Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aşina — Göytürklərin ali hakimiyyətinin soyu. Əfsanəyə görə Aşina soyu bir dişi qurddan törəmişdir.
 | |||
| Sibir dağ keçisini təmsil edən Aşina damğası | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
| Tenqriçilik | |||
| Daxildir | |||
| Türk xalqları |
Soyun tarixi
Hunlar çinlilərə məğlub olduqdan sonra xan Aşina 500 ailə ilə jujanların (avarların) yanına gəlib Altayın cənubunda məskən saldı, onların vassalı oldu. Bu türklər Mərkəzi Asiya, Altay, ərazisində yaşayır, dəmirçiliklə məşğul olur, filiz əridirdilər.
Aşina soyu Dulu və Nuşibi qollarına ayrılırdı.
Tibetdə, Çində, Altaylarda və böyük Sibir çöllərində yaşayan türklər haqqında kitab yazan rus türkoloqu Lev Qumilyovun "Qədim türklər" kitabında yazılır: "635-ci ildə Dulu və Nuşibi tayfaları özünüidarə hüququ qazandılar. 5 Dulu və 5 Nuşibi tayfa rəisləri yerli zadəganlardan təyin olundu. Bunlar şada, yəni xana qan qohumu olan adamlara bərabər tutulurdu. Onların hər birinə hakimiyyət rəmzi kimi ox təqdim olundu. "On ox" türkləri adı belə yarandı (bunlan Çulo xanın oğlu igid və nəcib Aşina şeni etdi). İki müttəfiq – Dulu və Nuşibi tayfa ittifaqları arasındakı sərhəd Çu çayı oldu.
V əsrdən başlayaraq Jujan dövləti zəifləməyə başladı. Türk qəbilələrinin başçısı Bumin xaqan idi. 546-cı ildə teles tayfaları jujanlara qarşı üsyan qaldırdı. Bumin xaqan bu üsyandan istifadə etmək istədi. Jujan xanı Anaxuanın qızına elçi göndərdi. O isə "sən mənim filiz əridənimsən" deyib qızını Bumın xaqana vermədi. Bumin xaqan 552-ci ildə jujan xanının üzərinə hücum edib onu məğlub etdi və Birinci Göytürk xaqanlığıni yaratdı. Bumin xaqan özünü dövlətin hökmdarı (il xaqan) elan etdi. Dövlətin paytaxtı Onon çayı sahilində Ötüken idi. Bundan sonra hunlar türk adlandırıldı. "Göytürk" mürəkkəb sözündəki "göy" sözü həm səma, Tanrı, həm də rəng mənasında işlənir.
Soyun yaranma əfsanəsi
Aşina soyunun bir dişi qurddan törədiyinə dair o dövrdə çox məşhur olduğu aydın olan rəvayətlər, Göytürklərin erkən tarixini əfsanələrlə qarışdırır. Ancaq qurddan-törəmə ənənəsinin, Asiya Hunları arasında da mövcud olması və qurd atanın Türkləri dar, keçilməz yollardan salamatlığa çatdırdığı (Bozqurd Dastanının əsli) rəvayətinin Hunlarda görülməsi, Göytürklərin Hunlara nisbətini ortaya qoyur. Aşina ailəsinin, tək bir oğlan həyatda qalmaqla, qırğına uğramış olduğu rəvayətini, Tsü-kü (əslində Asiya Hun dövlətində bir ünvan) adlı Hun ailəsinə mənsub Meng-sun tərəfindən qurulan Şimali Liang Hun dövlətinin, 439-da Tabğaclar tərəfindən yıxılması hadisəsinə bağlamaq mümkündür. Sui-shuya (Çin təqvimi, 581-618) görə, bu Hun dövlətində idarəni əlində tutan Tsü-kü (Chü-ch'ü)'ler məhv edildiyi zaman, A-shih-na (Aşına) qolu, 500 ailəlik bir kütlə halında, Kan-su bölgəsindən köçərək, Juan-juanlara sığındılar. Göytürklərin özəyini təşkil etdiyi ifadə edilən və Meng-sunun oğulu An-çu və sonra nəvəsi Şunun öldürülməsi üzərinə əvvəl Hsi-haidə ikən sonra Altaylara nüfuz edən bu kütlə, Chü-chülar (Tsü-kü) yolu ilə də Asiya Hunlarına bağlandı və hətta, bu qısa köç hərəkətini idarə edən Aşına soyunun, Cənub Hun tanhuları yolu ilə Mo-tunun mənsub olduğu məşhur Ti-ko (Tu-ku) ailəsindən gəlməsi güclü təxmindir. Qurd ata inancı səbəbindən Göytürk xaqanlıq sənədi, altından qurd başlı bayraq (tuğ) olmuşdur.
