Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Materializm və Empirio-tənqid (rus. Материализм и эмпириокритицизм, Materializm i empiriokrititsizm) — Vladimir Leninin 1909-cu ildə çap olunan fəlsəfi əsəri. Əsər "Marksist-Leninist fəlsəfə" adlanan kurikulumun bir hissəsi və dialektik materializmin başlıca nümunəsi kimi SSRİ-dəki bütün ali təhsil müəssisələrində məcburi olaraq oxunurdu. Lenin insanın persepsiyalarının obyektiv xarici dünyanı düzgün və dəqiq şəkildə əks etdirdiyini iddia edirdi.
Lenin bu sözləri ilə idealizm və materializm arasında fundamental təzad yaradır: "Materializm obyektlərin öz-özlüyündə, başqa sözlə desək, şüurun xaricində mövcud olduğunu təlqin edir; ideyalar və sensasiyalar isə bu obyektlərin surəti və ya əksidir. Buna əks doktrina olan idealizm isə obyektlərin şüurun xaricində mövcud olmadığını və "sensasiyaların birləşməsi" olduğunu deyir".
Arxa plan
Tam adı Materializm və Empirio-tənqid. Reaksionist fəlsəfəyə dair tənqidi şərhlər olan əsər 1908-ci ilin oktyabr ayı boyunca, Lenin Cenevrə və Londonda sürgündə olarkən yazılır və Zveno nəşriyyatı tərəfindən 1909-cu ilin mayında Moskvada çap edilir. Əsərin yazılması üçün toplanmış məlumatlar və əsərin orijinal əlyazması itirilmişdir.
Londonda keçirdiyi bir ayı çıxmaq şərti ilə, Lenin əsərin böyük əksəriyyətini Cenevrədə olarkən yazır. O, müasir fəlsəfə və təbiət elmi haqda materiallar toplamaq üçün Britaniya muzeyinə gedir. Kitabda 200-dən çox mənbənin siyahısı qeyd olunub.
1908-ci ilin dekabrında Lenin Cenevrədən Parisə köçür və 1909-cu ilin aprelinə qədər əsərdə təqdim etdiyi sübutları düzəltməklə məşğul olur. Çar hökumətinin senzurasından yayınmaq üçün bəzi hissələri redaktə etsə də, əsər Rusiya İmperiyasında çox böyük çətinliklə çap olunur. Lenin kitabın oxucular arasında sürətlə yayılmasını təkid edir və kitabın çapının özündə "sadəcə ədəbi yox, həm də çox vacib siyasi öhdəliklər" ehtiva etdiyini dəfələrlə vurğulayır.
Kitab eyni zamanda Leninin partiyadakı siyasi rəqibi Empiriomonizm (1904-1906) adlı kitabına cavab və tənqid olaraq yazılıb. 1909-cu ilin iyununda Boqdanov bolşeviklərin Parisdə keçirilən mini-konfransında məğlub edilərək Mərkəzi Komitədən qovulsa da, partiyanın solçu qolunda hələ də mühüm rol oynayırdı. O, Rusiya inqilabında iştirak edir və 1917-ci ildən sonra İctimai Elmlər Sosialist Akademiyasının direktoru vəzifəsinə təyin olunur.
Vladimir İvanoviç Nevskinin Boqdanovu tənqid etdiyi girişin də əlavə olunduğu kitab 1920-ci ildə yenidən çap olunur. Əsər sonradan 20-dən çox dilə tərcümə olunur və Marksist-Leninist fəlsəfənin təbliğində mühüm rol oynayır.
Fəsillərin qısa məzmunu
1-ci fəsil: Empirio-tənqidin və dialektik materializmin epistemologiyası: I
Lenin ilk fəsildə Ernst Max və Rixard Avenariusun "solipsizm" ideyasını müzakirə edir, fəlsəfənin əsas konseptlərindən olan materializm və idealizm arasındakı fərqdən söz açır. Bu iki konsept arasında olan əsas fərq sensasiyalar və əşyalar arasındakı münasibətə əsaslanır. Belə ki, materializm əşyanın özünün, idealizm isə sensasiyaların üstünlüyünü qəbul edir. Pozitivizm orta möqvedə durmağa çalışır, amma bunun nəticəsində ortaya çıxan sadəcə şey "qarışıq idealizm" olur; bu da bir növ realizmin şəklini dəyişmiş formasıdır. Ersnt Max Sensasiyaların analizi adlı əsərində əşyalara "sensesiyaların birləşməsi" kimi yanaşır. Maxizm "Berklinizmin çeynənməsi", yəni Corc Berklinin fəlsəfəsinin təkrarlanması kimi xarakterizə olunur. Lenin də öz növbəsində bunu solipsizm və subyektiv idealizm hesab edir.
