Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bilgə xaqan (çin. 阿史那默棘連; 683 – 734 və ya 25 noyabr 734, Ötüken) — İkinci Göytürk Xaqanlığının 716-cı ildən xaqanı.
| Bilgə Bögü xaqan | |
|---|---|
| 𐰋𐰃𐰠𐰏𐰀𐰴𐰍𐰣 | |
| 716 – 734 | |
| Əvvəlki | İnel xaqan |
| Sonrakı | Yollıq xaqan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | zəhər[d] |
| Atası | İlteriş xaqan |
| Anası | |
| Həyat yoldaşı | Po Beq |
| Uşaqları | Yollıq xaqan Bilgə Qutluq xan Syüan |
| Ailəsi | Aşina |
| Dini | Tanrıçı |
Adı və ilkin həyatı
Əsl adı Bögü olub, taxta çıxdıqdan sonra Bilgə adını qəbul etmişdir. İltəriş xaqanın və İlbilgə Xatunun oğlu idi. 700-cü ildə tanqutlara qarşı yürüşdə iştirak etmişdi. 701-ci ildə Onq Tutukun başçılığındakı 50.000 əsgərdən ibarət Tan sülaləsi ordusunu məğlubiyyətə uğratmışdı. 703-cü ildə isə Aşina sülaləsi tərəfindən idarə olunan lakin xaqana tabe olmayan basmıllara hücum etmişdi. 705-ci ildə 80.000 əsgərdən ibarət Çaça Senqun başçılığındakı Tan ordusunu məğlubiyyətə uğratmışdı. Lakin 709-cu ildə Yenisey qırğızlarına məğlub olmuşdu. Sonrakı il gecə basqını ilə qırğızlar da məğlub edilmişdi. 710-cu ildə başçılığındakı türgişlər də məğlub edildi və tabe edildi. 715-ci ildə isə qarluqlar Tamaq dağında məğlub edildi. 716-cı ildə 33 yaşında Kül Teginin xan olmaq istəməməsilə taxta çıxdı.
Hakimiyyəti
Hakimiyyətə gəldikdən sonra Kül Tegin vəliəhd elan olundu. Bilgə xaqan oturaq həyata keçmək istəsə də Tonyukuk onu bu fikirdən daşındırdı. Həmçinin Buddizm və Taoizmə də maraq duyan Bilgə xaqanın bu dinləri yaymaması məsləhət görüldü. Xarici siyasət Kül Teginin əlində cəmlənmişdi.
Çinlə münasibətlər
720-ci ildə Tonyukukun başçılığındakı bir ordu Çin vassalı basmıllara hücum etmişdi. Yüan Çen başçılığındakı basmıl-tatab-kidan-çin ordusu 300.000 nəfərdən ibarət idi. Bu ordunun məğlubiyyəti Çin üçün böyük zərbə oldu. Türklər, ilk dəfə bu döyüşdə qadınları və uşaqları belə öldürmüşdülər — hansı ki, bu türk müharibələrində görünən bir adət deyildi. 722-ci ildə bu tayfaların müqaviməti də qırılmışdı. Bundan sonra Çinlə sülh münasibətləri başladı.
Kül Teginin ölümü
731-ci ildə Kül Teginin vəfat etdi. İmperator xaqana başsağlığı göndərdi və Kül Tegin üçün bir abidə tikdirdi. Həmin il çinlilərlə əlaqələr yenidən pozuldu. Kidanların başçısı 40000 türk əsgər verən xaqan 733-cü ildə çinliləri ağır məğlubiyyətə uğratmışdı. Bu illərdə qızını Suluk xana verdi, öz oğlunu da Sulukun bacısı ilə evləndirdi.
Ölümü
Xaqan Buyruq Çor adlı bir əyan tərəfindən zəhərlənmişdi. Xaqan bundan xəbər tutanda gec idi amma ölümdən öncə Buyruq Çor və ailəsini edama məhkum etmişdi.
Dəfni
25 noyabr, 734-cü ildə vəfat etmişdi. Taxta oğlu Yollıq xaqan çıxmışdı. Bilgə xaqanın dəfn mərasimi 22 iyun 735-ci ildə baş tutmuş, 500 xarici səfir mərasim üçün qızıl və gümüş, şamlar gətirmişdi. Kədərlənən türklər öz qulaqlarını, üzlərini, burunlarını kəsmişdilər. Xaqanın şərəfinə atlar, itlər, samurlar və sincablar qurban verilmişdi.
Ailəsi
Tonyukukun qızı El Etmiş Bilgə xatun ilə evlənmişdir.
Oğulları
- Yollıq xaqan
- Bilgə Qutluq xaqan
- Syüan (Qutluq Yabqu xaqanın dövründə çox qısa müddətli nominal xaqan)
- Digər oğlunun adı bilinmir, lakin dövründə çox qısa müddətli nominal xaqan olmuşdur.
Qızları
- Bir qızı Suluk xan ilə evlənmişdir.
- Şahzadə Talo — Ozmış xaqanın ölümündən sonra Çinə mühacirət etmişdir.
Bilgə Xaqan Abidəsi
Bu kitabə, Müdrik Xaqanın ölümündən (734) bir il sonra (735), öz oğlu olan Tengri kağan tərəfindən diktirilmiştir. Bu kitabədə da danışan; Kül Tigin kitabədə də olduğu kimi, Bilge Xaqandır.
İstinadlar
- Bilgė Khaan // Faceted Application of Subject Terminology.
- С. Е. Малов Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. — Издательсво академии наук СССР, 1959. — С. 12–21. — 2000 экз.
- "- Бичурин. Собрание…". 2009-10-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-27.
