Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qərbi Göytürk xaqanlığı — Göytürk xaqanlığının parçalanmasından sonra yaranmış türk dövlətlərindən biri.
| Tarixi dövlət | |
| Qərbi Göytürk xaqanlığı | |
|---|---|
 Qərb Göytürk Xaqanlığı (çəhrayı) və Şərq Göytürk Xaqanlığının (mavi) sərhədləri | |
| | |
| Paytaxt | Suyab |
| Dilləri | Qədim türk dili, Bulqar dilləri |
| Rəsmi dilləri | Türk dili |
| Dövlət dini | Tenqriçilik |
| İdarəetmə forması | Xaqanlıq |
| Xaqan | |
| • | Bumid |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
576-cı ildə İstəyi Yabqu ölüncə yerinə oğulu Tardu keçərək yabgu olmuş və atası kimi dövlətin qərbini idarə etməyə başlamışdır. Dövlətin qərbini idarə edən Tardu, şərq qisimin rəhbərliyini də ələ alıb Göytürk Xaqanlığının başına keçmək istəyincə Tapo Xaqan ilə toqquşmuşdur. Tapo Xaqan 581-ci ildə ölüncə yerinə qardaşı oğlu İşbara Xaqan keçmişdir. Beləcə Tardu ilə İşbara Xaqan arasında bütün dövlətin başında dayanmaq uğrunda mübarizə başlamışdır.
Ənənələrə görə şərq tərəfinin baş Xaqan olması lazım idi. Bu qarışıqlıqdan faydalanmaq istəyən Çin, Göytürk Xaqanlığındakı mövcud qarşıdurmanı daha da qızışdırmışdır. Çin İmperatoru qərbin yabgusu Tarduya elçi, hədiyyələr və qurd rəsmi olan bir bayraq göndərərək Tardunun hökmdarlığını tanıdığını bildirmişdir. Nəticədə Tardu, İşbaranın xaqanlığını tanımadığını bildirmişdir. Göytürk Xaqanlığı ikiyə ayrılmış, Tardu qərbin rəhbərliyini tamamilə ələ almışdır.
İşbara Xaqan ilə qarşıdurmalardan sonra müstəqil hərəkət etməyə başlayan Tardunun məqsədi şərq Göytürk xaqanını ortadan qaldıraraq ölkənin şərqində yaşayan Türk boylarını da özlərinə birləşdirmək idi. Qərb sərhədində müvəffəqiyyətlər qazanan Tardu, ölkəsini Tibetin qərbindən Krıma qədər genişlətmişdir. Tardu, Şərq Roma İmperatorluğu ilə etdiyi döyüşlərdən ötəri zəif düşən Sasani İmperatorluğuna təzyiq edirdi. 600-cü ildə Çinə səfərə çıxmışdır. Ancaq Çinlilərin Türk əsgərlərinin su içdiyi qaynaqlarını zəhərləmələri səbəbiylə Tardunun ordusu böyük itklər vermişdir. Çin səfərinin pis nəticələnməsiylə Töleste yaşayan Türk boyları dövlətə qarşı üsyan etmiş və 603-cü ildə Tardu öldürülmüşdür. Tardunun ölümündən sonra yerinə Çu-Lo keçmişdir. Çu-Lo Xaqan, Çin ilə əməkdaşlıq etmiş və Çində yaşamağa başlamışdır. Şərq Göytürk Xaqanı Şi-Pi Xaqan Çinlilərdən Çu-Lo Xaqanı təslim alaraq öldürmüşdür. Çu-Lo Xaqanın öldürülməsindən sonra Qərb Göytürklərin başına Şi-koei keçmişdir. Şi-koei Xaqan zamanında vəziyyət düzəlmişdir. Çu-Lo Xaqan və Şi-koei Xaqan Çin ilə yaxşı dolanılmağa çalışmışdır.
