Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Erkən Dövr Tarix və Ənənələr Məzhəblər və Hərəkatlar Əsas mövzular |
|
Xristianlıqda bölünmə yaxud xristian kilsəsinin parçalanması kilsədə əqidə ixtilafı nəticəsində baş verən hadisədir.
Xristian kilsəsi ərslər boyunca dəfələrlə bölünmüşdür. Lakin qlobal miqysada bölünmə üç dəfə baş vermişdir. Birinci dəfə 451-ci ildə monofizitliyin rədd edilməsi ilə bir sıra şərqi kilsələr ortodoksal kilsədən ayrılmışdır. 1054-cü ildə ortodoksal kilsə parçalanaraq, pravoslav kilsəsi və katolik kilsəsi olmaq üzrə ikiyə bölünmüşdür. Axırda üçüncü dəfə, 1517-ci ildə başlanan Reformasiyanın nəticəsində katolik kilsəsindən ayrılan islahat hərəkatı zamanla protestant məzhəbinin yaranmasına səbəb olmuşdur.
Xalkedon parçalanması (monofizit-diafizit)
451-ci ildə Xalkedonda (hal-hazırda Türkiyədə, İstanbulun Kadıköy bölgəsi) keçirilən Konstantinopol arximandriti Evtixiyin təlimi rədd edilmişdir. Belə ki, Evtixiy Nestorun təlimini inkar edərək, onun əksi olan başqa bir ifrat fikir irəli sürürdü. Evtixiyə görə, İlahi və insani təbiət İsada tam olaraq bir-birinə qovuşmuşdur. Amma bu zaman İsadakı İlahi təbiət insani təbiəti üstələyir. Evtixiyin təlimi monofizitlik adlandırılmışdır. Məclisə yığışan 630 yepiskop monofizitliyi rədd edərək qərara gəlmişlər ki, İsada olan iki təbiət bir-biri ilə “qovuşmayaraq və mahiyyəti dəyişməyərək” (Evtixiyin əleyhinə), “bir-birindən ayrılmaq şərti ilə” (Nestora qarşı) birləşmişdirlər. Xalkedon Kilsə Məclisinin qərarları Misirdə, Ermənistanda, qismən Suriya və Fələstində qəbul edilməmişdir. Hal-hazırda Misir qibtiləri, Suriya yakovitləri, erməni qriqoryanları, Efiopiyadakı xristianların əksəriyyərti monofizit (yaxud miafizit) əqidəsinə mənsubdurlar.
Böyük parçalanma (pravoslav - katolik)
Roma papası ilə Konstantinopol kilsəsinin patriarxının arasındakı ziddiyyətlər XI əsrdən çox-çox əvvəl meydana gəlmişdi. Ümumiyyətlə, Qərb və Şərq Kilsələri bir-birindən fərqli olaraq inkişaf edirdi. Şərqdə və Qərbdə Kilsə ənənələri, bəzi ayinlər, bir-birindən fərqlənirdi. Bu amil də Kilsənin parçalanmasında müəyyən rol oynamışdı. Bundan əlavə, Roma ilə Bizans arasında siyasi münasibətlər də kilsələrə təsir göstərirdi. Roma papazları, həm də Konstantinopol patriarxları bütün xristian dünyası üzərində başçılıq etmək istəyirdilər və onların arasındakı rəqabət getdikcə dərinləşirdi.
