Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə böyük ölçüdə və ya tamamilə tək mənbəyə əsaslanır. |
Dünyagörüşü çox geniş anlamlı bir anlayışdır, dünyaya və insanın buradakı yeri haqqında baxışlar sistemidir. Çeşidli baxışların, dəyərlərin, davranışların toplusudur. Toplumun və hər bir kəsin düşüncəsində yaranan mürəkkəb və bəsit nə varsa, dünyagörüşüdür. O hər kəsə ya da topluma məxsus ola bilər. Hər bir dönəmin də öz dünyagörüşü vardır. Insanın dünyagörüşünün hər bir hissəciyi başqaları ilə sıx bağlıdır, onların hamısı bir-biri ilə əlaqədədirlər. Hər bir kimsənin ya da toplumun intellektual, bilik və mədəni səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə, bir o qədər onların dünyagörüşü əsaslı təməllərə arxalanır. Bu səviyyələr olmayanda isə, insanlar öz fikirlərini, baxışlarını, həyat prinsiplərini əsaslandıra bilmirlər, öz fantaziyalarına, mövhumatlara qapanıb, ziddiyətlərdən çıxa bilmirlər.
Eyni zamanda, dünyagörüşü təkcə düşüncəyə və biliyə deyil, həmdə emosiyaların üzərində qurulur. Çünki hər bir kəsin əsəb, sevgi, nifrət və s. kimi duyğuları vardır. Buna görə də intellektual biliklər bunlarla sintezə girib birgə ifadə olunurlar. Bununla da dünyanın duyulması və anlaşılması prosesi baş verir.
Bununla belə, dünyagörüşü durğunluqda qalmır, dəyişkən olur. Burada həyat boyu olan şübhələr böyük rol oynayır.Öncə aydın olan hər bir şey, zaman keçdikcə şübhə altına düşə bilər və bu normal prosesdir. Bunu etiraf edib dəyişən insanlar şübhələrə cavab axtarıb irəliləyirlər. Şübhələri boğanlar isə irəlləyişi əldə etməyərək ehkamlarda qalırlar.
Dünyagörüşünün üç çeşidi vardır. Bunlar mifoloji, dini və fəlsəfidir. Mifoloji dünyagörüşü ictimai inkişafın ilkin mərhələsidir, dünyanı anlama üsuludur, ictimai düşüncəsinin formasıdır. Mifologiya əski toplumların əfsanə və əsatirlərini içəriləyir. Orada tanrılardan, igidlərdən və başqa əfsanəvi personajlardan söhbət açılır. Ancaq bu əsatirlərdə, artıq dünya yükümlü problemlərə cavablar vermək cəhdləri də yer almışdır.
Mifologiyanın özəlliyi dünya ilə insanın, düşüncə ilə emosiyaların, biliklə təzahürlərin, obyektlə subyektin fərqlərinə varılmamasındadır.
Əsatirlər ibtidai düşüncədən doğur. Onlar əski çağlarda millətlərin dünyagörüşünün formalaşmasında böyük rol oynamışdırlar. Əsatirlərin vasitəsi ilə çeşidli xalqların mənəviyyatı və mədəniyyəti formalaşmışdır, dəyərlər sistemi yaranmışdır. Onlar incəsənətin, poeziyanın, musiqinin inkişafında böyük rol oynamışdırlar.
Dini düşüncə də insanların dünyagörüşünü formalaşdırır. Dini dünyagörüşün özəlliyi bütün varlığın "dünyəvi" və "səmavi" müstəvilərə bölməsindədir. Burada "səmaviliyin" rolu daha çoxdur. Bütün dinlərin təməlində bir Tanrıya ya da çox tanrılara və başqa güclərə inancdır. Onlar insanın və bütün varlığın işlərinə qarışır, onları idarə edirlər, qanunlar qoyurlar. Dini dünyagörüşündə olan insanın bütün həyatı, düşüncələri, davranışları inancdan irəli gəlir.
