Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sosialistlər fraksiyası — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti fraksiyalarından biri.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin Sosialistlər fraksiyası | |
|---|---|
| Lideri | Səməd ağa Ağamalıoğlu Aslan bəy Səfikürdski |
| Quruluş tarixi | 7 dekabr 1918 |
| Dağılma tarixi | 27 aprel 1920 |
| İdeologiya | sosializm |
| İdeoloji spektr | solçu |
| Müttəfiqlər | Müsəlman Sosialist Bloku Xalqçı Partiyası Hümmət Partiyası |
| Parlamentdə | 12 / 120 (27 aprel 1920) |
| Hökumətdə | 3 / 15 (24 dekabr 1920) |
Haqqında
Əhməd bəy Pepinov və Səməd ağa Ağamalıoğlu maliyyə-büdcə komissiyasında, Bağır Rzayev təsərrüfat komissiyasında, Əhməd bəy Pepinov, Bağır Rzayev, Qasım bəy Camalbəyov, Rza bəy Qaraşarov Məclisi-Məbusan çağırılması üzrə Mərkəzi Komissiyada, İbrahim Əbilov və Hacı Kərim Sanılı redaksiya, aqrar, həmçinin sorğu komissiyalarında fəaliyyət göstərirdilər. Səməd ağa Ağamalıoğlu aqrar komissiyanın sədri idi. Sosialistlər fraksiyasının bəyannaməsində yeni hökumətin koalision olması və demokratik prinsiplərə əsaslanması tələbi qoyulurdu. Bəyarmamədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müstəqilliyinin qorunması və demokratiyanın təsdiqi hökumətin başlıca vəzifəsi kimi müəyyənləşdirilirdi. Fəhlə məsələsinin həlli üçün 8 saatlıq iş gününün tətbiqi, inqilab dövründə fəhlələrlə bağlanmış müqavilələrin qüvvədə qalması, fəhlə təşkilatlarına dövlət tərəfindən maddi yardım göstərilməsi kimi tədbirlərin görülməsi təklif olunurdu. Aqrar məsələ ilə bağlı torpaq komitələri yaradılması nəzərdə tutulurdu. Bəyannamədə "qadınların haqq və səlahiyyəti kişilərlə bərabər olmaqdır", — fikri xüsusi vurğulanırdı. Xarici siyasət sahəsində qonşu dövlətlərlə, Avropa ilə ən geniş əlaqələr qurulmasının vacibliyi qeyd edilirdi.
Sosialistlər fraksiyası Müsəlman Sosialist Bloku və Hümmət Partiyası çərçivəsində fəaliyyət göstərən azərbaycanlı sosial demokratları, eser (Xalqçı Partiyası) və menşevikləri (Hümmət Partiyası) birləşdirərək, parlamentin sol cinahını təşkil edirdi. Fraksiya hadisələrə və hakimiyyətdaxili proseslərə yanaşmada bir mənalı mövqe tutmurdu. Sosialistlər hökumətə qarşı kəskin münasibətdə olmalarına baxmayaraq, hakimiyyətin sağların əlinə keçəcəyindən ehtiyat etdikləri üçün, onun istefası əleyhinə çıxıb kabinetin tərkibində bəzi fərdi dəyişiklik edilməsinin tərəfdarı idilər. Onlar cinayət və möhtəkirlik məsələlərini araşdıracaq geniş səlahiyyotli xüsusi parlament komissiyasını təsis etmək, vəzifə cinayətləri, möhtəkirlik və ölkədəki əks-inqilabi cinayətləri mühakimə edəcək ali tribunalın əsaslannı işləyib hazırlamaq üçün xüsusi komissiya haqqında qətnamə layihələri təklif edirdilər. Parlament sosialistlərin tələbi ilə ölkədə ərzaq məsələsini tənzimləyəcək xüsusi komissiya yaratdı. Ali tribunal haqqında sosialistlərin təqdim etdikləri layihə parlament tərəfindən rədd olundu. Aqrar məsələdə isə sosialistlər torpağını müsadirə olunub, ödəncsiz olaraq kəndlilərə verilməsini tələb edirdilər. Uzun müzakirələrdən sonra keçirilən səsvermə sosialistlərin xeyrinə nəticələnsə də, aqrar məsələnin həllinə ciddi təsir göstərmədi.