Lakin Kilsənin parçalanmasına gətirən əsas rəsmi səbəb əqidə üstündə ixtilaf sayılmaqdadır. Məlum olduğu kimi, xristianlar bir Allahın üç Sifətdən ibarət olduğuna etiqad edirlər. Bu Sifətlərin üçüncüsü olan Müqəddəs Ruh, həyatverici keyfiyyətlərinə malik olan Sifətdir. Onun Atadan, yoxsa Atadan və Oğuldan çıxması haqqında gərgin mübahisələr Kilsənin katolik və pravoslav olmaq üzrə ikiyə bölünməsinə səbəb olmuşdur. Qərbdə Ambrosiy, İyeronim, Avqustin kimi Müqəddəs Ruhun təkcə Atadan deyil, həm də Oğuldan çıxmasını (latınca filioque) iddia edirdilər. VII əsrdə İspaniyanın Toledo şəhərində keçirilən Kilsə Məclisində filioque xristian əqidəsinin əsaslarına (simvoluna) daxil edilmişdir. Lakin şərq Kilsəsi filioqueni qəbul etməmişdi. Onların fikrincə, Müqəddəs Ruh yalnız Atadan çıxır, Oğuldan çıxmaz. Qərb atalarının filioque haqqında dediklərini isə, Kilsənin deyil, onların şəxsi fikirləri olduğunu deyirdilər. X əsrdə də Qərb və Şərq Kilsələri arasında sülh əldə edilməmişdi. Konstantinopol keşişləri Roma papazına yalnız müstəsna hallarda müraciətlər edirdilər. Bu amil isə Kilsələri biri-birindən daha da uzaqlaşdırırdı.
XI əsrdə Qərb və Şərq Kilsələri arasında çox ciddi ixtilaf baş vermişdir. Axırda patriarx Mixael Kelluarios 1054-cü ildə Kilsə Məclisi yığaraq, Roma papazının nümayəndələrini lənətləmiş, Roma Kilsəsi ilə bütün əlaqələrin kəsilməsi haqqında sərəncam vermişdir. O zaman Xristian Kilsəsi parçalanmışdır. Şərq (yunan) Kilsəsi ortodoks (pravoslav), Qərb (latın) Kilsəsi isə katolik adlandırılmışdır.
Reformasiya parçalanması (katolik - protestant)
XVI əsrdə alman alimi, katolik rahibi Martin Lüter (1483-1546) katolik kilsəsində yayılmış bir sıra haqsızlıqlara, xüsusilə indulgensiya («cənnət qəbzləri») satmasına etiraz etmişdir. 31 oktyabr 1517-ci ildə Lüter, katolik kilsəsinə qarşı yazdığı “95 tezis”i Vittenberq kilsəsinin divarlarından asmışdır. O gündən Avropada Reformasiya başlanmışdır. Ondan sonra Roma papasına tabe olmayan müstəqil xristian kilsələri yaranmışdır.
1518-ci ilin oktyabrında Ausburq şəhərində keçirilən iclasda Lüter, Papanın müvəkkili kardinal Kaetan tərəfindən bidətçi adlandırılsa da, o, Almaniyanın bir sıra nüfuzlu şəxsləri tərəfindən müdafiə edilmişdir. Bütün bunlara baxmayaraq 3 yanvar 1521-ci ildə Roma papası rəsmən Lüteri kilsədən çıxarmışdır. Buna cavabən Lüter papanın fərmanını yandırmışdır.
Lüter Bibliyanı alman dilinə tərcümə etmiş və hər möminin özünün Bibliyanı düzgün anlayıb şərh edə biləcəyi inancını yaymışdır. Katolik kilsəsindən ayrılan xristianlar yeni kilsə yaratmışlar; bu kilsə, Vatikana tabe olmadığına, ona qarşı etiraz etdiyinə görə protestant adlandırılmışdır. İlk protestant kilsələri lüteran, kalvinist və anqlikan idi. Ondan sonra protestant hərəkatı içərisində , baptist, , konqreqasionalist, pentikost (əllincilər), xarizmat, presviterian və b. müxtəlif kilsələr yaranmışdır.
Xristian kilsələrinin birliyi
Xristianlıqda bölünmə prosesi hal-hazırda davam etsə də, xüsusilə XX əsrdən başlayaraq əks proses müşahidə olunur. Müasir dünya şəraitində müxtəlif xristian məzhəbləri arasında dialoq və əməkdaşlıq getdikcə artır. 1948-ci ildə yaranan hal-hazırda 100-dən artıq ölkədə 330-dan artıq kilsə, məzhəb və icmanı birləşdirir.