Soyun hökmdarları
| Aşina Tuvu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bumın xaqan (551-552) | İstəmi xaqan (551-576) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Qara İssıq xaqan (552-554) | Muğan xaqan (554-572) | Taspar xaqan (572-581) | Tardu xaqan (576-603) | Tamqan şad (Turxan) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İşbara xaqan (581-587) | Bağa xaqan (587-589) | Apa xaqan | Amrak xaqan (581-581) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tulan xaqan (589-599) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Şərqi Göytürk
| Bağa xaqan (587-589) | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Yami xaqan (603-609) | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Şibi xaqan (611-619) | Çula xaqan (619-621) | İllig xaqan (621-630) | |||||||||||||||||||||||||||||
| Yükük şad (638-642) | |||||||||||||||||||||||||||||||
Qərbi Göytürk
| Tardu xaqan (576-603) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yanq Soux Tegin | Bağatur xaqan (630-631) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nili xaqan (Ni-ri) | Şekuy xaqan (611-618) | Bağa Şad | Tonq Yabqu xaqan (618-630) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Taman xaqan (603-611) | Böri Şad | Nişa Tulu xaqan (633-634) | İşbara Teriş xaqan (634-638) | Si Yabqu xaqan (631-633) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Aşina Mişe) | Xallıq İşbara Yabqu xaqan (651-658) | İl Küllük xan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İrbis Şekuy xaqan (642-651) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Birinci xaqanlıq
| Aşina Tuvu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bumın xaqan (551-552) | İstəmi xaqan (551-576) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Qara İssıq xaqan (552-554) | Muğan xaqan (554-572) | Taspar xaqan (572-581) | Tardu xaqan (599-603) | Tamqan şad | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İşbara xaqan (581-587) | Bağa xaqan (587-589) | Apa xaqan | Amrak xaqan (581-581) | Yanq Soux Tegin | Bağatur xaqan (630-631) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tulan xaqan (589-599) | Yami xaqan (603-609) | Nili xaqan (Ni-li) | Şekuy xaqan (611-618) | Bağa Şad | Tonq Yabqu xaqan (618-630) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şibi xaqan (611-619) | Çula xaqan (618-621) | İllig xaqan (621-630) | Taman xaqan (603-611) | Böri Şad | Nişa Tulu xaqan (633-634) | İşbara Teriş xaqan (634-638) | Xallıq İşbara Yabqu xaqan (631-633) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yükük şad (638-642) | İl Küllüg xan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İrbis Şekuy xaqan (642-651) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
İkinci xaqanlıq
İkinci xaqanlığın ilk hökmdarı İlteriş xaqan İllig xaqanın nəslindən idi.
| İtmiş bəy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Qapağan xaqan (694-716) | İlteriş xaqan (681-694) | İl Etmiş Yabqu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İnel xaqan (716-717) | Bilgə xaqan (717-734) | Kül Tigin | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yollıq xaqan (734-739) | Bilgə Qutluq xan (739-742) | Ozmış Teqin xan (742-734) | Kulun bəy | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Göytürk şahzadələri
İmperatriça Aşina
Muğan xaqanın qızı olub, Çin imperatoruna ərə getmişdi.
