola 192 teref Kanada 2012 ci ilin dekabrindan quvveye minmis protokoldan cixdi qosulmusdu Kioto protokoluBMT nin Iqlim Deyismeleri haqqinda Cercive Konvensiyasinin Kioto protokolu Ikinci dovrde mecburi hedefleri ile Elave B terefdarlari Birinci dovrde mecburi hedefleri ile Elave B terefdarlari Mecburi hedefleri olmayan Elave B terefleri Birinci dovrde mecburi hedefleri olan lakin Protokoldan cixmis Elave B terefdarlari Protokolu ratifikasiya etmeden imzalayanlar BMT nin diger uzv dovletleri ve Protokolun istirakcisi olmayan musahidecilerImzalanma tarixi 000000001997 12 11 0000 11 dekabr 1997Imzalanma yeri Kioto YaponiyaQuvveye minmesi 16 fevral 2005 sertleri Konvensiyani en azi 55 dovletin ratifikasiyasiImzalayanlar 84 1998 1999 imzalanma dovru Terefler 192 Avropa Ittifaqi Kuk adalari Niue ve 2022 ci ile qeder Andorra Kanada Cenubi Sudan ve ABS istisna olmaqla butun BMT ye uzv dovletleri Dili cex dili Vikianbarda elaqeli mediafayllarKioto protokolu VikimenbedeKyoto protokolunun uzadilmasi 2012 2020 Kyoto protokoluna Doha duzelisiMuqavilenin tipi Beynelxalq muqavileye deyisiklikHazirlanma tarixi 8 dekabr 2012Imzalanma tarixi 11 dekabr 1997Imzalanma yeri Doha QeterQuvveye minmesi 31 dekabr 2020 sertleri 144 istirakci dovlet terefinden ratifikasiyasi teleb olunurImzalayanlar 147Terefler Antiqua ve Barbuda Argentina Avstraliya Avstriya Belcika Boliviya Braziliya Bolqaristan Kanada Cili Cin Kosta Rika Xorvatiya Kuba CexiyaDili cex dili Vikianbarda elaqeli mediafayllarKioto protokolu Vikimenbede Kioto protokolu UNFCCC nin atmosferde istixana qazlarinin konsentrasiyalarini iqlim sistemine tehlukeli antropogen mudaxilenin qarsisini alacaq seviyyeye endirmekle qlobal istilesmenin baslangicda azaltmaq meqsedini reallasdirdi Kioto protokolu Elave A da sadalanan yeddi istixana qazina karbon qazi CO2 metan CH4 azot oksidi N2O hidroftorkarbonlar HFCs perfluorokarbonlar PFC kukurd heksaflorid SF6 azot trifluorid NF3 tetbiq edilib Doha raundu zamani ikinci uygunluq dovru ucun azot trifluorid da elave edilib Protokol umumi lakin ferqli ohdelikler prinsipine esaslanirdi O ayri ayri olkelerin iqtisadi inkisaf sayesinde iqlim deyisikliyi ile mubarizede muxtelif imkanlara malik oldugunu qebul edir ve buna gore de atmosferdeki istixana qazlarinin hazirki seviyyelerine cavabdeh olduqlarini esas goturerek cari emissiyalari azaltmaq ohdeliyini inkisaf etmis olkelerin uzerine qoyurdu Protokolun ilk ohdelik dovru 2008 ci ilde baslayaraq 2012 ci ilde sona catib Birinci ohdelik muddetinde tam sekilde istirak eden 36 olkenin hamisi Protokola emel etmisdir Bununla bele doqquz olke diger olkelerde emissiyalarin azaldilmasini maliyyelesdirmekle ceviklik mexanizmlerine muraciet etmeli olub cunki onlarin milli emissiyalari hedeflerinden bir qeder cox idi 2007 2008 ci illerin maliyye bohrani emissiyalara da tesirsiz otusmeyib En boyuk emissiya azalmalari kecmis Serq bloku olkelerinde musahide edilirdi cunki Sovet Ittifaqinin dagilmasi 1990 ci illerin evvellerinde onlarin emissiyalarini da azaltmisdi 36 inkisaf etmis olke emissiyalarini azaltsa da 1990 ci ilden 2010 cu ile qeder qlobal emissiyalar 32 artib 2012 ci ilde 37 olkenin mecburi hedefleri olan Kioto protokoluna Doha deyisikliyi kimi taninan sazisin muddetini 2020 ci ile qeder uzatmaq ucun ikinci ohdelik dovru Avstraliya Avropa Birliyi ve o vaxtki 28 uzv dovlet Belarus Islandiya Qazaxistan Lixtensteyn Norvec Isvecre ve Ukrayna ile razilasdirildi Belarus Qazaxistan ve Ukrayna Kioto protokolundan cixa bileceklerini beyan etdiler Yaponiya Yeni Zelandiya ve Rusiya Kiotonun birinci merhelesinde istirak etmisdiler lakin ikinci ohdelik dovrunde yeni hedefler goturmediler Ikinci merhele hedefleri olmayan diger inkisaf etmis olkeler Kanada 2012 ci ilde Kioto protokolundan cixib ve ABS ratifikasiya etmeyib olub Kanadanin geri cekilmek qerari nazir Piter Kenti narahat etdi 2020 ci ilin oktyabr ayina olan melumata gore 147 dovlet Doha deyisikliyi qebul edib As of October 2020 147 Ikinci ohdelik muddeti eyni gunde basa catsa da minimum 144 dovlet terefinden qebul edildikden sonra o 31 dekabr 2020 ci ilde quvveye minmisdir Mecburi ohdelikleri olan 37 terefden 