Hökumətlərdə
III hökumət
III Xoyski hökumətinin istefasından sonra sosialistlər hesab edirdilər ki, təşkil olunacaq yeni hökumət geniş əhali təbəqələrinin tələblərini təmin edən əsl demokratik hökumət olmalıdır. Bunun üçün mərkəzin demokratik hissəsi ilə sol qüvvələrin koalisiyasını zəruri sayan sosialistlər hökumətin siyasətinə təsir etmək imkamna malik olmaq üçün nazirlər kabinetindəki yerlərin, daxili işlər naziri vəzifəsi də daxil olmaqla, yarıya qədərini tutmağa çalışırdılar. Sosialistlər bitərəfləri "ən mürtəce ünsürlər" kimi qiymətləndirib, onların koalisiyaya daxil olunmasının əleyhinə çıxış edirdilər. Sosialistlər (Hümmətsiz) hökumətin tərkibinə daxil olmağa razılıq verdikdə I Yusifbəyli hökumətində Camo bəy Hacınski poçt və teleqraf naziri, Aslan bəy Səfikürdski ədliyyə və əmək naziri oldu.
1919-cu ilin sentyabrında parlamentdə hökumətə etimad məsələsi qoyularkən sosialistlər fraksiyası qəti və açıq şəkildə hökumətə etimad göstərmədiyini bildirdi. Yeni hökumət kabinəsinin formalaşdırılması prosesində sosialistlər, İttihad Partiyası kimi, hökumətə daxil olmaq təklifini rədd etsələr də, irəli sürdükləri tələblər yerinə yetiriləcəyi halda hökumətə daxil olmaq imkanını istisna etmirdilər. Tələbləri bunlar idi:
- Denikinə qarşı mübarizə aparan dağlı xalqlarına fəal kömək göstərmək;
- qonşu respublikalar arasında bütün mübahisəli məsələləri həll etmək;
- fəhlə təşkilatlarının təqib edilməsini dayandırmaq və siyasi motivlərə görə həbs olunanları azad etmək;
- ölkədə mövcud olan qanunsuzluqların, özbaşınalıqların və siyasi hüquqlarının məhdudlaşdırılmasının qarşısını almaq;
- torpağın dərhal kəndlilərə verilməsini dekretləşdirmək, məsələ tam həll edilənə qədər bütün torpaq icarəsi müqavilələrini ləğv etmək və torpaqları kəndlilərdə saxlamaq.
IV və V hökumət
1919-cu ilin dekabrında təşkil olunan yeni koalisyon hökumətin tərkibinə sosialistlərdən Əhməd bəy Pepinov (əmək və əkinçilik naziri), Camo bəy Hacınski (poçt və teleqraf naziri) daxil idilər. Əvvəlki iki kabinetdə olduğu kimi, sosialistlər fraksiyasının nümayəndələri II Yusifbəyli hökuməti tərkibinə daxil edilsələr də, fraksiya hökumətə qarşı tənqidi mövqedə dayanmışdı.