Pravoslav kilsəsinin görkəmli nümayəndələri hələ XIX əsrdən Qərb kilsələri ilə dialoqa hazır idilər. 1938-ci ildə protoierey Sergiy Bulqakov tələbə konfransında çıxışında belə demişdir: “Fikir ayrılıqlarına baxmayaraq xristian dünyası indiyədək əsas əqidələrində əsaslı vəhdəti qoruyur, həmin əqidələr bütün xristianlar tərəfindən qəbul edilən əsas iqrar və iman simvollarında (Nikeya, Həvari, Afanasiy simvolları) ifadə olunmuşdur.
Məşhur rus pravoslav alimi və keşişi Aleksandr Men demişdir: “Kilsə mahiyyətcə birdir; xristianları parçalayan əsasən öz məhdudluqları, dar düşüncələri, günahlarıdır. Bu acınacaqlı fakt xristianlıqda baş verən böhranların başlıca səbəblərindən biridir. Yalnız qardaşlarla birliyi qoruyaraq və kilsə həyatının müxtəlif formalarına hörmət edərək biz yenidən qüvvəyə, sülhə və Allahın xeyir-duasına nail olacağımızı ümid edə bilirik”.
Roma papası II İoann Pavelin 25 may 1995-ci il tarixli ensiklikasında katolik kilsəsinin pravoslav və protestant kilsələri ilə birliyi haqqında belə qərar verilmişdir: “Katolik kilsəsi Məsihin bütün şagirdləri ilə birlikdə olaraq Allahın planına əsasən özünü bütün xristianları birliyə gətirmək ekumenik məqsədinə həsr edir”.
yaranmasında böyük rolu olan protestant kilsələrinin nümayəndəsi, hazırda Şuranın baş katibi Olav Fykse Tveit daha irəliyə gedib, başqa din mənsubları ilə dialoqdan bəhs etmişdir: “Başqa imanlara mənsub insanlarla dialoqda olmadan, xristian şəhadəti etmək qeyri-mümkündür. Bu demək deyil ki, siz öz əqidənizdən imtina etməlisiniz. Ancaq heç kəs Allaha iman etdiyini deyib, sonra, “Bizim Allahımız sizə qarşıdır” deyə bilməz. Allah hər kəsin Yaradanıdır..."
İstinadlar
- Aydın Əlizadə. Xristianlıq: Tarix və fəlfəsə (ilk çağlar). Ümumdünya Kilsə məclisləri. http://alizadeh.narod.ru/kitablar/Xristianliq/5.7.html 2022-03-31 at the Wayback Machine
- Вл. C. Соловьев. Монофизитство, монофизиты. http://halkidon2006.orthodoxy.ru/o/sobor/572vl_solov.htm 2022-03-31 at the Wayback Machine
- Aydın Əlizadə. Xristianlıq: Tarix və fəlfəsə (ilk çağlar). VIII Fəsil. Sonluq əvəzi. Qərb və Şərq arasında ixtilaflar və xristian kilsəsinin parçalanması. http://alizadeh.narod.ru/kitablar/Xristianliq/8.html 2022-09-25 at the Wayback Machine
- Протоиерей Сергий Булгаков. Una Sancta. Основания Экуменизма. Доклад на англо-русской студенческой конференции в High Leigh, 1938 г. Тема конференции -- "Возрастание в полноту". Впервые опубликован в журнале "Путь", 1938-1939, № 58, с. 3-15. http://krotov.info/libr_min/b/bulgakovs/put_58_03.html 2011-11-17 at the Wayback Machine
- Александр Мень. Из интервью на случай ареста. Вестник РХД, 1990,№ 159, стр. 305.
- Encyclical Ut unum sint, 6 http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_25051995_ut-unum-sint_en.html 2009-02-27 at the Wayback Machine
- Is Christianity dead in the water? Are churches merely nostalgia-filled relics?: Ken Gallinger. http://www.thestar.com/living/article/1146030--is-christianity-dead-in-the-water-are-churches-merely-nostalgia-filled-relics-ken-gallinger 2012-06-24 at the Wayback Machine
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Xristianlıq: Tarix və fəlfəsə (ilk çağlar).