34 u ratifikasiya etmisdi 2020 ci ilde basa catan ikinci ohdelik muddetinden sonra gorulecek tedbirlere dair BMT nin Iqlim Deyismeleri uzre illik konfranslari cercivesinde danisiqlar aparilib Bu 2015 ci ilde Kioto protokoluna duzelis deyil UNFCCC cercivesinde ayrica sened olan Paris sazisinin qebulu ile neticelendi Azerbaycan 9 dekabr 2003 cu ilde Gomruk prosedurlarinin sadelesdirilmesi ve uzlasdirilmasi haqqinda Beynelxalq Konvensiyanin deyisdirilmesi haqqinda Protokola ve Gomruk prosedurlarinin sadelesdirilmesi ve uzlasdirilmasi haqqinda Beynelxalq Konvensiyaya deyisdirilmis redaksiyada qosulmaq baresinde Azerbaycan Respublikasinin Qanunu ile Kioto konvensiyasina qosulmusdur Xronologiya1992 Rio de Janeyroda BMT nin Etraf Muhit ve Inkisaf Konfransi kecirilib Bu diger sazisler arasinda Iqlim Deyisikliyi uzre Cercive Konvensiyasi UNFCCC ile neticelenir 1995 Birlesmis Milletler Teskilatinin Iqlim Deyisikliyi Konfransi terefleri emissiyalarla bagli konkret hedefleri mueyyen etmek ucun Berlinde UNFCCC in Tereflerin 1 ci Konfransi COP kecirilir 1997 dekabr ayinda terefler Yaponiyanin Kioto seherinde Kioto protokolunu imzalayirlar ve orada emissiya hedeflerinin genis konturlari ile razilasirlar 2004 Rusiya ve Kanada 16 fevral 2005 ci ilde muqavileni ratifikasiya etdiler 2011 Kanada Kioto protokolundan cixdigini elan eden ilk olke oldu 2012 31 dekabr 2012 ci il tarixinde Protokol uzre ilk ohdelik muddeti basa catdi Kioto protokolunun istirakcisi olan butun dovletlerin resmi gorusu her il tereflerin Birlesmis Milletler Teskilatinin Iqlim Deyisikliyi Konfransinda kecirilir Ilk konfrans 1995 ci ilde Berlinde kecirilmisdir COP1 Kioto protokolu Tereflerinin ilk iclasi 2005 ci ilde COP11 ile birlikde kecirilmisdir MeqsedlerKioto qlobal istixana qazlari emissiyasini azaltmagi nezerde tutur Atmosferde CO2 konsentrasiyasini sabitlesdirmek ucun dunya uzre emissiyalari indiki seviyyeden keskin sekilde azaltmaq lazimdir Kioto protokolunun esas meqsedi antropogen insan terefinden buraxilan istixana qazlarinin IQ emissiyalarina nezaret etmekdir Muqavile ilkin olaraq 1992 ci il BMT Cercive Konvensiyasinda razilasdirilmis esas prinsiplere emel edir Muqavileye esasen 2012 ci ilde muqavileni ratifikasiya etmis Elave I Terefleri Kioto protokolunun birinci ohdelik dovru 2008 2012 ucun mueyyen edilmis istixana qazlari emissiyalarina mehdudiyyetler uzre ohdeliklerini yerine yetirmis olmalidirlar Emissiyalarin mehdudlasdirilmasi uzre bu ohdelikler Protokolun B Elavesinde verilmisdir Kioto protokolunun birinci merhelesi ohdelikleri BMT nin Iqlim Deyisikliyi uzre Cercive Konvensiyasi cercivesinde atilan ilk genis capli addimdir Protokol emissiyalarin azaldilmasi uzre ohdelik muddetlerinin strukturunu mueyyen edir O 2006 ci ilden baslayaraq ikinci ohdelik dovrunde emissiyalarin azaldilmasi uzre ohdeliklerin mueyyen edilmesi ucun danisiqlarin teqvimini mueyyen etdi Emissiyalarin azaldilmasi uzre birinci dovr ohdeliklerinin muddeti 31 dekabr 2012 ci ilde basa catib Kioto emissiyalarinin mehdudlasdirilmasi uzre birinci merhelesi ohdelikleri istixana qazlarinin atmosferdeki konsentrasiyasini sabitlesdirmek ucun kifayet etmemisdir Atmosferde istixana qazlarinin konsentrasiyalarinin sabitlesmesi 2012 ci ilde birinci dovr Kioto ohdelik dovru basa catdiqdan sonra emissiyalarin daha da azaldilmasini telebi ireli surulmusdur UNFCCC nin son meqsedi atmosferde istixana qazlarinin konsentrasiyalarinin iqlim sistemine tehlukeli antropogen mudaxileni dayandiracaq seviyyede sabitlesdirilmesi dir Elave I Terefleri birinci dovr ohdeliklerini yerine yetirmekde ugur qazansalar bele atmosferde istixana konsentrasiyalarini sabitlesdirmek ucun gelecekde emissiyalarin daha cox azaldilmasi teleb etmisdir Muxtelif antropogen istixana qazlarinin her biri ucun atmosfer konsentrasiyalarinin sabitlesdirilmesi meqsedine catmaq ucun muxtelif seviyyelerde emissiyalarin azaldilmasi teleb olunub Karbon qazi CO2 en vacib antropogen istixana qazidir Atmosferde CO2 konsentrasiyasinin sabitlesdirilmesi son neticede antropogen CO2 emissiyalarinin effektiv sekilde aradan qaldirilmasini teleb edecekdir Stabillesmeye nail olmaq ucun qlobal