1920-ci ilin yanvarında Sovet Rusiyasına münasibət məsələsi siyasi partiyalar arasında kəskin qütbləşmə yaratdıqda Aslan bəy Sofıkürdski sosialist fraksiyası adından xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyskiyə Sovet Rusiyasının notasına hökumətin münasibəti barədə sorğu göndərdi. Rusiyapərəst mövqedən çıxış edən sosialistlər Ş. V. Çiçerinin notasına müsbət cavab verilməsinin tərəfdarı idilər. 1920-ci ilin yazında bolşeviklərin və digər qüvvələrin dövlətə zidd fəaliyyətinə qarşı hökumətin həyata keçirdiyi qətiyyətli tədbirlər sosialistlərin etirazına səbəb oldu. Martın 20-də Əhməd bəy Pepinov parlamentin iclasında bağlanması və keçirilmiş həbslərlə bağlı etiraz bəyanatı verdi. Onun bu bəyanatını təcili müzakirə etmək təklifi hökumət üzvlərinin əksəriyyəti tərəfindən rədd olundu. Parlamentin sonrakı iclasında Əhməd bəy Pepinov öz partiyasının qərarına əsasən, istefaya getdiyini bildirdi və martın 23-də nazir səlahiyyətlərindən əl çəkdi. Əhməd bəy Pepinovun ardınca aprelin 9-da Camo bəy Hacınski də istefa verdi. Sosialistlərin və İttihad nümayəndələrinin getməsi hökumət böhranını kəskinləşdirdi. Sosialistlər fraksiyası radikal sosialist hakimiyyət yaradılmasında təkid edirdi. Üç nazir vəzifəsi tələb edən fraksiya daxili işlər, xarici işlər və hərbi nazir vəzifələrinə Camo bəy Hacınski, Aslan bəy Səfikürdski və Bağır bəy Rzayevin namizədliklərini irəli sürmüşdür.
1920-ci il aprelin 27-də parlamentdə hakimiyyəti kommunistlərə təhvil vermək barədə ultimatumun müzakirəsi zamanı sosialistlər hakimiyyətin təhvil verilməsinə tərəfdar olduqlarını bildirdilər.
Üzvləri
Tərkibinə Müsəlman Sosialistlər Bloku (1919-cu ildə 4 üzvü Xalqçı Partiyasını təsis etdi) ilə Hümmət (menşevik) Partiyasının üzvləri daxil idi. 14 nəfərdən ibarət olmuşdur. Fraksiyanın sədri Səməd ağa Ağamalıoğlu olmuşdur. Üzvləri:
- Səməd ağa Ağamalıoğlu (H)
- Əliheydər Qarayev (H)
- Qasım bəy Camalbəyov (H)
- Hacı Kərim Sanılı (H)
- Əhməd bəy Pepinov (MSB)
- Camo bəy Hacınski (X)
- Rza bəy Qaraşarlı (X)
- Aslan bəy Səfikürdski (X)
- İbrahim Əbilov (H)
- Bağır bəy Rzayev (MSB)
- Əkbər ağa Şeyxülislamov (H)
- İbrahim İsmayılzadə (X)
- Abbas Atamalıbəyov
Mənbə
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar), c. 1–2, B., 1998;
- Azərbaycan tarixi cilddə, c. 5, B., 2001.
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 345-346. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sosialistler fraksiyasi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamenti fraksiyalarindan biri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinin Sosialistler fraksiyasiLideri Semed aga Agamalioglu Aslan bey SefikurdskiQurulus tarixi 7 dekabr 1918Dagilma tarixi 27 aprel 1920Ideologiya sosializmIdeoloji spektr solcuMuttefiqler Muselman Sosialist Bloku Xalqci Partiyasi Hummet PartiyasiParlamentde 12 120 27 aprel 1920 Hokumetde 3 15 24 dekabr 1920 HaqqindaEhmed bey Pepinov ve Semed aga Agamalioglu maliyye budce komissiyasinda Bagir Rzayev teserrufat komissiyasinda Ehmed bey Pepinov Bagir Rzayev Qasim bey Camalbeyov Rza bey Qarasarov Meclisi Mebusan cagirilmasi uzre Merkezi Komissiyada Ibrahim Ebilov ve Haci Kerim Sanili redaksiya aqrar hemcinin sorgu komissiyalarinda fealiyyet gosterirdiler Semed aga Agamalioglu aqrar komissiyanin sedri idi