Mifoloji və dini dünyagörüşlərindən fərqli olaraq, fəlsəfi dünyagörüşü daha çox düşüncəyə, intellektual fəaliyyətə, təhlilə arxalanan baxışlar sistemidir. Fəlsəfi dünyagörüşü gerçək müşahidələrə, məntiqi təhlilə dayanıb fantaziyaları, xəyalları, mövhumatı sıxışdırıb ortalıqdan çıxarır. Xalqın arasında yayılmış əsatirlərə belə yeni rasional və düşünülmüş don geyindirir, oturaqlaşmış ənənələrə yeni nəfəs verir. Məqsəd isə hər şeyin kökünə varıb, onu olduğu kimi anlamaqdır.Mifologiya
Beləliklə, fəlsəfi Dünyagörüşü həyatın təcrübəsi və çalışmalarla əldə olunan biliklər üzərində qurulur. Əski dönəmlərdən bəri sağlam düşüncəyə və gündəlik təcrübəyə arxalanan baxışlar toplusu olmuşdur. Buna "həyat fəlsəfəsi" deyilir. Böyük kütlələri bürüyən "həyat fəlsəfəsinin" vacib olsa belə, o sistemsiz, qarışıq olaraq ortalığa çıxır. O nəzəri təməllərə arxalanmır. Buna görə də burada məntiqsizlik, emosiyalar yer alır. Bu səbəblə kütlələr arasında yanlışlığa gətirən baxışlar da yayılır. Bundan başqa, kütlələr arasında hər bir təcrübə sonda ehkamlaşa, adət halını ala da bilər. Bu da yüzilliklər boyu əsatirlərin yaranmasına gətirmişdir. Bu səbəblərdən də "həyat fəlsəfəsi" qlobal problemlərin çözülməsində yetərsiz olur. yalnız nəzəriyyələrə arxalanaraq çözülə bilərlər. Bunun üzərində qurulmuş dünyagörüşü artıq elmə, nəzəri sistemlərə arxalanır. Fəlsəfi dünyagörüşü ən yetkin, doğruluğu olduğu kimi açan baxışlar toplusu kimi dəyərləndirilməkdədir.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Dünyagörüşü / Fəlsəfə tarixi kursu üzrə mühazirələr // Fəlsəfə üzrə elmlər doktoru Aydın Əlizadənin səhifələri.
Ədəbiyyat
- Cobern, W. World View, Metaphysics, and EpistemologyPDF (50.3 KB)
- inTERRAgation.com—A documentary project. Collecting and evaluating answers to "the meaning of life" from around the world. 2017-09-19 at the Wayback Machine
- The God Contention—Comparing various worldviews, faiths, and religions through the eyes of their advocates.
- Cole, Graham A., Do Christians have a Worldview? A paper examining the concept of worldview as it relates to and has been used by Christianity. Contains a helpful annotated bibliography.
- World View article on the Principia Cybernetica Project 2010-01-05 at the Wayback Machine
- Worldviews – An Introduction from Project Worldview
- "Studies on World Views Related to Science" (list of suggested books and resources) 2010-02-04 at the Wayback Machine from the (a Christian perspective)
- Eugene Webb, Worldview and Mind: Religious Thought and Psychological Development. 2010-01-13 at the Wayback Machine Columbia, MO: University of Missouri Press, 2009.
- Benjamin Gal-Or, “Cosmology, Physics and Philosophy”, Springer Verlag, 1981, 1983, 1987, , .
- Богомолов А. С., Ойзерман Т. И. Основы теории историко-философского процесса. М., 1983.
- Борн М. Размышления и воспоминания физика. М., 1971.
- Бройль Л. Революция в физике. М., 1965.
- Дильтей В. Типы мировоззрения и обнаружение их в метафизических системах. — В сб.: Новые идеи в философии, № 1. СПб., 1912.
- Митрохин Л. Н. Философия религии. М., 1995.