istixana qazi emissiyalari pik hedde catmali sonra ise azalmalidir Istenilen sabitlesme seviyyesi ne qeder asagi olarsa bu zirve ve enis bir o qeder tez bas vermelidir Verilmis sabitlesme seviyyesi ucun yaxin muddetde emissiyalarin daha boyuk azaldilmasi sonradan emissiyalarin daha az azaldilmasina imkan verir Diger terefden mueyyen bir sabitlesme seviyyesi ucun emissiyalarin daha az azaldilmasi sonradan emissiyalarin daha ciddi azaldilmasini teleb edecekdir Birinci dovr Kioto emissiyalarina mehdudiyyetler istixana qazlarinin atmosferde sabitlesmesine nail olmaq ucun ilk addim kimi baxila biler Bu menada ilk dovr Kioto ohdelikleri gelecek atmosfer sabitlesme seviyyesine hansi seviyyede nail ola bileceyine tesir gostere biler Esas anlayislarKioto protokolunun bezi esas konsepsiyalari bunlardir Elave I Terefler ucun mecburi ohdelikler Protokolun esas xususiyyeti ondan ibaretdir ki o Elave I Terefler ucun istixana qazlarinin emissiyalarini azaltmasi istiqametinde huquqi cehetden mecburi ohdelikler mueyyen etmisdir Ohdelikler Berlin mandatina esaslanirdi 290 Icra Protokolun meqsedlerine catmasi ucun Elave I Tereflerden oz olkelerinde istixana qazlarinin azaldilmasi istiqametinde xususi tedbirlerin hazirlamasi teleb olunur Bundan elave onlardan bu qazlarin udulmasini artirmaq temiz inkisaf mexanizmi ve emissiya ticareti kimi butun movcud mexanizmlerden istifade etmeleri teleb olunur Iqlim deyisikliyine uygunlasma fondu yaratmaqla inkisaf etmekde olan olkelere tesirlerin minimuma endirilmesi Protokolun butovluyunu temin etmek ucun muhasibat Ucotu hesabat ve baxisin teleb edilmesi Uygunluq Protokol uzre ohdeliklere emel olunmasini temin etmek ucun Uygunluq komitesinin yaradilmasi Beynelxalq emissiya ticareti Butun esas emissiya ticaret sxemlerinde karbon emissiyasi ticareti muavinet qiymetleri Her ton CO2 ucun avro ile hesablanib 2008 ci ilden 5 2023 cu ile qeder Karbon emissiya ticareti hemcinin karbon bazari emissiya ticareti sxemi ETS ve ya ticaret adlanir karbon qazi CO2 ve diger istixana qazlari IXQ ucun nezerde tutulmus emissiya ticareti sxeminin bir novudur Bu karbon qiymetlerinin bir formasidir Onun meqsedi emissiyalar ucun mehdud ehtiyatlarla bazar yaratmaqla iqlim deyisikliyini mehdudlasdirmaqdir Bu qaliq yanacaqlarin reqabet qabiliyyetini asagi sala ve kulek enerjisi ve fotovoltaikler kimi asagi karbonlu enerji menbelerine investisiyalari suretlendire biler Qaliq yanacaqlar iqlim deyisikliyinin esas surucusudur Onlar butun CO2 emissiyalarinin 89 ni ve butun istixana emissiyalarinin 68 ni teskil edir Emissiya ticareti butun istirakci emitentler terefinden istehsal olunan emissiyalara umumi limit teyin etmekle isleyir Neticede qiymet avtomatik olaraq bu hedefe uygunlasir Bu sabit karbon vergisi ile muqayisede esas ustunlukdur Daha az emissiyaya malik olan muessise karbon emissiya huququnu diger muessiselere satir Netice etibari ile ilk novbede en serfeli karbon azaldilmasi usullarindan istifade edilecekdir Karbon emissiyalarinin ticareti ve karbon vergileri Paris sazisi istiqametinde oz ohdeliklerini yerine yetirmek meqasedile olkeler ucun umumi usuldur Cin Avropa Ittifaqi ve diger olkelerde karbon emissiyalarinin ticareti sxemleri fealiyyet gosterir Bununla bele onlar adeten qlobal istilesmeni kritik hedden 1 5 C ve ya 2 C den daha asagi saxlamaq ucun teleb olunan her hansi mueyyen edilmis karbon budceleri ile uygunlasdirilmir Movcud sxemler yalniz emissiyalarin mehdud dairesini ehate edir Avropa Ittifaqinin Emissiya Ticaret Sistemi neqliyyat ve sexsi istehlak ucun elave sxemlerin tetbiqini uzv dovletlere buraxaraq senaye ve boyuk enerji istehsalina diqqet yetirir Vahidler tonlarla karbon dioksid ekvivalentinde hesablansa da kend teserrufatindan gelen metan CH4 ve ya azot 1 oksidi N2O kimi diger guclu istixana qazlari demek olar ki bu sxemlerin bir hissesi deyil Bundan elave hedden artiq tedaruk qaliq yanacagin yanmasina demek olar ki hec bir tesiri olmayan muavinetlerin asagi qiymetlerine getirib cixarir 2021 ci ilin sentyabr ayinda emissiya ticareti muavinetleri Cinin yeni milli karbon bazarinda 7 tCO2 den AI ETS de 63 tCO2 e qeder genis qiymet diapazonunu