Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dialektik materializm — materializmə və Hegel dialektikasının materialist anlayışına əsaslanan fəlsəfi cərəyan. Bu istiqamətin əsas ideyaları bunlardır: maddi (obyektiv) aləmin ilkinliyi; idealın (subyektiv, düşünülə bilən) ikinci dərəcəli olması; hərtərəfli əlaqə və müxtəlif sistemlərin daxili hərəkət və inkişaf mexanizmləri əsasında daimi hərəkəti; qaçılmaz ziddiyyətlərin daim aradan qaldırılması. Bu doktrina Lenin və digər marksist filosoflar tərəfindən hazırlanmış K. Marks və F. Engelsin ideyalarına əsaslanır.
Engels bu sistemi dünyagörüşü adlandırmış, onu həm idealist fəlsəfəyə, həm də əvvəlki bütün materialist fəlsəfəyə qarşı qoymuşdur. Bu dünyagörüşü ayrı-ayrı elmlər üzərində "elmlərin elmi" iddiasındadır və praktik problemlərdən ayrı mövcud olan hər hansı fəlsəfi təlimləri inkar edir.
SSRİ-də bu konsepsiya marksizmin nəzəri aspektini ifadə edirdi və 1930–80-ci illərdə Sov.İKP tərəfindən sovet fəlsəfəsinin rəsmi adı kimi istifadə edilmişdir.
Diamat – Qərbdə, xüsusilədə Rusiyada dialektik materializmin qısaldılmış edilmiş adı. Keçmiş Sovetlər İttifaqında dialektik materializm geniş tədris edilirdi və qısaca diamat adlandırılırdı.
Tarixi
Marks Georq Vilhelm Fridrix Hegelin idealist dialektikasının materialist anlayışının banisidir. Bunda o, Lüdviq Andreas Feyerbaxın fəlsəfi materializminə arxalanırdı.
K. Marks "dialektik materializm" ifadəsini işlətməmişdir. 1887-ci ildə bu termini ilk dəfə Cozef Ditsgen "Sosialistin Bilik Nəzəriyyəsi sahəsinə ekskursiyaları" əsərində işlətmişdir, lakin bu anlayış Marksizmdə yalnız Georgi Plexanovun tərəfindən istifadə edildikdən sonra nəzərəçarpacaq rol oynamağa başlamışdır. 1891-ci ildə Hegelin ölümünün 60 illiyinə həsr olunmuş. V. İ. Leninin nöqteyi-nəzərindən Cozef Ditsgen bu termindən dialektiklərin "müasir" materializmini Engelsin adlandırdığı "köhnə" mexaniki materializmdən ayırmaq üçün istifadə etmişdir.
Engels "Anti-Dürinq" əsərində yazırdı ki, "müasir" materializm "köhnə" materializmdən inkarın inkarı kimi fərqlənir, yəni materializmi əsasən idealist fəlsəfənin, təbiətşünaslığın və tarixin özünün uzunmüddətli inkişafı zamanı işlənmiş ideyalarla tamamlayır, lakin eyni zamanda onun davamlı əsasını qorumaq maddi varlığın birinciliyidir.
Engelsin nöqteyi-nəzərindən "müasir" materializm bununla da fəlsəfə olmaqdan çıxdı və dünyagörüşünə çevrildi:
hegelçilik kimi xüsusi fəlsəfi "elmlər elminə" ehtiyac duymur;
formada fəlsəfəyə qalib gəlir — elmlərdən yüksəkdə dayanır, lakin faydalı məzmunda onu qoruyur — elmi bilik üsulu kimi;
Müasir tədqiqatçı Pol Tomasın nöqteyi-nəzərindən dialektik materializm konsepsiyasının yaradılmasında əsas rol fəlsəfə ilə elmi birləşdirməyə, Marks və Darvinin təkamül nəzəriyyəsinin baxışlarını birləşdirməyə çalışan Engelə məxsusdur. Tomasın fikrincə, Viktoriya dövründəki bir çoxları kimi Engels də Darvinin təbii seçmə prinsipinin təsadüfi və qeyri-teoloji xarakterini qəbul etməkdə çətinlik çəkirdi. Engels sosial və ya tarixi təkamülü bioloji təkamülün aspektlərindən biri hesab edirdi, ona görə də onun anlayışında həm sosial-tarixi, həm də bioloji dəyişikliklər eyni "dialektik qanunlara" tabe idi.