Aşina Şeer
Çula xaqanın kiçik oğlu idi. 636-cı ildə Tan sülaləsinə təslim olmuşdur. 640-cı illərdə Kuçanın fəthinə kömək etmişdi. 655-ci ildə vəfat edib. Ölümdən sonrakı adı Yuan idi. Oğlu Taoçen Tibetlilərə qarşı döyüşdə məğlub olduğu üçün kəndli statusuna endirilmişdi.
Aşina Sunişi
Aşina Sunişi (阿史那蘇尼失) - Şərqi Göytürk xaqanlığının Sağ Müdrik şahzadəsi, Yami xaqanın qardaşı idi. Tan sülaləsi generalı olmuşdu. İllig xaqanın ölümündən sonra intihar etmişdi.
Aşina Çonq
Tan sülaləsinə xidmət edən Göytürk sərkərdələrindən biri idi. 611-ci ildə doğulmuşdur. Aşina Sunişinin oğlu olmuş, Kilibi xaqanın köməkçisi olmuşdu, Sol Müdrik Şahzadə idi. 650-ci ildə Sie Quo knyazı titulu verilmişdi. 675-ci ildə vəfat etmişdir. Oğlu Cian da Tan sarayında nazirlərdən biri idi. Məzarı 1972-ci ildə tapılmışdır.
Aşina Qande
Aşina Qande (阿史那感徳) - İllig xaqanın nəticəsi idi. 665-691-ci illərdə yaşamışdır. Ailəsi 630-cu ildə Çinə köçən türklərlə birgə gəlmişdi.Babası Tegin, atası isə Cian adlanırdı, Sol Mühafizlərinin sərkərdəsi idi. Aşide sülaləsindən biri ilə evli idi.
İl Etmiş Yabqu
İltəriş xaqanın kiçik qardaşı Turs bəy İl Etmiş yabqu idi. 716-cı ildə Kül Tigin tərəfindən öldürülmüşdü. İki oğlu vardı:
- İşbara Tamqan Çor yoğa - 727-ci ildə sərkərdə olmuşdu.
- Bilgə İşbara Tamqan Tarxan yoğa - yazdırmışdı.
Bilgə Təkin
Qapağan xaqanın oğlu idi. 682-ci ildə doğulmuşdu. Kül Tiginin hücumundan qaçaraq Çinə sığınmışdı. 725-ci ildə vəfat etmişdi. Məzarı 1956-cı ildə tapılmışdır.
Tonqa Təkin
Qapağan xaqanın oğlu idi. 714-cü ildə Peitinq mühasirəsində ölmüşdü. Ölümündən sonra şərəfinə Alp Ər Tonqa dastanı yaranmışdır.
Aşina Kanqlı
Aşina Kanqlı An Luşanın ordusunda sərkərdə idi.756-cı ildə An Luşanı tərk edərək Uyğur sərhədinə Göytürk tayfalarını birləşdirmək üçün getdi. Bayançur xaqanın ordusu onu məğlub etdilər.
Aşina Cu
dövlətində nazir vəzifəsində idi. 639-cu ildə imperator Taiçonq onu həbs etmək istəsə də buna nail olmamışdı.
Qeydlər
- Təkcə yabqu.
- 576-599-ci illərdə yabqu və 599-603-ci illərdə xaqan.