ehate edib Karbonun sosial deyerinin en son modelleri iqtisadiyyatin reyleri ve qlobal UDM artim templerinin asagi dusmesi neticesinde her ton CO2 ucun 3000 dollardan cox zereri hesablayir siyaset tovsiyeleri ise texminen 50 200 dollar arasinda deyisir Yasil investisiya sxemleri Yasil Investisiya Sxemi Kioto protokolu cercivesinde ticaret profisiti muavinetlerinden ekoloji fayda elde etmek ucun plandir Beynelxalq emissiya ticareti cercivesinde mexanizm olan Yasil Investisiya sxemi IET in ekoloji butovluyunu qoruyarken Kioto protokolunun hedeflerine daha tez catmaqda nail olmaq ucun nezerde tutulmusdur Bununla bele Kioto protokoluna esasen YIS den istifade teleb olunmur ve terminin resmi terifi yoxdur YIS e esasen iqtisadi inkisafinin Kioto kvotasinin tukenmeyeceyini gozleyen protokol terefi Kioto kvotasi vahidlerinden artiq hissesini basqa terefe sata biler Bu satislardan elde edilen gelirler yasillasdirilmali yeni ya istixana qazlarinin emissiyasinin azaldilmasina nail olmaq ya da bu proses ucun lazimi cercive yaratmaq layihelerinin hazirlanmasi ve heyata kecirilmesine yoneldilmelidir Muqavilenin teferruatlariMuqavile 1992 ci ilde Rio de Janeyroda kecirilen Yer Sammitinde qebul edilmis ve emissiyalara ve ya icra mexanizmlerine huquqi cehetden mecburi mehdudiyyetler qoymayan Birlesmis Milletler Teskilatinin Iqlim Deyisikliyi uzre Cercive Konvensiyasinin UNFCCC protokoludur Yalniz UNFCCC nin uzv dovletleri Kioto protokolunun terefleri ola biler Kioto protokolu 1997 ci ilde Yaponiyanin Kioto seherinde kecirilen UNFCCC in terefler Konfransinin ucuncu sessiyasinda qebul edilmisdir Kioto protokolunda mueyyen edilmis milli emissiya hedefleri beynelxalq aviasiya ve gemiciliyi bura aid etmir Kioto Terefleri oz meqsedlerine catmaq ucun torpaqdan istifade torpaqdan istifadenin deyisdirilmesi ve mese teserrufatindan LULUCF istifade ede bilerler LULUCF fealiyyetlerine batmaq fealiyyetleri de deyilir Iqlim Deyisikliyi uzre Hokumetlerarasi Panelin torpaqdan istifade torpaqdan istifade deyisikliyi ve mese teserrufatina dair xususi hesabati vacib hesab edir ki mehz 1750 ci ilden beri qlobal istilesmenin ucde biri torpaqdan istifadenin deyismesinden qaynaqlanir Kioto protokoluna esasen mese teserrufati teyinatlarina xususi meyarlar tetbiq edilir Meselerin idare edilmesi ekin sahelerinin idare edilmesi otlaqlarin idare edilmesi ve bitkilerin berpasi Protokol cercivesindeki LULUUCF fealiyyetleridir Elave I terefleri oz meqsedlerine catmaq ucun mese idareciliyinden istifade ede bilerler Olkeler ve onlarin emissiyalariElave I olkeleri ABS da daxil olmaqla butun Elave I terefler ucun torpaqdan istifade torpaqdan istifade deyisikliyi ve mese teserrufati ile bagli emissiyalar tutulmalar istisna olmaqla umumi mecmu istixana qazlari emissiyalari 19 0 dan 17 8 min teraqram CO2 ekvivalentine dusub 1990 2008 ci iller erzinde 6 0 azalma musahide olunub 3 Bu azalmaya bir nece amil tesir edib 14 Birincisi Transitioda iqtisadiyyatlar Elave I deki iqtisadi restrukturizasiya ile baglidir 14 1990 1999 cu iller erzinde kecmis Sovet Ittifaqi ve Serqi Avropa olkelerinde merkezi planlasdirmanin dagilmasindan sonra Hokumetlerarasi Emissiya Ticaretinde HET emissiyalar 40 azaldi Bu onlarin agir senayeye esaslanan iqtisadiyyatlarinin kutlevi sekilde daralmasina yanacaq istehlakinin ve emissiyalarin azalmasina sebeb oldu Elave I tereflerde emissiyalarin artimi da siyaset ve tedbirler sebebinden mehdudlasdirilib 14 Xususile bu 2000 ci ilden sonra guclendirilmis enerji semereliliyinin artirilmasina ve berpa olunan enerji menbelerinin inkisafina komek etmisdir 14 2007 2008 ci illerde iqtisadi bohran zamani enerjiden istifade de azalmisdir 14 Hedefleri olan Elave I terefler Kioto protokolunun Elave I terefler ucun baza ilinden ekser olkeler ucun 1990 emissiyalarindaki faiz deyisiklikleri Olke Kioto Hedef 2008 2012 Kioto Hedef 2013 2020 Istixana qazlari GHG emissiyalar 2008 2012 daxil olmaqla Torpaqdan istifade deyisiklik ve mese teserrufati LULUCF Istixana qazlari GHG emissiyalar 2008 2012 istisna olmaqla LULUCFAvstraliya 8 0 5 3 2 30 3Avstriya 13 20 3 2 4 9Belcika 8 20 13 9 14 0Bolqaristan 8 20 53 4 52 8Kanada