Sosialistler fraksiyasinin beyannamesinde yeni hokumetin koalision olmasi ve demokratik prinsiplere esaslanmasi telebi qoyulurdu Beyarmamede Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin musteqilliyinin qorunmasi ve demokratiyanin tesdiqi hokumetin baslica vezifesi kimi mueyyenlesdirilirdi Fehle meselesinin helli ucun 8 saatliq is gununun tetbiqi inqilab dovrunde fehlelerle baglanmis muqavilelerin quvvede qalmasi fehle teskilatlarina dovlet terefinden maddi yardim gosterilmesi kimi tedbirlerin gorulmesi teklif olunurdu Aqrar mesele ile bagli torpaq komiteleri yaradilmasi nezerde tutulurdu Beyannamede qadinlarin haqq ve selahiyyeti kisilerle beraber olmaqdir fikri xususi vurgulanirdi Xarici siyaset sahesinde qonsu dovletlerle Avropa ile en genis elaqeler qurulmasinin vacibliyi qeyd edilirdi Sosialistler fraksiyasi Muselman Sosialist Bloku ve Hummet Partiyasi cercivesinde fealiyyet gosteren azerbaycanli sosial demokratlari eser Xalqci Partiyasi ve mensevikleri Hummet Partiyasi birlesdirerek parlamentin sol cinahini teskil edirdi Fraksiya hadiselere ve hakimiyyetdaxili proseslere yanasmada bir menali movqe tutmurdu Sosialistler hokumete qarsi keskin munasibetde olmalarina baxmayaraq hakimiyyetin saglarin eline kececeyinden ehtiyat etdikleri ucun onun istefasi eleyhine cixib kabinetin terkibinde bezi ferdi deyisiklik edilmesinin terefdari idiler Onlar cinayet ve mohtekirlik meselelerini arasdiracaq genis selahiyyotli xususi parlament komissiyasini tesis etmek vezife cinayetleri mohtekirlik ve olkedeki eks inqilabi cinayetleri muhakime edecek ali tribunalin esaslanni isleyib hazirlamaq ucun xususi komissiya haqqinda qetname layiheleri teklif edirdiler Parlament sosialistlerin telebi ile olkede erzaq meselesini tenzimleyecek xususi komissiya yaratdi Ali tribunal haqqinda sosialistlerin teqdim etdikleri layihe parlament terefinden redd olundu Aqrar meselede ise sosialistler torpagini musadire olunub odencsiz olaraq kendlilere verilmesini teleb edirdiler Uzun muzakirelerden sonra kecirilen sesverme sosialistlerin xeyrine neticelense de aqrar meselenin helline ciddi tesir gostermedi HokumetlerdeIII hokumet III Xoyski hokumetinin istefasindan sonra sosialistler hesab edirdiler ki teskil olunacaq yeni hokumet genis ehali tebeqelerinin teleblerini temin eden esl demokratik hokumet olmalidir Bunun ucun merkezin demokratik hissesi ile sol quvvelerin koalisiyasini zeruri sayan sosialistler hokumetin siyasetine tesir etmek imkamna malik olmaq ucun nazirler kabinetindeki yerlerin daxili isler naziri vezifesi de daxil olmaqla yariya qederini tutmaga calisirdilar Sosialistler biterefleri en murtece unsurler kimi qiymetlendirib onlarin koalisiyaya daxil olunmasinin eleyhine cixis edirdiler Sosialistler Hummetsiz hokumetin terkibine daxil olmaga raziliq verdikde I Yusifbeyli hokumetinde Camo bey Hacinski poct ve teleqraf naziri Aslan bey Sefikurdski edliyye ve emek naziri oldu 1919 cu ilin sentyabrinda parlamentde hokumete etimad meselesi qoyularken sosialistler fraksiyasi qeti ve aciq sekilde hokumete etimad gostermediyini bildirdi Yeni hokumet kabinesinin formalasdirilmasi prosesinde sosialistler Ittihad Partiyasi kimi hokumete daxil olmaq teklifini redd etseler de ireli surdukleri telebler yerine yetirileceyi halda hokumete