- Taşağıla görə Özmışın oğlu.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- , (2015), TÜRK BENGÜ TAŞI: Şivеet-Ulаan Damgalı Anıtı, p. 13 (in Turkish)
- Grač, 1957, p. 408-414
- "The tamga of the royal clan of the first Turkish empire was a neatly drawn lineal picture of an ibex", Kljastornyj, 1980, p. 93
- Peter B. Golden, (1992), An Introduction to the History of the Turkic Peoples, p.126:
"Whatever language the A-shih-na may have spoken originally, in tirne, they and those they ruled would all speak Turkic, in a variety of dialects, and create, in a broadly defined sense, a cornmon culture." - Empires, Diplomacy, and Frontiers. (2018). In N. Di Cosmo & M. Maas (Eds.), Empires and Exchanges in Eurasian Late Antiquity: Rome, China, Iran, and the Steppe, ca. 250–750 (pp. 269–418).
"Mythology employing shamanic symbolism along with references to the sky-god Tengri were, evidently, tools to strengthen the Türk ruler's legitimacy, and some scholars see this practice as amounting to a state religion, "Tengrism," in which the ruling Ashina family gained legitimacy through its support from Tengri." - Peter B. Golden, (2010) Central Asia in World History, p. 43-44:
"The Türks, like many of their subjects, were believers in Tengri."
"The qaghan claimed that he was "heaven-like, heaven-conceived" and possessed qut (heavenly good fortune), a sign of the heavenly mandate to rule." - Liu Mau-tsa, (1958), 1: p. 172-173
- Tsvetelin Stepanov, (2008), The Bulgars and the steppe empire in the early Middle Ages: The problem of the others, p. 65-66
- . 2017-12-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-10.
- "Eurasian Empires in Antiquity and the Early Middle Ages: Contact and Exchange between the Graeco-Roman World, Inner Asia and China - Hyun Jin Kim, Frederik Vervaet, Selim Ferruh Adalı, səh 51". 2023-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-10.
- Li Tang - From the Oxus River to the Chinese Shores: Studies on East Syriac Christianity in China and Central Asia 2023-07-01 at the Wayback Machine
- "Takashi Osawa - Revisiting the Ongi inscription of Mongolia from the Second Turkic Qaghanate on the basis of rubbings by G.J.Ramstedt" (PDF). 2021-08-31 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2017-12-10.
- "Kinship in the Altaic World - Yelena Boykova". 2023-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-10.
- Yihong Pan, Sui-Tang Foreign Policy, Four case studies, səh 224.
Ədəbiyyat
- Lev Qumilyov. Qədim türklər. Bakı, "Gənclik",1993.
- Q.Ş.Kazımov. Azərbaycan dilinin tarixi (ən qədim dövrlərdən XIII əsrə qədər). Bakı, "Təhsil", 2003.
- N.Ə.Biçurin.Sobranie svedeniy o narodax, obitavşix v Sredney Azii v drevnie vremena, t.I, M.-L., 1950.
- Azərbaycan tarixi. I c., Bakı, "Elm", 1998.
- İ.M.Dəkonov. İstoriə drevney peredney Azii. M., 1967
- Oljas Süleymenov. Az-Ya. Bakı, 1993.
- Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, "Yazıçı", 1988.
- Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar. Bakı, Azərbaycan Universiteti Nəşriyyatı, 1989.
- S.N.Kramer. Dve şumerskie gleqii. İzd.-vo Vostoçnoy literaturı, Moskva, 1960.
- Xrestomatiə po istorii Drevneqo Vostoka. M.,1963.
- L.Budaqov. Sravnitelğnıy slovarğ tureüko-tatarskix nareçiy. t.I, SPb., 1869.
- V.V.Radlov.Opıt slovarə törkskix nareçiy. t.I, 1, SPb., 1898.
- G.V.Sevortən.Gtimoloqiçeskiy slovarğ törkskix əzıkov. Moskva, Nauka, 1974.
- Azərbaycan tarixi. Ali məktəblər üçün dərslik, Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1994.
- Y.B.Yusifov. Qədim Şərq tarixi. Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1993.
- Əbülfəz Rəcəbli. Qədim türkcə-azərbaycanca lüğət. Bakı, Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Nəşriyyatı, 2001.
- Tariyel Vəli Nüvədili. Əcdad. Sietl, BA, ABŞ, 1997.