618-ci ildə Tardunun kiçik nəvəsi Tong Yabqu ölkənin başına keçmişdir. Onun adı köhnə türkcədə ümumiyyətlə "Örtül Yabgu" mənasındadır. Tong Yabgu dövründə Çində meydana gələn qarışıqlar səbəbiylə Qərb Göytürklər müstəqil hərəkət etməyi bacarmışlar və yenidən güclənmişdirlər. Bu dövrdə yeni bir ordu qurulmuşdur. Töles boylarının qiyamları yatırılmışdır. 619-cu ildə Sasani İmperatorluğu ilə edilən döyüşdə Qərb Göytürk Xaqanlığı məğrubiyyətə uğramışdır. Qar və On-ox boylarının üsyanı isə Qərb Göytürk Xaqanlığının çöküşünə şərait yaratmışdır. Tong Yabgu əmisi Sebu ilə etdiyi mübarizə nəticəsində 628-ci ildə ölmüşdür. Tong Yabgunun ölümündən sonra Qərb Göytürk Xaqanlığı ikiyə bölünmüşdür. Nuse-pi Boyu dövlətin qərb hissəsini, Tulu Boyu da dövlətin şərq hissəsini idarə etmişdir. Tong Yabgudan sonra yerinə Se-Yabgu Xaqan və Bağatur Sepi Xaqan keçmişdir və Bağatur Sepi Xaqan yalnız 1 il taxtda qalmışdır. Töleslerin qiyamı Qərb Göytürklərin Çinə bağlanmasında təsiri olmuşdur. Qərb Göytürk Xaqanı Uluğ İşbara , Türgişler və Qarların köməyiylə Çin ilə mübarizə etsə də məğlub olmuşdur. 658–659-cu illərdə Çinli general Su Dinqfang Göytürk Xaqanlığına son qoymuşdur.
Qərb Göytürklər 660-cı ildən 681-ci ilə qədər Çin təzyiqi altında yaşamışdır.
Qərb Göytürk xaqanları
- İstəmi xaqan
- Tarduş
- Apa xaqan
- Nili xaqan
- Basıl Tegin
- Taman xaqan
- Şekuy xaqan
- Tonq Yabqu xaqan
- Bağatur xaqan
- Si Yabqu xaqan
- Nişa Tulu xaqan
- İşbara Teriş xaqan
- Yükük şad
- İrbis Şekuy xaqan
- Xallıq İşbara Yabqu xaqan
Çin rəhbərliyi altında
Yenidən qurulması
676–679-cu illərdə Çinə üsyan edən Aşina Cuçi qərb xaqanlığını bir ara yenidən qurmuşdu.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qerbi Goyturk xaqanligi Goyturk xaqanliginin parcalanmasindan sonra yaranmis turk dovletlerinden biri Tarixi dovletQerbi Goyturk xaqanligiQerb Goyturk Xaqanligi cehrayi ve Serq Goyturk Xaqanliginin mavi serhedleri 581 659Paytaxt SuyabDilleri Qedim turk dili Bulqar dilleriResmi dilleri Turk diliDovlet dini TenqricilikIdareetme formasi XaqanliqXaqan Bumid Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi576 ci ilde Isteyi Yabqu olunce yerine ogulu Tardu kecerek yabgu olmus ve atasi kimi dovletin qerbini idare etmeye baslamisdir Dovletin qerbini idare eden Tardu serq qisimin rehberliyini de ele alib Goyturk Xaqanliginin basina kecmek isteyince Tapo Xaqan ile toqqusmusdur Tapo Xaqan 581 ci ilde olunce yerine qardasi oglu Isbara Xaqan kecmisdir Belece Tardu ile Isbara Xaqan arasinda butun dovletin basinda dayanmaq ugrunda mubarize baslamisdir Enenelere gore serq terefinin bas Xaqan olmasi lazim idi Bu qarisiqliqdan faydalanmaq isteyen Cin Goyturk Xaqanligindaki movcud qarsidurmani daha da qizisdirmisdir Cin Imperatoru qerbin yabgusu Tarduya elci hediyyeler ve qurd resmi olan bir bayraq gondererek Tardunun hokmdarligini tanidigini bildirmisdir Neticede Tardu Isbaranin xaqanligini