Q. V. Plexanov rus ədəbiyyatına "dialektik materializm" terminini daxil etmişdir. Lenin bu termindən fəal şəkildə istifadə edir, dialektik materializmi "marksizmin fəlsəfəsi" adlandırır və bu termini Engesə aid edirdi.
Ədəbiyyat
- Ленин, В. И. Конспект "Науки логики". Учение о понятии // Полное собрание сочинений : в 55 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 5-е изд. — М. : Политиздат, 1965–75. — Т. 29.
- Ленин, В. И. Материализм и эмпириокритицизм // Полное собрание сочинений : в 55 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 5-е изд. — М. : Политиздат, 1965–75. — Т. 18.
- Ленин, В. И. Марксизм и ревизионизм // Полное собрание сочинений : в 55 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 5-е изд. — М. : Политиздат, 1965–75. — Т. 17.
- Ленин, В. И. Рецензия. Karl Kautsky. Bernstein und das sozialdemokratische Programm. Eine Antikritik // Полное собрание сочинений : в 55 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 5-е изд. — М. : Политиздат, 1965–75. — Т. 23.
- Ленин, В. И. Философские тетради // Полное собрание сочинений : в 55 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 5-е изд. — М. : Политиздат, 1965–75. — Т. 29.
- Ленин, В. И. Фридрих Энгельс // Полное собрание сочинений : в 55 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 5-е изд. — М. : Политиздат, 1965–75. — Т. 2.
- Ленин, В. И. Что делать? // Полное собрание сочинений : в 55 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 5-е изд. — М. : Политиздат, 1965–75. — Т. 6.
- Ленин, В. И. Что такое "друзья народа" и как они воюют против социал-демократов? // Полное собрание сочинений : в 55 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 5-е изд. — М. : Политиздат, 1965–75. — Т. 1.
- Ленин, В. И. Экономическое содержание народничества и критика его в книге г. Струве // Полное собрание сочинений : в 55 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 5-е изд. — М. : Политиздат, 1965–75. — Т. 1.
- Маркс, К. Капитал : Критика политической экономии // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 23 ; Т. 24.
- Маркс, К. К критике гегелевской философии права // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 1.
- Маркс, К. К критике политической экономии // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 13.
- Маркс К., Энгельс Ф. Манифест Коммунистической партии // Сочинения : в 50 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 4.
- Маркс, К. Морализирующая критика и критизирующая мораль : К истории немецкой культуры : Против Карла Гейнцена // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 4.
- Маркс К., Энгельс Ф. Немецкая идеология // Сочинения : в 50 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 3.
- Маркс, К. Нищета философии : Ответ на "Философию нищеты" г-на Прудона // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 4.
- Маркс К., Энгельс Ф., Ленин В. И. О диалектическом и историческом материализме : Сборник. — М. : Политиздат, 1984. — 636 с.
- Маркс К., Энгельс Ф. Святое семейство, или Критика критической критики : Против Бруно Бауэра и компании // Сочинения : в 50 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 2.
- Маркс, К. Тезисы о Фейербахе // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 3.
- Маркс, К. Циркуляр против Криге // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 4.
- Энгельс, Ф. Анти-Дюринг // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс ; Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 20.
- Энгельс, Ф. Диалектика природы // Сочинения : в 50 т. / Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 20.
- Энгельс, Ф. Истинные социалисты // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс ; Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 3.
- Энгельс, Ф. Принципы коммунизма // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс ; Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 4.
- Энгельс, Ф. Шеллинг и откровение // Из ранних произведений / К. Маркс, Ф. Энгельс ; Институт Маркса-Энгельса-Ленина-Сталина при ЦК КПСС. — М. : Политиздат, 1956.
- Энгельс, Ф. Шеллинг о Гегеле // Из ранних произведений / К. Маркс, Ф. Энгельс ; Институт Маркса-Энгельса-Ленина-Сталина при ЦК КПСС. — М. : Политиздат, 1956.
- Энгельс, Ф. Шеллинг — философ во Христе // Из ранних произведений / К. Маркс, Ф. Энгельс ; Институт Маркса-Энгельса-Ленина-Сталина при ЦК КПСС. — М. : Политиздат, 1956.