İstinadlar
- "Dünyagörüşü". https://www.wikimedia.az-az.nina.az/D%C3%BCnyag%C3%B6r%C3%BC%C5%9F%C3%BC.html (Azərbaycan dili). www.wikimedia.az-az.nina.az. 21 avqust, 2021. (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
- Ağayar Şükürov. I // Fəlsəfə (Azərbaycan dili). II. Bakı: Elm. 2011. səh. 18.
Xarici keçidlər
- inanc nedir ?
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale boyuk olcude ve ya tamamile tek menbeye esaslanir Movzu ile bagli muzakirelere qosula ve fikirlerinizi bildire bilersiniz Meqaleye etibarli menbeler elave ederek tekmillesdire bilersiniz Dunyagorusu cox genis anlamli bir anlayisdir dunyaya ve insanin buradaki yeri haqqinda baxislar sistemidir Cesidli baxislarin deyerlerin davranislarin toplusudur Toplumun ve her bir kesin dusuncesinde yaranan murekkeb ve besit ne varsa dunyagorusudur O her kese ya da topluma mexsus ola biler Her bir donemin de oz dunyagorusu vardir Insanin dunyagorusunun her bir hisseciyi basqalari ile six baglidir onlarin hamisi bir biri ile elaqededirler Her bir kimsenin ya da toplumun intellektual bilik ve medeni seviyyesi ne qeder yuksekdirse bir o qeder onlarin dunyagorusu esasli temellere arxalanir Bu seviyyeler olmayanda ise insanlar oz fikirlerini baxislarini heyat prinsiplerini esaslandira bilmirler oz fantaziyalarina movhumatlara qapanib ziddiyetlerden cixa bilmirler Eyni zamanda dunyagorusu tekce dusunceye ve biliye deyil hemde emosiyalarin uzerinde qurulur Cunki her bir kesin eseb sevgi nifret ve s kimi duygulari vardir Buna gore de intellektual bilikler bunlarla sinteze girib birge ifade olunurlar Bununla da dunyanin duyulmasi ve anlasilmasi prosesi bas verir Bununla bele dunyagorusu durgunluqda qalmir deyisken olur Burada heyat boyu olan subheler boyuk rol oynayir Once aydin olan her bir sey zaman kecdikce subhe altina duse biler ve bu normal prosesdir Bunu etiraf edib deyisen insanlar subhelere cavab axtarib irelileyirler Subheleri boganlar ise irelleyisi elde etmeyerek ehkamlarda qalirlar Dunyagorusunun uc cesidi vardir Bunlar mifoloji dini ve felsefidir Mifoloji dunyagorusu ictimai inkisafin ilkin merhelesidir dunyani anlama usuludur ictimai dusuncesinin formasidir Mifologiya eski toplumlarin efsane ve esatirlerini icerileyir Orada tanrilardan igidlerden ve basqa efsanevi personajlardan sohbet acilir Ancaq bu esatirlerde artiq dunya yukumlu problemlere cavablar vermek cehdleri de yer almisdir Mifologiyanin ozelliyi dunya ile insanin dusunce ile emosiyalarin bilikle tezahurlerin obyektle subyektin ferqlerine varilmamasindadir Esatirler ibtidai dusunceden dogur Onlar eski caglarda milletlerin dunyagorusunun formalasmasinda boyuk rol oynamisdirlar Esatirlerin vasitesi ile cesidli xalqlarin meneviyyati ve medeniyyeti formalasmisdir deyerler sistemi yaranmisdir Onlar incesenetin poeziyanin musiqinin inkisafinda boyuk rol oynamisdirlar Dini dusunce de insanlarin dunyagorusunu formalasdirir Dini dunyagorusun ozelliyi butun varligin dunyevi ve semavi mustevilere bolmesindedir Burada semaviliyin rolu daha coxdur Butun dinlerin temelinde bir Tanriya ya da cox tanrilara ve basqa guclere inancdir Onlar insanin ve butun varligin islerine qarisir onlari idare edirler qanunlar qoyurlar Dini dunyagorusunde olan insanin butun heyati