tanimadigini bildirmisdir Goyturk Xaqanligi ikiye ayrilmis Tardu qerbin rehberliyini tamamile ele almisdir Isbara Xaqan ile qarsidurmalardan sonra musteqil hereket etmeye baslayan Tardunun meqsedi serq Goyturk xaqanini ortadan qaldiraraq olkenin serqinde yasayan Turk boylarini da ozlerine birlesdirmek idi Qerb serhedinde muveffeqiyyetler qazanan Tardu olkesini Tibetin qerbinden Krima qeder genisletmisdir Tardu Serq Roma Imperatorlugu ile etdiyi doyuslerden oteri zeif dusen Sasani Imperatorluguna tezyiq edirdi 600 cu ilde Cine sefere cixmisdir Ancaq Cinlilerin Turk esgerlerinin su icdiyi qaynaqlarini zeherlemeleri sebebiyle Tardunun ordusu boyuk itkler vermisdir Cin seferinin pis neticelenmesiyle Toleste yasayan Turk boylari dovlete qarsi usyan etmis ve 603 cu ilde Tardu oldurulmusdur Tardunun olumunden sonra yerine Cu Lo kecmisdir Cu Lo Xaqan Cin ile emekdasliq etmis ve Cinde yasamaga baslamisdir Serq Goyturk Xaqani Si Pi Xaqan Cinlilerden Cu Lo Xaqani teslim alaraq oldurmusdur Cu Lo Xaqanin oldurulmesinden sonra Qerb Goyturklerin basina Si koei kecmisdir Si koei Xaqan zamaninda veziyyet duzelmisdir Cu Lo Xaqan ve Si koei Xaqan Cin ile yaxsi dolanilmaga calismisdir 618 ci ilde Tardunun kicik nevesi Tong Yabqu olkenin basina kecmisdir Onun adi kohne turkcede umumiyyetle Ortul Yabgu menasindadir Tong Yabgu dovrunde Cinde meydana gelen qarisiqlar sebebiyle Qerb Goyturkler musteqil hereket etmeyi bacarmislar ve yeniden guclenmisdirler Bu dovrde yeni bir ordu qurulmusdur Toles boylarinin qiyamlari yatirilmisdir 619 cu ilde Sasani Imperatorlugu ile edilen doyusde Qerb Goyturk Xaqanligi megrubiyyete ugramisdir Qar ve On ox boylarinin usyani ise Qerb Goyturk Xaqanliginin cokusune serait yaratmisdir Tong Yabgu emisi Sebu ile etdiyi mubarize neticesinde 628 ci ilde olmusdur Tong Yabgunun olumunden sonra Qerb Goyturk Xaqanligi ikiye bolunmusdur Nuse pi Boyu dovletin qerb hissesini Tulu Boyu da dovletin serq hissesini idare etmisdir Tong Yabgudan sonra yerine Se Yabgu Xaqan ve Bagatur Sepi Xaqan kecmisdir ve Bagatur Sepi Xaqan yalniz 1 il taxtda qalmisdir Toleslerin qiyami Qerb Goyturklerin Cine baglanmasinda tesiri olmusdur Qerb Goyturk Xaqani Ulug Isbara Turgisler ve Qarlarin komeyiyle Cin ile mubarize etse de meglub olmusdur 658 659 cu illerde Cinli general Su Dinqfang Goyturk Xaqanligina son qoymusdur Qerb Goyturkler 660 ci ilden 681 ci ile qeder Cin tezyiqi altinda yasamisdir Qerb Goyturk xaqanlariIstemi xaqan Tardus Apa xaqan Nili xaqan Basil Tegin Taman xaqan Sekuy xaqan Tonq Yabqu xaqan Bagatur xaqan Si Yabqu xaqan Nisa Tulu xaqan Isbara Teris xaqan Yukuk sad Irbis Sekuy xaqan Xalliq Isbara Yabqu xaqanCin rehberliyi altinda Asina Bucjen Asina Mise Asina Kusrak Asina Yuankin Asina Xuaytao Asina Syan Asina SinYeniden qurulmasi676 679 cu illerde Cine usyan eden Asina Cuci qerb xaqanligini bir ara yeniden qurmusdu Hemcinin baxSerqi Goyturk xaqanligi