Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lev Nikolayeviç Qumilyov (rus. Лев Никола́евич Гумилёв; 1 oktyabr 1912, Sankt-Peterburq – 15 iyun 1992 və ya 1992, Sankt-Peterburq) — tarixçi alim, etnoqraf.
| Lev Qumilyov | |
|---|---|
| Lev Nikolayeviç Qumilyov | |
 Qazaxıstanın poçt markası, 2012 | |
| Doğum tarixi | 1 oktyabr 1912 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 15 iyun 1992(79 yaşında) və ya 1992 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Anası | Anna Axmatova |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | antropoloq, coğrafiyaşünas, tarixçi, şair, tərcüməçi, yazıçı, filosof, etnoloq |
| Elmi dərəcələri |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Lev Nikolayeviç Qumilyov 1912-ci il oktyabrın 1-də Rusiyanın Tsarskoe Selo əyalətində şairə Anna Axmatova və şair ailəsində doğulub. Uşaqlığı Tversk quberniyasının Slepnevo Bejetsko adlanan ərazisində, nənəsinin himayəsində keçib. 1917-ci ildə ailəsi əyaləti tərk edərək, Bejetsk şəhərində məskunlaşıb. 1929-cu ilə qədər buradakı orta məktəbdə oxuyub.
L. Qumilyov hələ orta məktəbdə oxuyanda məktəb müəlimləri və şagirdləri tərəfindən özünə qarşı "ağ qarğa" münasibəti görürdü. Onu "akademik kulaklıq"da ittiham edirdilər – guya o, öz biliyi, uğurları ilə özünü hamıdan üstün tutur, başqalarından fərqlənmək istəyir. Orta məktəbin sonuncu sinfini Lev Qumilyov Leninqradda, Krasnoarmeyets küçəsindəki 67 saylı məktəbdə bitirdi.
1930-cu ildə o, sənədlərini universitetə versə də, qəbul imtahanlarından kəsilir. Səbəb onun sosial mənsubiyyəti idi. Elə həmin il şəhərin tramvay parkında fəhlə kimi işə düzəlir. Əmək birjasında iş üçün növbəyə dayanır. Bir il sonra onu o vaxt "Qeyri metal mənşəli faydalı qazıntılar institutu" kimi məşhur olan Geoloji-Kəşfiyyat İnstitutuna işləməyə göndərirlər. 1931-ci ildə geoloji qazıntılar aparan ekspedisiyanın tərkibində Sayana gedir.
1932-ci ildə Lev Qumilyov elmi-texniki işçi kimi Pamiri öyrənən ekspedisiyaya qoşulur. Amma burada da gülməli bir səbəbdən işindən məhrum olur. Belə ki, o boş vaxtlarını suda-quruda yaşayanların həyatını öyrənməyə sərf edir və bu da rəhbərliyin xoşuna gəlmir. Bununla da ekspedisiyadan ayrılmalı olur.
Sonra o, Doqar sovxozunun malyariya stansiyasına malyariya kəşfiyyatçısı kimi işə düzəlir. Bütün diqqətini səfərbər edərək, tacik və fars dillərini öyrənməyə başlayır, ərəb dilində yazıb-oxumağı öyrənir. Daha sonradan o, universitetdə müstəqil şəkildə fars dilinin qrammatikasını mənimsəyir.
1933-cü ildə Lev Qumilyov Krıma yollanır. Burada o, Litva tatarlarından olan Q. A. Bonç-Osmolovskinin arxeoloji ekspedisiyasının elmi-texniki işçisi olur. Payızda Lev Qumilyov Leninqrada qayıdır və Geoloji İnstitutda elmi-texniki işçi kimi işə başlayır. Elə həmin il ekspedisiyanın rəhbəri Q. A. Bonç-Osmolovski həbs olunur, Lev Qumilyov isə Geoloji İnstitutdan qovulur. "Qovulmağından" istifadə edən Lev Qumilyov qəbul imtahanlarına hazırlaşır. 1944-cü ildə Leninqrad Universitetinin tarix fakültəsinə qəbul olunur. Burada Lev V. V Struyevin, E. V. Tarlenin, S. İ. Kovalyovun tarix barədə mühazirələrinə qulaq asır.