- Энгельс, Ф. Эльберфельдские речи // Сочинения : в 50 т. / К. Маркс, Ф. Энгельс ; Институт Марксизма-Ленинизма при ЦК КПСС. — 2-е изд. — М. : Политиздат, 1955–81. — Т. 2.
- Adilə Nəzərova. "Azərbaycan dilində fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti", Bakı, Elm və təhsil, 2014
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dialektik materializm materializme ve Hegel dialektikasinin materialist anlayisina esaslanan felsefi cereyan Bu istiqametin esas ideyalari bunlardir maddi obyektiv alemin ilkinliyi idealin subyektiv dusunule bilen ikinci dereceli olmasi herterefli elaqe ve muxtelif sistemlerin daxili hereket ve inkisaf mexanizmleri esasinda daimi hereketi qacilmaz ziddiyyetlerin daim aradan qaldirilmasi Bu doktrina Lenin ve diger marksist filosoflar terefinden hazirlanmis K Marks ve F Engelsin ideyalarina esaslanir Engels bu sistemi dunyagorusu adlandirmis onu hem idealist felsefeye hem de evvelki butun materialist felsefeye qarsi qoymusdur Bu dunyagorusu ayri ayri elmler uzerinde elmlerin elmi iddiasindadir ve praktik problemlerden ayri movcud olan her hansi felsefi telimleri inkar edir SSRI de bu konsepsiya marksizmin nezeri aspektini ifade edirdi ve 1930 80 ci illerde Sov IKP terefinden sovet felsefesinin resmi adi kimi istifade edilmisdir Diamat Qerbde xususilede Rusiyada dialektik materializmin qisaldilmis edilmis adi Kecmis Sovetler Ittifaqinda dialektik materializm genis tedris edilirdi ve qisaca diamat adlandirilirdi TarixiKarl Marks 1818 1883 Marks Georq Vilhelm Fridrix Hegelin idealist dialektikasinin materialist anlayisinin banisidir Bunda o Ludviq Andreas Feyerbaxin felsefi materializmine arxalanirdi K Marks dialektik materializm ifadesini isletmemisdir 1887 ci ilde bu termini ilk defe Cozef Ditsgen Sosialistin Bilik Nezeriyyesi sahesine ekskursiyalari eserinde isletmisdir lakin bu anlayis Marksizmde yalniz Georgi Plexanovun terefinden istifade edildikden sonra nezerecarpacaq rol oynamaga baslamisdir 1891 ci ilde Hegelin olumunun 60 illiyine hesr olunmus V I Leninin noqteyi nezerinden Cozef Ditsgen bu terminden dialektiklerin muasir materializmini Engelsin adlandirdigi kohne mexaniki materializmden ayirmaq ucun istifade etmisdir Engels Anti Durinq eserinde yazirdi ki muasir materializm kohne materializmden inkarin inkari kimi ferqlenir yeni materializmi esasen idealist felsefenin tebietsunasligin ve tarixin ozunun uzunmuddetli inkisafi zamani islenmis ideyalarla tamamlayir lakin eyni zamanda onun davamli esasini qorumaq maddi varligin birinciliyidir Engelsin noqteyi nezerinden muasir materializm bununla da felsefe olmaqdan cixdi ve dunyagorusune cevrildi hegelcilik kimi xususi felsefi elmler elmine ehtiyac duymur formada felsefeye qalib gelir elmlerden yuksekde dayanir lakin faydali mezmunda onu qoruyur elmi bilik usulu kimi Muasir tedqiqatci Pol Tomasin noqteyi nezerinden dialektik materializm konsepsiyasinin yaradilmasinda esas rol felsefe ile elmi birlesdirmeye Marks ve Darvinin tekamul nezeriyyesinin baxislarini birlesdirmeye calisan Engele mexsusdur Tomasin fikrince Viktoriya dovrundeki bir coxlari kimi Engels de Darvinin tebii secme prinsipinin tesadufi ve qeyri teoloji xarakterini qebul etmekde cetinlik cekirdi Engels sosial ve ya tarixi tekamulu bioloji tekamulun aspektlerinden biri hesab edirdi ona gore de onun anlayisinda hem sosial tarixi hem de bioloji deyisiklikler eyni dialektik qanunlara tabe idi Q V Plexanov rus edebiyyatina dialektik materializm terminini daxil etmisdir Lenin bu terminden feal sekilde istifade edir dialektik materializmi marksizmin felsefesi adlandirir ve bu termini Engese aid edirdi EdebiyyatLenin V I Konspekt Nauki logiki Uchenie o ponyatii Polnoe sobranie sochinenij v 55 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 5 e izd M Politizdat 1965 75 T 29 Lenin V I Materializm i empiriokriticizm Polnoe sobranie sochinenij v 55 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 