Mənbə
- Ю.А.Зуев Ранние тюрки: очерки истории и идеологии, Алматы, 2002, 25, 86-87 бетте.;
- С.Каржаубай Обьединенный каганат тюрков (по материалам рунических надписей) Астана, 2002, С.97-99, 178 . (ашина (дневное небо, кек тюрк) каганский, ашитак / кит. Ашидэ; др. тюрк. аждаха- дракон /катунский линии "iki jyltyz").
Xarici keçidlər
- Ашина в книге Л. Н. Гумилёва "Древние тюрки"
- История Казахстана. Тюркский каганат 2009-05-19 at the Wayback Machine
- Второй тюркский каганат 2010-10-31 at the Wayback Machine
- Культ животных у древних тюрков
Həmçinin bax
 | Soylarla əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Asina Goyturklerin ali hakimiyyetinin soyu Efsaneye gore Asina soyu bir disi qurddan toremisdir Asina Asena Sibir dag kecisini temsil eden Asina damgasiYasadigi erazilerMerkezi ve Serqi AsiyaDiliQedim turk diliDiniTenqricilik buddizm azliq DaxildirTurk xalqlariSoyun tarixiHunlar cinlilere meglub olduqdan sonra xan Asina 500 aile ile jujanlarin avarlarin yanina gelib Altayin cenubunda mesken saldi onlarin vassali oldu Bu turkler Merkezi Asiya Altay erazisinde yasayir demircilikle mesgul olur filiz eridirdiler Asina soyu Dulu ve Nusibi qollarina ayrilirdi Tibetde Cinde Altaylarda ve boyuk Sibir collerinde yasayan turkler haqqinda kitab yazan rus turkoloqu Lev Qumilyovun Qedim turkler kitabinda yazilir 635 ci ilde Dulu ve Nusibi tayfalari ozunuidare huququ qazandilar 5 Dulu ve 5 Nusibi tayfa reisleri yerli zadeganlardan teyin olundu Bunlar sada yeni xana qan qohumu olan adamlara beraber tutulurdu Onlarin her birine hakimiyyet remzi kimi ox teqdim olundu On ox turkleri adi bele yarandi bunlan Culo xanin oglu igid ve necib Asina seni etdi Iki muttefiq Dulu ve Nusibi tayfa ittifaqlari arasindaki serhed Cu cayi oldu V esrden baslayaraq Jujan dovleti zeiflemeye basladi Turk qebilelerinin bascisi Bumin xaqan idi 546 ci ilde teles tayfalari jujanlara qarsi usyan qaldirdi Bumin xaqan bu usyandan istifade etmek istedi Jujan xani Anaxuanin qizina elci gonderdi O ise sen menim filiz eridenimsen deyib qizini Bumin xaqana vermedi Bumin xaqan 552 ci ilde jujan xaninin uzerine hucum edib onu meglub etdi ve Birinci Goyturk xaqanligini yaratdi Bumin xaqan ozunu dovletin hokmdari il xaqan elan etdi Dovletin paytaxti Onon cayi sahilinde Otuken idi Bundan sonra hunlar turk adlandirildi Goyturk murekkeb sozundeki goy sozu hem sema Tanri hem de reng menasinda islenir Soyun yaranma efsanesiAsina soyunun bir disi qurddan torediyine dair o dovrde cox meshur oldugu aydin olan revayetler Goyturklerin erken tarixini efsanelerle qarisdirir Ancaq qurddan toreme enenesinin Asiya Hunlari arasinda da movcud olmasi ve qurd atanin Turkleri dar kecilmez yollardan salamatliga catdirdigi Bozqurd Dastaninin esli revayetinin Hunlarda gorulmesi Goyturklerin Hunlara nisbetini ortaya qoyur Asina ailesinin tek bir oglan heyatda qalmaqla qirgina ugramis oldugu revayetini