1935-ci ildə həbs edilir. Oğlunun həbsindən sonra Anna Axmatova Stalinə müraciət edir və həm öz oğlunu, həm də onunla birlikdə həbs olunan digər tələbələrin həyatını xilas edə bilir. Lev və tələbə yoldaşları "hərəkətləri cinayət tərkibli olmadığından" azadlığa buraxılırlar. Buna baxmayaraq, onu universitetdən xaric edirlər. Bu vaxtlar o, Şərqşünaslıq İnstitutunun Leninqrad şöbəsinə müntəzəm olaraq baş çəkir və burada müstəqil şəkildə qədim türklərin tarixi haqda yazılı mənbələrlə tanış olur. 1937-ci ildə onu Leninqrad Dövlət Universitetinə bərpa edirlər. 1938-ci ilin əvvəllərində tələbə Lev Qumilyov yenidən həbs olunur. Bu dəfə ona beş il həbs cəzası kəsirlər. Həbs müddətini Norilskdə, Norillaqedə çəkir, miss-nikel şaxtasında işləyir. Onun həbs müddəti 1943-cü ildə bitir, amma şəhərdən çıxmaq üçün icazə ala bilmədiyi üçün elə oradaca qalır. Həmin müddətdə Norillaqedə və Norilskdə texnik-geoloq kimi çalışır.
Tatarların və qazaxların qonşuluğunda yaşayan Lev Qumilyov onlarla ünsiyyət zamanı tatar və qazax dillərini öyrənir. Həbs müddəti bitdiyindən könüllü olaraq, Sovet ordusuna xidmət etmək üçün müraciət edir. Müraciətinə cavabı isə bir ildən sonra alır və yalnız 1944-cü ilin payızında sıravi əsgər qismində Birinci Belorus cəbhəsinə göndərilir.
Lev Qumilyov müharibə vaxtı Berlinə qədər gedib çıxır. 1945-ci ildə hamı ilə birlikdə demobilizasiya olunaraq Leninqrada qayıdır və təzədən Leninqrad Universitetinə bərpa olunur. 1946-cı ilin əvvəllərində o, 10 imtahan verir və bu ali məktəbi bitirir. Elə həmin müddətdə də bütün namizəd imtahanlarını yüksək səviyyədə verərək, aspiranturaya daxil olur. 1946-cı ilin yayında artıq aspirant olan Lev Qumilyov M. İ. Artamonovun arxeoloji ekspedisiyasının tərkibində Podoliyaya gedir.
Jdanovun "Zvezda" və "Leninqrad" jurnallarında çap olunan müəlliflər haqda hesabatı və Mərkəzi Komitənin "bu münasibətlə" qərarından sonra adı "qara siyahıya" düşən müəlliflər arasında Anna Axmatova da vardı. Və buna görə də Lev Qumilyovu aspiranturadan xaric edərək, bunun adını "seçilmiş ixtisas üzrə filoloji hazırlığın çatışmazlığı" qoyurlar.
1947-ci ildə Lev Qumilyov kitabxanaçı qismində Leninqrad psixoterapevtik xəstəxanasına işə düzəlir və xəstəxananın ona verdiyi müsbət xasiyyətnamə sayəsində 1948-ci ildə Leninqrad Dövlət Universitetində namizədlik dissertasiyasının müdafiəsinə buraxılır.
1948-ci ilin yazında Lev Qumilyov S. İ. Rudenkonun rəhbərliyi altında, "Pazırık" kurqanının qazıntıları üçün Altayda aparılan arxeoloji ekspedisiyada elmi işçi kimi iştirak edir. Namizədlik dissertasiyasını müdafiə etdikdən sonra, "SSRİ xalqlarının etnoqrafiyası muzeyi"nə elmi işçi kimi işə qəbul olunur.
1949-cu il noyabr ayının 7-də bir daha, bu dəfə heç bir səbəb göstərilmədən həbs olunur. O, on il həbs cəzası alır və Çurbay Nuradakı "xüsusi rejimli" düşərgəyə göndərilir. Buradan Omska, oradan isə Sayana köçürülür. 1956-cı ildə "hərəkətlərində cinayət xarakterli heç nə olmadığı" üçün bəraət alır.
