Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səddi-İsgəndəri (özb. Saddi Iskandariy; سد اسكندرى) — Əlişir Nəvainin 1485-ci ildə Cığatay dilində yazılmış İsgəndər (Makedoniyalı İsgəndər) haqqında poemasıdır. Xəmsəsinə daxildir. Fars (Şahnamə, İsgəndərnamə) və ərəb əfsanələrinin (Quran) işlənməsi əsasında Şərq ədəbiyyatında Makedoniyalı İsgəndər obrazının dərk edilməsinə həsr olunub. 89 fəsildən ibarətdir.
| Səddi-İsgəndəri | |
|---|---|
| Müəllif | Əlişir Nəvai |
| Orijinal dili | Cığatay dili |
Məzmunu
Rum və Rusun övladsız hökmdarı (məlik) Faylakus şəhərin xarabalıqları arasından bir körpə tapır, onu övladlığa götürür və adını İsgəndər qoyur. Nəvai bu körpənin fars şahı Daranın gözdən düşmüş Rum şahzadəsindən olan oğlu olması versiyanı açıqlayır. İsgəndərə ən yaxşı müəllimlər təqdim olunur, o cümlədən Nakumoxisin oğlu Ərəstu. Ərəstu İsgəndərin böyük gələcəyini proqnozlaşdırır. Faylakusun ölümündən sonra İsgəndər Rum üzərində padşahlıq edir. Ölkəsində ədaləti bərqərar edərək, Zənzibarı ələ keçirdi və Əndəlüsdə möhkəmlənərək Frank dünyasını diz çökdürdü. Sonra İsgəndəriyyə şəhərinin əsasının qoyulduğu Misir fəth edildi. İsgəndər Şamı işğal edir və Hələb şəhərini zəbt edir, bundan sonra Məkkədə ibadət edir. Bundan sonra onun yolu Farsa, Xarəzmə, Qıpçaq çöllərinə və Saksına uzanır. Daha sonra ruslarla və osetinlərlə ittifaqa girən İsgəndər çərkəzlər və gürcüləri fəth edir. O, səhralıq ölkə Fərhardan keçərək şərqə doğru Mavəraünnəhr, Çigil və Çinə hərəkət edir. Çindən fateh Hind və Sində gedir. Kirmandan keçərək Xorasana çatır və burada Herat şəhərini tikir. Dünyanı fəth edən İsgəndər Ruma qayıdır, bundan sonra Yəcuclara qarşı divar çəkməyə başlayır. Sonra o, dənizlərdə üzür, adalar kəşf edir və şüşə topda Okeanın dərinliklərinə enmək qərarına gəlir. Onun canlı su tapmaq cəhdi uğursuzluqla nəticələnir.
Sonra Nəvai rəvayətin xronologiyasını pozaraq İsgəndərlə Dara arasındakı münaqişəyə qayıdır, çünki Faylakus bir vaxtlar minlərlə qızıl yumurta ilə Fars padşahına müntəzəm olaraq xərac verirdi. İsgəndərin taxta çıxması və Zəncilərə qarşı birinci yürüşü bir daha təkrarlanır. Üç ildən sonra Daradan çapar gələndə İsgəndər xərac verməkdən imtina edir. Buna cavab olaraq Dara Rum padşahına rəqibinin gəncliyinə eyham vuraraq, simvolik hədiyyə — çövkən dəyənəyi göndərir. Amma burada da İsgəndər geri qalmır. Qəzəblənmiş Dara İranı, Turanı və Çini öz bayraqları altına toplayır. Müttəfiq qoşunları Hinddən Qaraxanı, Çöldən Temur-Taşı (Dəştdən), Misirdən Bərka-Başını, Havrandan Fərəngisi, Şirvandan Dəvəlini Fars şahına aparır. Dara ordusunda siyahısında həmçinin özbəklər, moğollar, kalmıklar və 40.000 ərəb vardı. İsgəndərin ordusu hər birində 100 min əsgər olan iki qanaddan ibarət idi: sağ qanad franklar, sol qanad isə ruslardan təşkil olunmuşdu. İki ordunun döyüşündən əvvəl iki qəhrəman Borik və Harran arasında döyüş baş verdi. Sonra Borik daha bir neçə fars qəhrəmanını öldürür. Onunla ancaq Məğribdən pələng paltarında olan dəhşətli döyüşçü öldürür. Ertəsi gün qanlı döyüş başlayır, lakin gözlənilmədən Daranın qərargahında sui-qəsd baş verir və iki yaxın adam ağalarını öldürür. Qələbə İsgəndərə qismət olur, lakin o, düşmənlərinə qeyri-adi səxavət göstərir: Dara padşah hörməti ilə dəfn edilir, ordusuna ikiqat məvacib ödənilir. Daranın qızı Roksana İsgəndərin arvadı olur.