5 e izd M Politizdat 1965 75 T 18 Lenin V I Marksizm i revizionizm Polnoe sobranie sochinenij v 55 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 5 e izd M Politizdat 1965 75 T 17 Lenin V I Recenziya Karl Kautsky Bernstein und das sozialdemokratische Programm Eine Antikritik Polnoe sobranie sochinenij v 55 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 5 e izd M Politizdat 1965 75 T 23 Lenin V I Filosofskie tetradi Polnoe sobranie sochinenij v 55 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 5 e izd M Politizdat 1965 75 T 29 Lenin V I Fridrih Engels Polnoe sobranie sochinenij v 55 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 5 e izd M Politizdat 1965 75 T 2 Lenin V I Chto delat Polnoe sobranie sochinenij v 55 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 5 e izd M Politizdat 1965 75 T 6 Lenin V I Chto takoe druzya naroda i kak oni voyuyut protiv social demokratov Polnoe sobranie sochinenij v 55 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 5 e izd M Politizdat 1965 75 T 1 Lenin V I Ekonomicheskoe soderzhanie narodnichestva i kritika ego v knige g Struve Polnoe sobranie sochinenij v 55 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 5 e izd M Politizdat 1965 75 T 1 Marks K Kapital Kritika politicheskoj ekonomii Sochineniya v 50 t K Marks F Engels 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 23 T 24 Marks K K kritike gegelevskoj filosofii prava Sochineniya v 50 t K Marks F Engels 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 1 Marks K K kritike politicheskoj ekonomii Sochineniya v 50 t K Marks F Engels 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 13 Marks K Engels F Manifest Kommunisticheskoj partii Sochineniya v 50 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 4 Marks K Moraliziruyushaya kritika i kritiziruyushaya moral K istorii nemeckoj kultury Protiv Karla Gejncena Sochineniya v 50 t K Marks F Engels 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 4 Marks K Engels F Nemeckaya ideologiya Sochineniya v 50 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 3 Marks K Nisheta filosofii Otvet na Filosofiyu nishety g na Prudona Sochineniya v 50 t K Marks F Engels 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 4 Marks K Engels F Lenin V I O dialekticheskom i istoricheskom materializme Sbornik M Politizdat 1984 636 s Marks K Engels F Svyatoe semejstvo ili Kritika kriticheskoj kritiki Protiv Bruno Bauera i kompanii Sochineniya v 50 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 2 Marks K Tezisy o Fejerbahe Sochineniya v 50 t K Marks F Engels 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 3 Marks K Cirkulyar protiv Krige Sochineniya v 50 t K Marks F Engels 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 4 Engels F Anti Dyuring Sochineniya v 50 t K Marks F Engels Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 20 Engels F Dialektika prirody Sochineniya v 50 t Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 20 Engels F Istinnye socialisty Sochineniya v 50 t K Marks F Engels Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 3 Engels F Principy kommunizma Sochineniya v 50 t K Marks F Engels Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 4 Engels F Shelling i otkrovenie Iz rannih proizvedenij K Marks F Engels Institut Marksa Engelsa Lenina Stalina pri CK KPSS M Politizdat 1956 Engels F Shelling o Gegele Iz rannih proizvedenij K Marks F Engels Institut Marksa Engelsa Lenina Stalina pri CK KPSS M Politizdat 1956 Engels F Shelling filosof vo Hriste Iz rannih proizvedenij K Marks F Engels Institut Marksa Engelsa Lenina Stalina pri CK KPSS M Politizdat 1956 Engels F Elberfeldskie rechi Sochineniya v 50 t K Marks F Engels Institut Marksizma Leninizma pri CK KPSS 2 e izd M Politizdat 1955 81 T 2 Adile Nezerova Azerbaycan dilinde felsefe terminlerinin izahli lugeti Baki Elm ve tehsil 2014