Stalinin vaxtında, məşhur "ata oğula görə cavabdeh deyil" tezisinin at oynatdığı zamanlarda Lev Qumilyov iki dəfə həbs çəkib. Birinci dəfə atasına, ikinci dəfə anasına görə.
1956-cı ildə Lev Qumilyov Leninqrada qayıdır. Ermitajın direktoru M. İ. Artamonov ona iş tapmaqda kömək edir. Levi kitabxanaçı kimi işə düzəldir. Kitabxanaçı kimi işlədiyi vaxtlarda o, özünün "Qədim türklər" doktorluq dissertasiyasını yazır və müdafiə edir. Doktorluq dissertasiyasının müdafiəsindən sonra LDU-nun rektoru A. D. Aleksandrov Lev Qumilyovu universitetin nəzdində fəaliyyət göstərən Elmi-Tədqiqat İnstitutunda işləməyə dəvət edir. Qumilyov burada əvvəlcə elmi işçi, sonra böyük elmi işçi kimi çalışır. Təqaüdə çıxmazdan əvvəl isə o, aparıcı elmi işçilərdən biri olur. Elmi-tədqiqat institutundakı işindən başqa Lev Qumilyov, eyni zamanda LDU-da mühazirələr də oxuyur.
1974-cü ildə Lev Qumilyov ikinci, coğrafi elmlər üzrə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir. Amma dissertasiya təsdiq olunmur – "doktorluqdan yüksəkdir, deməli, doktorluq dissertasiyası deyil" deyə. "Yerin etnogenezi və biosferi" adı ilə məşhurlaşan bu dissertasiya işi 15 ildən sonra – 1989-cu ildə ayrıca kitab şəklində nəşr olundu və ikicə günün içində LDU-nin nəşriyyat zirzəmisindəcə satılıb qurtarır.
Lev Qumilyovun xidmətlərini – həm pedoqoji, həm də elmi – inadlı şəkildə kölgədə qoyurdular. Bunun ən bariz sübutlarından biri Lev Qumilyova nəinki hansısa fəxri adlar və ya mükafatların, heç professor elmi dərəcəsinin belə verilməməsidir.
Amma 1959-cu ildən bəri onun əsərləri az tirajla da olsa, nəşr edilirdi. Həmin vaxtdan sonra o, Ümumittifaq Coğrafiya Cəmiyyətinin Leninqrad şöbəsində işə başlamışdı. Cəmiyyətin çıxardığı topluların vasitəsilə o, qadağan olunmuş elmi işlərini çap edə bilirdi. İkinci doktorluq dissertasiyasından sonra, elmi "hakimiyyət" LDU-nin jurnalında L. Qumilyovun yazılarının nəşrinə qadağa qoymuşdu.
Lev Qumilyovu ancaq şərti olaraq, tarixçi adlandırmaq olar. O, dərin, üslub baxımından olduqca yenilikçi araşdırmaların müəllifi idi. Levin tarixini araşdırdığı xalqlar və tayfalar arasında Orta və Mərkəzi Asiyadakı köçərilər, Tibet və Pamir xalqları, qədim ruslar, türklər və s. vardı.
Lev Qumilyov 1992-ci ilin 15 aprelində vəfat edib.
Əsərləri
Rus dilində
- История народа Хунну (1960)
- Открытие Хазарии (1966)
- Древние тюрки (Qədim türklər) (1967)qədim türklər
- Поиски вымышленного царства (1970)
- Хунну в Китае (1974)
- Этногенез и биосфера Земли (Yerin etnogenezi və biosferi) (1979)
- Древняя Русь и Великая степь (1989)
- Тысячелетие вокруг Каспия (1990)
- От Руси к России (1992)
- Конец и вновь начало (1992)
Azərbaycan dilində
- Qədim türklər (tərcümə edənlər: V. Quliyev, V. Həbiboğlu), Bakı, "Gənclik", 1993.
İstinadlar
- The Fine Art Archive. 2003.
- ГУМИЛЁВ // Большая российская энциклопедия (rus.). Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.