İsgəndər Daranı məğlub etdikdən sonra Çin, Hind, Misir, Bağdad, Məkkə, Kəşmir, Saksin və Sakalibaya səfirlər göndərir. Kəşmir, Hinda və Çin hökmdarları istisna olmaqla, bütün padşahlar İsgəndərin hakimiyyətini tanıyır. Nəvai Teymurilər imperiyasının iki ən böyük şəhərinin — Səmərqənd və Heratın əsasının qoyulmasını İsgəndərə aid edir.
Kəşmir sehrbazı Mallunun cadugərliyi ilə mübarizə aparmaq üçün İsgəndər müdriklərinə — Aristotel, Platon, Sokrat, Fales, Hermes, Arximed, Apollonius, Porfirius, Filemon və Şaminosa müraciət edir. Onlar dağ qalalarını əzməyə kömək edən "ildırım silahları" hazırlayırlar. Kəşmir hökmdarının xəzinəsindən İsgəndər Cəmşidin tükənməyən və dünyanın əks olunduğu iki qədəhini tapır.
İsgəndərin qüdrətini görən hindli Raca döyüşmədən təslim olur. Rum hökmdarı öz mərhəmətini göstərərək yerli əhaliyə yük düşməməsi üçün ordusunu Dehlidə yerləşdirməkdən imtina edir. İsgəndərin ordusu səndəl və çinar ağaclarının bitdiyi gözəl Nigar meşəsində yerləşir. Sonra İsgəndər ordusu ilə Qücərat və Omandan keçərək dənizləri və çölləri aşaraq Məğribə doğru hərəkət edir. O, orada vəhşi qarışqalardan xəbər tutur. Onların olduğu torpaqların arxasında İrəm kimi bir vadi vardı. Buranı keçməyin fəlakətli olacağı haqqında şayiələrə inanan İsgəndər sonrakı fəthlərdən imtina edir.
Sonra dənizi keçərək şimaldakı Fərəng ölkəsinə çatarkən, onun Kirvan dağlıq bölgəsindəki mülklərinə hücum etməyə başlayan saysız-hesabsız Yəcuclar haqqında eşidir. Yeni düşmənə qalib gəlməyin mümkünsüzlüyünü dərk edən İsgəndər Fərəng, Rum, Şam və Rus bölgələrinin köməyi ilə onlara qarşı mis və dəmirdən divar tikir. Divarın hündürlüyü təxminən 250 metr, uzunluğu isə 5 kilometr idi. Sonra İsgəndər Okeana üç min gəmidən ibarət dəniz ekspedisiyası təchiz edir və burada çoxlu adalar kəşf edir.
Nəvai vurğulayır ki, bütün böyük şöhrət və uğurlarına baxmayaraq, İsgəndəri xəstəlik və ölüm gözləyirdi. Böyük padşahın xatirəsini ehtiramla yad etmək üçün əvvəllər onun məsləhətçiləri arasında olan müdriklər: Platon, Sokrat, Apollonius, Hippokrat, Hermes, Porfirius və Aristotel gəlir.