geri cekilib 6 N A 18 5 18 5Xorvatiya 5 20 10 8 7 5Cexiya 8 20 30 6 30 0Danimarka 21 20 17 3 14 8Estoniya 8 20 54 2 55 3Finlandiya 0 20 5 5 4 7Fransa 0 20 10 5 10 0Almaniya 21 20 24 3 23 6Yunanistan 25 20 11 5 11 9Macaristan 6 20 43 7 41 8Islandiya 10 20 10 2 19 4Irlandiya 13 20 11 0 5 1Italiya 6 20 7 0 4 0Yaponiya 6 N A 2 5 1 4Latviya 8 20 61 2 56 4Lixtensteyn 8 16 4 1 2 4Litva 8 20 57 9 55 6Luksemburq 28 20 9 3 8 7Monako 8 22 12 5 12 5Niderland 6 20 6 2 6 4Yeni Zelandiya 0 N A 2 7 20 4Norvec 1 16 4 6 7 5Polsa 6 20 29 7 28 8Portuqaliya 27 20 5 5 22 4Ruminiya 8 20 57 0 55 7Rusiya 0 N A 36 3 32 7Slovakiya 8 20 37 2 36 8Sloveniya 8 20 9 7 3 2Ispaniya 15 20 20 0 23 7Isvec 4 20 18 2 15 3Isvecre 8 15 8 3 9 0 8Ukrayna 0 24 57 1 56 6Birlesmis Kralliq 13 20 23 0 22 6ABS ratifikasiya etmeyib 7 N A 9 5 9 5Elave I Kioto protokolu KP tereflerinin yanacagin yanmasi neticesinde alinan CO2 emissiyalari 1990 2009 Umumi Elave I KP emissiyalari Elave II KP ve Elave I EIT lerin emissiyalari ile birlikde gosterilib ABS istisna olmaqla Elave I olkeleri ekser hallarda 1990 ci ile aid olan ili ile muqayisede 2008 2012 ci iller erzinde istixana qazlari emissiyalarini orta hesabla 4 2 azaltmagi hedeflemisdiler 24 Qeyd edildiyi kimi 1990 1999 cu iller arasinda Hokumetlerarasi Emissiya ticaretlerinin emissiyalarinda boyuk azalma olmusdur 25 HET lerinde azalma ABS istisna olmaqla Elave I olkelerinin emissiyalarinin umumi mecmu azalmasina LULUCF istisna olmaqla cavabdehdir 25 Elave II olkelerin emissiyalarinda Elave I menfi HET i olkeleri 1990 ci ilden 2006 ci ile qeder emissiyalarda mehdud artim ardinca stabillesme ve 2007 ci ilden daha nezerecarpacaq derecede azalma musahide edilmisdir 25 90 ci illerin evvellerinde AB ye uzv olan 12 HET olkesi terefinden emissiyalarin azaldilmasi hazirki AB 27ye kollektiv Kioto hedefine catmaqda komek edir 25 2011 ci ilin dekabrinda Kanadanin naziri Peter Kent 2011 ci il BMT nin Iqlim Deyisikliyi Konfransinin bitmesinden bir gun sonra Kanadanin Kioto sazisinden cixacagini resmen elan etdi Kioto hedefleri olmayan Elave I terefler Belarus Malta ve Turkiye Elave I Tereflerdir lakin birinci merhelede onlarin Kioto hedefleri yox idi ABS in Kiotoda 1990 ci il seviyyesine nisbeten 7 azalma hedefi var idi lakin muqavileni ratifikasiya etmedi Eger ABS Kioto protokolunu ratifikasiya etseydi Elave I qrupu ucun umumi istixana qazlari emissiyalarinin orta faiz azalmasi esas ille muqayisede 5 2 gostericisinde olardi 26 Inkisaf etmekde olan olkelerde emissiya meylleri Bir sira iri inkisaf etmekde olan olkelerde ve suretle inkisaf eden iqtisadiyyatlarda Cin Hindistan Tayland Indoneziya Misir ve Iran istixana qazlari emissiyalari suretle artmisdir Meselen Cinde tullantilarin faizi 1990 2005 ci iller arasinda xeyli cox vaxt ilde 10 den cox artmisdir Elave I e daxil olmayan olkelerde adambasina dusen emissiyalar hele de senayelesmis olkelerle muqayisede xeyli asagidir Elave I e daxil olmayan olkelerde tullantilarin azaldilmasi uzre kemiyyet ohdelikleri yoxdur lakin onlar tesirin azaldilmasi tedbirlerine sadiqdirler Meselen Cinin kohne daha az semereli komurle isleyen elektrik stansiyalarinin baglanmasini ehtiva eden emissiya artimini azaltmaq ucun milli siyaset proqrami fealiyyet gosterir Deyisiklik ve varisi16 fevral 2007 ci ilde Kanada Fransa Almaniya Italiya Yaponiya Rusiya Boyuk Britaniya ABS Braziliya Cin Hindistan Meksika ve Cenubi Afrikanin hokumet bascilari prinsipce Kioto protokolunun davami olan Vasinqton Beyannamesi nde razilasdilar Onlar hem senayelesmis olkelere hem de inkisaf etmekde olan olkelere samil edilecek qlobal qapaq ve ticaret sistemini nezerde tuturdular ve ilkin olaraq onun 2009 cu ile qeder quvveye mineceyine umid edirdiler 2009 cu ilin dekabrinda Kopenhagende kecirilen Birlesmis Milletler Teskilatinin Iqlim Deyisikliyi Konfransi 1992 ci ilde Rioda kecirilen Yer Sammitinden sonra kecirilen BMT nin illik iclaslarindan biri idi 1997 ci ilde danisiqlar Kioto protokoluna getirib cixardi ve Kopenhagen konfransi karbon qazinin ehemiyyetli derecede azaldilmasina sebeb olacaq Kioto varisinin elde edilmesi ucun bir furset oldu 2010 cu il Kankun muqavilelerine 76 