- Энциклопедия «Вокруг света», Мартин Лютер. http://www.vokrugsveta.ru/encyclopedia/index.php?title=Лютер%2C_Мартин
- Энциклопедия «Вокруг света», Протестантизм. http://www.vokrugsveta.ru/encyclopedia/index.php?title=Протестантизм
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xristianliq Isa Bakire Meryemin dogmasi Isanin carmixa cekilmesi Isanin dirilmesi Pasxa Isa Xristianliqda Erken Dovr Hevari Kilse Inanc Incil Allahin Padsahligi Septuaginta Yeni Ehd Bibliya Ehdi Etiq Ehdi Cedid Apokrif Teologiya Bagislanma Veftiz Xristologiya Ata Ogul Muqeddes Ruh Insan Xilas Esxatologiya Uc uqnum Tarix ve Eneneler Meryem Pyotr Pavel Erken I Konstantin Kilse meclisi Xristianliqda bolunme Xac yurusleri Reformasiya Mezhebler ve Herekatlar Anabaptist Anglikan Baptist Kalvinizm Evangelizm Luteran Protestant Ellinci Katolik kilsesiPravoslav Konstantinopol Pravoslav KilsesiHerekatlarYehova sahidleri Esas movzular Veftiz SimvolizmXristianliqbaxmuzakireredakte Xristianliqda bolunme yaxud xristian kilsesinin parcalanmasi kilsede eqide ixtilafi neticesinde bas veren hadisedir Xristian kilsesi ersler boyunca defelerle bolunmusdur Lakin qlobal miqysada bolunme uc defe bas vermisdir Birinci defe 451 ci ilde monofizitliyin redd edilmesi ile bir sira serqi kilseler ortodoksal kilseden ayrilmisdir 1054 cu ilde ortodoksal kilse parcalanaraq pravoslav kilsesi ve katolik kilsesi olmaq uzre ikiye bolunmusdur Axirda ucuncu defe 1517 ci ilde baslanan Reformasiyanin neticesinde katolik kilsesinden ayrilan islahat herekati zamanla protestant mezhebinin yaranmasina sebeb olmusdur Xalkedon parcalanmasi monofizit diafizit 451 ci ilde Xalkedonda hal hazirda Turkiyede Istanbulun Kadikoy bolgesi kecirilen Konstantinopol arximandriti Evtixiyin telimi redd edilmisdir Bele ki Evtixiy Nestorun telimini inkar ederek onun eksi olan basqa bir ifrat fikir ireli sururdu Evtixiye gore Ilahi ve insani tebiet Isada tam olaraq bir birine qovusmusdur Amma bu zaman Isadaki Ilahi tebiet insani tebieti usteleyir Evtixiyin telimi monofizitlik adlandirilmisdir Meclise yigisan 630 yepiskop monofizitliyi redd ederek qerara gelmisler ki Isada olan iki tebiet bir biri ile qovusmayaraq ve mahiyyeti deyismeyerek Evtixiyin eleyhine bir birinden ayrilmaq serti ile Nestora qarsi birlesmisdirler Xalkedon Kilse Meclisinin qerarlari Misirde Ermenistanda qismen Suriya ve Felestinde qebul edilmemisdir Hal hazirda Misir qibtileri Suriya yakovitleri ermeni qriqoryanlari Efiopiyadaki xristianlarin ekseriyyerti monofizit yaxud miafizit eqidesine mensubdurlar Boyuk parcalanma pravoslav katolik Esas meqale Serq ve Qerb kilselerinin aralanmasiXristian kilsenin bolunmesi Roma papasi ile Konstantinopol kilsesinin patriarxinin arasindaki ziddiyyetler XI esrden cox cox evvel meydana gelmisdi Umumiyyetle Qerb ve Serq Kilseleri bir birinden ferqli olaraq inkisaf edirdi Serqde ve Qerbde Kilse eneneleri bezi ayinler bir birinden ferqlenirdi Bu amil de Kilsenin parcalanmasinda mueyyen rol oynamisdi Bundan elave Roma ile Bizans arasinda siyasi munasibetler de kilselere tesir gosterirdi Roma papazlari hem de Konstantinopol patriarxlari butun xristian dunyasi uzerinde basciliq etmek isteyirdiler ve onlarin arasindaki reqabet