Əsərin sonunda Nəvai özündən əvvəlki X–XV əsr fars şairləri: Firdovsi, Nizami, Xosrov, Cami, Sədi, Ünsüri, Sənai, Xaqani və Ənvərini tərifləyir.
İstinadlar
- См.Зуль-Карнайн
- См. Дараб (царь)
- "Александр Македонский в восточной поэзии". 2019-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-06.
Xarici keçidlər
- Алишер Навои — Стена Искандара 2019-06-30 at the Wayback Machine
- Xamsa: Saddi Iskandariy
- Алишер Навоий. Садди Искандарий
- Краткое содержание: Стена Искандера
- Стена Искандера
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seddi Isgenderi ozb Saddi Iskandariy سد اسكندرى Elisir Nevainin 1485 ci ilde Cigatay dilinde yazilmis Isgender Makedoniyali Isgender haqqinda poemasidir Xemsesine daxildir Fars Sahname Isgendername ve ereb efsanelerinin Quran islenmesi esasinda Serq edebiyyatinda Makedoniyali Isgender obrazinin derk edilmesine hesr olunub 89 fesilden ibaretdir Seddi IsgenderiMuellif Elisir NevaiOrijinal dili Cigatay diliMezmunuRum ve Rusun ovladsiz hokmdari melik Faylakus seherin xarabaliqlari arasindan bir korpe tapir onu ovladliga goturur ve adini Isgender qoyur Nevai bu korpenin fars sahi Daranin gozden dusmus Rum sahzadesinden olan oglu olmasi versiyani aciqlayir Isgendere en yaxsi muellimler teqdim olunur o cumleden Nakumoxisin oglu Erestu Erestu Isgenderin boyuk geleceyini proqnozlasdirir Faylakusun olumunden sonra Isgender Rum uzerinde padsahliq edir Olkesinde edaleti berqerar ederek Zenzibari ele kecirdi ve Endelusde mohkemlenerek Frank dunyasini diz cokdurdu Sonra Isgenderiyye seherinin esasinin qoyuldugu Misir feth edildi Isgender Sami isgal edir ve Heleb seherini zebt edir bundan sonra Mekkede ibadet edir Bundan sonra onun yolu Farsa Xarezme Qipcaq collerine ve Saksina uzanir Daha sonra ruslarla ve osetinlerle ittifaqa giren Isgender cerkezler ve gurculeri feth edir O sehraliq olke Ferhardan kecerek serqe dogru Maveraunnehr Cigil ve Cine hereket edir Cinden fateh Hind ve Sinde gedir Kirmandan kecerek Xorasana catir ve burada Herat seherini tikir Dunyani feth eden Isgender Ruma qayidir bundan sonra Yecuclara qarsi divar cekmeye baslayir Sonra o denizlerde uzur adalar kesf edir ve suse topda Okeanin derinliklerine enmek qerarina gelir Onun canli su tapmaq cehdi ugursuzluqla neticelenir Sonra Nevai revayetin xronologiyasini pozaraq Isgenderle Dara arasindaki munaqiseye qayidir cunki Faylakus bir vaxtlar minlerle qizil yumurta ile Fars padsahina muntezem olaraq xerac verirdi Isgenderin taxta cixmasi ve Zencilere qarsi birinci yurusu bir daha tekrarlanir Uc ilden sonra Daradan capar gelende Isgender xerac vermekden imtina edir Buna cavab olaraq Dara Rum padsahina reqibinin gencliyine eyham vuraraq simvolik hediyye covken deyeneyi gonderir Amma burada da Isgender geri qalmir Qezeblenmis Dara Irani Turani ve Cini oz bayraqlari altina toplayir Muttefiq qosunlari Hindden Qaraxani Colden Temur Tasi Destden Misirden Berka Basini Havrandan Ferengisi Sirvandan Develini Fars sahina aparir Dara ordusunda siyahisinda hemcinin ozbekler mogollar kalmiklar ve 40 000 ereb vardi Isgenderin ordusu her birinde 100 min esger olan