inkisaf etmis ve inkisaf etmekde olan olke terefinden istixana qazlarinin emissiyalarina nezaret etmek ucun konullu ohdelikler daxildir 2010 cu ilde bu 76 olke illik qlobal tullantilarin 85 ne gore mesuliyyet dasiyirdi 2012 ci ilin may ayina qeder ABS Yaponiya Rusiya ve Kanada ikinci Kyoto ohdeliyine imza atmayacaqlarini bildirmisdiler 2012 ci ilin noyabrinda Avstraliya Kioto protokolu cercivesinde ikinci ohdelik muddetinde istirak edeceyini lakin Yeni Zelandiya bunu etmeyeceyini tesdiqledi Yeni Zelandiyanin Ekologiya naziri Tim Groser 15 illik Kioto protokolunun kohneldiyini ve Yeni Zelandiyanin inkisaf etmekde olan olkeleri ehate edecek bir evez axtarisinda oldugunu bildirdi Umumdunya Tebieti Muhafize Fondu kimi qeyri kommersiya etraf muhit teskilatlari Yeni Zelandiyanin teskilatdan cixmaq qerarini tenqid etdi 8 dekabr 2012 ci ilde Birlesmis Milletler Teskilatinin 2012 ci il Iqlim Deyisikliyi Konfransinin sonunda Protokolun muddetini 2020 ci ile qeder uzatmaq ve 2020 ci ilden heyata kecirilecek davamci senedin hazirlanmasi ucun 2015 ci il tarixinin teyin edilmesi barede raziliq elde edildi Doha danisiqlarinin neticesi ugurlu olmadi kicik ada dovletleri umumi paketi tenqid etdi Kioto ikinci ohdelik dovru istixana qazlarinin illik qlobal emissiyalarinin texminen 11 ne samil edilir Konfransin diger neticelerine 2015 ci ile qeder butun olkeleri ehate eden qlobal sazisin teqvimi de daxildir 2012 ci il dekabrin 8 de UNFCCC tereflerinin Doha gorusunde Avropa Ittifaqinin bas iqlim muzakirecisi Artur Range Metzger 27 Avropa uzv dovleti ucun mecburi olan muqavileni daxili ratifikasiyaya qeder 2020 ci ile qeder uzadacagini ved etdi BMT bas katibi Pan Gi Mun dunya liderlerini 23 sentyabr 2014 cu ilde Nyu Yorkda kecirilen BMT Bas Assambleyasinin 69 cu Sessiyasi zamani qlobal istilesmenin dayandirilmasi ile bagli raziliga gelmeye cagirib Novbeti iqlim sammiti 2015 ci ilde Parisde kecirildi ve bu sammitden Kioto protokolunun davamcisi olan Paris sazisi imzalandi Istinadlar Status of Ratification unfccc int United Nations Framework Convention on Climate Change 2020 09 05 tarixinde Istifade tarixi 2024 02 06 UN Treaty Database 8 October 2018 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 November 2014 7 c Doha Amendment to the Kyoto Protocol UN Treaty Database 4 February 2021 tarixinde Istifade tarixi 19 April 2015 Birlesmis Milletler Teskilatinin Iqlim deyismeleri haqqinda Cercive Konvensiyasina dair Kioto Protokolunun B Elavesine edilmis elavenin tesdiq olunmasi barede AZERBAYCAN RESPUBLIKASININ QANUNU 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2016 02 21 Overview of greenhouse gases Defra UK Naei beis gov uk 23 January 2023 tarixinde Istifade tarixi 2 March 2022 Doha amendment to the Kyoto Protocol PDF Unfcc int 24 December 2022 tarixinde PDF Istifade tarixi 2 March 2022 Shishlov Igor Morel Romain Bellassen Valentin Compliance of the Parties to the Kyoto Protocol in the first commitment period PDF Climate Policy 16 6 2016 768 782 Bibcode 2016CliPo 16 768S doi 10 1080 14693062 2016 1164658 2023 01 23 tarixinde PDF Istifade tarixi 2024 02 06 The Emissions Gap Report 2012 PDF United Nations Environment Programme 2012 seh 2 2023 01 23 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 12 07 Figueres C Environmental issues Time to abandon blame games and become proactive Economic Times The Economic Times Indiatimes com Times Internet 15 December 2012 2023 01 23 tarixinde Istifade tarixi 2012 12 18 Canada pulls out of Kyoto Protocol CBC News December 12 2011 11 January 2023 tarixinde Istifade tarixi 11 January 2023 United Nations Framework Convention on Climate Change United Nations Framework Convention on Climate Change 8 December 2022 tarixinde Istifade tarixi 23 July 2016 A Climate Change Plan for the Purposes of the Kyoto Protocol Implementation Act 2012 Canada s Withdrawal from the Kyoto Protocol 11 February 2015 11 February 2015 tarixinde Istifade tarixi 2 March 2022 Granger Morgan M Dowlatabadi H Henrion M Keith D Lempert R McBride S Small M Wilbanks T BOX NT 1 Summary of Climate Change Basics Synthesis and Assessment Product 5 2 Best practice approaches