- Гумилев Лев Николаевич // Литераторы Санкт-Петербурга. ХХ век (rus.). / под ред. О. В. Богданова
- Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период (1917-1991) (rus.). СПб: Петербургское Востоковедение, 2013. 496 с. — (Социальная история отечественной науки о Востоке)
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Tarixi Portalı: Гумилев Л. Н. Открытие Хазарии. — М: Айрис-пресс, 2004. — 416 с.:ил. — (Библиотека истории и культуры.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lev Nikolayevic Qumilyov rus Lev Nikola evich Gumilyov 1 oktyabr 1912 Sankt Peterburq 15 iyun 1992 ve ya 1992 Sankt Peterburq tarixci alim etnoqraf Lev QumilyovLev Nikolayevic QumilyovQazaxistanin poct markasi 2012Dogum tarixi 1 oktyabr 1912 1912 10 01 Dogum yeri Sankt Peterburq Rusiya imperiyasiVefat tarixi 15 iyun 1992 1992 06 15 79 yasinda ve ya 1992Vefat yeri Sankt Peterburq RusiyaDefn yeri Aleksandr Nevski Lavranin Nikolskoye qebiristanligi d Anasi Anna AxmatovaTehsili Sankt Peterburq Dovlet Tarix Institutu d 1934 1935 Leninqrad Dovlet Universiteti 1987 Fealiyyeti antropoloq cografiyasunas tarixci sair tercumeci yazici filosof etnoloqElmi dereceleri tarix elmleri doktoru 1961 cografiya elmleri doktoru 1974 tarix elmleri namizedi d 1948 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiLev Nikolayevic Qumilyov 1912 ci il oktyabrin 1 de Rusiyanin Tsarskoe Selo eyaletinde saire Anna Axmatova ve sair ailesinde dogulub Usaqligi Tversk quberniyasinin Slepnevo Bejetsko adlanan erazisinde nenesinin himayesinde kecib 1917 ci ilde ailesi eyaleti terk ederek Bejetsk seherinde meskunlasib 1929 cu ile qeder buradaki orta mektebde oxuyub L Qumilyov hele orta mektebde oxuyanda mekteb muelimleri ve sagirdleri terefinden ozune qarsi ag qarga munasibeti gorurdu Onu akademik kulakliq da ittiham edirdiler guya o oz biliyi ugurlari ile ozunu hamidan ustun tutur basqalarindan ferqlenmek isteyir Orta mektebin sonuncu sinfini Lev Qumilyov Leninqradda Krasnoarmeyets kucesindeki 67 sayli mektebde bitirdi 1930 cu ilde o senedlerini universitete verse de qebul imtahanlarindan kesilir Sebeb onun sosial mensubiyyeti idi Ele hemin il seherin tramvay parkinda fehle kimi ise duzelir Emek birjasinda is ucun novbeye dayanir Bir il sonra onu o vaxt Qeyri metal menseli faydali qazintilar institutu kimi meshur olan Geoloji Kesfiyyat Institutuna islemeye gonderirler 1931 ci ilde geoloji qazintilar aparan ekspedisiyanin terkibinde Sayana gedir 1932 ci ilde Lev Qumilyov elmi texniki isci kimi Pamiri oyrenen ekspedisiyaya qosulur Amma burada da gulmeli bir sebebden isinden mehrum olur Bele ki o bos vaxtlarini suda quruda yasayanlarin heyatini oyrenmeye serf edir ve bu da rehberliyin xosuna gelmir Bununla da ekspedisiyadan ayrilmali olur Sonra o Doqar sovxozunun malyariya stansiyasina malyariya kesfiyyatcisi kimi ise duzelir Butun diqqetini seferber ederek tacik ve fars dillerini oyrenmeye baslayir ereb dilinde yazib oxumagi oyrenir Daha sonradan o universitetde musteqil sekilde fars dilinin qrammatikasini menimseyir Balaca Lev Qumilyov atasi Nikolay Qumilyov ve anasi Anna Axmatova ile birlikde 1913 cu il 1933 cu ilde Lev Qumilyov Krima yollanir Burada o Litva tatarlarindan olan Q A Bonc Osmolovskinin arxeoloji ekspedisiyasinin elmi texniki iscisi olur