Tsu ku eslinde Asiya Hun dovletinde bir unvan adli Hun ailesine mensub Meng sun terefinden qurulan Simali Liang Hun dovletinin 439 da Tabgaclar terefinden yixilmasi hadisesine baglamaq mumkundur Sui shuya Cin teqvimi 581 618 gore bu Hun dovletinde idareni elinde tutan Tsu ku Chu ch u ler mehv edildiyi zaman A shih na Asina qolu 500 ailelik bir kutle halinda Kan su bolgesinden kocerek Juan juanlara sigindilar Goyturklerin ozeyini teskil etdiyi ifade edilen ve Meng sunun ogulu An cu ve sonra nevesi Sunun oldurulmesi uzerine evvel Hsi haide iken sonra Altaylara nufuz eden bu kutle Chu chular Tsu ku yolu ile de Asiya Hunlarina baglandi ve hetta bu qisa koc hereketini idare eden Asina soyunun Cenub Hun tanhulari yolu ile Mo tunun mensub oldugu meshur Ti ko Tu ku ailesinden gelmesi guclu texmindir Qurd ata inanci sebebinden Goyturk xaqanliq senedi altindan qurd basli bayraq tug olmusdur Soyun hokmdarlari Asina Tuvu Bumin xaqan 551 552 Istemi xaqan 551 576 Qara Issiq xaqan 552 554 Mugan xaqan 554 572 Taspar xaqan 572 581 Tardu xaqan 576 603 Tamqan sad Turxan Isbara xaqan 581 587 Baga xaqan 587 589 Apa xaqan Amrak xaqan 581 581 Tulan xaqan 589 599 Serqi Goyturk Baga xaqan 587 589 Yami xaqan 603 609 Sibi xaqan 611 619 Cula xaqan 619 621 Illig xaqan 621 630 Yukuk sad 638 642 Qerbi Goyturk Tardu xaqan 576 603 Yanq Soux Tegin Bagatur xaqan 630 631 Nili xaqan Ni ri Sekuy xaqan 611 618 Baga Sad Tonq Yabqu xaqan 618 630 Taman xaqan 603 611 Bori Sad Nisa Tulu xaqan 633 634 Isbara Teris xaqan 634 638 Si Yabqu xaqan 631 633 Asina Mise Xalliq Isbara Yabqu xaqan 651 658 Il Kulluk xan Irbis Sekuy xaqan 642 651 Birinci xaqanliq Asina Tuvu Bumin xaqan 551 552 Istemi xaqan 551 576 Qara Issiq xaqan 552 554 Mugan xaqan 554 572 Taspar xaqan 572 581 Tardu xaqan 599 603 Tamqan sad Isbara xaqan 581 587 Baga xaqan 587 589 Apa xaqan Amrak xaqan 581 581 Yanq Soux Tegin Bagatur xaqan 630 631 Tulan xaqan 589 599 Yami xaqan 603 609 Nili xaqan Ni li Sekuy xaqan 611 618 Baga Sad Tonq Yabqu xaqan 618 630 Sibi xaqan 611 619 Cula xaqan 618 621 Illig xaqan 621 630 Taman xaqan 603 611 Bori Sad Nisa Tulu xaqan 633 634 Isbara Teris xaqan 634 638 Xalliq Isbara Yabqu xaqan 631 633 Yukuk sad 638 642 Il Kullug xan Irbis Sekuy xaqan 642 651 Ikinci xaqanliq Ikinci xaqanligin ilk hokmdari Ilteris xaqan Illig xaqanin neslinden idi Itmis bey Qapagan xaqan 694 716 Ilteris xaqan 681 694 Il Etmis Yabqu Inel xaqan 716 717 Bilge xaqan 717 734 Kul Tigin Yolliq xaqan 734 739 Bilge Qutluq xan 739 742 Ozmis Teqin xan 742 734 Kulun beyGoyturk sahzadeleriImperatrica Asina Esas meqale Imperatrica Asina Mugan xaqanin qizi olub Cin imperatoruna ere getmisdi Asina Seer Cula xaqanin kicik oglu idi 636 ci ilde Tan sulalesine teslim olmusdur 640 ci illerde Kucanin fethine komek etmisdi 655 ci ilde vefat edib Olumden sonraki adi Yuan idi Oglu Taocen Tibetlilere qarsi doyusde meglub oldugu ucun kendli statusuna