for characterizing communicating and incorporating scientific uncertainty in decision making A Report by the U S and the Subcommittee on Global Change Research Washington D C USA National Oceanic and Atmospheric Administration 2009 seh 11 27 may 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib is Lead Author Grubb M PDF International Review for Environmental Strategies 5 1 2004 2 PDF version 11 yanvar 2012 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Grubb Depledge 2001 seh 269 Question 7 Stabilizing atmospheric concentrations would depend upon emissions reductions beyond those agreed to in the Kyoto Protocol 30 oktyabr 2012 tarixinde p 122 in IPCC TAR SYR 2001 The United Nations Framework Convention on Climate Change 28 October 2005 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 November 2005 Such a level should be achieved within a time frame sufficient to allow ecosystems to adapt naturally to climate change to ensure that food production is not threatened and to enable economic development to proceed in a sustainable manner Meehl G A ve b FAQ 10 3 If Emissions of Greenhouse Gases are Reduced How Quickly do Their Concentrations in the Atmosphere Decrease Solomon S ve b redaktorlar Climate Change 2007 The Physical Science Basis Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change Cambridge University Press 2007 24 dekabr 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 dekabr 2011 Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC Human and Natural Drivers of Climate Change Solomon S ve b redaktorlar Climate Change 2007 The Physical Science Basis Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the IPCC Cambridge University Press 2007 2 November 2018 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 December 2011 5 4 Emission trajectories for stabilisation 27 noyabr 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyul 2012 in IPCC AR4 SYR 2007 PDF Sec 8 5 Pathways to stabilisation 6 oktyabr 2012 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib in Stern 2006 seh 199 Gupta S ve b Box 13 7 The range of the difference between emissions in 1990 and emission allowances in 2020 2050 for various GHG concentration levels for Annex I and non Annex I countries as a group 10 dekabr 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyul 2012 in IPCC AR4 WG3 2007 Hohne N Impact of the Kyoto Protocol on Stabilization of Carbon Dioxide Concentration PDF Cologne Germany ECOFYS energy amp environment 2020 01 13 tarixinde PDF Istifade tarixi 2024 02 09 United Nations Framework Convention on Climate Change UNFCCC Kyoto Protocol UNFCCC 2011 2011 05 16 tarixinde Istifade tarixi 2024 02 12 Depledge 2000 seh 6 Liverman D M PDF Journal of Historical Geography 35 2 2008 279 296 doi 10 1016 j jhg 2008 08 008 12 sentyabr 2014 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 may 2011 Carbon Trust 2009 seh 24 Carbon Trust 2009 seh 24 25 Emissions Trading Worldwide Status Report 2021 Berlin International Carbon Action Partnership ICAP 8 August 2021 tarixinde Istifade tarixi 8 August 2021 Mercator Research Institute on Global Commons and Climate Change March 2 2022 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 August 2021 Yuan Lin China s national carbon market exceeds expectations July 22 2021 November 4 2022 tarixinde Istifade tarixi 8 August 2021 Carbon Price Viewer EMBER March 2 2023 tarixinde Istifade tarixi August 8 2021 Kikstra Jarmo S Waidelich Paul Rising James Yumashev Dmitry Hope Chris Brierley Chris M The social cost of carbon dioxide under climate economy feedbacks and temperature variability Environmental Research Letters 16 9 2021 09 06 094037 Bibcode 2021ERL 16i4037K doi 10 1088 1748 9326 ac1d0b Carbon Finance at the World Bank Carbon Finance Glossary of Terms Definition of Green Investment Scheme GIS Washington DC US World Bank Carbon Finance Unit CFU 2011 17 August 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 December 2011 Carbon Trust 2009 seh 25 Baede A P M redaktor Glossary Land use and Land use change 1 may 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 may 2010 in IPCC AR4 SYR 2007 Dessai 