Lenin Engelsin, Marksın və Feyerbaxın materializmini Didronun baxış bucağı ilə müqayisə edib yüksək qiymətləndirir. O, idealizmi "ağılsız fəlsəfə" adlandırır, çünki idealizmə görə beyin olmadan da "düşüncə" mövcuddur. İdealizmin yeni forması olan empirio-tənqid "fideizm", "absurd və reaksionist nəzəriyyə", "elmi-fəlsəfi cəfəngiyyat", "professional cəfəngiyyat" və "ümidsiz sxolastika" kimi damğalanır. Leninə görə, materializm sensasiyalarımızın mənbəyinin şüurumuzdan asılı olmadığını qəbul etməkdən başlayır.
2-ci fəsil: Empirio-tənqidin və dialektik materializmin epistemologiyası: II
Vladimir Lüdviq Andreas Feyerbax, və Fridrix Engelsin görüşlərini tutuşdurur, epistemologiyadakı meyar anlayışı haqda şərhlər edir. İkinci fəsil "öz-özlüyündə əşya" terminini qəbul etdiyinə görə Georgi Plexanovu tənqid etməsi ilə başlayır. Daha sonra Çevrovın mövqeyi "göstərişli cəfəngiyyat" və "cəhalət" kimi qiymətləndirilir. Lenin Engelsə qatılır və əşyaların öz-özlüyündə mövcud olma ehtimalını təsdiqləyərəq materializmi aqnostisizmə qarşı qoyur. Vladimir Alexandroviç Bazarov Engelsin Max tərəfindən yönləndirildiyini, "qızardılıb Max sousu ilə servis edildiyini" düşündüyü üçün tənqid edilir.
3-cü fəsil: Empirio-tənqidin və dialektik materializmin epistemologiyası: III
Bu fəsildə Lenin "materiya" və "təcrübə" anlayışlarına tərif verməyə çalışır. "Düşüncə iqtisadiyyatının prinsipi" və "azadlıq və zərurət"dən əlavə, təbiətdəki səbəb və zərurət haqdakı suallarına cavab axtarır. 3-cü fəsil Rixard Avenariusun Saf təcrübənin tənqidi əsərinin təhsilinə həsr olunub. Bu əsərdə təcrübənin həm idealizm, həm də materializm tərəfindən qəbul edildiyi deyilir. Buna baxmayaraq, materialistlər "xarici dünyanın obyektiv gerçəkliyini" və onun qaydalarını da qəbul edirlər.
4-cü fəsil: Fəlsəfi idealistlər empirik tənqidin həmkarları və davamçıları kimi
Lenin Kanta qarşı sağçı və solçular tərəfindən edilmiş tənqidlərdən, immanent fəlsəfədən, Boqdanovun empiriomonizmdən, Hermann fon Helmholtzun "simvollar nəzəriyyəsi"nin tənqidindən bəhs edir. Bu fəsildə Avenariusun Saf təcrübənin tənqidi əsəri Kantın Saf səbəbin tənqidi əsəri ilə əlaqəli şəkildə təhlil olunur. Leninin fikrincə, Kantın fəlsəfəsi müəyyən mənada Yumun aqnostizminə və Berklinizmə qayıdışdır, amma onun doktrinası materialist ünsürlərdən də yoxsun deyil. Buna baxmayaraq, Feyerbax, Marks və Engels idealizmin və aqnostizmi tamamilə rədd edir.
5-ci fəsil: Elm və fəlsəfi idealizmdəki son inqilab
Lenin bu fəsildə "fizika böhranının materiyanı yox etməsi" nəzəriyyəsini təhlil edir və "fiziki idealizm" haqda danışır. 5-ci fəsil fəlsəfi idealizmin yenidən canlanmasına şərait yaradan "təbiət elmindəki son inqilablar"a (rentgen şüaları, radioaktivlik, radium, işıq və elektrik arasındakı əlaqə) həsr olunub.