endirilmisdi Asina Sunisi Asina Sunisi 阿史那蘇尼失 Serqi Goyturk xaqanliginin Sag Mudrik sahzadesi Yami xaqanin qardasi idi Tan sulalesi generali olmusdu Illig xaqanin olumunden sonra intihar etmisdi Asina Conq Esas meqale Asina Conq Tan sulalesine xidmet eden Goyturk serkerdelerinden biri idi 611 ci ilde dogulmusdur Asina Sunisinin oglu olmus Kilibi xaqanin komekcisi olmusdu Sol Mudrik Sahzade idi 650 ci ilde Sie Quo knyazi titulu verilmisdi 675 ci ilde vefat etmisdir Oglu Cian da Tan sarayinda nazirlerden biri idi Mezari 1972 ci ilde tapilmisdir Asina Qande Asina Qande 阿史那感徳 Illig xaqanin neticesi idi 665 691 ci illerde yasamisdir Ailesi 630 cu ilde Cine kocen turklerle birge gelmisdi Babasi Tegin atasi ise Cian adlanirdi Sol Muhafizlerinin serkerdesi idi Aside sulalesinden biri ile evli idi Il Etmis Yabqu Ilteris xaqanin kicik qardasi Turs bey Il Etmis yabqu idi 716 ci ilde Kul Tigin terefinden oldurulmusdu Iki oglu vardi Isbara Tamqan Cor yoga 727 ci ilde serkerde olmusdu Bilge Isbara Tamqan Tarxan yoga yazdirmisdi Bilge Tekin Qapagan xaqanin oglu idi 682 ci ilde dogulmusdu Kul Tiginin hucumundan qacaraq Cine siginmisdi 725 ci ilde vefat etmisdi Mezari 1956 ci ilde tapilmisdir Tonqa Tekin Qapagan xaqanin oglu idi 714 cu ilde Peitinq muhasiresinde olmusdu Olumunden sonra serefine Alp Er Tonqa dastani yaranmisdir Asina Kanqli Asina Kanqli An Lusanin ordusunda serkerde idi 756 ci ilde An Lusani terk ederek Uygur serhedine Goyturk tayfalarini birlesdirmek ucun getdi Bayancur xaqanin ordusu onu meglub etdiler Asina Cu dovletinde nazir vezifesinde idi 639 cu ilde imperator Taiconq onu hebs etmek istese de buna nail olmamisdi QeydlerTekce yabqu 576 599 ci illerde yabqu ve 599 603 ci illerde xaqan Tasagila gore Ozmisin oglu IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 2015 TURK BENGU TASI Siveet Ulaan Damgali Aniti p 13 in Turkish Grac 1957 p 408 414 The tamga of the royal clan of the first Turkish empire was a neatly drawn lineal picture of an ibex Kljastornyj 1980 p 93 Peter B Golden 1992 An Introduction to the History of the Turkic Peoples p 126 Whatever language the A shih na may have spoken originally in tirne they and those they ruled would all speak Turkic in a variety of dialects and create in a broadly defined sense a cornmon culture Empires Diplomacy and Frontiers 2018 In N Di Cosmo amp M Maas Eds Empires and Exchanges in Eurasian Late Antiquity Rome China Iran and the Steppe ca 250 750 pp 269 418 Mythology employing shamanic symbolism along with references to the sky god Tengri were evidently tools to strengthen the Turk ruler s legitimacy and some scholars see this practice as amounting to a state religion Tengrism in which the ruling Ashina family gained legitimacy through its support from Tengri Peter B Golden 2010 Central Asia in World History p 43 44 The Turks like many of their subjects were believers in Tengri The qaghan