Payizda Lev Qumilyov Leninqrada qayidir ve Geoloji Institutda elmi texniki isci kimi ise baslayir Ele hemin il ekspedisiyanin rehberi Q A Bonc Osmolovski hebs olunur Lev Qumilyov ise Geoloji Institutdan qovulur Qovulmagindan istifade eden Lev Qumilyov qebul imtahanlarina hazirlasir 1944 cu ilde Leninqrad Universitetinin tarix fakultesine qebul olunur Burada Lev V V Struyevin E V Tarlenin S I Kovalyovun tarix barede muhazirelerine qulaq asir 1935 ci ilde hebs edilir Oglunun hebsinden sonra Anna Axmatova Staline muraciet edir ve hem oz oglunu hem de onunla birlikde hebs olunan diger telebelerin heyatini xilas ede bilir Lev ve telebe yoldaslari hereketleri cinayet terkibli olmadigindan azadliga buraxilirlar Buna baxmayaraq onu universitetden xaric edirler Bu vaxtlar o Serqsunasliq Institutunun Leninqrad sobesine muntezem olaraq bas cekir ve burada musteqil sekilde qedim turklerin tarixi haqda yazili menbelerle tanis olur 1937 ci ilde onu Leninqrad Dovlet Universitetine berpa edirler 1938 ci ilin evvellerinde telebe Lev Qumilyov yeniden hebs olunur Bu defe ona bes il hebs cezasi kesirler Hebs muddetini Norilskde Norillaqede cekir miss nikel saxtasinda isleyir Onun hebs muddeti 1943 cu ilde bitir amma seherden cixmaq ucun icaze ala bilmediyi ucun ele oradaca qalir Hemin muddetde Norillaqede ve Norilskde texnik geoloq kimi calisir Tatarlarin ve qazaxlarin qonsulugunda yasayan Lev Qumilyov onlarla unsiyyet zamani tatar ve qazax dillerini oyrenir Hebs muddeti bitdiyinden konullu olaraq Sovet ordusuna xidmet etmek ucun muraciet edir Muracietine cavabi ise bir ilden sonra alir ve yalniz 1944 cu ilin payizinda siravi esger qisminde Birinci Belorus cebhesine gonderilir Lev Qumilyov 1934 Lev Qumilyov muharibe vaxti Berline qeder gedib cixir 1945 ci ilde hami ile birlikde demobilizasiya olunaraq Leninqrada qayidir ve tezeden Leninqrad Universitetine berpa olunur 1946 ci ilin evvellerinde o 10 imtahan verir ve bu ali mektebi bitirir Ele hemin muddetde de butun namized imtahanlarini yuksek seviyyede vererek aspiranturaya daxil olur 1946 ci ilin yayinda artiq aspirant olan Lev Qumilyov M I Artamonovun arxeoloji ekspedisiyasinin terkibinde Podoliyaya gedir Jdanovun Zvezda ve Leninqrad jurnallarinda cap olunan muellifler haqda hesabati ve Merkezi Komitenin bu munasibetle qerarindan sonra adi qara siyahiya dusen muellifler arasinda Anna Axmatova da vardi Ve buna gore de Lev Qumilyovu aspiranturadan xaric ederek bunun adini secilmis ixtisas uzre filoloji hazirligin catismazligi qoyurlar 1947 ci ilde Lev Qumilyov kitabxanaci qisminde Leninqrad psixoterapevtik xestexanasina ise duzelir ve xestexananin ona verdiyi musbet xasiyyetname sayesinde 1948 ci ilde Leninqrad Dovlet Universitetinde namizedlik dissertasiyasinin mudafiesine buraxilir 1948 ci ilin yazinda Lev Qumilyov S I Rudenkonun rehberliyi altinda Pazirik kurqaninin qazintilari ucun Altayda aparilan arxeoloji ekspedisiyada elmi isci kimi istirak edir Namizedlik dissertasiyasini mudafie etdikden sonra SSRI xalqlarinin etnoqrafiyasi muzeyi ne elmi isci kimi ise qebul olunur 1949 cu il noyabr ayinin 7 de bir daha bu defe hec bir sebeb gosterilmeden hebs olunur O on il hebs cezasi alir ve Curbay Nuradaki xususi rejimli dusergeye gonderilir Buradan Omska oradan ise Sayana kocurulur 