getdikce derinlesirdi Lakin Kilsenin parcalanmasina getiren esas resmi sebeb eqide ustunde ixtilaf sayilmaqdadir Melum oldugu kimi xristianlar bir Allahin uc Sifetden ibaret olduguna etiqad edirler Bu Sifetlerin ucuncusu olan Muqeddes Ruh heyatverici keyfiyyetlerine malik olan Sifetdir Onun Atadan yoxsa Atadan ve Oguldan cixmasi haqqinda gergin mubahiseler Kilsenin katolik ve pravoslav olmaq uzre ikiye bolunmesine sebeb olmusdur Qerbde Ambrosiy Iyeronim Avqustin kimi Muqeddes Ruhun tekce Atadan deyil hem de Oguldan cixmasini latinca filioque iddia edirdiler VII esrde Ispaniyanin Toledo seherinde kecirilen Kilse Meclisinde filioque xristian eqidesinin esaslarina simvoluna daxil edilmisdir Lakin serq Kilsesi filioqueni qebul etmemisdi Onlarin fikrince Muqeddes Ruh yalniz Atadan cixir Oguldan cixmaz Qerb atalarinin filioque haqqinda dediklerini ise Kilsenin deyil onlarin sexsi fikirleri oldugunu deyirdiler X esrde de Qerb ve Serq Kilseleri arasinda sulh elde edilmemisdi Konstantinopol kesisleri Roma papazina yalniz mustesna hallarda muracietler edirdiler Bu amil ise Kilseleri biri birinden daha da uzaqlasdirirdi XI esrde Qerb ve Serq Kilseleri arasinda cox ciddi ixtilaf bas vermisdir Axirda patriarx Mixael Kelluarios 1054 cu ilde Kilse Meclisi yigaraq Roma papazinin numayendelerini lenetlemis Roma Kilsesi ile butun elaqelerin kesilmesi haqqinda serencam vermisdir O zaman Xristian Kilsesi parcalanmisdir Serq yunan Kilsesi ortodoks pravoslav Qerb latin Kilsesi ise katolik adlandirilmisdir Reformasiya parcalanmasi katolik protestant XVI esrde alman alimi katolik rahibi Martin Luter 1483 1546 katolik kilsesinde yayilmis bir sira haqsizliqlara xususile indulgensiya cennet qebzleri satmasina etiraz etmisdir 31 oktyabr 1517 ci ilde Luter katolik kilsesine qarsi yazdigi 95 tezis i Vittenberq kilsesinin divarlarindan asmisdir O gunden Avropada Reformasiya baslanmisdir Ondan sonra Roma papasina tabe olmayan musteqil xristian kilseleri yaranmisdir 1518 ci ilin oktyabrinda Ausburq seherinde kecirilen iclasda Luter Papanin muvekkili kardinal Kaetan terefinden bidetci adlandirilsa da o Almaniyanin bir sira nufuzlu sexsleri terefinden mudafie edilmisdir Butun bunlara baxmayaraq 3 yanvar 1521 ci ilde Roma papasi resmen Luteri kilseden cixarmisdir Buna cavaben Luter papanin fermanini yandirmisdir Luter Bibliyani alman diline tercume etmis ve her mominin ozunun Bibliyani duzgun anlayib serh ede bileceyi inancini yaymisdir Katolik kilsesinden ayrilan xristianlar yeni kilse yaratmislar bu kilse Vatikana tabe olmadigina ona qarsi etiraz etdiyine gore protestant adlandirilmisdir Ilk protestant kilseleri luteran kalvinist ve anqlikan idi Ondan sonra protestant herekati icerisinde baptist konqreqasionalist pentikost ellinciler xarizmat presviterian ve b muxtelif kilseler yaranmisdir Xristian kilselerinin birliyiXristianliqda bolunme prosesi hal hazirda davam etse de xususile XX esrden baslayaraq eks proses musahide olunur Muasir dunya seraitinde muxtelif xristian mezhebleri arasinda dialoq ve emekdasliq getdikce artir 1948 ci ilde yaranan hal hazirda 100 den artiq olkede 330 dan artiq kilse mezheb ve icmani birlesdirir Pravoslav kilsesinin gorkemli numayendeleri