2001 seh 9 United Nations Framework Convention on Climate Change UNFCCC Compilation and synthesis of fifth national communications Executive summary Note by the secretariat PDF Geneva Switzerland United Nations Office at Geneva 2011 2022 04 23 tarixinde PDF Istifade tarixi 2024 02 12 Olivier J G J ve b PDF The Hague Netherlands PBL Netherlands Environmental Assessment Agency Institute for Environment and Sustainability IES of the European Commission s Joint Research Centre JRC 21 September 2011 ISBN 978 90 78645 68 9 21 December 2011 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 December 2011 Doha amendment to the Kyoto Protocol PDF United Nations Framework Convention on Climate Change 2012 2022 12 24 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 12 13 Vaughan A What does Canada s withdrawal from Kyoto protocol mean The Guardian 13 December 2011 19 April 2015 tarixinde Istifade tarixi 17 December 2011 International Energy Agency IEA PDF Paris France IEA 2011 seh 13 2 February 2012 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 December 2011 PBL Netherlands Environmental Assessment Agency PBL website 16 October 2009 9 April 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 April 2010 Politicians sign new climate pact BBC 16 February 2007 5 May 2007 tarixinde Istifade tarixi 28 May 2007 Global leaders reach climate change agreement The Guardian UK 16 February 2007 5 June 2007 tarixinde Istifade tarixi 28 May 2007 Adam David Why the Copenhagen climate change cliffhanger could drag on a little longer The Guardian 25 March 2009 6 September 2013 tarixinde Istifade tarixi 14 April 2009 Adam David World will not meet 2C warming target climate change experts agree The Guardian 14 April 2009 6 September 2013 tarixinde Istifade tarixi 14 April 2009 The poll comes as UN negotiations to agree a new global treaty to regulate carbon pollution gather pace in advance of a key meeting in Copenhagen in December Officials will try to agree a successor to the Kyoto protocol the first phase of which expires in 2012 King D ve b Copenhagen and Cancun PDF Oxford UK Smith School of Enterprise and the Environment University of Oxford July 2011 seh 12 13 January 2012 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib United Nations Environment Programme UNEP The Emissions Gap Report 2012 PDF Nairobi Kenya UNEP November 2012 14 18 13 May 2016 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 December 2012 Executive summary in other languages Arxivlesdirilib 13 may 2016 at the Portuguese Web Archive Murray James Bonn climate talks EU plays down talk of Kyoto protocol rift The Guardian 16 May 2012 19 April 2015 tarixinde Istifade tarixi 21 November 2012 A number of large emitters including the US Japan Russia and Canada have signalled they will not sign up to Kyoto or to a second commitment period of Kyoto while large emerging economies will only sign up to an agreement that does not impose binding emission reduction targets on them Harvey Fiona Kyoto protocol Australia signs up to second phase The Guardian 9 November 2012 3 September 2014 tarixinde Istifade tarixi 21 November 2012 3 News NZ 3 dekabr 2012 1 iyul 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 dekabr 2018 3 News NZ 10 dekabr 2012 1 iyul 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 dekabr 2018 UN climate talks extend Kyoto Protocol promise compensation BBC News 8 December 2012 16 July 2018 tarixinde Istifade tarixi 13 February 2024 UN Climate Change Secretariat PDF Bonn Germany UN Climate Change Secretariat 8 December 2012 30 March 2013 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib p 2 Sd iisd org 10 March 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 October 2014 Xarici kecidlerVikianbarda Kioto protokolu ile elaqeli mediafayllar var Protocol text HTML and PDF 2007 and 2012 amendment daimi olu kecid List of countries who have ratified accepted approved or accessed the Kyoto Protocol its first amendment Targets for Belarus and its second amendment extension period 2012 2020 fully indexed and crosslinked with other documents The layman s guide to the Kyoto Protocol