- Tanq kitabı, cild 194
- Erdem, KONUR,"Orhun Yazıtlarında Sosyal ve Siyasi Mesajlar 2016-09-24 at the Wayback Machine", Dil ve Etimoloji Kütüphanesi
Xarici keçidlər
- - Гумилёв. Древние тюрки.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bilge xaqan cin 阿史那默棘連 683 734 ve ya 25 noyabr 734 Otuken Ikinci Goyturk Xaqanliginin 716 ci ilden xaqani Bilge Bogu xaqan𐰋𐰃𐰠𐰏𐰀𐰴𐰍𐰣Ikinci Goyturk xaqanliginin IV xaqani716 734EvvelkiInel xaqanSonrakiYolliq xaqanSexsi melumatlarDogum tarixi 683Vefat tarixi 25 noyabr 735Vefat yeri OtukenVefat sebebi zeher d Atasi Ilteris xaqanAnasiHeyat yoldasi Po BeqUsaqlari Yolliq xaqan Bilge Qutluq xan SyuanAilesi AsinaDini TanriciAdi ve ilkin heyatiEsl adi Bogu olub taxta cixdiqdan sonra Bilge adini qebul etmisdir Ilteris xaqanin ve Ilbilge Xatunun oglu idi 700 cu ilde tanqutlara qarsi yurusde istirak etmisdi 701 ci ilde Onq Tutukun basciligindaki 50 000 esgerden ibaret Tan sulalesi ordusunu meglubiyyete ugratmisdi 703 cu ilde ise Asina sulalesi terefinden idare olunan lakin xaqana tabe olmayan basmillara hucum etmisdi 705 ci ilde 80 000 esgerden ibaret Caca Senqun basciligindaki Tan ordusunu meglubiyyete ugratmisdi Lakin 709 cu ilde Yenisey qirgizlarina meglub olmusdu Sonraki il gece basqini ile qirgizlar da meglub edilmisdi 710 cu ilde basciligindaki turgisler de meglub edildi ve tabe edildi 715 ci ilde ise qarluqlar Tamaq daginda meglub edildi 716 ci ilde 33 yasinda Kul Teginin xan olmaq istememesile taxta cixdi HakimiyyetiHakimiyyete geldikden sonra Kul Tegin veliehd elan olundu Bilge xaqan oturaq heyata kecmek istese de Tonyukuk onu bu fikirden dasindirdi Hemcinin Buddizm ve Taoizme de maraq duyan Bilge xaqanin bu dinleri yaymamasi meslehet goruldu Xarici siyaset Kul Teginin elinde cemlenmisdi Cinle munasibetler 720 ci ilde Tonyukukun basciligindaki bir ordu Cin vassali basmillara hucum etmisdi Yuan Cen basciligindaki basmil tatab kidan cin ordusu 300 000 neferden ibaret idi Bu ordunun meglubiyyeti Cin ucun boyuk zerbe oldu Turkler ilk defe bu doyusde qadinlari ve usaqlari bele oldurmusduler hansi ki bu turk muharibelerinde gorunen bir adet deyildi 722 ci ilde bu tayfalarin muqavimeti de qirilmisdi Bundan sonra Cinle sulh munasibetleri basladi Kul Teginin olumu 731 ci ilde Kul Teginin vefat etdi Imperator xaqana bassagligi gonderdi ve Kul Tegin ucun bir abide tikdirdi Hemin il cinlilerle elaqeler yeniden pozuldu Kidanlarin bascisi 40000 turk esger veren xaqan 733 cu ilde cinlileri agir meglubiyyete ugratmisdi Bu illerde qizini Suluk xana verdi oz oglunu da Sulukun bacisi ile evlendirdi OlumuXaqan Buyruq Cor adli bir eyan terefinden zeherlenmisdi Xaqan bundan xeber tutanda gec idi amma olumden once Buyruq Cor ve ailesini edama mehkum etmisdi Defni25 noyabr 734 cu ilde vefat etmisdi Taxta oglu Yolliq xaqan cixmisdi Bilge xaqanin defn merasimi 22 iyun 735 ci ilde bas tutmus 500 xarici sefir merasim ucun qizil ve gumus samlar getirmisdi Kederlenen turkler oz qulaqlarini uzlerini burunlarini kesmisdiler Xaqanin serefine atlar itler samurlar ve sincablar qurban verilmisdi AilesiTonyukukun qizi El Etmis Bilge xatun ile evlenmisdir Ogullari Yolliq xaqan Bilge Qutluq xaqan Syuan Qutluq Yabqu xaqanin dovrunde cox qisa muddetli nominal xaqan Diger oglunun adi bilinmir lakin dovrunde cox qisa muddetli nominal xaqan olmusdur Qizlari Bir qizi Suluk xan ile evlenmisdir Sahzade Talo Ozmis xaqanin olumunden sonra Cine muhaciret etmisdir Bilge Xaqan AbidesiBu kitabe Mudrik Xaqanin olumunden 734 bir il sonra 735 oz oglu olan Tengri kagan terefinden diktirilmistir Bu kitabede da danisan Kul Tigin kitabede de oldugu kimi Bilge Xaqandir IstinadlarBilge Khaan Faceted Application of Subject Terminology S E Malov Pamyatniki drevnetyurkskoj pismennosti Mongolii i Kirgizii Izdatelsvo akademii nauk SSSR 1959 S 12 21 2000 ekz Bichurin Sobranie 2009 10 11 tarixinde Istifade tarixi 2010 12 27 Tanq kitabi cild 194 Erdem KONUR Orhun Yazitlarinda Sosyal ve Siyasi Mesajlar 2016 09 24 at the Wayback Machine Dil ve Etimoloji KutuphanesiXarici kecidler Gumilyov Drevnie tyurki