daxil olmaq imkanini istisna etmirdiler Telebleri bunlar idi Denikine qarsi mubarize aparan dagli xalqlarina feal komek gostermek qonsu respublikalar arasinda butun mubahiseli meseleleri hell etmek fehle teskilatlarinin teqib edilmesini dayandirmaq ve siyasi motivlere gore hebs olunanlari azad etmek olkede movcud olan qanunsuzluqlarin ozbasinaliqlarin ve siyasi huquqlarinin mehdudlasdirilmasinin qarsisini almaq torpagin derhal kendlilere verilmesini dekretlesdirmek mesele tam hell edilene qeder butun torpaq icaresi muqavilelerini legv etmek ve torpaqlari kendlilerde saxlamaq IV ve V hokumet 1919 cu ilin dekabrinda teskil olunan yeni koalisyon hokumetin terkibine sosialistlerden Ehmed bey Pepinov emek ve ekincilik naziri Camo bey Hacinski poct ve teleqraf naziri daxil idiler Evvelki iki kabinetde oldugu kimi sosialistler fraksiyasinin numayendeleri II Yusifbeyli hokumeti terkibine daxil edilseler de fraksiya hokumete qarsi tenqidi movqede dayanmisdi 1920 ci ilin yanvarinda Sovet Rusiyasina munasibet meselesi siyasi partiyalar arasinda keskin qutblesme yaratdiqda Aslan bey Sofikurdski sosialist fraksiyasi adindan xarici isler naziri Feteli xan Xoyskiye Sovet Rusiyasinin notasina hokumetin munasibeti barede sorgu gonderdi Rusiyaperest movqeden cixis eden sosialistler S V Cicerinin notasina musbet cavab verilmesinin terefdari idiler 1920 ci ilin yazinda bolseviklerin ve diger quvvelerin dovlete zidd fealiyyetine qarsi hokumetin heyata kecirdiyi qetiyyetli tedbirler sosialistlerin etirazina sebeb oldu Martin 20 de Ehmed bey Pepinov parlamentin iclasinda baglanmasi ve kecirilmis hebslerle bagli etiraz beyanati verdi Onun bu beyanatini tecili muzakire etmek teklifi hokumet uzvlerinin ekseriyyeti terefinden redd olundu Parlamentin sonraki iclasinda Ehmed bey Pepinov oz partiyasinin qerarina esasen istefaya getdiyini bildirdi ve martin 23 de nazir selahiyyetlerinden el cekdi Ehmed bey Pepinovun ardinca aprelin 9 da Camo bey Hacinski de istefa verdi Sosialistlerin ve Ittihad numayendelerinin getmesi hokumet bohranini keskinlesdirdi Sosialistler fraksiyasi radikal sosialist hakimiyyet yaradilmasinda tekid edirdi Uc nazir vezifesi teleb eden fraksiya daxili isler xarici isler ve herbi nazir vezifelerine Camo bey Hacinski Aslan bey Sefikurdski ve Bagir bey Rzayevin namizedliklerini ireli surmusdur 1920 ci il aprelin 27 de parlamentde hakimiyyeti kommunistlere tehvil vermek barede ultimatumun muzakiresi zamani sosialistler hakimiyyetin tehvil verilmesine terefdar olduqlarini bildirdiler UzvleriTerkibine Muselman Sosialistler Bloku 1919 cu ilde 4 uzvu Xalqci Partiyasini tesis etdi ile Hummet mensevik Partiyasinin uzvleri daxil idi 14 neferden ibaret olmusdur Fraksiyanin sedri Semed aga Agamalioglu olmusdur Uzvleri Semed aga Agamalioglu H Eliheyder Qarayev H Qasim bey Camalbeyov H Haci Kerim Sanili H Ehmed bey Pepinov MSB Camo bey Hacinski X Rza bey Qarasarli X Aslan bey Sefikurdski X Ibrahim Ebilov H Bagir bey Rzayev MSB Ekber aga Seyxulislamov H Ibrahim Ismayilzade X Abbas AtamalibeyovMenbeAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament stenoqrafik hesabatlar c 1 2 B 1998 Azerbaycan tarixi cildde c 5 B 2001 Istinadlar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider 2005 seh 345 346 ISBN 9952 417 44 4