iki qanaddan ibaret idi sag qanad franklar sol qanad ise ruslardan teskil olunmusdu Iki ordunun doyusunden evvel iki qehreman Borik ve Harran arasinda doyus bas verdi Sonra Borik daha bir nece fars qehremanini oldurur Onunla ancaq Megribden peleng paltarinda olan dehsetli doyuscu oldurur Ertesi gun qanli doyus baslayir lakin gozlenilmeden Daranin qerargahinda sui qesd bas verir ve iki yaxin adam agalarini oldurur Qelebe Isgendere qismet olur lakin o dusmenlerine qeyri adi sexavet gosterir Dara padsah hormeti ile defn edilir ordusuna ikiqat mevacib odenilir Daranin qizi Roksana Isgenderin arvadi olur Isgender Darani meglub etdikden sonra Cin Hind Misir Bagdad Mekke Kesmir Saksin ve Sakalibaya sefirler gonderir Kesmir Hinda ve Cin hokmdarlari istisna olmaqla butun padsahlar Isgenderin hakimiyyetini taniyir Nevai Teymuriler imperiyasinin iki en boyuk seherinin Semerqend ve Heratin esasinin qoyulmasini Isgendere aid edir Kesmir sehrbazi Mallunun cadugerliyi ile mubarize aparmaq ucun Isgender mudriklerine Aristotel Platon Sokrat Fales Hermes Arximed Apollonius Porfirius Filemon ve Saminosa muraciet edir Onlar dag qalalarini ezmeye komek eden ildirim silahlari hazirlayirlar Kesmir hokmdarinin xezinesinden Isgender Cemsidin tukenmeyen ve dunyanin eks olundugu iki qedehini tapir Isgenderin qudretini goren hindli Raca doyusmeden teslim olur Rum hokmdari oz merhemetini gostererek yerli ehaliye yuk dusmemesi ucun ordusunu Dehlide yerlesdirmekden imtina edir Isgenderin ordusu sendel ve cinar agaclarinin bitdiyi gozel Nigar mesesinde yerlesir Sonra Isgender ordusu ile Qucerat ve Omandan kecerek denizleri ve colleri asaraq Megribe dogru hereket edir O orada vehsi qarisqalardan xeber tutur Onlarin oldugu torpaqlarin arxasinda Irem kimi bir vadi vardi Burani kecmeyin felaketli olacagi haqqinda sayielere inanan Isgender sonraki fethlerden imtina edir Sonra denizi kecerek simaldaki Fereng olkesine catarken onun Kirvan dagliq bolgesindeki mulklerine hucum etmeye baslayan saysiz hesabsiz Yecuclar haqqinda esidir Yeni dusmene qalib gelmeyin mumkunsuzluyunu derk eden Isgender Fereng Rum Sam ve Rus bolgelerinin komeyi ile onlara qarsi mis ve demirden divar tikir Divarin hundurluyu texminen 250 metr uzunlugu ise 5 kilometr idi Sonra Isgender Okeana uc min gemiden ibaret deniz ekspedisiyasi techiz edir ve burada coxlu adalar kesf edir Nevai vurgulayir ki butun boyuk sohret ve ugurlarina baxmayaraq Isgenderi xestelik ve olum gozleyirdi Boyuk padsahin xatiresini ehtiramla yad etmek ucun evveller onun meslehetcileri arasinda olan mudrikler Platon Sokrat Apollonius Hippokrat Hermes Porfirius ve Aristotel gelir Eserin sonunda Nevai ozunden evvelki X XV esr fars sairleri Firdovsi Nizami Xosrov Cami Sedi Unsuri Senai Xaqani ve Enverini terifleyir IstinadlarSm Zul Karnajn Sm Darab car Aleksandr Makedonskij v vostochnoj poezii 2019 07 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 12 06 Xarici kecidlerAlisher Navoi Stena Iskandara 2019 06 30 at the Wayback Machine Xamsa Saddi Iskandariy Alisher Navoij Saddi Iskandarij Kratkoe soderzhanie Stena Iskandera Stena Iskandera