hele XIX esrden Qerb kilseleri ile dialoqa hazir idiler 1938 ci ilde protoierey Sergiy Bulqakov telebe konfransinda cixisinda bele demisdir Fikir ayriliqlarina baxmayaraq xristian dunyasi indiyedek esas eqidelerinde esasli vehdeti qoruyur hemin eqideler butun xristianlar terefinden qebul edilen esas iqrar ve iman simvollarinda Nikeya Hevari Afanasiy simvollari ifade olunmusdur Meshur rus pravoslav alimi ve kesisi Aleksandr Men demisdir Kilse mahiyyetce birdir xristianlari parcalayan esasen oz mehdudluqlari dar dusunceleri gunahlaridir Bu acinacaqli fakt xristianliqda bas veren bohranlarin baslica sebeblerinden biridir Yalniz qardaslarla birliyi qoruyaraq ve kilse heyatinin muxtelif formalarina hormet ederek biz yeniden quvveye sulhe ve Allahin xeyir duasina nail olacagimizi umid ede bilirik Roma papasi II Ioann Pavelin 25 may 1995 ci il tarixli ensiklikasinda katolik kilsesinin pravoslav ve protestant kilseleri ile birliyi haqqinda bele qerar verilmisdir Katolik kilsesi Mesihin butun sagirdleri ile birlikde olaraq Allahin planina esasen ozunu butun xristianlari birliye getirmek ekumenik meqsedine hesr edir yaranmasinda boyuk rolu olan protestant kilselerinin numayendesi hazirda Suranin bas katibi Olav Fykse Tveit daha ireliye gedib basqa din mensublari ile dialoqdan behs etmisdir Basqa imanlara mensub insanlarla dialoqda olmadan xristian sehadeti etmek qeyri mumkundur Bu demek deyil ki siz oz eqidenizden imtina etmelisiniz Ancaq hec kes Allaha iman etdiyini deyib sonra Bizim Allahimiz size qarsidir deye bilmez Allah her kesin Yaradanidir IstinadlarAydin Elizade Xristianliq Tarix ve felfese ilk caglar Umumdunya Kilse meclisleri http alizadeh narod ru kitablar Xristianliq 5 7 html 2022 03 31 at the Wayback Machine Vl C Solovev Monofizitstvo monofizity http halkidon2006 orthodoxy ru o sobor 572vl solov htm 2022 03 31 at the Wayback Machine Aydin Elizade Xristianliq Tarix ve felfese ilk caglar VIII Fesil Sonluq evezi Qerb ve Serq arasinda ixtilaflar ve xristian kilsesinin parcalanmasi http alizadeh narod ru kitablar Xristianliq 8 html 2022 09 25 at the Wayback Machine Protoierej Sergij Bulgakov Una Sancta Osnovaniya Ekumenizma Doklad na anglo russkoj studencheskoj konferencii v High Leigh 1938 g Tema konferencii Vozrastanie v polnotu Vpervye opublikovan v zhurnale Put 1938 1939 58 s 3 15 http krotov info libr min b bulgakovs put 58 03 html 2011 11 17 at the Wayback Machine Aleksandr Men Iz intervyu na sluchaj aresta Vestnik RHD 1990 159 str 305 Encyclical Ut unum sint 6 http www vatican va holy father john paul ii encyclicals documents hf jp ii enc 25051995 ut unum sint en html 2009 02 27 at the Wayback Machine Is Christianity dead in the water Are churches merely nostalgia filled relics Ken Gallinger http www thestar com living article 1146030 is christianity dead in the water are churches merely nostalgia filled relics ken gallinger 2012 06 24 at the Wayback MachineMenbeAydin Elizade Xristianliq Tarix ve felfese ilk caglar Enciklopediya Vokrug sveta Martin Lyuter http www vokrugsveta ru encyclopedia index php title Lyuter 2C Martin Enciklopediya Vokrug sveta Protestantizm http www vokrugsveta ru encyclopedia index php title Protestantizm