1956 ci ilde hereketlerinde cinayet xarakterli hec ne olmadigi ucun beraet alir Stalinin vaxtinda meshur ata ogula gore cavabdeh deyil tezisinin at oynatdigi zamanlarda Lev Qumilyov iki defe hebs cekib Birinci defe atasina ikinci defe anasina gore 1956 ci ilde Lev Qumilyov Leninqrada qayidir Ermitajin direktoru M I Artamonov ona is tapmaqda komek edir Levi kitabxanaci kimi ise duzeldir Kitabxanaci kimi islediyi vaxtlarda o ozunun Qedim turkler doktorluq dissertasiyasini yazir ve mudafie edir Doktorluq dissertasiyasinin mudafiesinden sonra LDU nun rektoru A D Aleksandrov Lev Qumilyovu universitetin nezdinde fealiyyet gosteren Elmi Tedqiqat Institutunda islemeye devet edir Qumilyov burada evvelce elmi isci sonra boyuk elmi isci kimi calisir Teqaude cixmazdan evvel ise o aparici elmi iscilerden biri olur Elmi tedqiqat institutundaki isinden basqa Lev Qumilyov eyni zamanda LDU da muhazireler de oxuyur 1974 cu ilde Lev Qumilyov ikinci cografi elmler uzre doktorluq dissertasiyasini mudafie edir Amma dissertasiya tesdiq olunmur doktorluqdan yuksekdir demeli doktorluq dissertasiyasi deyil deye Yerin etnogenezi ve biosferi adi ile meshurlasan bu dissertasiya isi 15 ilden sonra 1989 cu ilde ayrica kitab seklinde nesr olundu ve ikice gunun icinde LDU nin nesriyyat zirzemisindece satilib qurtarir Lev Qumilyovun xidmetlerini hem pedoqoji hem de elmi inadli sekilde kolgede qoyurdular Bunun en bariz subutlarindan biri Lev Qumilyova neinki hansisa fexri adlar ve ya mukafatlarin hec professor elmi derecesinin bele verilmemesidir Amma 1959 cu ilden beri onun eserleri az tirajla da olsa nesr edilirdi Hemin vaxtdan sonra o Umumittifaq Cografiya Cemiyyetinin Leninqrad sobesinde ise baslamisdi Cemiyyetin cixardigi toplularin vasitesile o qadagan olunmus elmi islerini cap ede bilirdi Ikinci doktorluq dissertasiyasindan sonra elmi hakimiyyet LDU nin jurnalinda L Qumilyovun yazilarinin nesrine qadaga qoymusdu Lev Qumilyovu ancaq serti olaraq tarixci adlandirmaq olar O derin uslub baximindan olduqca yenilikci arasdirmalarin muellifi idi Levin tarixini arasdirdigi xalqlar ve tayfalar arasinda Orta ve Merkezi Asiyadaki koceriler Tibet ve Pamir xalqlari qedim ruslar turkler ve s vardi Lev Qumilyov 1992 ci ilin 15 aprelinde vefat edib EserleriRus dilinde Istoriya naroda Hunnu 1960 Otkrytie Hazarii 1966 Drevnie tyurki Qedim turkler 1967 qedim turkler Poiski vymyshlennogo carstva 1970 Hunnu v Kitae 1974 Etnogenez i biosfera Zemli Yerin etnogenezi ve biosferi 1979 Drevnyaya Rus i Velikaya step 1989 Tysyacheletie vokrug Kaspiya 1990 Ot Rusi k Rossii 1992 Konec i vnov nachalo 1992 Azerbaycan dilinde Qedim turkler tercume edenler V Quliyev V Hebiboglu Baki Genclik 1993 IstinadlarThe Fine Art Archive 2003 GUMILYoV Bolshaya rossijskaya enciklopediya rus Moskva Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 Gumilev Lev Nikolaevich Literatory Sankt Peterburga HH vek rus pod red O V Bogdanova Lyudi i sudby Biobibliograficheskij slovar vostokovedov zhertv politicheskogo terrora v sovetskij period 1917 1991 rus SPb Peterburgskoe Vostokovedenie 2013 496 s Socialnaya istoriya otechestvennoj nauki o Vostoke ISBN 978 5 85803 225 0Xarici kecidlerAzerbaycan Tarixi Portali Gumilev L N Otkrytie Hazarii M Ajris press 2004 416 s il Biblioteka istorii i kultury