6-cı fəsil: Empirio-tənqidin və tarixi materializm
Lenin Boqdanov, Aleksandr Suvorov, Ernst Hekkel və Ernst Max kimi yazıçıların görüşlərini müzakirə edir. 6-cı fəsilə əlavə olaraq, o, "Nikolay Çernışevski kantçılığı hansı mövqedən tənqid edir?" sualını da ortaya qoyur.
Leninin istinad etdiyi filosof və alimlər
İmmanentistlər
- Rixard Avenarius
- Ernst Max
- Riçard fon Şubert-Soldern
Rus Maxistlər
- Yakov Berman
- Osip Qelfond
- Sergey Suvorov
- Pavel Yuşkeviç
Həmçinin bax
Əlavə oxu
- Robert V. Daniels: A Documentary History of Communism in Russia: From Lenin to Gorbachev, 1993, ISBN .
Xarici keçidlər
- Materialism and Empirio-criticism, a PDF version published by
İstinadlar
- Bakhurst, David. "On Lenin's Materialism and empiriocriticism" (PDF). Studies in East European Thought. 70 (2–3, 28 June 2018). 2018: 107–119. doi:10.1007/s11212-018-9303-7. 23 January 2022 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 30 December 2020.
- Rockmore, Tom; Levine, Norman, redaktorlar "Lenin and Stalin: Theory and Politics". The Palgrave Handbook of Leninist Political Philosophy (ingilis). Springer. 2018. ISBN . 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-12-30.
- W. I. Lenin: Materialism and empirio-criticism. Critical remarks about a reactionary philosophy . Publisher for foreign language literature, Moscow 1947. p. 14.
- Prikhodko, Sergey Alexandrovich. "Materialism and Empirio-Criticism by V.I.Lenin as the Main Russian Language Polemical text of the1900s". Russian Linguistic Bulletin. 3 (3). 2015: 9–11.:10
- Сервис, 2002
- Materialism and Empirio-criticism 2020-12-04 at the Wayback Machine by Vladimir Lenin
Ədəbiyyat
- Ленин и философия (Доклад, прочитанный во Французском философском обществе 24 февраля 1968 г.)
- Книга В. И. Ленина «Материализм и эмпириокритицизм» и современные представления о структуре элементарных частиц // № 69 3-12 (1959)
- Болтянский А. Г.
- Губин В. Б. 100 лет «Материализму и эмпириокритицизму» // Газета «Советский физик»
- Ленинская диалектика и метафизика позитивизма (Размышления над книгой В. И. Ленина «Материализм и эмпириокритицизм») М.: , 1980
- // . — 1934. — № 4. — С. 143—148.
- К 100-летию книги В. И. Ленина «Материализм и эмпириокритицизм» // Философия и общество. — 2009. — № 3 (55).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Materializm ve Empirio tenqid rus Materializm i empiriokriticizm Materializm i empiriokrititsizm Vladimir Leninin 1909 cu ilde cap olunan felsefi eseri Eser Marksist Leninist felsefe adlanan kurikulumun bir hissesi ve dialektik materializmin baslica numunesi kimi SSRI deki butun ali tehsil muessiselerinde mecburi olaraq oxunurdu Lenin insanin persepsiyalarinin obyektiv xarici dunyani duzgun ve deqiq sekilde eks etdirdiyini iddia edirdi Leninin Materializm ve Empirio tenqid adli eserinin ilk nesrinin uz qabigi O eseri 1909 cu ilde VI Ilyin edebi texellusu altinda Moskvada cap etdirir Lenin bu sozleri ile idealizm ve materializm arasinda fundamental tezad yaradir Materializm obyektlerin oz ozluyunde basqa sozle desek suurun xaricinde movcud oldugunu telqin edir ideyalar ve sensasiyalar ise bu obyektlerin sureti ve ya eksidir Buna eks doktrina olan idealizm ise obyektlerin suurun xaricinde movcud olmadigini ve sensasiyalarin birlesmesi oldugunu deyir Arxa planTam adi Materializm ve Empirio tenqid Reaksionist felsefeye dair tenqidi serhler olan eser 1908 ci ilin oktyabr ayi boyunca Lenin Cenevre ve Londonda surgunde olarken yazilir ve Zveno nesriyyati terefinden 1909 cu ilin mayinda Moskvada cap edilir Eserin yazilmasi ucun toplanmis melumatlar ve eserin orijinal elyazmasi itirilmisdir Londonda kecirdiyi bir ayi cixmaq serti ile Lenin eserin boyuk ekseriyyetini Cenevrede olarken yazir O muasir felsefe ve tebiet elmi haqda materiallar toplamaq ucun Britaniya muzeyine gedir Kitabda 200 den cox menbenin siyahisi qeyd olunub 1908 ci ilin dekabrinda Lenin Cenevreden Parise kocur ve 1909 cu ilin apreline qeder eserde teqdim etdiyi subutlari duzeltmekle mesgul olur Car hokumetinin senzurasindan yayinmaq ucun bezi hisseleri redakte etse de eser Rusiya Imperiyasinda cox boyuk cetinlikle cap olunur Lenin kitabin oxucular arasinda suretle yayilmasini tekid edir ve kitabin capinin ozunde sadece edebi yox hem de cox vacib siyasi ohdelikler ehtiva etdiyini defelerle vurgulayir Kitab eyni zamanda Leninin partiyadaki siyasi reqibi Empiriomonizm 1904 1906 adli kitabina cavab ve tenqid olaraq yazilib 1909 cu ilin iyununda Boqdanov bolseviklerin Parisde kecirilen mini konfransinda meglub edilerek Merkezi Komiteden qovulsa da partiyanin solcu qolunda hele de muhum rol oynayirdi O Rusiya inqilabinda istirak edir ve 1917 ci ilden sonra Ictimai Elmler Sosialist Akademiyasinin direktoru vezifesine teyin olunur Vladimir Ivanovic Nevskinin Boqdanovu tenqid etdiyi girisin de elave olundugu kitab 1920 ci ilde yeniden cap olunur Eser sonradan 20 den cox dile tercume olunur ve Marksist Leninist felsefenin tebliginde muhum rol oynayir Fesillerin qisa mezmunu1 ci fesil Empirio tenqidin ve dialektik materializmin epistemologiyasi I Lenin ilk fesilde Ernst Max ve Rixard Avenariusun solipsizm ideyasini muzakire edir felsefenin esas konseptlerinden olan materializm ve idealizm arasindaki ferqden soz acir Bu iki konsept arasinda olan esas ferq sensasiyalar ve esyalar arasindaki munasibete esaslanir Bele ki materializm esyanin ozunun idealizm ise sensasiyalarin ustunluyunu qebul edir Pozitivizm orta moqvede durmaga calisir amma bunun neticesinde ortaya cixan sadece sey qarisiq idealizm olur bu da bir nov realizmin seklini deyismis formasidir Ersnt Max Sensasiyalarin analizi adli eserinde esyalara sensesiyalarin birlesmesi kimi yanasir Maxizm Berklinizmin ceynenmesi yeni Corc Berklinin felsefesinin tekrarlanmasi kimi xarakterize olunur Lenin de oz novbesinde bunu solipsizm ve subyektiv idealizm hesab edir Lenin Engelsin Marksin ve Feyerbaxin materializmini Didronun baxis bucagi ile muqayise edib yuksek qiymetlendirir O idealizmi agilsiz felsefe adlandirir cunki idealizme gore beyin olmadan da dusunce movcuddur Idealizmin yeni formasi olan empirio tenqid fideizm absurd ve reaksionist nezeriyye elmi felsefi cefengiyyat professional cefengiyyat ve umidsiz sxolastika kimi damgalanir Lenine gore materializm sensasiyalarimizin menbeyinin suurumuzdan asili olmadigini qebul etmekden baslayir 2 ci fesil Empirio tenqidin ve dialektik materializmin epistemologiyasi II Vladimir Ludviq Andreas Feyerbax ve Fridrix Engelsin goruslerini tutusdurur epistemologiyadaki meyar anlayisi haqda serhler edir Ikinci fesil oz ozluyunde esya terminini qebul etdiyine gore Georgi Plexanovu tenqid etmesi ile baslayir Daha sonra Cevrovin movqeyi gosterisli cefengiyyat ve cehalet kimi qiymetlendirilir Lenin Engelse qatilir ve esyalarin oz ozluyunde movcud olma ehtimalini tesdiqleyereq materializmi aqnostisizme qarsi qoyur Vladimir Alexandrovic Bazarov Engelsin Max terefinden yonlendirildiyini qizardilib Max sousu ile servis edildiyini dusunduyu ucun tenqid edilir 3 cu fesil Empirio tenqidin ve dialektik materializmin epistemologiyasi III Bu fesilde Lenin materiya ve tecrube anlayislarina terif vermeye calisir Dusunce iqtisadiyyatinin prinsipi ve azadliq ve zeruret den elave tebietdeki sebeb ve zeruret haqdaki suallarina cavab axtarir 3 cu fesil Rixard Avenariusun Saf tecrubenin tenqidi eserinin tehsiline hesr olunub Bu eserde tecrubenin hem idealizm hem de materializm terefinden qebul edildiyi deyilir Buna baxmayaraq materialistler xarici dunyanin obyektiv gercekliyini ve onun qaydalarini da qebul edirler 4 cu fesil Felsefi idealistler empirik tenqidin hemkarlari ve davamcilari kimi Lenin Kanta qarsi sagci ve solcular terefinden edilmis tenqidlerden immanent felsefeden Boqdanovun empiriomonizmden Hermann fon Helmholtzun simvollar nezeriyyesi nin tenqidinden behs edir Bu fesilde Avenariusun Saf tecrubenin tenqidi eseri Kantin Saf sebebin tenqidi eseri ile elaqeli sekilde tehlil olunur Leninin fikrince Kantin felsefesi mueyyen menada Yumun aqnostizmine ve Berklinizme qayidisdir amma onun doktrinasi materialist unsurlerden de yoxsun deyil Buna baxmayaraq Feyerbax Marks ve Engels idealizmin ve aqnostizmi tamamile redd edir 5 ci fesil Elm ve felsefi idealizmdeki son inqilab Lenin bu fesilde fizika bohraninin materiyani yox etmesi nezeriyyesini tehlil edir ve fiziki idealizm haqda danisir 5 ci fesil felsefi idealizmin yeniden canlanmasina serait yaradan tebiet elmindeki son inqilablar a rentgen sualari radioaktivlik radium isiq ve elektrik arasindaki elaqe hesr olunub 6 ci fesil Empirio tenqidin ve tarixi materializm Lenin Boqdanov Aleksandr Suvorov Ernst Hekkel ve Ernst Max kimi yazicilarin goruslerini muzakire edir 6 ci fesile elave olaraq o Nikolay Cernisevski kantciligi hansi movqeden tenqid edir sualini da ortaya qoyur Leninin istinad etdiyi filosof ve alimlerImmanentistler Rixard Avenarius Ernst Max Ricard fon Subert SoldernRus Maxistler Yakov Berman Osip Qelfond Sergey Suvorov Pavel YuskevicHemcinin baxAnti DurinqElave oxuRobert V Daniels A Documentary History of Communism in Russia From Lenin to Gorbachev 1993 ISBN 0 87451 616 1 Xarici kecidlerMaterialism and Empirio criticism a PDF version published byIstinadlarBakhurst David On Lenin s Materialism and empiriocriticism PDF Studies in East European Thought 70 2 3 28 June 2018 2018 107 119 doi 10 1007 s11212 018 9303 7 23 January 2022 tarixinde PDF Istifade tarixi 30 December 2020 Rockmore Tom Levine Norman redaktorlar Lenin and Stalin Theory and Politics The Palgrave Handbook of Leninist Political Philosophy ingilis Springer 2018 ISBN 9781137516503 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2020 12 30 W I Lenin Materialism and empirio criticism Critical remarks about a reactionary philosophy Publisher for foreign language literature Moscow 1947 p 14 Prikhodko Sergey Alexandrovich Materialism and Empirio Criticism by V I Lenin as the Main Russian Language Polemical text of the1900s Russian Linguistic Bulletin 3 3 2015 9 11 10 Servis 2002 Materialism and Empirio criticism 2020 12 04 at the Wayback Machine by Vladimir LeninEdebiyyatLenin i filosofiya Doklad prochitannyj vo Francuzskom filosofskom obshestve 24 fevralya 1968 g Kniga V I Lenina Materializm i empiriokriticizm i sovremennye predstavleniya o strukture elementarnyh chastic 69 3 12 1959 Boltyanskij A G Gubin V B 100 let Materializmu i empiriokriticizmu Gazeta Sovetskij fizik Leninskaya dialektika i metafizika pozitivizma Razmyshleniya nad knigoj V I Lenina Materializm i empiriokriticizm M 1980 1934 4 S 143 148 K 100 letiyu knigi V I Lenina Materializm i empiriokriticizm Filosofiya i obshestvo 2009 3 55