dusunceleri davranislari inancdan ireli gelir Mifoloji ve dini dunyagoruslerinden ferqli olaraq felsefi dunyagorusu daha cox dusunceye intellektual fealiyyete tehlile arxalanan baxislar sistemidir Felsefi dunyagorusu gercek musahidelere mentiqi tehlile dayanib fantaziyalari xeyallari movhumati sixisdirib ortaliqdan cixarir Xalqin arasinda yayilmis esatirlere bele yeni rasional ve dusunulmus don geyindirir oturaqlasmis enenelere yeni nefes verir Meqsed ise her seyin kokune varib onu oldugu kimi anlamaqdir Mifologiya Belelikle felsefi Dunyagorusu heyatin tecrubesi ve calismalarla elde olunan bilikler uzerinde qurulur Eski donemlerden beri saglam dusunceye ve gundelik tecrubeye arxalanan baxislar toplusu olmusdur Buna heyat felsefesi deyilir Boyuk kutleleri buruyen heyat felsefesinin vacib olsa bele o sistemsiz qarisiq olaraq ortaliga cixir O nezeri temellere arxalanmir Buna gore de burada mentiqsizlik emosiyalar yer alir Bu sebeble kutleler arasinda yanlisliga getiren baxislar da yayilir Bundan basqa kutleler arasinda her bir tecrube sonda ehkamlasa adet halini ala da biler Bu da yuzillikler boyu esatirlerin yaranmasina getirmisdir Bu sebeblerden de heyat felsefesi qlobal problemlerin cozulmesinde yetersiz olur yalniz nezeriyyelere arxalanaraq cozule bilerler Bunun uzerinde qurulmus dunyagorusu artiq elme nezeri sistemlere arxalanir Felsefi dunyagorusu en yetkin dogrulugu oldugu kimi acan baxislar toplusu kimi deyerlendirilmekdedir MenbeAydin Elizade Dunyagorusu Felsefe tarixi kursu uzre muhazireler Felsefe uzre elmler doktoru Aydin Elizadenin sehifeleri EdebiyyatCobern W World View Metaphysics and Epistemology PDF 50 3 KB inTERRAgation com A documentary project Collecting and evaluating answers to the meaning of life from around the world 2017 09 19 at the Wayback Machine The God Contention Comparing various worldviews faiths and religions through the eyes of their advocates Cole Graham A Do Christians have a Worldview A paper examining the concept of worldview as it relates to and has been used by Christianity Contains a helpful annotated bibliography World View article on the Principia Cybernetica Project 2010 01 05 at the Wayback Machine Worldviews An Introduction from Project Worldview Studies on World Views Related to Science list of suggested books and resources 2010 02 04 at the Wayback Machine from the a Christian perspective Eugene Webb Worldview and Mind Religious Thought and Psychological Development 2010 01 13 at the Wayback Machine Columbia MO University of Missouri Press 2009 Benjamin Gal Or Cosmology Physics and Philosophy Springer Verlag 1981 1983 1987 ISBN 0 387 90581 2 ISBN 0 387 96526 2 Bogomolov A S Ojzerman T I Osnovy teorii istoriko filosofskogo processa M 1983 Born M Razmyshleniya i vospominaniya fizika M 1971 Brojl L Revolyuciya v fizike M 1965 Diltej V Tipy mirovozzreniya i obnaruzhenie ih v metafizicheskih sistemah V sb Novye idei v filosofii 1 SPb 1912 Mitrohin L N Filosofiya religii M 1995 Istinadlar Dunyagorusu https www wikimedia az az nina az D C3 BCnyag C3 B6r C3 BC C5 9F C3 BC html Azerbaycan dili www wikimedia az az nina az 21 avqust 2021 cite web url accessdate missing url Agayar Sukurov I Felsefe Azerbaycan dili II Baki Elm 2011 seh 18 Xarici kecidlerinanc nedir