claimed that he was heaven like heaven conceived and possessed qut heavenly good fortune a sign of the heavenly mandate to rule Liu Mau tsa 1958 1 p 172 173 Tsvetelin Stepanov 2008 The Bulgars and the steppe empire in the early Middle Ages The problem of the others p 65 66 2017 12 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 12 10 Eurasian Empires in Antiquity and the Early Middle Ages Contact and Exchange between the Graeco Roman World Inner Asia and China Hyun Jin Kim Frederik Vervaet Selim Ferruh Adali seh 51 2023 07 01 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 10 Li Tang From the Oxus River to the Chinese Shores Studies on East Syriac Christianity in China and Central Asia 2023 07 01 at the Wayback Machine Takashi Osawa Revisiting the Ongi inscription of Mongolia from the Second Turkic Qaghanate on the basis of rubbings by G J Ramstedt PDF 2021 08 31 tarixinde PDF Istifade tarixi 2017 12 10 Kinship in the Altaic World Yelena Boykova 2023 07 01 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 10 Yihong Pan Sui Tang Foreign Policy Four case studies seh 224 EdebiyyatLev Qumilyov Qedim turkler Baki Genclik 1993 Q S Kazimov Azerbaycan dilinin tarixi en qedim dovrlerden XIII esre qeder Baki Tehsil 2003 N E Bicurin Sobranie svedeniy o narodax obitavsix v Sredney Azii v drevnie vremena t I M L 1950 Azerbaycan tarixi I c Baki Elm 1998 I M Dekonov Istorie drevney peredney Azii M 1967 Oljas Suleymenov Az Ya Baki 1993 Kitabi Dede Qorqud Baki Yazici 1988 Azerbaycan tarixi uzre qaynaqlar Baki Azerbaycan Universiteti Nes riyyati 1989 S N Kramer Dve sumerskie gleqii Izd vo Vostocnoy lite ra tu ri Mos kva 1960 Xrestomatie po istorii Drevneqo Vostoka M 1963 L Budaqov Sravnitelgniy slovarg tureuko tatar skix nare ciy t I SPb 1869 V V Radlov Opit slovare torkskix nareciy t I 1 SPb 1898 G V Sevorten Gtimoloqiceskiy slovarg torkskix ezikov Mos kva Na uka 1974 Azerbaycan tarixi Ali mektebler ucun derslik Baki Azer baycan Dov let Nesriyyati 1994 Y B Yusifov Qedim Serq tarixi Baki Universiteti Nesriy yati 1993 Ebulfez Recebli Qedim turkce azerbaycanca luget Baki Azer baycan Milli Ensiklopediyasi Nesriyyati 2001 Tariyel Veli Nuvedili Ecdad Sietl BA ABS 1997 MenbeYu A Zuev Rannie tyurki ocherki istorii i ideologii Almaty 2002 25 86 87 bette S Karzhaubaj Obedinennyj kaganat tyurkov po materialam runicheskih nadpisej Astana 2002 S 97 99 178 ashina dnevnoe nebo kek tyurk kaganskij ashitak kit Ashide dr tyurk azhdaha drakon katunskij linii iki jyltyz Xarici kecidlerAshina v knige L N Gumilyova Drevnie tyurki Istoriya Kazahstana Tyurkskij kaganat 2009 05 19 at the Wayback Machine Vtoroj tyurkskij kaganat 2010 10 31 at the Wayback Machine Kult zhivotnyh u drevnih tyurkovHemcinin baxBirinci Goyturk xaqanligi Serqi Goyturk xaqanligi Qerbi Goyturk xaqanligi Ikinci Goyturk xaqanligi Soylarla elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin