Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İdealizm — fəlsəfədə, ən geniş mənasıyla, mənəvi güclərin kainatdakı bütün müddətləri ya da olub bitənləri təyin etdiyini müdafiə edən bütün fəlsəfə təlimlərini ehtiva edəcək şəkildə istifadə edilən termin. Mövcud olan hər şeyi "düşüncə"yə bağlayıb ondan törədən; düşüncə xaricində obyektiv bir həqiqətin var olmadığını, başqa bir deyişlə düşüncədən müstəqil bir varlığın ya da maddi həqiqətin ol/tapılmadığını dilə gətirən fəlsəfə axınını xarakterizə edər.
İdealizm, varlığın düşüncədən müstəqil olaraq var olduğunu qəbul edən "realizm", "materializm" və "təbiiçilik" fəlsəfə anlayışlarının tam əks qütbündə iştirak etməkdədir.
Fəlsəfədə İdealizm
Fəlsəfədə İdealizm, dünyanın təməlləndirilməsində ən əhəmiyyətli vəzifənin, şüura ya da maddi olmayan zehinə istiqamətli bir həqiqət qaydas(n)ı inkişaf etdirmək olduğu düşüncəsi üstünə qurulmuşdur. İdealizm anlayışının təməlləri əvvəl Platonun "Idealar Dünyası Qaydasıyla" atılmış olmaqla birlikdə, daha sonra müxtəlif filosoflar tərəfindən təqdim edilən izahlarla gücləndirilmişdir.
Fəlsəfi mənada idealizm dünyanın yalnız düşüncələrin, zehinin, ruhun, ya da daha doğrusu, fiziki dünya mövcudluqdan əvvəl mövcud olan İdeanın bir əks olunması olduğu fikrindən hərəkət edər. Duyğularımızla bildiyimiz maddi şeylər, qüsursuz İdeanın qüsurlu kopiyalarıdır. Andıq dövrdə bu fəlsəfənin ən tutarlı müdafiəçisi Platon idi. Ancaq idealizmin başlanğıcı b.e.ə.-ki əsr, Yunan fəlsəfəsində tərəfindən qoyulmuşdur. Ksenophanes , çox olanı Birə indirgemiş və bu Biri "bütün düşünmə" olaraq təyin etmişdir. Ksenophanesin təlimi indiki vaxtda metafıziğin qurucusu olaraq göstərilən şagirdi Parmenides 'en qurduğu Ələyə Məktəbi əliylə daha bir gəlişim/inkişaf göstərmişdir: "Varlıq, dəyişməz və birdir; mübtəda və obyekt bir və eynidir."
Platona görə "gerçək varlıq idea, 'düşüncə varlığıdır." Platon "düşünülər dünya" (idealar dünyası) ilə "duyul/eşidilər dünya" (görüngüler dünyası) ayrı-seçkiliyinə getmiş; duyul/eşidilər dünyanı kölgələrdən ibarət bir görünüşlər dünyası olaraq təsvirlərkən, düşünülər dünyanı dəyişməz həqiqətlər deyə gördüyü idealardan ibarət olan/yaranan gerçək dünya olaraq elan etmişdir.
Eyni fikir Kantdan əvvəl İrlandiyalı rahib və filosof və klassik İngilis ampiristlerinin ən sonuncusu tərəfindən irəli sürülmüşdü. Təməldə belə yekunlaşdırıla bilər: "Dünyanı duyğularım vasitəsilə şərhlərim. Bu səbəblə, var olduğunu bildiyim tək şey duyğu təəssüratlarımdır. Məsələn bu almanın var olduğunu söyləyə bilərəmmi? Xeyr. Bütün söyləyə biləcəyəm, onu gördüyüm, hiss etdiyim, iylədiyim, daddığımdır. Bu baxımdan, gerçəkdə bir maddi dünyanın var olduğunu heç bir surətdə söyləyə bilməm." Öznel idealizmin məntiqinə görə, əgər gözlərimi bağlasam dünya var olmaqdan çıxar. Hər nə qədər Berkeley idealist düşüncəyə əhəmiyyətli qatqılarda ol/tapıldısa da, idealist düşüncə əsl inkişafını Kant 'la birlikdə göstərmişdir.
Öz fəlsəfəsini "maddə tanımazcılık" deyə adlandıran Berkeley 'e görə isə; iki növ gerçək varlıq -mənəviyyatlar (zehinlər) və idealar- söz mövzusudur; fiziki obyektlər isə duyusal ideaların cəmidirlər. Başqa sözlə, Berkeleyə görə, bir almanı qəbul etdiyimizi söylədiyimizdə doğrudan fərqinə vardığımız duyusal görünüşlərin bir cəmidir. Bundan ötəri məhdud bir zehin tərəfindən qəbul edilməyən şeylər yoxdurlar; şeylər zehinimizə məhdud zehin tərəfindən qəbul edildiklərində çatarlar: "var olmaq qəbul edilmiş olmaqdır." Berkeley şeyləri, onlara ətf etdiyimiz xüsusiyyətlərə bağlı duyğu təcrübəmizdən soyutlayarak qavraya bilməyəcəyi düşüncəsindən hərəkət edərək, fiziki obyektlərin yaranmasının qəbul edilmək olduğunu, fiziki obyektlərin yalnız idealar olaraq var olduqlarını irəli sürər. Berkeley 'en fiziki şeylərin, onları qəbul edən kimsə olmadığında da var görünmələri sualına cavabı, onların Allahın yaddaşında var olduqlarıdır. Düşüncəmizdə şeylərin varlığını yaradan yeganə güc Allahdır.
Metafizikada idealizm
Metafizikada idealizm, bütün fiziki obyektlərin tamamilə zehinə asılı olduğu, onların şüurunda olan bir zehin olmadan metafizik mənada heç bir varlıqları olmadığı anlayışına qarşılıq gəlməkdədir. Bir başqa deyişlə, metafizik idealizmə görə həqiqət hər vəziyyətdə zehinə asılı olduğu üçün həqiqətin gerçək məlumatı ancaq mənəvi bir şüur qaynağına müraciət edilərək əldə edilə bilərdir. Buna qarşı, idealizm ilə döşəmə döşəməyə zidd bir mövqeyə yerləşdirilib təməlləndirilən Materializm, zehinin ya da şüurun bütünlər halında fiziki elementlər ilə müddətlərə indirgenebileceğini müdafiə etməkdədir.
İdealistlər; təbiətdəki şeyləri ya da obyektləri, hər şeyin özünü meydana gətirən tək bir gücün ya da enerjinin keçici görünüşləri olaraq görər; varlığın bütün görünüşlərində tək bir mənanın yatdığını düşünər; yaranması tək bir-birlik hesab edər; ağılın təmin etdiklərinin xaricində həqiqətə çatmanın qeyri-mümkün olduğunu qarşıya qoyar; həqiqəti "idea"olarak təyin edib maddəni bunun bir əks olunması sayar.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Idealizm felsefede en genis menasiyla menevi guclerin kainatdaki butun muddetleri ya da olub bitenleri teyin etdiyini mudafie eden butun felsefe telimlerini ehtiva edecek sekilde istifade edilen termin Movcud olan her seyi dusunce ye baglayib ondan toreden dusunce xaricinde obyektiv bir heqiqetin var olmadigini basqa bir deyisle dusunceden musteqil bir varligin ya da maddi heqiqetin ol tapilmadigini dile getiren felsefe axinini xarakterize eder Idealizm varligin dusunceden musteqil olaraq var oldugunu qebul eden realizm materializm ve tebiicilik felsefe anlayislarinin tam eks qutbunde istirak etmekdedir Felsefede IdealizmFelsefede Idealizm dunyanin temellendirilmesinde en ehemiyyetli vezifenin suura ya da maddi olmayan zehine istiqametli bir heqiqet qaydas n i inkisaf etdirmek oldugu dusuncesi ustune qurulmusdur Idealizm anlayisinin temelleri evvel Platonun Idealar Dunyasi Qaydasiyla atilmis olmaqla birlikde daha sonra muxtelif filosoflar terefinden teqdim edilen izahlarla guclendirilmisdir Felsefi menada idealizm dunyanin yalniz dusuncelerin zehinin ruhun ya da daha dogrusu fiziki dunya movcudluqdan evvel movcud olan Ideanin bir eks olunmasi oldugu fikrinden hereket eder Duygularimizla bildiyimiz maddi seyler qusursuz Ideanin qusurlu kopiyalaridir Andiq dovrde bu felsefenin en tutarli mudafiecisi Platon idi Ancaq idealizmin baslangici b e e ki esr Yunan felsefesinde terefinden qoyulmusdur Ksenophanes cox olani Bire indirgemis ve bu Biri butun dusunme olaraq teyin etmisdir Ksenophanesin telimi indiki vaxtda metafizigin qurucusu olaraq gosterilen sagirdi Parmenides en qurdugu Eleye Mektebi eliyle daha bir gelisim inkisaf gostermisdir Varliq deyismez ve birdir mubteda ve obyekt bir ve eynidir Platona gore gercek varliq idea dusunce varligidir Platon dusunuler dunya idealar dunyasi ile duyul esidiler dunya gorunguler dunyasi ayri seckiliyine getmis duyul esidiler dunyani kolgelerden ibaret bir gorunusler dunyasi olaraq tesvirlerken dusunuler dunyani deyismez heqiqetler deye gorduyu idealardan ibaret olan yaranan gercek dunya olaraq elan etmisdir Eyni fikir Kantdan evvel Irlandiyali rahib ve filosof ve klassik Ingilis ampiristlerinin en sonuncusu terefinden ireli surulmusdu Temelde bele yekunlasdirila biler Dunyani duygularim vasitesile serhlerim Bu sebeble var oldugunu bildiyim tek sey duygu teessuratlarimdir Meselen bu almanin var oldugunu soyleye bileremmi Xeyr Butun soyleye bileceyem onu gorduyum hiss etdiyim iylediyim daddigimdir Bu baximdan gercekde bir maddi dunyanin var oldugunu hec bir suretde soyleye bilmem Oznel idealizmin mentiqine gore eger gozlerimi baglasam dunya var olmaqdan cixar Her ne qeder Berkeley idealist dusunceye ehemiyyetli qatqilarda ol tapildisa da idealist dusunce esl inkisafini Kant la birlikde gostermisdir Oz felsefesini madde tanimazcilik deye adlandiran Berkeley e gore ise iki nov gercek varliq meneviyyatlar zehinler ve idealar soz movzusudur fiziki obyektler ise duyusal idealarin cemidirler Basqa sozle Berkeleye gore bir almani qebul etdiyimizi soylediyimizde dogrudan ferqine vardigimiz duyusal gorunuslerin bir cemidir Bundan oteri mehdud bir zehin terefinden qebul edilmeyen seyler yoxdurlar seyler zehinimize mehdud zehin terefinden qebul edildiklerinde catarlar var olmaq qebul edilmis olmaqdir Berkeley seyleri onlara etf etdiyimiz xususiyyetlere bagli duygu tecrubemizden soyutlayarak qavraya bilmeyeceyi dusuncesinden hereket ederek fiziki obyektlerin yaranmasinin qebul edilmek oldugunu fiziki obyektlerin yalniz idealar olaraq var olduqlarini ireli surer Berkeley en fiziki seylerin onlari qebul eden kimse olmadiginda da var gorunmeleri sualina cavabi onlarin Allahin yaddasinda var olduqlaridir Dusuncemizde seylerin varligini yaradan yegane guc Allahdir Metafizikada idealizmMetafizikada idealizm butun fiziki obyektlerin tamamile zehine asili oldugu onlarin suurunda olan bir zehin olmadan metafizik menada hec bir varliqlari olmadigi anlayisina qarsiliq gelmekdedir Bir basqa deyisle metafizik idealizme gore heqiqet her veziyyetde zehine asili oldugu ucun heqiqetin gercek melumati ancaq menevi bir suur qaynagina muraciet edilerek elde edile bilerdir Buna qarsi idealizm ile doseme dosemeye zidd bir movqeye yerlesdirilib temellendirilen Materializm zehinin ya da suurun butunler halinda fiziki elementler ile muddetlere indirgenebilecegini mudafie etmekdedir Idealistler tebietdeki seyleri ya da obyektleri her seyin ozunu meydana getiren tek bir gucun ya da enerjinin kecici gorunusleri olaraq gorer varligin butun gorunuslerinde tek bir menanin yatdigini dusuner yaranmasi tek bir birlik hesab eder agilin temin etdiklerinin xaricinde heqiqete catmanin qeyri mumkun oldugunu qarsiya qoyar heqiqeti idea olarak teyin edib maddeni bunun bir eks olunmasi sayar Hemcinin baxCemiyyet